Kayutaan sa Kanhing Yugoslavia

ANG kanhi nailhang Yugoslavia maoy rehiyong makaiikag tungod sa nagkadaiya nga mga tribo niini. Tungod kay ang Sentral ug Silangang Uropa anaa man sa amihanan niini, Gresya ug Turkey sa habagatan, ug Italya sa kasadpan, nagkasagol ang mga kultura, pinulongan, ug relihiyon niining dapita. Apan kon hisgotan ang ngalang Yugoslavia, mosantop sa kaisipan sa daghang tawo ang mga hulagway sa gubat ug kagubot. Sukad nga gipatay si Archduke Francis Ferdinand niadtong 1914 hangtod sa paghingilin ug pagmasaker sa mga tribo sa katuigang di pa dugay, kining seksiyona sa Balkan Peninsula nakasinatig grabeng kagubot. Ang mga teritoryo sa kanhing Yugoslavia nahimong mga nasod gumikan sa pagbugnoay sa mga katawhan niining rehiyona aron makaangkon ug independensiya. Sa ngadtongadto ang Yugoslavia nabahin, ug ang Bosnia ug Herzegovina, Croatia, Macedonia, Montenegro, Serbia, ug Slovenia nagbarog karon diha sa kanhi teritoryo niini.

Taliwala sa panagbangi sa politika, tribo, ug relihiyon may mitungha nga talagsaong kasaysayan sa gugma, panaghiusa, ug pagsalig. Nabuntog sa mga Saksi ni Jehova dinhi ang kamapihigon ug pagdumtanay nga hinungdan sa pagkabahinbahin sa katawhan sa Balkan Peninsula. Sila nagkahiusa bisan pa sa nagkadaiyang mga kultura tungod kay sila maunongon ngadto sa labing maayong kagamhanan—ang Gingharian sa Diyos.

ANG SINUGDANAN

Sa unsang paagi nagsugod ang buluhaton sa katawhan ni Jehova niining dapita? Nagsugod ang atong kasaysayan sa batan-ong barbero nga si Franz Brand, nga nitibo sa amihanang bahin sa Yugoslavia nga gitawag ug Vojvodina. Miadto siya sa Austria aron mangitag trabaho. Didto niya nakat-onan ang kamatuoran ug iya kanang gidala sa pagbalik niya sa iyang lungsod-natawhan niadtong 1925. May gamayng grupo nga nagbasa ug naghisgot sa mga tabang sa pagtuon sa Bibliya nga Studies in the Scriptures, nga nadawat nila gikan sa mga paryente sa Tinipong Bansa ug siya miduyog niana.

Ang maong grupo nakasabot sa panginahanglan sa pagsangyaw mao nga ang duha ka pulyeto bahin sa mga pagtulon-an sa Bibliya gihubad sa Serbianong pinulongan. Ikasubo nga una kining mga pulyetoha ikapanagtag, ang maong grupo giduaw sa usa ka inilang brader nga mirebelde batok sa organisasyon ug nagpormag kaugalingong sekta. Gawas kang Franz, nadani niya ang tanan sa pagbulag sa mga Estudyante sa Bibliya.

Dayon si Franz mibalhin ngadto sa Maribor, Slovenia, diin nakakita siyag trabaho sa usa ka barberohan. Iyang gisangyawan ang tag-iya niini, si Richard Tautz, nga midawat sa kamatuoran. Si Franz ug Richard gianggaan ug mga barbero nga motuog Bibliya ug ang ilang barberohan gihimong sentro sa ilang pagsangyaw. Namati pag-ayo ang ilang mga suki—nga morag dili buot moirog o motingog samtang gibalbasan! Ang usa nila ka suki nga si Ðuro Džamonja maoy politiko. Ang laing suki mao si Rudolf Kalle, nga tag-iyag ayohanan sa makenilya. Kusog ang pag-uswag ni Ðuro ug Rudolf ug sa wala madugay sila nabawtismohan. Si Ðuro mibiya sa politika ug mitabang sa pagtukod sa The Lighthouse Society of Bible Students diha sa Kingdom of Yugoslavia. Pinaagi sa maong legal nga korporasyon, ang mga igsoon libreng nakasangyaw ug nakadumalag mga tigom.

ANG “PHOTO-DRAMA” NAKAPUKAW SA KAIKAG SA KAMATUORAN

Niadtong 1931 ang sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Switzerland nagpadalag duha ka brader aron ipasalida ang “The Photo-Drama of Creation” sa dagkong mga siyudad sa tibuok Yugoslavia. Ang gisalidahang mga dapit napuno kaayo, ug atentibo kaayo ang mga tumatan-aw samtang nagpasalida si Ðuro. Daghan ang nainteres sa kamatuoran sa Bibliya sa tibuok nasod tungod sa “Photo-Drama.” Kasamtangan, ang mga igsoon sa Maribor nagdumalag mga tigom diha sa mga pinulongang Eslobenyano ug Aleman. Ug sa Zagreb ug mga kasikbit, dihay mga grupo nga nagtuon sa mga basahong nahubad sa Kroasiano.

Dayon, midesisyon ang mga igsoon nga sugdan paghubad ang The Watchtower ngadto sa Eslobenyano ug Kroasiano—usa ka lisod kaayong tahas niadtong mga adlawa. Human mahubad ang usa ka magasin, makenilyahon kana sa usa ka sister nga gamitag karbon ug 20 ra ka kopya ang maimprenta sa matag higayon. Sa ulahi sila nakabatog makinang pangmimeograp mao nga 200 na ka kopya sa magasin ang ilang maimprenta sa matag higayon.

Ang mga igsoon, nga sinangkapan niining mga magasina, manakay ug tren aron makasangyaw sa nagkalainlaing bahin sa Yugoslavia. Moabang usahay ang mga igsoon sa Slovenia ug trak dekarga ug mosuhol ug di-Saksing drayber. Iyang ihatod sila ngadto sa dapit nga buot nilang sangyawan ug hulatog tibuok adlaw hangtod mahuman sila sa pagsangyaw. Niadtong panahona ang mga magmamantala sa Gingharian dili pa kaayo hanas ug sakit usahay paminawon ang ilang mensahe; apan si Jehova nanalangin sa ilang paningkamot kay gitabangan sila sa pagkaplag niadtong “hustong nakiling alang sa kinabuhing walay kataposan.”—Buh. 13:48.

“Nadungog ko ang kamatuoran niadtong 1931 gikan sa akong iyaan, si Terezija Gradič, ug sa iyang bana nga si Franc,” nahinumdom si Franc Sagmeister. “Apil ang akong uyoan sa unang mga magmamantala sa Slovenia. Bisag sa nangagi supak kaayo sa relihiyon, si tiyo misugod pagbasang maikagon sa Bibliya. Natingala ko kaayo niadto busa miduyog ko kaniya sa pagtuon sa Kasulatan. Bisan pag misupak ang akong pamilya, buot kong ipaambit sa uban ang kahibalo nga bag-o kong nakaplagan. Sa gipahibalo kadto ngadto sa pari sa parokya, iya dayon kong gipatawag. Giingnan ko niya nga ako dili pwedeng magbatog Bibliya kay dili ko kana masabtan apan wala ko ihatag kaniya ang akong kopya. Sa ulahi, pagkamatay sa akong amahan, ang pari miduol kanako sa dalan ug nasuko pag-ayo nga wala ko mobayad bisag usa lang ka Misa para sa akong amahan. Giingnan ko siya, ‘Mobayad ko bisag usa pa ka gatos ka Misa, bisag usa pa ka libo, kon kana makatabang sa akong amahan.’

“‘Makatabang na, makatabang na!’ miingon ang pari.

“‘Kon tua na siya sa langit,’ miingon ko, ‘wala na siya magkinahanglan sa imong Misa, ug kon tua siya sa impiyerno, dili usab siya magkinahanglan niana.’

“‘Apan kon tua diay siya sa purgatoryo?’ mipugos ang pari.

“‘Mister,’ miingon ko, ‘nahibalo ka nga ako daghan kaayog propiedad. Andam kong moadto ta sa opisina sa abogado ug mopirma nga kana ihatag kanimo kon makapamatuod ka gikan sa Bibliya nga ang tawo adunay dili-mamatay nga kalag nga magpadayong buhi human sa kamatayon, nga adunay impiyerno ug purgatoryo, ug nga ang Diyos maoy bahin sa trinidad.’

“Gisigaan ko niya sa iyang mga mata, midagkot siyag sigarilyo, ug milakaw.”

MGA PAYUNIR NANANGYAW SA KANATARAN

Sa katuigan sa 1930, midan-ag ang kahayag sa kamatuoran sa Yugoslavia pinaagi sa makugihong mga igsoon. Pananglitan, sa Maribor, Slovenia, si Grete Staudiner, Katarina, ug sa ulahi si Karolina Stropnik nagpalista ingong bakasyon payunir sumala sa pagtawag niana kaniadto. Sa halayong habagatan sa Mostar, sa dakong lungsod sa Herzegovina, si Alfred Tuček, nga batonero ug orkestra, nakakat-on sa kamatuoran ug misugod pagpayunir. Si Dušan Mikić, 23-anyos nga taga-Zagreb, Croatia, nakabaton sa pulyetong Where Are the Dead? (Hain ang mga Patay?) Kusog usab ang iyang pag-uswag, unya nabawtismohan, ug misugod pagpayunir. Ngadtongadto midaghan ang mga payunir tungod sa pag-abot sa madasigong mga igsoong Aleman.

Mao pay paggitib sa kamatuoran didto sa Yugoslavia sa dihang kini gidili sa Alemanya. Ang sangang buhatan sa Switzerland nagpadalag mga 20 ka eksperyensiyado nga mga payunir ngadto sa Yugoslavia, sama ni Martin Poetzinger, Alfred Schmidt, Vinko ug Josephine Platajs, ug Willi ug Elisabeth Wilke. Bisag dili sila antigo sa Eslobenyano o Serbo-Kroasiano, ang maong masakripisyohong mga payunir migamit ug mga testimony card aron maisogong makasangyaw mao nga dugang pang miuswag ang buluhaton.

ANG MGA SULIRAN SA PAGPAYUNIR

Ang ilang kasibot alang kang Jehova ug gugma sa mga tawo nakatabang sa mga payunir sa pagsagubang sa suliran bahin sa pinulongan ug kakulang sa salapi. Lisod usab ang pagbalhinbalhin kanunay. Ang pagbaktas ug 40 kilometros maoy kasagaran bisag dili maayo ang panahon ug latas sa lisod nga dalan aron adtoon ang lagyong kabalangayan. Usa ka babayeng payunir malipayong naghinumdom nga huboon niya ang iyang sapatos inigbaktas sa mga balangay aron dili daling maguba. Si Martin Poetzinger, nga sa ulahi namembro sa Nagamandong Lawas, nahinumdom sa pagbaktas latas sa mga balangay nga nagkabibag bag nga punog literatura ug nagsangyaw sa tanang namati.

Ang suliran sa transportasyon nasulbad sa dihang miabot ang mga bisikleta nga gipalit sa usa ka brader sa Switzerland ug gihatag sa matinumanong mga payunir. Ang maong mga bisikleta nagamit sa pagsangyaw sa daghang katuigan.

Bisag inila nga maabiabihon ang mga tawo sa Yugoslavia, may mga tawo nga misupak, ug nakasinatig grabeng paglutos ang atong mga payunir. Kontrolado sa kaparian ang ilang mga sakop, ilabina sa gagmayng mga balangay. Ang mga pari mohulhog usahay sa mga batang nagtungha nga ang mga payunir sunodsunoron ug batohon. Ang klero mohulhog usab sa mga opisyales sa gobyerno nga samokon ang mga payunir pinaagi sa pag-ilog sa ilang literatura ug pagdakop kanila.

Usa ka higayon niana, samtang si Willi Wilke nagsangyaw sa usa ka hilit nga balangay sa Croatia, nakadungog siyag kusog nga hugyaw gikan sa plasa sa balangay. Siya ug iyang asawa, ug ang laing payunir nga si Grete Staudinger, didto niadtong dapita nga nagtanyag sa pulyetong Righteous Ruler (Matarong nga Magmamando), nga may hulagway ni Jesu-Kristo diha sa hapin. “Nalisang ko,” siya nahinumdom, “sa pagkakitag mga 20 ka tawo nga nagkupot ug galab ug naglibot sa akong asawa. Didto sa duol, ang laing grupo nagsunog sa among mga pulyeto.”

