Ang Gothic nga Bibliya—Usa ka Talagsaong Kalamposan
ANG mga Goth maoy usa ka panag-anib sa mga tribong Aleman, nga tingali naggikan sa Scandinavia. Sa sayong kasiglohan sa atong Komong Panahon, sila milalin sa halayong habagatan sa Black Sea ug sa subang Danube, hangtod ngadto sa mga bantayanan mismo sa Romanong Empiryo.
Ang unang literaryong basahon nga gihimo sa pinulongang Aleman mao ang Gothic nga Bibliya. Karong adlawa mga bahin na lamang ang makita nato niini nga hubad. Bisan pa, kini nagpabiling talagsaon ug gipabilhang bersiyon sa Balaang Kasulatan. Ngano?
Si Ulfilas—Misyonaryo ug Maghuhubad sa Bibliya
Ang maghuhubad niini nga Bibliya mao si Ulfilas, nga nailhan sa iyang Gothic nga ngalang Wulfila. Sumala sa manalaysay nga si Philostorgius, si Ulfilas maoy kaliwat sa mga bihag nga gidala sa misulong nga Gothic ngadto sa Cappadocia, nga karon bahin na sa silangang Turkey. Natawo sa mga 311 K.P., siya giordinahan ni Eusebius sa Nicomedia mga 30 ka tuig sa ulahi ug gibansay sa buluhaton ingong misyonaryo taliwala sa mga Goth.
“Aron matudloan ug mapadaghan ang iyang mga kabig,” matud sa manalaysay nga si Will Durant, “mapailobon niyang gihubad, gikan sa Grego ngadto sa Gothic, ang tanang Bibliya gawas sa mga Basahon sa mga Hari.” (The Age of Faith) Karong adlawa, gawas sa usa ka bahin sa basahon sa Nehemias, ang bugtong wala madaot nga mga manuskrito sa ubang Gothic nga Bibliya mao ang mga bahin sa Kristohanon Gregong Kasulatan.
Ang Gothic dili usa ka pinulongang gigamit sa pagsulat. Busa giatubang ni Ulfilas ang hagit sa paghubad nga nagkinahanglag talagsaong kamamugnaon. Gipasidunggan siya sa karaang mga pari nga manalaysay sa pag-imbento sa Gothic nga alpabeto nga may 27 ka simbolo, nga gipasukad sa panguna sa Grego ug Latin nga mga alpabeto. Dugang pa, ang The New Encyclopœdia Britannica nag-ingon nga “giimbento niya ang usa ka Kristohanong terminolohiya nga Aleman, diin ang pipila gigamit pa gihapon.”
Unang Kasaysayan sa Gothic nga Bibliya
Natapos ni Ulfilas ang iyang hubad una pa ang 381 K.P. ug namatay duha o tulo ka tuig sa ulahi. Ang popularidad sa iyang buhat gipamatud-an sa The Encyclopedia Americana, nga nag-ingon nga “ang hubad mao ang kasagarang gigamit sa mga Goth nga milalin ngadto sa Espanya ug Italya.” Sa pagkatinuod, kon hukman sumala sa gidaghanon sa nahibiling mga bahin, mopatim-aw nga daghang kopya ang nahimo niining Gothic nga Bibliya. Malagmit, daghang manuskrito ang gigama diha sa scriptoria sa Ravenna ug Verona, sa dapit diin gitukod sa mga Goth ang ilang gingharian. Ang scriptoria maoy mga lawak diha sa mga monasteryo diin ang mga manuskrito gisulat ug gikopya.
Ang mga Goth natapos ingong usa ka nasod sa mga 555 K.P., human nga gisakop pag-usab ni emperador Justinian I sa Byzantine ang Italya. Human nga sila nangamatay, matud ni Tönnes Kleberg, “ang Gothic nga pinulongan ug ang Gothic nga mga tradisyon sa Italya nawagtang, nga halos walay nahibiling timaan. Ang Gothic nga mga manuskrito wala na kaikagi. . . . Kini sa dakong bahin gibungkag ug gipapas aron mawagtang ang mga sinulat. Ang mahalong pergamino gigamit pag-usab aron masulatan ug bag-o.”
