Pagpihig Batok sa Kababayen-an

SA Kasadpang Aprika usa ka negosyanteng lalaki ang mipalit ug nuybe-anyos nga bata. Sa Asia ang usa ka bag-ong natawong bata gilubong nga buhi sa balas sa desyerto. Sa usa ka nasod sa Silangan, usa ka masuso ang nalunosan hangtod namatay diha sa usa ka balay sa mga ilo​—wala kinahanglana ug wala atimana. Usa ray hinungdan niining maong mga trahedya: Ang tanang biktima maoy mga batang babaye. Tungod kay sila babaye sila giisip nga dili-hinungdanon.

Dili kini talagsaong mga hitabo. Sa Aprika linibong batang babaye ug mga batan-ong babaye ang gibaligya sa pagkaulipon, ang pipila ingon ka barato sa $15. Ug gikataho nga kada tuig gatosan ka libong dalagita ang gipamaligya o gipugos sa pagpamampam, kasagaran sa Asia. Mas grabe pa, ang gidaghanon sa populasyon sa ubay-ubayng nasod nagpakita nga mikabat sa 100 ka milyong batang babaye ang “nangawala.” Kini dayag nga gumikan sa aborsiyon, pagpatay sa masuso, o tumang pagpasagad sa mga babaye.

Sulod sa dugayng panahon​—kasiglohan​—ang mga babaye giisip niining paagiha sa daghang nasod. Ug sa pipila ka dapit giisip gihapon sila nga ingon niana. Ngano? Tungod kay sa maong mga nasod, mas gipabilhan ang mga batang lalaki. Didto, gituohan nga ang usa ka batang lalaki makapatunhay sa kaliwat sa pamilya, makapanunod ug propiedad, ug makaatiman sa mga ginikanan sa dihang sila matigulang na, sanglit kasagaran kining mga nasora walay pensiyon gikan sa gobyerno alang sa mga tigulang. Usa ka panultihon sa Asia nag-ingon nga “ang pagmatuto sa usa ka batang babaye sama ra sa pagbubo ug tanom diha sa tanaman sa imong silingan.” Sa dihang siya modako na, siya mobiya ug maminyo o mahimo pa ganing ibaligya sa pagpamampam ug sa ingon diyutay ra o walay ikatabang sa pag-atiman sa tigulang nga mga ginikanan.

Mas Gamayng Bahin

Sa mga nasod nga naapektahan sa kawalad-on, kining tinamdana nagkahulogag diyutay rang pagkaon, diyutay rang pag-atiman sa panglawas, ug diyutay rang kahigayonan sa pagtungha alang sa mga batang babaye sa pamilya. Ang mga tigdukiduki sa usa ka nasod sa Asia nakakaplag nga 14 porsiyento sa mga batang babaye ang kulang sa pagkaon, kon itandi sa 5 porsiyento lamang sa mga batang lalaki. Sa pipila ka nasod kaduha pil-a ang gidaghanon sa mga batang lalaki nga dad-on sa mga sentro sa pag-atiman sa panglawas kon itandi sa mga babaye, misaysay ang usa ka taho gikan sa United Nations Children’s Fund (UNICEF). Ug kapin sa 40 porsiyento sa batan-ong mga babaye sa Aprika maingon man sa habagatan ug kasadpang Asia ang dili-makamaong mobasa ug mosulat. “Adunay makalilisang nga paglainlain sa henero nga nagakahitabo sa nagakaugmad nga kalibotan,” mimulo si anhing Audrey Hepburn, kanhing embahador sa UNICEF.

Kining “paglainlain sa henero” dili mahanaw inigkahamtong sa mga batang babaye. Ang kawalad-on, kapintasan, ug walay-hunong nga paghago maoy kasagarang kahimtang sa kinabuhi sa usa ka babaye, tungod gayod kay siya usa ka babaye. Nagpatin-aw ang presidente sa World Bank: “Ang mga babaye nagabuhat sa dos tersiya sa trabaho sa kalibotan. . . . Bisan pa niana sila mokita ug usa sa ikanapulo ka bahin lamang sa kinitaan sa kalibotan ug nanag-iyag menos sa usa ka porsiyento sa propiedad sa kalibotan. Sila nalakip sa labing kabos sa mga kabos sa kalibotan.”