Ang mga payunir walay ideya kon nganong nasuko pag-ayo ang mapaubsanong mga tagabalangay, ug si Sister Wilke di pa kaayo antigo sa ilang pinulongan aron masayran kadto. Si Grete larino hinuong mosulti sa Aleman ug sa mga pinulongan sa maong dapit. Siya ang miduol ug nangutana, “Mga ginoo ug mga ginang, unsa bay inyong ginabuhat?”

“Dili mi gusto kang Haring Peter!” nagdungan silag tubag.

“Mao usab mi,” mitubag si Grete.

Kay natingala, ilang gitudlo ang hulagway diha sa pulyeto ug nangutana, “Nan nganong inyo man siyang gipropaganda?”

Nakasabot na si Grete. Sa miaging tuig, sa 1934, si Haring Alexander I sa Yugoslavia gipatay, ug ang iyang anak nga si Peter maoy mopuli sa trono. Apan buot sa mga tagabalangay ang awtonomiya inay monarkiya gikan sa Serbia. Nagtuo ang mga tagabalangay nga ang hulagway ni Jesu-Kristo mao si Haring Peter!

Natin-aw ra ang sayop nilang pagsabot, ug nahatag ang detalyadong pamatuod mahitungod sa Haring Jesu-Kristo. Ang pipilang nagsunog sa ilang mga pulyeto buot makabatog bag-o. Malipayong mibiya ang mga payunir sa balangay, kay gibati nilang gipanalipdan sila ni Jehova.

Kinahanglang hisayran usab sa mga payunir ang mga kostumbre sa dapit. Inigsangyaw sa mga balangay sa Bosnia diin ang kadaghanan maoy Muslim, mag-amping gayod sila nga dili makapasilo. Pananglitan, ang pagtutok sa usa ka minyo nga babayeng Muslim mahimong makapasuko sa iyang bana.

Diyutay ra ang kongregasyon ug grupo sa mga Saksi sa nasod niadtong panahona. Busa human sa tibuok-adlaw nga pagsangyaw sa usa ka layong balangay, lisod nga makakitag dapit-katulganan sa pagkagabii. Kay diyutay rag kuwarta ang mga payunir, wala silay ikabayad sa balayng-abotanan. Si Josephine Platajs nahinumdom: “Sa usa ka balangay, walay magpasaka kanamo kay nahadlok sa Katolikong pari. Kadto kilomkilom na sa dihang mobiya na unta kami sa balangay. Apan sa paggawas namo, nakit-an namo ang usa ka dakong kahoy diin nagbanig ang mga dahong laya sa ilalom—didto kami nanghigda niadtong gabhiona! Ang puyo sa among sinina maoy among unlan, ug ang bisikleta gihikot ug pisi sa akong bana sa iyang buolbuol. Pagkabuntag, nasayran namo nga kami nakatulog duol sa atabay, busa kami may tubig nga ihilam-os ug ihugas. Si Jehova nanalipod ug nagtagana gayod sa among pisikal nga mga panginahanglan.”

Nasabtan sa mga payunir nga giatiman sila ni Jehova bisan sa gagmayng mga butang. Ang diha sa ilang hunahuna mao ang pagsangyaw sa maayong balita ug dili ang personal nga kaharuhay.

PAG-ADTO SA MACEDONIA

Ang mga payunir nga si Alfred ug Frida Tuček nagpahimulos sa kahigayonan nga ipakaylap ang mensahe sa Gingharian samtang nagbiyahe gikan sa Slovenia hangtod Bulgaria. Sa lungsod sa Strumica, Macedonia, ilang nasangyawan ang usa ka tag-iyag tindahan, si Dimitar Jovanovič, ug ilang gipahulam siyag mga basahon. Usa ka bulan sa ulahi, sa pagpauli gikan sa Bulgaria, ilang giduaw na usab siya. Sa nasayrang wala niya mabasa ang mga basahon, ilang gihangyo nga kadto iuli aron mabasa sa uban. Nakapukaw kadto sa interes ni Dimitar. Mihangyo siyag laing higayon sa pagbasa niana. Human niyag basa, nasabtan niyang nakaplagan niya ang kamatuoran, ug siya mao ang unang nabawtismohang Saksi ni Jehova sa Macedonia.

Dayon gipaambit ni Dimitar ang kamatuoran ngadto sa magsoong si Aleksa ug Kosta Arsov. Sa wala madugay, tulo na ang Saksi sa Macedonia. Misugod sila pagsangyaw ginamit ang mga magasin, usa ka ponograpo, ug mga rekord sa mga sermon. Usa ka magasin ang nahiadto sa usa ka ministro sa Evangelical Methodist, ug kana iyang gihatag sa usa ka utokan, batan-ong lalaki sa iyang simbahan, si Tušo Carčev. Kay nakaangay man si Tušo sa iyang nabasa, nangayo siyag dugang magasin sa ministro. Nasayran ngadtongadto ni Tušo nga sayop nga magpabayad aron iwali ang maayong balita. Mahinamon niyang gisulti kana sa ministro, ug ingong resulta wala na siya padad-ig magasin. Nakita ni Tušo ang adres sa sangang buhatan sa Maribor diha sa mga magasin ug misulat nga padad-an siyag magasin. Gikontak sa sangang buhatan si Dimitar, Aleksa, ug Kosta aron duawon siya. Sa wala madugay naporma ang usa ka grupo.

Niadtong 1935 ang mga igsoon nagbalhin sa sangang buhatan gikan sa Maribor, Slovenia, ngadto sa kaulohan sa Yugoslavia nga mao ang Belgrade, Serbia. Si Franz Brand ug si Rudolf Kalle maoy gipadumala niana.

GIDILI ANG BULUHATON

Ang ebidensiya sa pagkaaktibo sa atong mga igsoon niadtong panahona makita diha sa brosyur nga giluwatan sa Iglesya Katolika niadtong 1933. Kana detalyado kaayong nagpatin-aw sa pagsangyaw sa mga Saksi, ug gitagna sa maong iglesya nga hapit nang mahunong ang atong buluhaton. Pagkasayop niadtong tagnaa!

Sa amihanang Yugoslavia ang klero nasuko sa pagkaaktibo sa pipila ka payunir. Misamot ang ilang kasuko sa dihang gibabagan sa korte ang paningkamot sa pagpahunong sa pagsangyaw sa Gingharian. Ugaling lang, usa ka Heswitang pari gikan sa Slovenia ang nahimong ministro sa interyor. Usa sa iyang unang mga dekreto mao ang pagwagtang sa Lighthouse Society; ug sa Agosto 1936, ang buluhaton opisyal nang gidili. Ang mga awtoridad nagsira sa mga Kingdom Hall ug nag-ilog sa tanang literatura. Maayo gani kay ang mga kongregasyon napahibalong abante, ug pipila ray naabtan ug nailog sa mga awtoridad. Aron makapadayon ang buluhaton, gibuksan ang gamayng imprentahan ubos sa ngalang Kula stražara (Ang Bantayanang Torre) sa Belgrade, ug nagpadayon ang mga tigom diha sa pribadong mga balay.

Tungod kay opisyal na mang gidili, ang pagsangyaw mas gipit-osan sa awtoridad. Ilabinang gipuntirya ang bug-os-panahong mga alagad, busa mas nalisdan ang atong nagsultig-Aleman nga mga igsoon. Tungod sa pagdili sa buluhaton sa ubang mga nasod sa Uropa, ang daghang payunir namalhin sa Yugoslavia, ug dayon gidili na usab ang pagsangyaw niining dapita. Bisag gipangdakop ug gipamilanggo ang mga payunir, ang ilang kadasig wala matibhangi. “Lisod usahay ang pagdawat ug mga bisita samtang nabilanggo, apan wala gayod kami biyai ni Jehova,” matod sa usa ka sister. “Sa dihang may mianha nga usa ka brader aron moduaw kanamo ug wala siya tugoti, siya nakigsulti sa guwardiya sa bilanggoan sa kusog kaayong tingog nga amo siyang nadungog. Ang iyang tingog mismo nakapadasig kanamo.”

Niadtong panahon sa kawalay-kasegurohan, ang dakong kaisog gikinahanglan aron sa paghubad ug sa pagpanagtag sa pulyetong Judge Rutherford Uncovers Fifth Column, nga nagyagyag sa papel sa Katolikong simbahan sa pagpaluyo sa politikanhong programa sa gobyernong Nazi. Kadto gihubad ngadto sa Serbiano, Kroasiano, ug Eslobenyano, ug 20,000 ka kopya ang giimprenta sa matag pinulongan. Gidili sa sinugdan ang maong pulyeto ug kadtoy hinungdan sa pagpalagpot sa langyawng mga payunir ug sa hukom sa abogado sa estado nga 10 hangtod 15 ka tuig nga pagkabilanggo alang sa mga magpapatik sa pulyeto. Bisag peligroso, ang 60,000 ka kopya gidali pagpanagtag sa pipila ka magmamantala sa Yugoslavia.

“Gigutom ang mga tawo niadtong panahona sa kamatuoran sa Bibliya ug gusto nilang mobasa,” saysay pa ni Lina Babić, nga nakakat-on sa kamatuoran sa hinapos sa Gubat sa Kalibotan II ug nakakontak sa matinumanong mga igsoon. “Sanglit kinahanglan ming mag-amping kanunay,” siya miasoy, “gipalabi ko ang pagkopyang kinamot sa mga basahon diha sa kaugalingon kong notbok. Sa ingon nga paagi, sa dihang kami rekisahon, sama lang kadtog personal kong mga nota.”

PAGPILI TALI KANG TOLSTOY UG KANG JEHOVA

Sa hapit nang mobuto ang gubat, nabahinbahin ang usa ka dakong kongregasyon sa Yugoslavia. Ang pipila misugod sa pagpaluyo sa mga opinyon sa Rusong magsusulat ug pilosopo bahin sa relihiyon nga si Leo Tolstoy. Si Tolstoy, nga kaniadto membro sa Russian Orthodox Church, nakombinsir nga ang tanang Kristohanong relihiyon dili-maayong mga institusyon nga nagmisrepresentar sa Kristiyanidad. Ang pipila ka igsoon misagop sa maong opinyon ug nadiskontento sa organisasyon ni Jehova. Kay giabusohan ang pagsalig nga gitugyan kaniya, ang igsoong lalaki nga nagdumala sa Kongregasyon sa Zagreb nakadani sa kadaghanang magmamantala sa pagtuo sa mga opinyon ni Tolstoy. Dakog impluwensiya ang maong igsoon nga ang kinabag-an sa kongregasyon, kapig 60 ka membro, misagop ug resolusyon nga nagsalikway sa organisasyon ni Jehova.

Pagkadungog niini ni Rudolf Kalle, miadto dayon siya sa Zagreb gikan sa Belgrade aron makigtagbo sa tibuok kongregasyon. Iyang gihisgotan ang paninugdang mga kamatuoran sa Bibliya nga gipadayag ni Jehova pinaagi sa matinumanon ug maalamong ulipon nga matang. (Mat. 24:45-47) Unya nangutana siya: “Kinsay nagtudlo kaninyo niining mga kamatuorana? Si Tolstoy o ang organisasyon ni Jehova?” Gikutlo ni Rudolf ang Josue 24:15 ug gihangyo kadtong buot magpabilin sa organisasyon ni Jehova sa pag-isa sa ilang mga kamot. Duha ray miisa.

“Di ikabatbat ang akong kasubo,” matod ni Rudolf.

Mipatim-aw nga hapit nang mawagtang ang tanang kaayohan nga nahimo sa kongregasyon.

Unya gipasaka ni Rudolf ang duha ka matinumanong igsoon sa entablado ug siya miingon: “Kaming tulo lang ang nagpabilin. Kami mao karon ang hawas sa katawhan ni Jehova niining siyudara. Hangyoon ko ang tanan sa paggawas ug ipadayon ninyo ang inyong dalan. Pasagdi na lang mi! Buot namong moalagad sa among Diyos, si Jehova, ug makalakaw na kamo ug alagara ninyo si Tolstoy. Dili na namo gustong makig-uban kaninyo.”

