Pagpaniid sa Kalibotan
Kaminyoon Nagkahanaw
“Kadaghanan sa magtiayon karon nag-ipon na una pa naminyo,” taho sa Guardian Weekly sa Manchester, Inglaterra. Ang mantalaan nag-ingon nga ang mga pagtuon sa Canada, Inglaterra, Sweden, ug sa Tinipong Bansa nagpakita nga ang mga paris nga mipuyopuyo una pa nagpakasal may mas taas nga porsiento sa diborsiyo. Usa ka surbi sa Inglaterra nakadiskobre nga sa katibuk-an ang maong mga paris may 60 porsiento nga purohang magdiborsiyo o magbulag kay sa niadtong wala magpuyopuyo una pa nagpakasal. Bisan pa, dugang ug dugang mga bata ang nahimugso sa mga ginikanan nga wala magpabili sa kaminyoon. Sa Inglaterra ug sa Wales, 31.2 porsiento sa mga gipanganak maoy sa wala makasal nga mga ginikanan. Sa susama, usa ka bag-o pang surbi mipakita nga sa Scandinavia, Austria, Switzerland, ug Liechtenstein, mga un-tersiya sa mga gipanganak maoy gawas sa kaminyoon. Sa 12 ka nasod sa Uropanhong Komunidad, ang gidaghanon maoy mga 20 porsiento.
Pag-ani sa mga Panganod
Ang gamay, kabos nga pangisdaang balangay sa Chungungo, Chile, walay hinlong ilimnong tubig sa katuigan. Apan kana nausab ning bag-o pa, salamat sa tagsaong paagi sa pagkolektag tubig. Nihit ang ulan niining rehiyona, apan ang hamog kanunay nga moabot gikan sa Dagat Pasipiko. Samtang kini moagi sa itaas sa 800 metros nga bukid ibabaw sa balangay, ang gabon ilabinang baga. Dinhi ang usa ka tem sa Canadianhon ug Chileanhon nga mga siyentipiko mibukhad ug 50 ka dagkong plastik nga mga pukot nga adunay gagmayng lungag nga gidesinyo sa pag-anig tubig gikan niining mga panganod. Samtang ang mga tinulo matigom diha sa gagmayng mga lungag, kini motipon ug modagayday ngadto sa tubo sa sidsid sa pukot. Ang mga tubo matingob ug mopaagas sa tubig ngadto sa balangay. Nga wala mogamit ug bisan unsang elektrisidad, kining sayon mentinahon nga sistema nagahatag ug mga 25 litros nga hinlong ilimnong tubig kada adlaw alang sa kada usa sa 350 nga molupyo sa Chungungo. Ang mga tigdukiduki nga nalangkit sa proyekto nagtuo nga mga 22 ka nasod sa unom ka mga kontinente ang mahimong makabenepisyo gikan sa maong sistema. Apan dili kana bag-ong idea; ang mga kahoy nagaani na ug tubig gikan sa gabon sa linibolibo ka tuig.
Latik nga Suba
Ang Subang Nam Pong sa Thailand, nga hinungdanong tinubdan sa pagkaon sa gatosan ka mga molupyo ubay sa iyang mga pangpang, sa kalit nahimong latik ning bag-o pa. Sumala sa Asiaweek nga magasin, usa ka tipiganan sa lokal nga galingan sa tubo kalit nga miliki, nga nagyabo ug 9,000 ka tonelada nga molasses ngadto sa suba. Samtang ang mabaho tam-is nga nayabo mituok sa oksiheno, kini nakapatay sa gibanabanang 1,000 ka kilo nga isda sa matag kilometro nga giagosan niini paubos. Ingon sa tawag sa Asiaweek nga “usa ka nasayop nga pagsulay sa pagkontrol sa kadaot,” ang mga opisyal misulay sa pagbanlas sa latik pinaagi sa pagpaagas ug 84 ka milyon ka metro kubiko nga tubig gikan sa usa ka haduol nga dam. Ang plano milampos lamang sa pagpakanap sa molasses ug 600 kilometros paubos ug ngadto sa duha pa ka laing mga suba. Usa ka eksperto sa kalikopan nagbanabana nga mokabat ug labing menos 12 ka tuig una pa maulian ang tulo ka suba.
Mga Bata Ubos sa Pagpit-os
Daghang mga bata sa dakbayanong Hapon nagpuyo ubos sa igong pagpit-os nga makapahinabog sakit kanila sa pisikal, taho sa Asahi Shimbun, usa ka mantalaan sa Tokyo. Tapos sa usa ka adlaw sa eskuylahan, gikataho nga ang mga bata morag sagad nga motungha sa cram schools (dinaliang pagtungha alang sa pasulit) hangtod magabii. Adunay grabe kaayong pagpit-os sa pagpakig-indig diha sa hayskul ug sa unibersidad aron makasulod. Ang mantalaan nagtaho nga 37 porsiento sa mga lalaki sa elementarya modangop sa “makapalagsik nga mga ilimnong tambal” aron motabang kanila sa pagsukol sa kalapoy, ug kapin sa 20 porsiento ang nag-antos sa natuskig nga mga abaga, dili makatulog, o pagkalipong.