Sumala sa taho sa Hiniusang Kanasoran, kapin sa 70 porsiyento sa 1.3 ka bilyong tawo sa kalibotan nga nag-ilaid sa kawalad-on maoy mga babaye. “Ug kini nagakagrabe,” midugang ang taho. “Ang gidaghanon sa mga babaye sa banika nga nag-ilaid sa tumang kawalad-on miuswag ug duolan sa 50% sulod sa milabayng duha ka dekada. Ang kababayen-an mao ang pangunang nagkinabuhi sa kawalad-on.”

Mas makapaguol pa kay sa malisod antoson nga kawalad-on ang kapintasan nga naggun-ob sa mga kinabuhi sa daghan kaayong babaye. Ang gibanabanang usa ka gatos ka milyong batang babaye, ilabina sa Aprika, nag-antos sa pag-abis sa kinatawo. Ang panglugos maoy kaylap nga pag-abuso nga halos walay sinulat nga pamatuod sa pipila ka dapit, bisan tuod ang mga pagtuon nagpakita nga sa pipila ka nasod 1 ka babaye sa 6 ang gilugos panahon sa iyang pagkinabuhi. Ang mga gubat parehong nagsakit sa mga lalaki ug babaye, apan kadaghanan sa mga kagiw nga napugos sa pagbiya sa ilang kabalayan maoy mga babaye ug mga bata.

Mga Inahan ug mga Tigtagana

Kasagarang mas bug-at ang responsibilidad sa inahan sa pag-atiman sa pamilya. Lagmit magtrabaho siyag mas daghang oras ug kasagarang mao ang bugtong tigtagana. Sa pipila ka banika sa Aprika, duolan sa katunga sa mga pamilya ang gipangulohan sa mga babaye. Sa pipila ka lokalidad sa Kasadpang kalibotan, mas daghang pamilya ang gipangulohan sa babaye.

Dugang pa, ilabina sa nagakaugmad nga mga nasod, ang mga babaye sa naandan maoy nagtrabaho sa pipila sa labing hagong mga buluhaton, sama sa pagkalos ug tubig ug pagpangahoy. Ang pagpuril sa kalasangan ug sobrang pagpasibsib nagpalisod pa niining maong mga buluhaton. Sa pipila ka nasod nga naapektahan sa huwaw, ang mga babaye naggugol ug tulo o kapin pang mga oras kada adlaw sa pagpangahoy ug upat ka oras kada adlaw sa pagkalos ug tubig. Sa pagkatapos lamang niining hago nga trabaho nga sila makasugod sa paghimo sa trabaho nga gidahom kanila diha sa panimalay o diha sa uma.

Dayag, ang mga lalaki ug mga babaye nag-antos diha sa mga nasod diin ang kawalad-on, kagutom, o panagbangi maoy adlaw-adlaw nga kasinatian. Apan ang mga babaye mas labawng nag-antos. Mausab pa kaha kining maong kahimtang? Aduna bay tinuod nga mga kalaoman nga usa ka adlaw niana ang mga babaye bisan asa tratahon uban ang pagtahod ug konsiderasyon? Aduna bay mahimo ang mga babaye karon sa pagpauswag sa ilang kahimtang sa kinabuhi?

[Kahon/Hulagway sa panid 5]

Mga Babayeng Pampam​—Kinsay Angayng Basolon?

Matag tuig ang gibanabana nga usa ka milyong bata​—kasagaran mga babaye​—ang gipugos o gibaligya sa pagpamampam. Si Araya,a nga taga-Habagatan-sidlakang Asia, nahinumdom kon unsay nahitabo sa pipila niya ka klasmet. “Si Kulvadee nahimong pampam sa dihang siya 13 anyos lamang. Siya buotan nga batang babaye, apan ang iyang inahan subsob nga mahubog ug magsigeg dula ug poker, busa wala siyay panahon sa pag-atiman sa iyang anak nga babaye. Ang inahan ni Kulvadee nag-aghat kaniya nga mangitag kuwarta pinaagi sa pagkuyog sa mga lalaki, ug wala madugay, siya nagtrabaho ingong pampam.

“Si Sivun, laing estudyante sa akong klase, naggikan sa amihanang bahin sa nasod. Siya 12 anyos lamang sa dihang ang iyang mga ginikanan nagpadala kaniya ngadto sa kaulohan aron sa pagtrabaho ingong pampam. Kinahanglang motrabaho siya sulod sa duha ka tuig aron bayran ang kontrata nga gipirmahan sa iyang mga ginikanan. Si Sivun ug Kulvadee dili talagsaon​—5 sa 15 ka batang babaye sa akong klase ang nahimong mga pampam.”