Dihay bug-os nga kahilom sa pipila ka segundo. Dayon, nagsunodsunod sila sa pag-isa sa ilang kamot ug nag-ingon: “Buot ko usab nga moalagad kang Jehova.” Sa kataposan, ang migawas mao lang ang apostatang alagad sa kongregasyon ug pipila niya ka sumusunod. Kadtong pagsulaya sa pagkamaunongon naglig-on sa matinumanong mga alagad ni Jehova alang sa grabe pang mga pagsulay nga hapit na nilang masagubang.

MGA KALISDANAN SA GUBAT

Niadtong Abril 6, 1941, ang Yugoslavia gisulong sa kasundalohan sa Alemanya. Naguba ang sangang buhatan sa Belgrade tungod sa pagpamomba sa armadong mga ayroplano. Gibahin sa mga sundalong Aleman ang Yugoslavia. Naputol kadiyot ang komunikasyon tali sa mga igsoon sa Bethel sa Serbia ug sa mga igsoon sa Slovenia, Croatia, ug Macedonia. Labi pang grabe ang kahimtang sa mga igsoon sa halayong habagatan sa Macedonia nga pagkahuman lang sa gubat sila nakakontak pag-usab sa Bethel.

Kalit nga nakasinatig bag-o ug lisod nga mga kahimtang ang mga igsoon. Ang pagkalangkit sa tibuok kalibotan sa gubat nagpahinabog grabeng pagsulay ug pag-ayag sa minahal natong mga igsoon. Gisulayan ang ilang pagtuo ug gugma alang kang Jehova ug sa iyang organisasyon.

Gisirhan ang opisina sa Belgrade, ug ang pagpanagtag ug literatura sa Bibliya ngadto sa mga igsoon giorganisar didto sa Zagreb, Croatia. Kay ang gipuli sa mga multa ug pagbilanggo maoy mga kampo konsentrasyon ug sentensiya nga kamatayon, ang pagkahimong maalamon ug ang sekretong pamaagi labi pang hinungdanon.

Sa dihang ang Alemang kasundalohan miokupar ug nagbahin sa Yugoslavia, ang mga kampo konsentrasyon natukod. Ang maong mga kampo gigamit sa Croatia aron ilain ug patyon ang ubay-ubay nga tawo nga laig tribo ug dili-Katoliko, ingon man mga relihiyosong kontra sa maong pagmando. Sa Serbia, gitukod sa mga sundalong Nazi ang mga kampo konsentrasyon ug mga kampo sa pinugos nga trabaho. Tungod sa neyutral nga baroganan sa kapig 150 ka igsoon gikan sa Hungaria, sila gibilanggo sa kampo sa Bor, Serbia. Sa Yugoslavia usab, ang mga Saksi ni Jehova maoy gipuntirya sa kagamhanang Nazi. Ingong resulta, ang pagsangyaw gihimo na lang sa di-pormal nga paagi. Ang mga magmamantala gitambagan sa pagdalag Bibliya ug usa lang ka basahon, ug gitudloan sila kon unsay isulti kon dakpon. Nagtigom sila sa gagmayng mga grupo ug wala sila mahibalo kon asa ang ubang mga tigomanan.

Kay peligroso ang pagpasulod ug literatura sa nasod, kadto giimprenta nga tinagotago sulod sa nasod. Tibuok gabii ang pagtrabaho sa mga brader sa lainlaing dapit aron makaimprenta ug makaasembol sa mga magasin ug pulyeto. Naghago sila aron makasapi nga magamit sa pag-imprenta. Tungod kay sila daghag kaila nga negosyante, kanunayng nabatonan sa mga brader ang kinahanglang materyales sa pag-imprenta. Bisag ang nasodnon ug relihiyosong pagkamapihigon nagsilaob sulod sa Yugoslavia, ang atong mga igsoon nagkahiusa ug nagtampohay sa ilang salapi aron maimprenta ang nagaluwas-sa-kinabuhi nga literatura sa Bibliya. Sa unsang paagi gihatod nila kana ngadto sa nahilit nga mga grupo sa mga magmamantala sulod sa teritoryo?

Si Stevan Stanković, usa ka obrero sa riles nga Serbianog kagikan, kinabubut-ong mitabang sa iyang mga isigkamagtutuo way pagsapayan sa ilang kagikan. Bisag peligroso, gidawat ni Stevan ang tahas sa sekretong pagdalag literatura gikan sa Croatia ngadto sa Serbia nga giokupar sa kasundalohan. Usa ka adlaw niana, nadiskobrehan sa polis ang literatura diha sa iyang dalang maleta. Nangutana sila kon diin kadto gikan. Kay maunongon ngadto sa iyang mga igsoon, wala mohatag si Stevan ug impormasyon. Gidala siya sa polis aron sukitsukiton ug dayon gibalhin sa duol nga kampo konsentrasyon sa Jasenovac. Kay kadtong kampoha ilado sa kabangisan, didto namatay ang atong matinumanong igsoon.

Si Mihovil Balković, nga maalamon ug mamugnaong igsoon, nagtrabaho ingong tubero sa Croatia nianang lisod nga panahon. Gawas pa sa iyang sekular nga trabaho, siya miduaw sa mga igsoon aron dasigon sila ug hatdag literatura. “Usa niana ka higayon,” miasoy ang iyang apong lalaki, “nasayran niyang ang tren nga iyang gisakyan rekisahon sa sunod nga lungsod. Busa nanaog siya nga abanteg usa ka estasyon. Bisag ang kinadak-ang bahin sa lungsod kinoralan ug alambre, nakakita siyag giwang agi sa usa ka parasan. Iyang gisulod ang literatura sa iyang gikabiba nga bag, ug gibutang ang duha ka botelyang rakija (isog nga ilimnong ginama sa balay) sa ibabaw nga seksiyon uban ang pipila ka groseriya. Samtang maampingong naglakaw agi sa parasan, nakaagi siyag trinsera ug ang usa ka sundalo kalit misinggit: ‘Hunong! Kinsa ka?’ Sa mipaduol siya, usa sa mga sundalo nangutana, ‘Unsay imong gikabiba?’

“‘Diyutayng harina, bitsuwelas, ug pipila ka patatas,’ mitubag siya.

“Sa gipangutana kon unsay sulod sa mga botelya, siya miingon, ‘Simhota ug tilawi.’

“Sa dihang gitilawan kana sa sundalo, si Mihovil miingon, ‘Dong, imo na kining usa ka botelya, ug kining usa na lang ang ako.’

“Kay nakaangay sa iyang tubag ug sa rakija, ang mga sundalo mitubag, ‘Makalakaw ka na, Noy!’

“Busa nahatod ang literatura nga luwas,” mihinapos ang apo ni Mihovil.

Di gyod hadlokan si Mihovil. Siya mibiyahe sa mga dapit nga kontrolado sa magkaatbang nga kasundalohan. Sa pipila ka higayon, nakaatubang si Mihovil sa Komunistang mga sundalo; ug sa laing mga higayon, miatubang siya sa Pasistang Ustašea o mga sundalong Četnik. Imbes mahadlok, iyang gigamit ang maong mga kahigayonan sa pagsangyaw ug pagpatin-aw bahin sa paglaom sa umaabot nga gipadayag sa Bibliya. Nagkinahanglan kadtog dakong kaisog kay ang kinabuhi sa usa ka Saksi kanunayng nameligro. Kadaghan siyang gidakop, gisukitsukit, ug gibilanggo.

Sa hinapos ang gubat, sa gabii sa Nobyembre 9, 1944, gisulong sa mga Komunista ang balay ni Mihovil, giilog ang literatura, ug gidala si Mihovil. Ikasubo nga wala na gayod siya mahibalik. Nasayran sa ulahi nga gipunggotan siyag ulo.

Si Josip Sabo bata pa sa dihang siya tighatod ug literatura sa rehiyong Slavonia sa Croatia sakay sa bisikleta. Sa luna para sa bagahe, migama siyag kahon nga kasudlag literatura, ug unya iyang tabonan ug bag-ong napupo nga peras. Niadtong panahona, ang entrada sa halos matag balangay may barikada ug guwardiyado.

“Unsay sulod sa kahon?” ang mga guwardiya mangutana kang Josip sa matag estasyon sa guwardiya.

“Peras alang sa akong uyoan,” motubag siya, ug ang mga sundalo mokuhag usa o duha ka peras. Sa magkaduol siya sa iyang destinasyon, diyutay na lang ang peras nga makatabon sa literatura. Busa mosubay si Josip ug abandonadong agianan aron dili makuha ang iyang nabiling peras ug ang bililhong literatura nga gitago sa ilalom.

NAGMATINUMANON HANGTOD SA KAMATAYON

Gipakig-ambit ni Lestan Fabijan, usa ka kantero nga taga-Zagreb, ang kamatuoran kang Ivan Sever, Franjo Dreven, ug Filip Huzek-Gumbazir. Silang tanan nabawtismohan sulod sa unom ka bulan ug misugod sa pagsangyaw ug sa paghikay ug mga tigom. Sa gabii sa Enero 15, 1943, ang nagpatrolyang mga sundalo nanganha sa balay ni Ivan Sever aron pagdakop kaniya, ingon man kang Franjo Dreven ug laing brader, si Filip Ilić. Girekisa nila ang balay, giilog ang tanang literatura, ug gidala ang mga brader.

Nadunggan kadto ni Lestan, mao nga giadto niya ug ni Filip Huzek-Gumbazir ang inahan ug manghod nga babaye ni Franjo aron hupayon sila. Apan nadunggan sa mga Komunista ang ilang pagduaw ug gidakop si Lestan ug Filip. Gipatin-aw sa lima ka brader gikan sa Bibliya nga si Jehova lang ang ilang gialagaran ug gipakita nga sila maoy mga sundalo ni Kristo. Tungod kay silang tanan midumili sa pagdalag armas ug sa pagpakiggubat, sila gisentensiyahag kamatayon. Unya sila gihuptang binihag.

Usa ka gabii ang lima ka brader gipukaw, gihuboan, ug gidala sa kakahoyan. Samtang naglakaw, gihatagan silag kahigayonan sa pagbag-o sa ilang hunahuna. Gipaningkamotan sa mga sundalo ang pagbungkag sa determinasyon sa mga brader pinaagi sa paghisgot bahin sa ilang gugma alang sa ilang mga pamilya. Gihisgotan nila ang mabdos nga asawa ni Filip Huzek-Gumbazir ug iyang upat ka anak. Siya mitubag nga bug-os siyang nagsalig nga atimanon sila ni Jehova. Si Franjo Dreven walay asawa ug anak, mao nga sila nangutana kaniya kon kinsay mag-atiman sa iyang inahan ug igsoong babaye.

Sa ilang pag-abot sa gipili nga dapit, gipatindog sa mga sundalo ang mga brader sa grabeng katugnaw. Unya misugod ang pagpusil. Si Filip Huzek-Gumbazir ang una nilang gipusil. Dayon ang mga sundalo naghulat ug nangutana sa uban kon nabag-o ba ang ilang hunahuna. Apan desidido gayod ang mga brader. Busa gipusil sa mga sundalo si Franjo, dayon si Ivan, ug dayon si Lestan. Sa kataposan, si Filip Ilić, ang kataposang buhi pa, mikompromiso ug miduyog sa mga sundalo. Apan, tulo ka bulan sa ulahi, siya mipauli sa ilang balay tungod sa sakit ug miasoy kon unsay nahitabo. Ang kinabuhing iyang gipaningkamotan sa pagluwas pinaagi sa pagkompromiso sayo nga nahanaw tungod sa sakit.

Sa Slovenia, ang daghan natong igsoon nakaagom ug paglutos. Pananglitan, si Franc Drozg, usa ka 38-anyos nga panday ug puthaw, midumili sa pagpakiggubat. Tungod niadto, siya gipatay sa mga sundalong Nazi didto sa Maribor sa Hunyo 8, 1942. Ang pipila nga didto niadto miasoy nga ang usa ka karatulang may gisulat “ako dili bahin sa kalibotan” gibitay sa iyang liog una siya pusila. (Juan 17:14) Ang iyang lig-ong pagtuo nadayag diha sa iyang sulat nga gihimo pipila ka minutos una sa pagpatay kaniya: “Minahal nga Higala! Rupert, gisentensiyahan kog kamatayon karong adlawa. Ayawg kasubo tungod kanako. Dawata ang akong gugma kanimo ug alang sa tanan sa balay. Magkita na lang ta sa Gingharian sa Diyos.”