Nagatudlo sa mga Doktor nga Mosabot
Ang pila ka mga ospital ug medikal nga mga tunghaan sa Tinipong Bansa nagapatuman sa tagsaong mga programa sa pagbansay sa mga doktor nga mahimong mas masinabtanon. Usa ka ospital sa Siyudad sa New York nag-abang ug mga aktor aron modula sa papel sa mga pasyente. Samtang ang gibansay nga doktor naminaw sa ilang mga reklamo, siya gi-video ug sa ulahi makatan-aw sa iyang binuhatan. “Sila napa-ubos ug nakuratan sa ilang nakita sa mga tape,” matud sa direktor sa ospital nga si Dr. Mark Swartz sa The New York Times. “Sila miingon, ‘Ako ba kanunayng may ingong ekspresyon sa nawong?’ ‘Ana ba gayod ako ka estrikto?’” Laing ospital nagsugo sa mga doktor nga mopaadmit ingong mga pasyente aron makasabot kon unsa ang bation sa usa nga gitambalan. Lain pang ospital nagtudlo sa residenteng mga doktor nga magbaton ug samang pagbati sa mga edaran pinaagi sa pagpakubal sa ilang mga sentido pinaagi sa paggamit sa lubog nga mga contact lens, sampong sa dalunggan, ug goma nga mga guwantis. Ang mga pasyente usab kinahanglang mogamit ug mga lakilaki aron motuskig ang ilang mga lutahan ug butangan nila ug gahing mga lugas sulod sa ilang mga sapatos aron kunohay mao ang mga kalyo ug mga kubal. Unya sila mohimo sa “yanong” mga buluhaton, sama sa pagpel-ap sa mga porma sa seguro ug pagkuha sa tabon gikan sa dili-maablihan-sa-bata nga mga botelya. “Sa yugto sa panaghisgot nga misunod,” taho sa Times, “ang mga residente sa subsob nahasol sa kalagot nga ilang gibati sa miagi uban sa pila ka edarang mga pasyente.”
Pag-us-os sa Simbahan sa Irlandiya
Sumala sa mga numero nga gipatik sa Irish Times, ang gidaghanon sa mga tawo sa Republika sa Irlandiya nga nagakuhag relihiyosong bokasyon tulin nga nagkaus-os. Niadtong 1970, dihay 750 ang mikuhag relihiyosong propesyon sa Katolikong Simbahan. Sa 1989 kanang numeroha miambak sa 322, nga mihawas sa 57-porsiento nga pag-us-os. Tali sa 1977 ug 1989, ang gidaghanon sa mga lalaki nga nahimong pari sa parokya mius-os gikan sa 206 ngadto sa 139; ang gidaghanon sa bag-ong misulod sa klerigo ug relihiyosong mga orden mius-os gikan sa 261 ngadto sa 99; ug ang gidaghanon sa bag-ong mga monghe mikunhod gikan sa 98 ngadto sa 9.
Putla ang Sungay, Luwasa ang Rhino
Ang kagamhanan sa Zimbabwe migamit sa kataposang taktika aron mapanalipdan ang iyang nagakunhod nga populasyon sa itom nga rhino gumikan sa mga kawatan ug sa dayag nga pagkapuo. Sanglit kay ang mga kawatan gusto lamang ug mga sungay, usa ka beterinaryo ug usa ka tem sa mga ranger nagpatulog sa mga rhino ug gikuhaan silag sungay. Bisan tuod ang pila ka mga biyologo nabalaka nga ang mga hayop basin manginahanglan sa sungay alang sa pila ka wala pa hisayri nga mga katuyoan, ang rhino morag samang may katakos sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon ug sa ilang mga anak nga walay sungay. Sa mga 3,000 ka itom nga rhino nga nabilin sa tibuok nga Aprika, mga 1,000 nagpuyo sa Zimbabwe. Sa presenteng katulinon, ang mga kawatan sa maong nasod nagapatay ug kapin sa usa ka gatos niining dagkong mga hayop kada tuig.
Suliran sa Iskuwater
Sa kinadak-an tungod sa grabeng hulaw, linibolibo sa Habagatang Aprika ang mibiya sa ilang mga balay sa banika ug miganayan ngadto sa mga dakbayan sa pagpangitag trabaho. Tungod sa pag-us-os sa ekonomiya, sa labing menos, dili maayo ang kahigayonan nga makakitag trabaho sa mga dakbayan. Ang mga balangay sa iskuwater nga gilangkoban sa mga balongbalong midaghan. Ang mga tagbalay sa kasikbit nga mga residensiyal nga dapit nagreklamo tungod kay mius-os pag-ayo ang balor sa propiedad ug midaghan ang pagpangawat. Ang pila mibati nga kinahanglan ang kagamhanan motagana ug mubog-bili nga puy-anan alang sa mga iskuwater. Apan sama sa giingon sa mantalaang Sowetan, ang maong proyekto dili mahimong “mubog-bili”—o sayon. Usa ka grupo sa tigdukiduki nagkalkulo nga adunay 7,000,000 ka tawo ang nagpuyo diha sa mga kampo sa iskuwater sa tibuok nasod.