Adunay minilyong batan-on nga sama kang Sivun ug Kulvadee. “Ang industriya sa sekso maoy dakong negosyo nga kusog ang kita,” mimulo si Wassyla Tamzali, sa UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization). “Ang pagbaligya ug 14-anyos nga dalagita nahimong ordinaryo kaayo, kini kasagaran na.” Ug sa diha nga kining mga dalagitaha ibaligya sa seksuwal nga pagkaulipon, ang pagbayad sa kantidad sa pagpalit kanila mahimong halos imposible. Si Manju, kansang amahan nagbaligya kaniya sa dihang siya 12 anyos, nakautang gihapon ug $300 (T.B.) human sa pito ka tuig nga pagpamampam. “Wala akoy mahimo​—dili ako makalingkawas,” siya misaysay.

Ang paglingkawas sa AIDS tingali halos sama ka lisod alang sa mga dalagita sa paglingkawas sa mga bugaw nga nag-ulipon kanila. Usa ka surbi nga gidumala sa Habagatan-sidlakang Asia nagpakita nga 33 porsiyento niining batang mga pampam nataptan sa kagaw sa AIDS. Samtang ang lima-ka-bilyong-dolyar nga industriya sa pagpamampam nagalambo, lagmit nga kining mga dalagitaha magpadayon sa pag-antos.

Kinsay angayng basolon niining mangil-ad nga buhat? Dayag, kadtong namalit o namaligya sa mga dalagita aron mamampam maoy basolon pag-ayo. Apan kondenahon usab ang talamayong mga lalaki nga naggamit sa mga dalagita aron sa pagtagbaw sa ilang kaulag sa sekso. Tungod kay kon wala kanang imoral nga mga tawo, dili mamampam kining mga dalagitaha.

[Footnote]

[Hulagway]

Kada tuig mga usa ka milyong batan-ong babaye ang gipugos sa pagpamampam

[Kahon/Hulagway sa panid 6]

Adlaw sa Trabaho sa Usa ka Babaye sa Sentral Aprika

Ang babaye mobangon sa alas sayis ug maghikay ug pamahaw alang sa pamilya ug alang sa iyang kaugalingon, nga ilang kaonon sa tungatunga sa buntag. Human magkalos ug tubig gikan sa duol nga suba, mopadulong siya sa iyang luna nga giuma​—mahimong usa ka oras nga lakaw ang gilay-on.

Hangtod sa mga alas kuwatro sa hapon, siya magtikad, mangibot ug sagbot, o mamubo sa uma, nga mohunong lamang ug kadiyot aron sa pagkaon sa bisan unsang pagkaon nga iyang gidala. Ang duha ka nahibiling oras sa kahayag gamiton sa pagbugha ug kahoy ug pagpanguhag kamoteng kahoy o ubang mga utanon alang sa pamilya​—kanang tanan iyang dad-on sa balay.

Kasagaran, moabot siya sa balay sa dihang motunod na ang adlaw. Karon kinahanglan pang maghikay ug panihapon, usa ka buluhaton nga mahimong dangtag duha ka oras o labaw pa. Ang mga Dominggo gugolon sa pagpanglaba sa mga sinina diha sa suba sa maong dapit ug unya sa pagpangutaw, inigkauga na sa mga sinina.

Ang iyang bana panagsa rang moapresyar niining tanang hagong trabaho o mamati sa iyang mga sugyot. Mosugot siya nga mamutol sa mga kahoy o magsunog sa kalibonan aron matikad sa iyang asawa ang yuta aron tamnan, apan halos wala siyay trabaho. Usahay, dad-on niya ang mga bata sa suba aron mangaligo sila, ug tingali mangayam ug mangisda siyag kadiyot. Apan dakong bahin sa iyang adlaw gigugol sa pagpakig-estorya sa mga lalaki sa balangay.

Kon maarangan kana sa bana, human sa pipila ka tuig, magdala siya sa balay ug usa ka bag-o, mas batang asawa, nga matingban sa iyang pagmahal. Apan, gidahom gihapon nga ang iyang unang asawa magpadayon sa pagtrabaho sama sa naandan, hangtod nga masakit siya o siya mamatay.

Ang mga Aprikana daghan kaayog trabaho