Way hunong ang paningkamot sa mga awtoridad sa pagpahunong sa pagsangyaw, apan si Jehova napamatud-ang Diyos sa kaluwasan. Pananglitan, ang kapolisan kanunayng nagronda ug nagpalinya sa mga molupyo sa usa ka dapit aron susihon ang ilang mga ID. Ang tanang katahapag dagway gidala sa bilanggoan. Kasamtangan, ang ubang polis magrekisa sa mga balay ug apartment. Ang mga igsoon kasagarang makakitag ebidensiya nga si Jehova nanalipod ug nag-atiman sa iyang katawhan sa dihang laktawan sa polis ang ilang mga balay, kay sa walay duhaduha naghunahuna nga kadto narekisa na. Labing menos nga sa duha ka higayon, ang mga apartment sa mga igsoon may daghang literatura ug mga makinang pangmimeograp. Daghang higayon nga kadtong nakig-ambit sa pagsangyaw sa maong peligrosong panahon nakasinati sa pagkatuman sa pasalig sa Bibliya nga “si Jehova malumo kaayo sa pagmahal ug maluluy-on.”—Sant. 5:11.

GISENTENSIYAHAG KAMATAYON

Niadtong 1945, natapos ang Gubat sa Kalibotan II, nga usa sa labing dugoon nga yugto sa kasaysayan sa tawo. Sa pagkaparot ni Hitler ug sa iyang mga alyado, ang mga igsoon naglaom nga kuhaon ang pagdili ug ipasig-uli ang kagawasan sa pagsangyaw. Dihay katarongan nga molaom: Ang bag-ong gitukod nga Komunistang gobyerno nagsaad ug kagawasan sa prensa, pagsulti, ug pagsimba.

Apan, niadtong Septiyembre 1946, 15 ka brader ug 3 ka sister ang gidakop. Apil kanila si Rudolf Kalle, Dušan Mikić ug Edmund Stropnik. Ang imbestigasyon gidangtag lima ka bulan. Gipasakaag sumbong ang mga Saksi kay milihok kono sila batok sa katawhan ug sa Estado ug gipameligro nila ang nasod. Ang mga awtoridad nag-ingon nga ang atong buluhaton nailalom sa pagdumala sa Amerika ug ato konong gigamit ang pagmantala sa Gingharian sa Diyos ingong takoban aron bungkagon ang sosyalismo ug ibalik ang kapitalismo. Usa ka Katolikong pari ang nanguna sa pag-akusar sa mga igsoon nga sila kono mga espiya sa Amerika ug naggamit sa relihiyon ingong takoban.

Sa korte ang mga akusado maisogong misulti sa pagdepensa sa ilang kaugalingon ug naghatag ug maayong pamatuod dapig kang Jehova ug sa iyang Gingharian. Si Vjekoslav Kos, nga usa ka batan-ong brader, miingon: “Maalamong mga huwes, akong nasunod kining relihiyona, ang pagtulon-an sa Bibliya, gikan sa akong inahan, ug akong gisimba ang Diyos. Sa pagmando sa mga Aleman, ang akong inahan gibilanggo. Ang akong duha ka magulang nga babaye ug ang akong magulang nga lalaki susamag pagtuo sa akong inahan. Ang mga Aleman nagdala kanila sa Dachau, diin sila gipusil kay mga komunista kono sila tungod sa ilang paagi sa pagsimba sa Diyos. Tungod niining mao gihapong relihiyon nga ako karon giakusar atubangan sa korte ingong Pasista.” Gibuhian siya sa korte.

Apan ang korte dili sama niana ka matugoton sa uban. Tulo sa mga akusado ang gisentensiyahag kamatayon pinaagi sa pagpusil, ug ang uban gisentensiyahag pagkabilanggo gikan sa 1 ngadto sa 15 ka tuig. Apan, ang atong mga igsoon sa tibuok kalibotan miprotesta niini nga inhustisya. Ang mga Saksi sa Amerika, Canada, British Isles, ug Uropa nagpadalag libolibo ka sulat ingong protesta ngadto sa gobyerno sa Yugoslavia. Nagpadala usab sila ug gatosan ka telegrama. Bisan ang pipila ka opisyales sa gobyerno misulat alang sa atong mga igsoon. Tungod niini ang mga sentensiya sa kamatayon gius-os ngadto sa 20 ka tuig nga pagkabilanggo.

Apan, wala pa matapos ang paglutos. Duha ka tuig sa ulahi, ang mga polis sa Slovenia nagdakop kang Janez Robas ug sa iyang asawa nga si Marija, hasta kang Jože Marolt ug Frančiška Verbec, tungod sa pagsangyaw. Ang sumbong sa bahin nag-ingon: Ang “‘sekta sa mga jehovista’ . . . nagrekluta ug bag-ong mga membro nga ilang gihulhogan aron morebelde sa atong presenteng sistema sa katilingban [ug] modumili sa pagsundalo.” Gipahuyang kono sa mga igsoon ang depensa sa nasod, busa ang mga awtoridad nagsentensiya kanila ug tulo hangtod sa unom ka tuig nga pagkabilanggo uban ang hago nga trabaho.

Tungod sa kausaban sa politikal nga polisa niadtong 1952, ang tanang binilanggo gibuhian; ug ang mensahe sa Gingharian padayong gisangyaw. Natuman ang saad ni Jehova: “Bisan unsa nga hinagiban nga buhaton batok kanimo dili magmalamposon, ug ang matag dila nga mosulti batok kanimo sa paghukom imong pagahukman.”—Isa. 54:17.

Bisan pa niana, ang gobyerno naningkamot gihapon sa pagpahuyang sa baroganan sa mga igsoon. Ang media naghubit kanila ingong mga tawo nga “may diperensiya sa pangisip” ug “mga panatiko nga halos mabuang na.” Ang way-puas nga negatibong mga balita sa media ug ang kahadlok nga kanunayng gipanid-an nakatugaw sa pipila ka igsoon. Sa dihang gibuhian ang matinumanong mga Saksi nga nabilanggo, ang uban diha sa kongregasyon nagtuo nga sila mga espiya. Apan, si Jehova padayong nagpalig-on sa mga kongregasyon pinaagi sa maunongon ug hamtong nga mga igsoon.

Sa dihang si Josip Broz Tito misugod pagmando pagkatapos sa Gubat sa Kalibotan II, nadayag nga ang militar adunay pangunang papel diha sa Yugoslavia. Kadtong dili magsundalo, bisan unsa pay rason, giisip nga mga rebelde.

MGA PAGSULAY SA PAGKAMAUNONGON

Panahon sa Gubat sa Kalibotan II, ang nuybe-anyos nga si Ladislav Foro, nga taga-Croatia, mitambong sa usa ka miting nga gibaod sa gobyerno alang sa mga lungsoranon diin usa ka Katolikong pari ang mipahayag ug wali. Human sa wali, si Ladislav, nga nagpasalipod sa kortina sa entablado, nakakita sa pari nga naghubo sa iyang sotana. Nagsul-ob diay siyag uniporme sa mga Ustaša. Nagbakos siyag bala ug diha pay granada nga nagbitay sa iyang hawak. Paggawas sa pari, siya misakay sa kabayo ug samtang nag-isa sa iyang espada siya misinggit: “Mga igsoon, atong himoong Kristiyano ang mga tawo! Kon dunay mosupak, nahibalo na mo kon unsay inyong buhaton!”

Nahibalo si Ladislav nga dili kini ang angayng igawi sa usa ka tawo sa Diyos. Wala madugay human niana, siya nagtambongan sa tinagotago nga mga tigom sa mga Saksi uban sa iyang uyoan. Bisan tuod nasuko niini ang iyang mga ginikanan, si Ladislav nagpadayon pagtambong ug miuswag sa espirituwal.

Sa dihang gitawag si Ladislav sa pagsundalo niadtong 1952, gipakita niya ang iyang Kristohanong neyutralidad. Balikbalik siyang gisukitsukit sa mga opisyales sa tuyo nga papanumpaon siya sa pagsundalo. Sa usa ka higayon niana, ilang gidala siya sa baraks diin 12,000 ka tawo ang nagtapok aron manumpa nga magsundalo. Gipabarog sa mga sundalo si Ladislav sa atubangan niining mga tawhana ug gisab-itag riple ang iyang abaga. Giitsa dayon kini ni Ladislav. Gamit ang trompa aron madungog sa tanan, ang mga sundalo miingon nga kon buhaton kana pag-usab ni Ladislav, ilang pusilon siya. Sa dihang mibalibad na usab siya, ilang gitambog siya sa usa ka dapit nga nalungag sa bomba, nga pipila ka metros ang giladmon. Gihatag ang mando sa pagpatay kaniya, ang usa ka sundalo mitiro ug kaduha, dayon namalik sila sa baraks. Apan, wala maigo ang brader!

Nianang gabhiona, gikuha sa mga opisyales si Ladislav gikan sa gahong ug gidala ngadto sa usa ka prisohan sa Sarajevo. Gitunolan siyag sulat nga nag-ingon nga ang uban niyang mga igsoon sa pagtuo mikompromiso na mao nga sila nakagawas, samtang siya nagtingkagol gihapon sa bilanggoan kauban sa mga kriminal. Gisigean siyag pit-os sa mga opisyal pinaagi sa susamang mga argumento. Apan, nangatarongan si Ladislav: ‘Nag-alagad ba ako kang Jehova tungod sa tawo? Wala! Nia ba ko aron pahimut-an ang tawo? Wala! Ang ako bang kinabuhi nagdepende kon unsay isulti, hunahunaon, o buhaton sa uban? Wala!’

Kining pagpangatarongan ni Ladislav base sa iyang kahibalo sa Bibliya nakatabang kaniya sa pagpabiling matinumanon diha sa prisohan hangtod siya gibuhian upat ka tuig ug tunga sa ulahi. Sa ngadtongadto, siya nag-alagad ingong magtatan-aw sa sirkito ug gipaluyohan sa iyang maunongong asawa ug isigkamagsisimba nga si Anica.

LIMITADONG PAGTUGOT SA GOBYERNO

Human mobulag sa Unyon Sobyet niadtong 1948, giorganisar pag-usab ni Tito ang gobyerno ug inanayng gihatagag kagawasan ang mga tawo. Bisan tuod sosyalista gihapon ang gobyerno, diha nay mas dakong kagawasan sa relihiyon.

Ang gobyerno nagdapit ug mga hawas sa mga Saksi ni Jehova sa pagpakigkita kanila ug nagsugyot nga maghimo silag bag-ong karta, aron mahimong legal ang buluhaton sa mga Saksi. Ang mga igsoon nagsulat ug karta, ug sa Septiyembre 9, 1953, ang mga Saksi ni Jehova legal na usab nga narehistro sa Yugoslavia.

Samtang ang ubang Komunistang mga nasod naghingilin sa atong mga igsoon, ang mga Saksi sa Yugoslavia nakatagamtam ug igong kagawasan sa pagtigom diha sa gitakda nga mga dapit. Tungod niini, ang atong mga igsoon sa Macedonia makadawat na ug literatura ug makakontak na usab sa opisina sa Zagreb. Apan bisan tuod legal nang narehistro ang mga Saksi ni Jehova ingong relihiyon niadtong 1953, 38 ka tuig pa ang milabay una sila legal nga nakahimo sa pagpamalay-balay.

Diha pay ubang mga problema. Tungod sa neyutral nga baroganan sa mga igsoon, giisip sa mga awtoridad ang ilang buluhatong pagsangyaw ingong pagpakaylap ug propaganda. Lisod kaayo ang pagsangyaw tungod kay ang gobyerno nagtudlog mga sekreta ug mga impormer. Ang mga igsoon nga masakpang nagsangyaw mahimong dakpon ug pamultahon. Ang usa ka taho nag-ingon: “Nagpadayon ang pagpangdakop ug pagpasakag sumbong. Kini nahitabo ilabina sa Slovenia, diin dako kaayog impluwensiya ang mga Katoliko ug daghan sa katawhan ni Jehova ang gipanid-an sa mga polis ug sa ilang mga impormer sa tuyo nga masakpan silang magtuon sa Pulong sa Diyos. Apan gipakita sa mga igsoon nga sila determinadong sugton ang Diyos inay ang tawo.”