Kape Ingong Usa ka Droga?
Ang mga atleta makagamit—ug usahay migamit—sa kape aron pauswagon ang ilang mahimo, ingon gayod sa dihang sila unta mogamit ug droga, matud sa usa ka propesor sa Brazil. Sumala sa mantalaang O Estado de S. Paulo, si Luiz Oswaldo Rodrigues, propesor sa Tunghaan sa Pisikal nga Edukasyon sa Federal University sa Minas Gerais, nag-ingon: “Ako wala magduhaduha nga ang mga atleta nga akong giobserbahan sa akong panukiduki maoy ubos sa epekto sa droga—bisan tuod sila miinom ug caffeine nga ubos kaayo kay sa gihunahuna nga ilegal.” Ang International Olympic Committee naglimiti sa caffeine sa 750 miligramo, nga maoy mga 11 ka tasang isog nga kape. Sumala sa doktor, ang tiglumba-sa-dagan sa lagyong-distansiya nakapauswag sa ilang mahimo ug mga 20 porsiento tungod sa caffeine diha sa kape.
“Kadunotan sa mga Klerigo”
Si Rodolfo Reviglio, usa ka taas-ug-ranggo nga pari sa Turin, Italya, ning bag-o pa nagsaway sa kaylap nga “kadunotan sa mga klerigo.” Ang iyang panaway gikataho sa mantalaang La Repubblica. Matud niya: “Sa milabayng pila ka bulan, morag adunay mga kaso sa mga pari nga midawat ug mga gasa ug mga pabor gikan sa mga politiko ug mga kandidato ingong baylo sa dayag o tinago nga kampanya alang kanila [sa mga politiko].” Si Reviglio nagsumbong nga ang maong kadunotan dili limitado sa mga panahon sa piliay, nga nangatarongan nga sagad “makadungog mahitungod sa supak sa balaod nga mga pakigsabot tali sa mga pari ug publikong mga opisyal diha sa pagpalakaw sa mga papeles, sa pag-aplay ug mga permiso,” ug ubang mga batasan, nga ang tanan gipakasama ni Reviglio ngadto sa “mga paagi sa Mafia.”
‘Mga Balo Tungod sa Hinanaling-Kamatayon’
“Walay mga panamilit, walay panahon sa pag-ingon, ‘Gihigugma ko ikaw,’ walay pangandam o panahon sa pagdawat sa kamatuoran sa kamatayon.” Maoy hubit sa nabalo nga magsusulat nga si Jenny Cullen, diha sa magasing Femina sa Habagatang Aprika, sa epekto sa wala dahomang kamatayon sa bana. Ang maong kamatayon mahimong mosangpot sa dugayng panahon nga kakugang kay sa nasinatian sa mga babaye kansang mga bana namatay tapos sa dugayng sakit. “Sulod sa mga bulan ang nabalo tungod sa hinanaling-kamatayon yanong dili motuo sa nahitabo kaniya,” matud ni Cullen, nga midugang nga lagmit kapin sa usa ka tuig ang molabay una pa siya sa bug-os makadawat sa iyang kapildihan—usa ka kamatuoran nga sa subsob dili tagdon sa mga higala ug mga paryente. Siyempre, ingon sa gipunting ni Cullen, “ang kamatayon sa usa ka bana, bisan pa kon gidahom, makapakugang.” Apan gumikan sa iyang kaugalingong kasinatian, iyang gipasaligan pag-usab ang mga balo nga bisan tuod ang hilabihang kaguol sa pagkawala dili gayod mahanaw sa bug-os, “ngadtongadto ang hilabihang kaguol tungod sa pagkawala magkamenos ug magkamenos ug sa kataposan mawala ra.”
Usa ka Peligrosong Kalihokan
Ang Red Cross Society sa Hapon naningkamot pag-ayo aron mapugngan ang mga tawo sa pagdonar ug dugo aron lamang sila masusi sa AIDS virus nga walay bayad. Ang sosyedad ning bag-o pa nagsugo sa iyang mga sentro sa dugo nga dili ipahibalo ang mga resulta sa pagsusi sa AIDS ngadto sa mga nagdonar ug dugo. Ug sa usa ka anunsiyo diha sa mantalaang Asahi Shimbun, ang Red Cross mihangyo niadtong natahap nga basin sila may virus sa dili pagdonar ug dugo. Ang anunsiyo nagpahayag: “Walay paagi, bisan sa kinabag-ohang mga teknik sa pagsusi, nga masuta ang nahugawang dugo sulod sa panahon tali sa impeksiyon sa AIDS ug sa pagkaporma sa antibodies.” Sa gihapon, “morag ang mga tawo nga nagagamit ug donasyon sa dugo ingong usa ka libre ug sayon nga paagi sa pagsusi sa AIDS nagkadaghan,” taho sa mantalaang Yomiuri Shimbun. Sa miaging tuig, kining paagiha nakakitag 29 ka nagdonar ug dugo nga may AIDS.