Nahibiling mga Manuskrito
Diha sa pipila niini nga mga manuskrito, kini dili kaayo maayong pagkapapas, nga hanap nga makita gihapon ang orihinal nga sinulat. Ang kadaghanan niining mga palimpsest, o gigamit pag-usab nga mga pergamino, nakaplagan ug gitukib. Sa pagkatalagsaon, ang iladong Codex Argenteus, nga nasudlan sa upat ka Ebanghelyo diha sa han-ay nga Mateo, Juan, Lucas, ug Marcos, natipigang wala maunsa.
Kining talagsaong codex gituohang nagagikan sa scriptorium sa Ravenna sa sinugdan sa ikaunom nga siglo K.P. Kini gitawag nga Codex Argenteus, nga nagkahulogang “Plata nga Libro,” tungod kay gisulat kini sa tinta nga plata. Ang mga panid niini nga pergamino gitinag morado, nga nagpaila nga kini gihimo alang sa usa ka harianong tawo. Nadayandayanag bulawang mga letra ang unang tulo ka linya sa matag Ebanghelyo ingon man ang mga sinugdanan sa nagkalainlaing mga seksiyon. Ang ngalan sa mga magsusulat sa Ebanghelyo gisulat usab sa bulawan sa itaas sa upat ka naglumbay nga “mga agianan ilalom sa arko” nga gibutang sa tiilan sa matag lindog sa sinulat. Kini nagahatag ug mga reperensiya sa managsamang mga pulong diha sa mga Ebanghelyo.
Pagpasig-uli sa Teksto sa Gothic nga Bibliya
Human mawagtang ang Gothic nga nasod, ang bililhong Codex Argenteus nawagtang. Wala na kini hikit-i pag-usab hangtod nga kini nahibaloan sa publiko sa tungatunga sa ika-16 nga siglo sa monasteryo sa Werden, duol sa Cologne, Alemanya.
Sa tuig 1569, ang Gothic nga bersiyon sa Pag-ampo sa Ginoo gipatik, nga gihatagag pagtagad ang Bibliya nga gikuhaan niini. Ang ngalang Codex Argenteus nakit-ang gipatik sa unang higayon sa 1597. Gikan sa Werden kining manuskritoha nahimong koleksiyon sa arte sa emperador sa Prague. Sa kataposan sa Katloan ka Tuig nga Gubat sa 1648, hinunoa, gidala sa nagmadaogong taga-Sweden kini uban sa ubang mga bahandi. Sukad sa 1669 kini nga codex gibutang sa permanenteng lugar sa Librarya sa Uppsala University, sa Sweden.
Ang Codex Argenteus sa orihinal nasudlan sa 336 ka panid, 187 niini ang anaa sa Uppsala. Usa ka laing panid—ang kataposan sa panid sa Ebanghelyo ni Marcos—nadiskobrehan niadtong 1970 sa Speyer, Alemanya.
Sukad sa panahong mitungha pag-usab ang codex, misugod ang mga eskolar sa pagtuon sa sinulat aron mabadbad ang kahulogan sa patayng Gothic nga pinulongan. Ginamit ang tanang nabatonang manuskrito ug sa nangaging pagsulay sa pagpasig-uli sa teksto, gikompilar ug gipatik sa Alemang eskolar nga si Welhelm Streitberg sa 1908 ang “Die gotische Bibel” (Ang Gothic nga Bibliya), nga may Grego ug Gothic nga teksto sa magkaatbang nga mga panid.
Karong adlawa, kining Gothic nga Bibliya makaiikag ilabina sa mga eskolar. Apan, ang kamatuoran nga kini gigama ug gipakahamili sa unang mga adlaw sa paghubad sa Bibliya nagpamatuod sa tinguha ug determinasyon ni Ulfilas nga mahubad ang Pulong sa Diyos ngadto sa kaniadto usa ka modernong pinulongan. Tukma niyang giila nga pinaagi lamang niini nga ang katawhang Gothic nagalaom nga makasabot sa Kristohanong kamatuoran.
[Picture Credit Line sa panid 9]
Sa maayong kabubut-on sa Librarya sa Uppsala University, Sweden