‘MABINANTAYON SAMA SA HALAS’

Sa dihang magsangyaw sa mga banika sa Slovenia, ang mga igsoon mangutana una sa tagbalay kon namaligya ba silag itlog. Kon barato ra kini, mamalit ang mga magmamantala aron dili sila dudahan. Sa dihang igo na ang ilang napalit nga itlog, mangutana sila sa sunod nga mga tagbalay kon namaligya ba silag sugnod. Kon dili ra delikado, sa matag higayon nga mopalit sila, ilang isal-ot sa kabildohay ang mensahe sa Bibliya.—Mat. 10:16.

Sa palibot sa Zagreb, Croatia, ang mga igsoon sistematikong nagkobre sa ilang teritoryo, apan sa paagi nga dili sila madiskitaan. Ang usa ka paagi mao ang pagduaw sa matag ikanapulo nga balay. Pananglitan, kon ang mga magmamantala giasayn sa pagduaw sa unang balay, ang sunod nilang duawon mao ang ika-11, ika-21, ika-31, ug padayon pa. Pinaagi sa maong mga paningkamot, daghan ang nakaila kang Jehova. Apan, tungod kay lisod ang paghimo sa balay-balay nga ministeryo, ang di-pormal nga pagsangyaw mao ang sagad gigamit nga paagi.

Sa Serbia ang mga igsoon magtigom diha sa pribadong mga balay. Si Damir Porobić nag-asoy kon sa unsang paagi gipahigayon ang mga tigom diha sa balay sa iyang lola human sa Gubat sa Kalibotan II. “Mga lima ngadto sa napulo ka tawo ang manambong,” matod pa niya. “Haom nga tigoman ang balay ni Lola kay mahimo kining adtoon agi sa duha ka dalan. Tungod niini, ang mga igsoon makaadto ug makabiya sa balay nga dili madudahan.”

Si Veronika Babić natawo sa Croatia, ug ang iyang pamilya nagsugod pagtuon sa Bibliya sa tungatunga sa katuigan sa 1950. Human siya mabawtismohi niadtong 1957, siya ug ang iyang bana namalhin sa Sarajevo, Bosnia. Si Milica Radišić, nga gikan sa Slavonia nga rehiyon sa Croatia, nabawtismohan niadtong 1950. Ang iyang pamilya mibalhin usab sa Bosnia. Kining duha ka pamilya misugod pagsangyaw sa kamatuoran sa Gingharian sa maong dapit. Sama sa ubang dapit sa Yugoslavia, kinahanglang magmabinantayon sila sa pagsangyaw. “Gisumbong mi ngadto sa mga polis,” miingon si Veronika, “ug giembargo ang among mga basahon. Kami gidakop, gisukitsukit, gibaharan nga bilanggoon, ug gipamulta. Apan, wala kadto makapaluya o makapahadlok kanamo. Nagpalig-on hinuon kadto sa among pagtuo kang Jehova.”

“Usa ka adlaw niana,” nahinumdom si Milica, “usa ka lalaki ang miadto sa Kingdom Hall ug nagpakitag interes. Giabiabi siya pag-ayo ug taudtaod pa ganing nakaestar sa mga balay sa mga igsoon. Madasigon siyang mokomento sa mga tigom. Apan unya nakita siya sa among anak nga babaye sa trabahoan nga mitambong ug miting sa mga sekreta. Among naamgohan nga gipadala diay siya sa mga polis aron sa pagpangespiya kanamo. Sanglit nabutyag na man ang iyang kalambigitan sa mga polis, mihunong siya pagtambong.”

UNANG MGA KINGDOM HALL

Sa wala pa sila marehistro sa gobyerno, supak sa balaod nga magtigom ang mga Saksi ni Jehova diha sa pribadong mga balay, busa sa dihang magtigom sila, posibleng madakpan sila. Apan, bisan sa dihang gitugotan na sila sa pagtigom nga dayag, lisod ang pagpangitag katigoman, sanglit daghang tawo ang dili ganahan sa mga Saksi ni Jehova ug dili gustong magpaabang sa ilang mga bilding. Busa nakahukom ang mga Saksi nga mopalit ug mga bilding nga katigoman.

Sa wala madugay nakakita ang mga igsoon ug usa ka buhatan sa sentro sa Zagreb, Croatia. Ila kining gihimong nindot nga Kingdom Hall nga kalingkoran ug 160 ug naghimo usab silag gamay nga opisina alang sa pag-imprentag literatura. Kini nga Kingdom Hall gigamit usab alang sa mga asembliya ug mga kombensiyon ug niadtong 1957 gigamit kini sa dihang gipahigayon ang unang kombensiyon sa mga Saksi gikan sa tanang bahin sa Yugoslavia. Pipila ka tuig sa ulahi, ang mga igsoon nakapalit ug balay sa sentro sa Zagreb sa Kamaufova Street, nga gigamit sa pamilyang Bethel hangtod sa 1998.

Pagka 1957 ang mga igsoon nakapalit ug bilding sa Belgrade, Serbia, nga nagsilbing Kingdom Hall ug opisina alang sa buluhaton sa Bethel. Human niini, nakapalit silag kuwadra sa Ljubljana, Slovenia, ug gihimo kining Kingdom Hall. Pagka 1963 gihimo nilang Kingdom Hall ang usa ka grahean sa Sarajevo, nga gigamit sa unang kongregasyon sa Bosnia ug Herzegovina. Ang pipila niini nga mga tinukod kinahanglan pang ayohon; apan ang mga igsoon nalipay sa pagboluntaryo ug paghatag ug donasyon, ug gipanalanginan ni Jehova ang ilang mga paningkamot.

BAG-ONG KAHIKAYAN NAKAPALIG-ON SA MGA IGSOON

Niadtong 1960, ang nagapanawng mga magtatan-aw gitudlo aron sa pagtabang ug pagdasig sa mga kongregasyon. Ang pipila ka igsoon gidapit sa pag-alagad ingong magtatan-aw sa sirkito sa hinapos sa semana. Kining mga igsoona kinabubut-ong naggamit sa mga adlaw nga wala silay trabaho aron sa pagduaw ug pagdasig sa mga igsoon ug pagpatunhay sa panaghiusa niadtong panahona.

“Sulod sa mga usa ka tuig, kauban sa akong asawa, ako nag-alagad ingong magtatan-aw sa sirkito sa hinapos sa semana,” nahinumdom si Henrik Kovačić, usa ka membro sa Komite sa Sanga sa Croatia, “ug sa ulahi ingong bug-os-panahong nagapanawng magtatan-aw. Lisod kaayo ang kahimtang sa mga igsoon, ug sagad moestar kami sa mga balay nga walay gripo o inodoro. Apan ang mga igsoon mapasalamaton kaayo sa among mga pagduaw ug nagpakitag talagsaong gugma ug pagkamaabiabihon. Sagad ipagamit nila kanamo ang ilang higdaanan ug tagan-an kamig pagkaon, bisan tuod halos wala silay makaon. Sa pipila ka kongregasyon, moestar kami sa lainlaing balay kada gabii aron dili kami makapabug-at.”

“Ang pag-alagad ingong magtatan-aw sa hinapos sa semana makalilipay kaayo nga kasinatian bisag malisod,” miingon si Šandor Palfi, nga nag-alagad karon sa Komite sa Nasod sa Serbia. “Ang mga igsoon mahinamong magpaabot sa among pagduaw. Kabos sila, apan gihimo nila ang ilang maarangan aron ikahatag kanamo ang labing maayo nga ilang nabatonan. Alang kanila, ang pagduaw sa magtatan-aw sa sirkito maoy espesyal kaayo nga okasyon.”

Samtang nag-alagad ingong magtatan-aw sa sirkito, si Miloš Knežević maoy nagdumala sa buluhaton sa sangang buhatan sa Yugoslavia. Sa katuigan nga nagmando ang mga Komunista, si Brader Knežević nakatabang gayod sa pag-atubang sa daghang legal nga reklamo nga gisang-at batok sa atong mga igsoon.

MAKAPADASIG NGA PAG-USWAG SA MACEDONIA

Niadtong 1968, usa ka batan-ong lalaki nga taga-Kočani, Macedonia, ang nag-eskuyla sa kolehiyo sa Zagreb, diin siya nasangyawan. Pag-uli niya, iyang gipaambit ang maayong balita sa iyang mga paryente ug higala.

“Ig-agaw nako ang maong batan-on,” nahinumdom si Stojan Bogatinov, ang unang nabawtismohan sa Kočani. “Nagtrabaho ko ingong silbidor, ug usahay kami sa akong mga kauban sa trabaho maghisgot bahin sa relihiyon. Human sa usa sa among mga panaghisgot, usa ka membro sa Ortodoksong Simbahan ang misulod aron mokaon. Samtang gisilbihan nako siya, ako siyang gipangutana kon makakuha ba kog Bibliya sa iyang simbahan, kay gusto gyod nakong makakat-on bahin sa Diyos. Iya kong giingnan nga paningkamotan niyang madad-an kog Bibliya. Sa wala madugay naa na koy kaugalingong kopya sa ‘Bag-ong Tugon.’ Nalipay kaayo ko nga human sa trabaho nagdali ko pagpauli aron sa pagbasa niana.

“Sa nagpaingon pa lang ko sa amo, akong nahibalag ang akong ig-agaw nga mipauli gikan sa Zagreb. Iya kong gidapit sa iyang balay, apan ako siyang giingnan nga gusto na nakong mopauli aron basahon ang akong Bibliya. ‘Naa koy ipakita nga makapainteres nimo,’ matod pa sa akong ig-agaw. ‘Duna koy mga libro didto sa balay nga makatabang nimo sa pagsabot sa Bibliya.’ Mikuyog ko niya, ug nalipay ko sa pagkakita nga duna siyay kompleto nga Bibliya, mga brosyur, ug mga magasing Bantayanang Torre sa Kroasiano. Iyang gitunol nako ang mga publikasyon, ug ako dayon kanang gibasa. Dihadiha akong naamgohan nga talagsaon kaayo kining akong gibasa. Wala pa koy kaila nga Saksi ni Jehova, apan gusto nako silang mahimamat.

“Sa dihang mibalik na sa Zagreb ang akong ig-agaw, mikuyog ko niya. Didto, usa ka maabiabihong Saksi, si Ivica Pavlaković, ang nagdapit kanako sa iyang balay, diin ako miestar ug tulo ka adlaw. Nianang panahona daghan kog gipangutana kaniya, ug kanunay niya kanang tubagon ginamit ang Bibliya, maong nakadayeg kaayo ko sa iyang gibuhat. Mitambong kog tigom sa kongregasyon ug nadasig ko sa pagkamainiton sa mga igsoon.

“Gidala ko ni Ivica sa Bethel sa Zagreb, ug malipayon kong mibiya dala ang daghang literatura. Human sa pipila lang ka halandomong mga adlaw, mipauli ko sa Kočani dala ang espirituwal nga bahandi nga akong nakaplagan. Walay Saksi sa among duol, busa nakigsinulatay ko kang Ivica. Daghan kaayo kog pangutana, ug tubagon gayod niya kini. Samtang nagkadako ang akong kahibalo, akong gipaambit ang akong nakat-onan, ug ang akong asawa ug mga anak nagsugod pagpakitag interes. Sa wala madugay kaming tibuok pamilya nahiusa sa kamatuoran, ug daghan mig nakat-onan bahin sa Bibliya. Malipayon mi, ug masiboton kaming nakigsulti sa among mga paryente ug mga higala bahin sa maayong balita; ug daghan ang namati kanamo. Apan mitungha usab ang paglutos.”

NAHIUSA SA ALEMANYA

Bisan tuod ang atong mga igsoon sa Yugoslavia mas gawasnon kay sa ubang Komunistang mga nasod, sila diyutay lamang ug nangandoy nga masinati ang gugma sa tibuok-kalibotang panag-igsoonay. Busa, sa dihang nahibaloan nila nga giplano alang sa tuig 1969 ang “Pakigdait sa Yuta” Internasyonal nga Asembliya, nangayo silag permiso sa gobyerno nga makagawas sa nasod aron motambong. Handurawa ang ilang kalipay sa dihang gitugtan sila!

Ang asembliya gipahigayon diha sa usa ka dakong estadyum sa Nuremberg, Alemanya, diin si Hitler, nga nagbahad nga puohon ang mga Saksi ni Jehova, nagparada sa iyang mga sundalo pipila pa lang ka dekada ang milabay. Ang programa gipresentar sa daghang pinulongan, ug ang mga delegado gikan sa Yugoslavia nalipay sa pagkahibalo nga ang mga sesyon sa ilang pinulongan himoon sa usa ka dapit nga daghag kahoy duol sa kinadak-ang estadyum. Usa ka dakong entablado ang nag-ulang sa dulaanan mao nga ang katunga sa mga delegado, nga naglingkod sa usa ka seksiyon, nakadungog sa programa sa Serbo-Kroasiano nga pinulongan, samtang ang laing grupo, sa pikas seksiyon, nakapaminaw niana sa Eslobenyano. Ang maong walo-ka-adlaw nga programa nakapalalom gayod sa kahibalo ug nakapalig-on sa pagtuo sa mga igsoon!

Ang mga tren ug bus gikan sa tanang dapit sa Yugoslavia giabangan aron ihatod ang mga delegado ngadto sa Alemanya. “Naghinamhinam kaayo mi nga mahiusa sa among mga igsoon sa pagtuo,” nahinumdom ang usa ka brader nga gikan sa Croatia, “mao nga mapasigarbohon kaming nagpaskin ug mga karatula diha sa bentana sa among bagon nga nag-anunsiyo sa kombensiyon.”

Ang mga igsoon nalipay nga makita ug madungog si Nathan Knorr ug Frederick Franz nga gikan sa tibuok-kalibotang hedkuwarter. “Way kabutangan sa among kalipay sa dihang miadto sila sa among seksiyon sa estadyum aron sa pag-abiabi kanamo,” nahinumdom ang usa ka delegado. Ang mga sakripisyo nga gihimo sa mga igsoon sa Yugoslavia aron makatambong wala ra sa kumingking sa mga panalangin nga ilang natagamtam. “Katumbas sa duha ka bulan nga suweldo ang among gigasto aron makatambong sa asembliya,” miingon si Milosija Simić, kinsa mibiyahe gikan sa Serbia, “ug lisod mangayog napulo ka adlaw nga bakasyon sa trabaho. Way seguro kon naa pa ba koy trabaho inig-uli nako, apan determinado akong moadto. Talagsaon kaayo kadto! Hangtod karon, mga 40 ka tuig na ang milabay, makahilak gihapon ko sa kalipay sa dihang akong handomon kadtong hitaboa.” Kay nakauban ang mga igsoon sa pagtuo gikan sa tanang bahin sa Yugoslavia ug nasinati ang panaghiusa sa atong internasyonal nga panag-igsoonay, ang mga igsoon namauli nga napalig-on sa pag-atubang sa mga kalisdanan nga anaa sa unahan.

ANG LOKAL NGA MGA PAYUNIR MITABANG

Ang Aleman nga mga payunir nga nangabot sa sayong bahin sa katuigan sa 1930 dakog nahimo sa pagpakaylap sa maayong balita. Kay miuswag na ang gidaghanon sa mga magmamantala, mas daghan nang Yugoslav ang nagpayunir. Pananglitan, ang Slovenia andam nang magpadala ug eksperyensiyadong mga payunir ngadto sa lagyong mga dapit sa Yugoslavia diin mas dako ang panginahanglan. Kini nga mga payunir maisogong miatubang sa hagit sa pagtuon ug bag-ong mga pinulongan ug kultura.

“Miabot ako sa Priština, ang kinadak-ang siyudad sa Kosovo,” nahinumdom si Jolanda Kocjančič. “Albaniano ug Serbiano ang pinulongan didto. Bisan tuod si Minka Karlovšek ug ako dili makasulti nianang mga pinulongana, midesisyon mi sa pagsangyaw dayon, ug pinaagi niana kami nakakat-on. Sa unang balay, among nahimamat ang kamagulangang anak nga lalaki sa usa ka biyuda nga Czech ang kagikan. Among gisugdan ang among presentasyon sa Eslobenyano nga gisagolag pipila ka Serbianong mga pulong, nga nag-ingon, ‘Gusto namong ipaambit sa inyong panimalay ang maayong balita gikan sa Bibliya.’

“‘Dayon mo,’ matod niya, ‘gipaabot mo ni Mama.’

“Pagsulod namo, ang inahan nga si Ružica, misugat dayon namo. Siya miingon nga duha pa lang ka semana ang milabay siya nag-ampo kang Jehova nga unta dunay motudlo kaniya bahin sa Diyos. Ang iyang magulang nga babaye, nga usa sa mga Saksi ni Jehova sa gitawag karon nga Czech Republic, makadaghang misugyot kaniya nga moampo siya kang Jehova alang sa tabang. Kombinsido si Ružica nga ang among pagduaw maoy tubag sa iyang pag-ampo. Busa samtang gitudloan mi ni Ružica ug Serbiano, amo siyang gitudloan sa kamatuoran gikan sa Bibliya. May mga kasera siyang estudyante nga miduyog sa pagtuon. Ang usa kanila naghatag kanamog diksiyonaryo nga Albaniano, nga nakatabang kanamo sa pagkakat-on sa maong pinulongan.”

Si Zoran Lalović, sa Montenegro, bata pa lamang sa dihang nakadawat siya ug Bibliya gikan sa usa ka payunir nga taga-Zagreb, Croatia. Lima ka tuig sa ulahi, niadtong 1980, usa ka espesyal payunir ang miabot gikan sa Serbia ug nagtuon uban kaniya. “Nalisdan ko sa pagbiya sa akong mga higala nga mahiligon sa disko,” miingon si Zoran, “apan sa dihang wala na ko makig-uban kanila, dali ra kong miuswag ug nabawtismohan ako pipila lang ka bulan sa ulahi sa Belgrade, Serbia. Human niana, gitudlo dayon ako nga mohatag ug pakigpulong publiko sanglit diyutay ra man kaayo ang mga brader. Gisugdan usab namo ang pagdumala sa tanang tigom didto sa siyudad sa Podgorica.”

MGA BAWTISMO DIHA SA MGA BASAKAN

“Sa dihang ang mga tawo andam nang magpabawtismo, ako silang bawtismohan,” miingon si Stojan Bogatinov, nga taga-Macedonia. “Wala mi magamit nga bathtub, ug ang suba mabaw ra kaayo. Apan, sa among dapit daghag basakan nga may mga kanal-kanal alang sa irigasyon. Ang uban lalom ug limpiyo nga magamit alang sa bawtismo. Akong mahinumdoman ang unang bawtismo nga gihimo diha sa basakan. Samtang mitadlas kami sa basakan paingon sa kanal-kanal, dihay mitawag nako, ‘Stojan, nakakuha ka diay ug bag-ong mga trabahador!’

“‘Oo,’ mitubag ko, ‘daghan kaayong trabahoonon.’ Wala lang sila masayod nga kami mga trabahador alang sa espirituwal nga pagpangani nga nagapadayon sa Macedonia.”

Ang mga igsoon sa Macedonia wala kaayoy kontak sa sangang buhatan, ug daghan pa silag angayng makat-onan bahin sa teokratikanhong mga pamaagi. Si Stojan Stojmilov misugod pagtambong ug mga tigom sa Alemanya, ug pagpauli niya sa Macedonia, nalipay siya nga nakakaplag ug mga Saksi sa Kočani. “Sa dihang akong giingnan ang mga igsoon kon sa unsang paagi ginadumala ang mga tigom sa Alemanya,” matod pa niya, “gihangyo dayon ko nila sa pagdumala sa Pagtuon sa Bantayanang Torre ug sa pagpahayag sa pakigpulong publiko. Ako silang giingnan nga dili pa ko bawtismado, apan namugos sila kay ilang gibati nga ako ang labing kuwalipikado. Busa miuyon ko sa ilang hangyo. Ngadtongadto, kami sa akong asawa miuswag, ug nabawtismohan usab kami diha sa basakan.”

Si Veselin Iliev, nga nag-alagad karon ingong ansiyano sa Kočani, nagpatin-aw, “Diyutay ra ang among kahibalo bahin sa teokratikanhong organisasyon, apan dako ang among gugma sa kamatuoran.” Sa ngadtongadto, gitino ni Jehova nga matul-id ang mga butang. Ang pagpatik ug dugang literatura sa pinulongang Macedonian nakatabang gayod sa pagpakaylap sa kamatuoran sa Gingharian ug sa pagpalig-on sa mga kongregasyon.

MAALAMONG PAGGAMIT SA MAS DAKONG KAGAWASAN

Sanglit ang Yugoslavia wala man mailalom sa Rusya, ang mga tawo didto may mga kagawasan nga wala mabatoni niadtong sakop sa Unyon Sobyet. Sa ulahing bahin sa katuigan sa 1960, ang Yugoslavia mao ang unang Komunistang nasod nga nagpahunong sa paggamit ug bisa ug dili na lisod ang paggawas sa nasod. Kay mas dako na ang ilang kagawasan sa pagbiyahe, ang atong mga igsoon sa amihanang Yugoslavia miabaga sa buluhaton nga pagdalag literatura ngadto sa mga nasod nga sikbit sa Unyon Sobyet, diin gidili gihapon ang pagsangyaw.

Una, ilang dad-on ang literatura gikan sa Alemanya ngadto sa Yugoslavia gamit ang mga dekarga. Si Ðuro Landić, nga membro sa Komite sa Sanga sa Croatia, nahinumdom nga ang ilang balay maoy pondohanag literatura hangtod nabungkag ang Unyon Sobyet. “Ang mga sakyanan sa among pamilya adunay tagoanag kargamento sa ilalom ug diha sa dashboard,” nahinumdom si Ðuro. “Nahibalo mi nga kon kami masakpan, mahimong maembargo ang among mga sakyanan ug mapriso pa mi, apan ang kalipay nga gibati sa atong mga igsoon sa dihang madawat nila ang literatura naghimo nianang takos sa pagsakripisyo.”

Si Sister Milosija Simić, kinsa nagdalag literatura gikan sa Serbia ngadto sa Bulgaria, nahinumdom: “Wala gyod ko masayod kon kinsay akong hatdan sa literatura—adres ray ihatag kanako. Usa ka higayon niana, nanaog ko sa bus ug nakita nako ang balay nga akong hatdan sa literatura, apan walay tawo didto. Akong gilibot ang bloke. Dayon milibot na usab ako nga naggikan sa laing direksiyon. Wala gihapoy tawo. Gihimo nako kadto mga napulo ka beses sa tibuok adlaw, apan nag-amping ko aron dili madudahan. Apan wala gyod koy naabtan didto. Maayo ra sad kay akong nasayran sa ulahi nga dili diay to mao ang adres.

“Sanglit naghago man ko pag-ayo sa pagkopya ug pagmakenilya sa literatura, naproblema ko. Dili mahimong ilabay na lang nako ang literatura. Busa nakadesisyon ko nga dad-on kinig balik sa Serbia diin kini mapuslan pag-ayo. Bisan tuod mipalit akog idabuwelta nga tiket, nagkinahanglan gihapon kog tiket aron makaadto sa estasyon sa tren nga akong sakyan pagpauli. Kasagaran kon mahatod na ang literatura, ang mga igsoon nga midawat niana mohatag nakog kuwarta aron ipalit ug tiket. Gihimo namo kana tungod kay gilimitehan ang kantidad sa kuwarta nga akong madala ngadto sa maong nasod. Miduol ko sa palitanag tiket ug nag-ampo nga unta babaye ang magbantay didto. Pag-abot gyod nako, milakaw ang tiketiro ug babaye ang mipuli niya. Akong gipabayloag tiket ang mga sinina nga among gigamit sa pagputos sa literatura. Misugot siya, ug nakakuha kog tiket.”

Sa sayong bahin sa katuigan sa 1980, ang mga igsoon naghubad ug literatura ngadto sa Albaniano ug Macedonian ug nagpadala sa sinulat-sa-kamot nga mga kopya ngadto sa gamayng buhatan sa Belgrade. Didto si Milosija migamit ug makenilya ug carbon paper aron makahimo dayog walo ka kopya matag panid. Lisod kadto nga buluhaton kay ang materyal sinulat sa kamot ug dili siya pamilyar sa pinulongan.

ANG BATAN-ONG MGA BRADER MIBAROG NGA MALIG-ON

Bisan tuod gihatagan na kami sa gobyerno ug kagawasan sa relihiyon, giisip nila ang among neyutral nga baroganan ingong hulga sa panaghiusa sa Yugoslavia. Tungod niini, ang mga igsoon nasugamak sa mga paglutos. Panahon sa Gubat sa Kalibotan II, daghan ang nagpabiling matinumanon bisan hangtod sa kamatayon tungod sa ilang neyutralidad. Apan sulod sa misunod nga tulo ka dekada, dili tanan ang nagpabiling lig-on sa pagtuo. Ang uban nagtambongan ug Kristohanong mga tigom ug nagpaluyo sa buluhaton sa Gingharian; apan, sa dihang gitawag na sila aron magsundalo, nangita silag mga paagi nga pakamatarongon ang ilang pag-apil niana.

Ang batan-ong mga lalaki nga nagpabiling neyutral posibleng mapriso hangtod sa napulo ka tuig. Dugang pa, lagmit silang masentensiyahan ug pipila ka beses sa dili pa sila mag-edad ug 30 anyos. Ang uban nga nag-atubang niini nga mga pagsulay sa integridad ug midumili sa pagkompromiso mga bag-o pa kaayo sa kamatuoran. Sa pagkakaron, daghan kanila ang nahimong responsableng mga igsoon nga nagapanguna diha sa mga kongregasyon.

MAKAPATANDOG NGA INTERNASYONAL NGA KOMBENSIYON

Ang mga Saksi ni Jehova sa Yugoslavia wala pa gayod makatagamtam sa kalipay nga magpahigayon ug internasyonal nga kombensiyon. Handurawa ang ilang kalipay sa dihang gipahibalo sa Nagamandong Lawas niadtong 1991 nga usa sa “Mga Mahigugmaon sa Kagawasan” internasyonal nga kombensiyon ang pagahimoon sa Zagreb, Croatia!

Apan, dihay mga problema. Sukad nga ang Croatia nagdeklarar ug independensiya gikan sa Yugoslavia, nag-anam ka dako ang hulga sa gubat. Maayo kahang magpahigayon ug kombensiyon? Labawng hinungdanon ang kahilwas sa langyaw ug lokal nga mga delegado. Human sa daghang pag-ampo ug pagtimbangtimbang, ang mga igsoon nakahukom sa pagpangandam alang sa kombensiyon.

Si Theodore Jaracz, nga usa ka membro sa Nagamandong Lawas, miadto sa Croatia pipila ka semana una pa ang kombensiyon aron motabang sa paghikay niini. Kay gikanselar man ang ubang publikong mga okasyon sa Zagreb, naikag ang mga tawo kon unsay mahitabo diha sa Dinamo Stadium. Samtang nagkaduol ang kombensiyon, nag-anam ka gubot ang nasod. Adlaw-adlaw gitimbangtimbang sa mga igsoon ang mga risgo, nga nagsukna sa mao gihapong pangutana—Ipadayon pa ba ang pagpangandam, o kanselahon na lang ang kombensiyon? Ang mga igsoon padayong nangaliyupo kang Jehova, nga nangayo sa iyang giya. Sa wala damha, miarang-arang ang kahimtang, ug nakahimo sila sa pagpahigayon sa kombensiyon gikan sa Agosto 16-18, 1991.

Dili mahanduraw sa usa ang dakong kalainan. Samtang moulbohay na ang gubat diha sa palibot nga mga nasod, ang mga Saksi ni Jehova sa Croatia nag-abiabi sa libolibo ka bisita sa “Mga Mahigugmaon sa Diyosnong Kagawasan” internasyonal nga kombensiyon.b Daghang molupyo ang namiya sa nasod, apan ang mga igsoon gikan sa 15 ka nasod nagtigom didto nga may gugma ug kagawasan. Ang dagkong grupo sa mga delegado nag-ayroplano gikan sa Amerika, Canada, ug sa uban pang mga nasod sa Kasadpan. Tungod sa kahimtang sa militar, ang erport sa Zagreb gisira busa ang ayroplano didto mitugpa sa Ljubljana, Slovenia. Gikan didto ang mga delegado nanakay ug bus paingon sa Zagreb. Ang kaisog sa mga igsoon nga mibisita nakahatag ug maayong pamatuod sa mga molupyo didto, ug ang ilang presensiya nakapadasig gayod sa mga igsoon sa maong dapit. Ang kinadak-ang grupo—mga 3,000 ka delegado—naggikan sa Italya. Morag nagdilaab ang kombensiyon tungod sa mainit nga gugma ug kadasig sa mga igsoon.—1 Tes. 5:19.

Ilabinang makapalig-on sa pagtuo ang pag-abiabi sa lima ka membro sa Nagamandong Lawas. Hangtod karon daghan ang wala malimot sa mga pakigpulong ni Carey Barber, Lloyd Barry, Milton Henschel, Theodore Jaracz, ug Lyman Swingle. Bisan pa sa malisod nga mga panahon, kining mga igsoona, nga taas na ug kasinatian, maisogong misulod sa nasod aron sa pagpalig-on sa mga igsoon pinaagig makapadasig nga mga pakigpulong.

Tungod sa kagubot sa nasod, ang mga awtoridad nahadlok nga mahitabo ang panag-away tali sa mga delegado gikan sa lainlaing bahin sa Yugoslavia. Nahupayan gayod sila sa dihang ilang nakita nga ang mga delegado wala lamang magtigom nga malinawon kondili nagpakita usab ug mainiton, inigsoong gugma. Sa matag adlaw nga molabay, nagkamenos ang gidaghanon sa mga polis nga nagbantay.

Kining halandomong kombensiyon nagpasundayag nga ang mga Saksi ni Jehova aduna gayoy tibuok-kalibotang panag-igsoonay. Ang pagpalandong niini makatabang sa mga igsoon sa pagpabiling nahiusa panahon sa mga pagsulay nga anaa sa unahan. Ang mga bus nga naghatod sa mga delegado nga taga-Serbia ug Macedonia mao ang ulahing mga sakyanan nga gitugotan sa pag-agi sa tsekpoint tali sa Croatia ug Serbia. Human makatabok ang atong mga igsoon sa utlanan, kini gisira. Daghan ang miingon nga niining tungora nagsugod ang gubat.

Sa misunod nga mga bulan ug tuig, ang mga republika nga sakop kanhi sa Yugoslavia nagtukod ug independenteng mga nasod nga may kaugalingong gobyerno. Ang nahitabo nga kasamok mikalas ug tinagpulo ka libong kinabuhi ug nagpahinabog dili-matukib nga pag-antos. Unsay nahitabo sa atong mga igsoon niining panahon sa kasamok? Sa unsang paagi gipanalanginan ni Jehova ang pagsangyaw sa Gingharian niining independente na nga mga nasod? Atong tan-awon.

Modernong Kasaysayan sa Bosnia ug Herzegovina

“Niadtong Mayo 16, 1992, kaming 13 nanago sa usa ka apartment samtang gibombahan ang Sarajevo. Duha ka bomba ang miigo sa bilding nga among gitagoan. Kami mga Croatiano, Serbiano, ug Bosniano—ang rasa sa mga tawo nga nagpinatyanay sa gawas—apan kami nahiusa sa putling pagsimba. Pagkakaadlawon, sa dihang dili na kaayo grabe ang pagpamomba, nanggawas mi sa apartment aron mangitag mas luwas nga katagoan. Sama sa among gihimo sa miaging gabii, kami kusog nga nag-ampo kang Jehova, ug siya nagpatalinghog kanamo.”—Halim Curi.

Ang Sarajevo nga may populasyon nga kapin sa 400,000 nakasinati sa usa sa kinadugayan nga paglikos sa mga sundalo sa modernong panahon. Giunsa man pagsagubang sa atong mga igsoon ang tanang rasanhon ug relihiyosong kapintas nga nakapagubot sa nasod? Sa dili pa namo kini iasoy, ato unang sayron sa daklit ang kasaysayan sa Bosnia ug Herzegovina.

Ang Bosnia ug Herzegovina nahimutang sa kinapusoran sa kanhing Yugoslavia, nga gilibotan sa Croatia, Serbia, ug Montenegro. Kusganon ang ilang pagbati sa ilang kultura ug pamilya, ug maabiabihon sila kaayo. Batasan nila nga mangape sa silingan ug mag-istambay sa kafići (kapehanan). Bisan pag sila daw managsama rag panagway, ang mga tawo sa Bosnia gilangkoban sa mga Bosniano, Serbiano, ug Croatiano. Daghan kanila moingon nga sila dili relihiyoso; apan ang tinuod sila nabahin sa relihiyon. Muslim ang kadaghanang Bosniano, sakop sa Serbian Orthodox Church ang mga Serbiano, ug Romano Katoliko ang mga Croatiano.

Tungod kay misamot ang pagkapanatiko sa relihiyon ug pagdumot sa ubang rasa sayo sa 1990, nahimugso ang makapaguol nga polisa sa pagpapahawa, pagbilanggo, o pagpuo sa ubang mga rasa. Ang misulong nga mga sundalo nagpalayas sa mga sibilyan gikan sa gagmay ug dagkong mga siyudad aron dili masagolan ug laing rasa ug relihiyon ang maong mga lugar. Nasulayan niini ang neyutralidad sa atong mga igsoon. Sama sa ubang mga nasod sa kanhing Yugoslavia, ang kadaghanang tawo sa Bosnia nagsunod sa relihiyon sa ilang mga ginikanan, ug kasagaran, sa apelyido mailhan kon unsay relihiyon sa pamilya. Sa dihang ang mga tawong matinud-anog kasingkasing mahimong Saksi ni Jehova, sila isipon nga nagluib sa ilang pamilya ug sa ilang mga tradisyon. Apan nakita sa atong mga igsoon nga ang ilang pagkamaunongon kang Jehova nakapanalipod kanila.

GILIKOSANG SIYUDAD

Sama sa ato nang nahisgotan, ang mga igsoon sa Yugoslavia nalig-on tungod sa gugma ug panaghiusa nga ilang nasinati sa 1991 nga “Mga Mahigugmaon sa Kagawasan” nga kombensiyon sa Zagreb, Croatia. Kining halandomong kombensiyon nakapalig-on kanila sa pag-atubang sa mga kalisdanan sa unahan. Kaniadto, ang mga Bosniano, Serbiano, ug mga Croatiano malinawong nanimuyo sa Sarajevo. Apan kalit lang nga gilikosan sa mga sundalo ang siyudad, ug ang tanan natanggong lakip na ang atong mga igsoon. Walay naghunahuna nga magdugay ang kasamok bisan pag gubot ang politika.

“Ang mga tawo nag-antos sa kagutom,” taho pa ni Halim Curi, ansiyano sa Sarajevo. “Matag bulan kami suplayan lamag pipila ka kilong harina, usa ka gramo nga asukar, ug tunga sa litrong mantika. Ang bakanteng mga yuta sa siyudad gitamnan ug mga utanon. Gipamutol sa mga tawo ang mga kahoy sa Sarajevo aron isugnod. Sa napuril na ang mga kahoy, ilang gilangkat ang salog sa ilang mga balay aron isugnod. Gisugnod bisan gani ang ilang daang mga sapatos.”

Sa dihang gilikosan ang Sarajevo, si Ljiljana Ninković ug ang iyang banang si Nenad natanggong usab ug nahimulag sa ilang duha ka anak nga babaye. “Normal ra ang kahimtang sa among pamilya nga may duha ka anak, usa ka balay ug sakyanan,” matod ni Ljiljana. “Apan kalit lang nga nausab ang tanan.”

Hinuon makadaghang higayon silang gipanalipdan ni Jehova. “Kaduha mabombahi ang among gipuy-an pipila ka gutlo lamang human sa among pagbiya,” matod pa ni Ljiljana. “Bisan pa sa kalisdanan, kami nagmatagbawon sa yanong mga butang. Pananglitan, kami malipay nga mosuroy sa parke aron mangutlog dahon sa dandelion nga among salaron aron isud-an. Nakakat-on mi nga magmatagbawon kon unsay naa ug pabilhan gayod kini.”

PAGBATON SA MATERYAL UG ESPIRITUWAL NGA MGA PANGINAHANGLAN

Usa sa kinalisorang problema mao ang pagkuhag tubig. Talagsa rang moagas ang tubig sa gripo. Mobaktas pa silag mga singko kilometros aron mokalos agi sa mga dapit nga may mga isnayper. Sa kalosanan, sila maglinya sa pagkuhag tubig, ug dayon magbaguod sa pagpauli.

Si Halim nagtaho: “Nasulayan mi sa dihang gipahibalo nga duna konoy tubig nga moagas sa among mga gripo pero kadiyot ra pod. Ug ang tanan mahimong maligo, manglaba, ug magpondog tubig kutob sa among maarangan. Apan unsay among unahon kon kini maatol sa among tigom? Kinahanglang mamili mi kon motambong ba mi sa tigom o magpabilin sa balay aron magsalod ug tubig.”

Bisan tuod gikinahanglan ang tubig, mas gipabilhan sa mga igsoon ang espirituwal nga mga tagana. Sa mga tigom, ang mga igsoon nakadawat ug espirituwal nga pagkaon ug mga detalye kon kinsay nabilanggo, naangol, o kaha namatay. “Sama mig usa ka pamilya,” asoy pa sa usa ka ansiyano nga si Milutin Pajić. “Sa among tigom, dili mi gustong mamauli dayon. Kasagaran, human sa tigom, magpabilin mig daghang oras nga mag-estoryahanay bahin sa kamatuoran.”

Lisod ang kinabuhi, ug sagad pangulbaan ang mga igsoon nga basig mapagan. Sa gihapon ilang giuna ang espirituwal nga panginahanglan. Bisan tuod nabahin ang nasod tungod sa gubat, ang katawhan ni Jehova mas nasuod sa usag usa ug sa ilang langitnong Amahan. Nakita sa ilang mga anak ang pagkamaunongon sa ilang ginikanan ug naugmad usab nila ang samang pagkamaunongon kang Jehova.

Sa halos upat ka tuig, ang mga tawo sa Bihać nga duol sa utlanan sa Croatia, dili makagawas sa lungsod, ug ang mga hinabang dili usab makasulod. “Arang lisora sa pagsugod sa gubat,” asoy pa ni Osman Šaćirbegović, ang bugtong Saksi sa maong lungsod. “Gawas pa sa kalisod, nabag-ohan pod mi sa among kahimtang. Apan sa pagsugod sa pagpamomba, nawala ang among kahadlok sanglit among nasabtan nga dili diay makamatay ang tanang granada, kay di man mobuto ang uban.”

Sanglit walay nahibalo kon kanus-a mahuman ang gubat, ang sangang buhatan sa Zagreb, Croatia, ug Vienna, Austria nagtinabangay sa pagpondog mga hinabang diha sa mga Kingdom Hall ug sa mga balay sa mga igsoon sa Sarajevo, Zenica, Tuzla, Mostar, Travnik, ug Bihać. Samtang nagpadayon ang gubat, ang mga siyudad kalit nga likosan ug wala nay makasulod ug makagawas, busa ang mga suplay dali rang mahurot. Apan bisag ingon niini ang kahimtang sa daghang lungsod sa Bosnia, ang panaghiusa sa mga Saksi ni Jehova nagpabiling lig-on. Lahi ra gayod kini kon itandi sa nagdilaab nga pagdumot batok sa ubang mga rasa ug mga relihiyon nga gibati sa mga tawo.

MADASIGON APAN MABINANTAYON

Gawas pa sa kalisod sa pagpangitag kinahanglanon sa matag adlaw, anaa usab ang kapeligrohan nga maigo sa mga isnayper sa palibot sa Sarajevo, nga mamusil ni bisan kinsa. Ang pagpamomba nagpadayon usab. Peligroso kaayo ang paglakaw-lakaw diha sa mga lungsod nga gilikosan sa mga sundalo. Nahadlok pag-ayo ang mga tawo. Tungod kay ang atong mga igsoon nagmaalamon ug nagmaisogon, sila wala gayod mohunong sa pagpaambit sa maayong balita sa Gingharian sa mga tawong nagmagul-anon.

Usa ka ansiyano miasoy: “Panahon sa usa ka grabeng pagpamomba sa Sarajevo, libolibong bomba ang mibuto sa usa ka adlaw. Usa ka Sabado niana, ang mga igsoon mitelepono sa mga ansiyano ug nangutana, ‘Asa man ta magtagbo sa pagsangyaw?’”

“Akong nakita nga ang mga tawo nagkinahanglan gayod sa kamatuoran,” matod pa sa usa ka sister. “Nakatabang gyod ni nako nga magmalahutayon ug magmalipayon bisan pa sa kalisdanan.”

Naamgohan sa daghang tawo nga nagkinahanglan silag paglaom gikan sa Bibliya. “Sila nay nangita namo aron mangayog espirituwal nga tabang,” matod sa usa ka brader, “inay kami ang mangita nila. Basta motungha na lang sila sa Kingdom Hall ug mohangyo nga magtuon sa Bibliya.”

Milampos ang pagsangyaw panahon sa gubat tungod kay nakita sa mga tawo ang panaghiusa sa atong mga igsoon. “Dako to nga pamatuod,” matod ni Nada Bešker, usa ka sister nga espesyal payunir sulod na sa daghang katuigan. “Nakita sa mga tawo nga ang Bosniano ug Serbianong mga Saksi nagkuyog sa pagsangyaw. Ug sa dihang ilang nakita ang usa ka Croatiano nga sister kuyog ang usa ka sister nga kanhi Muslim nga nagdumalag pagtuon sa Bibliya sa usa ka Serbiano, ilang nasabtan nga kita lahi.”

Ang resulta sa pagkamadasigon sa mga igsoon makita pa gihapon, tungod kay daghang nag-alagad kang Jehova karon nanga-Saksi panahon sa gubat. Pananglitan, ang kongregasyon sa Banja Luka nadoble, bisan pag ginatos ka magmamantala ang mibalhin sa ubang mga kongregasyon.

MATINUMANONG PAMILYA

Mabinantayon kanunay ang atong mga igsoon. Apan di kalikayan nga ang uban mabiktima sa ‘panahon ug wala damhang mga panghitabo’ sa dihang sila maatlan niana. (Eccl. 9:11) Si Božo Ðorem nga usa ka Serbiano, nabawtismohan sa internasyonal nga kombensiyon sa Zagreb niadtong 1991. Human sa iyang pagpauli sa Sarajevo, makadaghan siya gibilanggo ug gimaltrato tungod sa iyang neyutralidad. Niadtong 1994 siya gisentensiyahan ug 14 ka bulan. Ang nakapait kay siya nahimulag pa gayod sa iyang asawang si Hena ug sa ilang singko anyos nga anak nga si Magdalena.

Ang katalagman miabot human makagawas si Božo sa bilanggoan. Malinawon tong hapona, ug silang tulo sa pamilya nag-uban sa pagdumalag pagtuon sa Bibliya duol sa ilang balay. Samtang sila nanglakaw, kalit lang nga may mibuto nga bomba. Namatay dihadiha si Hena ug Magdalena, ug si Božo namatay sa ulahi didto sa ospital.

KRISTOHANONG NEYUTRALIDAD

Tungod sa grabeng pagpihig, wala gayod itugot ang neyutralidad. Sa Banja Luka, ang kongregasyon gilangkoban sa halos batan-ong mga brader, ug gusto sa militar nga sila himoong sundalo. Sila gipangkulata tungod sa ilang neyutralidad.

Si Osman Šaćirbegović miingon: “Kanunay ming sukitsukiton sa mga polis ug tawgon ming mga talawan tungod kono kay kami dili molaban sa among mga pamilya.”

Si Osman nangatarongan sa polis niining paagiha: “Di ba ang imong proteksiyon mao ang imong pusil?”

“Siyempre,” tubag pa sa polis.

“Ibaylo ba nimo kanag kanyon aron ikaw mas protektado?”

“Oo.”

“Ibaylo ba nimo ang imong kanyon ug tangke de giyera?”

“Siyempre.”

“Imo nang ibaylo aron mas lig-on ang imong proteksiyon,” matod ni Osman. “Ang akong proteksiyon mao si Jehova, ang Labing Gamhanang Diyos, ang Maglalalang sa Uniberso. Duna pa bay mas maayong proteksiyon kay niana?” Nasabtan kini sa polis ug siya mibiya.

NANGABOT ANG HINABANG

Bisan tuod ang mga igsoon sa mga nasod sa duol nahibalo nga ang mga Saksi sa Bosnia nag-antos, nataudtaoran pa ang pagpadalag mga hinabang sa nanginahanglang mga igsoon. Dayon, niadtong Oktubre 1993, ang mga awtoridad miingon nga mahimo nang magpadalag hinabang. Bisan pa sa kapeligrohan, ang atong mga igsoon naningkamot nga pahimuslan kini. Sa Oktubre 26, lima ka trak ang migikan sa Vienna, Austria paingon sa Bosnia, nga nagkargag 16 ka toneladang pagkaon ug sugnod. Giunsa man nila pag-agi sa daghang dapit nga grabe ang gubat?c

Dihay mga biyahe nga nameligro gayod ang mga igsoon. “Nalangan kog gikan adtong buntaga,” matod pa sa usa sa mga drayber, “ug dihay daghang trak nga nagkargag hinabang nga nag-una kanako. Sa nagkaduol na ko sa usa sa mga checkpoint, ang tanang trak mihunong samtang gisusi sa mga polis ang mga papeles. Kalit lang nga nadungog ko ang buto gikan sa isnayper, ug among nakita nga naigo ang usa ka drayber nga dili Saksi.”

Mga drayber lamang ang gipasulod sa Sarajevo, busa ang mga igsoon nga mikuyog sa mga trak naghulat na lang sa gawas sa siyudad. Apan kay gusto gyod nilang makadasig sa mga igsoon, nakakaplag silag telepono ug ilang giteleponohan ang mga igsoon sa Sarajevo, ug nakahatag silag makapadasig nga pakigpulong publiko pinaagig telepono. Daghang higayon panahon sa gubat nga ang nagapanawng mga magtatan-aw, mga Bethelite, ug mga membro sa Komite sa Nasod nagpameligro sa ilang kinabuhi aron tabangan ang mga igsoon nga makalahutay sa pisikal ug espirituwal nga paagi.

Sulod sa halos upat ka tuig, lisod ang pagdalag kargamento alang sa mga igsoon sa Bihać. Bisan tuod ang materyal nga pagkaon dili makalabang sa mga barikada nga naglikos sa lungsod, sila nakadawat gihapog espirituwal nga pagkaon. Sa unsang paagi? May nagamit silang telepono ug fax machine, mao nga sa popanahon sila nakadawat ug Ministeryo sa Gingharian ug mga kopya sa Bantayanang Torre. Ilang gikopya ang literatura ug gihatagag usa ka kopya ang matag pamilya. Sa pagsugod sa gubat, tulo ray bawtismado sa maong grupo. Uban kanila ang 12 ka di-bawtismadong magmamantala nga duha ka tuig nang naghinamhinam nga mabawtismohan isip simbolo sa ilang pagpahinungod kang Jehova.

Lisod kaayo ang pagpuyo sa lugar nga gilikosan sa mga sundalo sulod sa daghang tuig. “Ang akong gidumalahag mga pagtuon sa Bibliya wa pa gyod makatambong ug kombensiyon o maduaw ug magtatan-aw sa sirkito,” asoy pa ni Osman. “Kanunay ming maghisgot nga moabot ra ang panahon nga kami malipay sa pagpakig-uban sa mga igsoon.”

Handurawa ang ilang kalipay niadtong Agosto 11, 1995 sa dihang duha ka sakyanan ang miabot sa Bihać nga may dakong marka nga “Mga Hinabang sa mga Saksi ni Jehova.” Kini ang unang pribadong mga sakyanan nga nagdalag hinabang sukad nga gilikosan ang siyudad! Ug sila nangabot sa dihang gibati sa mga igsoon nga halos dili na nila maantos ang tanan.

Ang ilang mga silingan sa Bihać nakakita kon giunsa sa mga igsoon pag-atiman ang usag usa. Ang ilang nagubang mga bentana giayo sa mga igsoon. “Nakadayeg niini ang among mga silingan,” matod ni Osman, “ilabina kay sila nahibalo nga kami walay kuwarta. Usa kadto ka dakong pamatuod, ug hangtod karon ila gihapon kining hisgotan.” Sa pagkakaron, ang Bihać aduna nay malamboong kongregasyon nga may 34 ka magmamantala ug 5 ka payunir.

HALANDOMONG BIYAHE!

Sublisubli nga gipameligro sa atong mga igsoon ang ilang kinabuhi aron makadalag pagkaon ug literatura ngadto sa mga lungsod sa Bosnia bisag may giyera. Apan lahi ang biyahe niadtong Hunyo 7, 1994. Ang komboy sa tulo ka trak nga gisakyan sa mga membro sa Komite sa Nasod ug uban pang mga igsoon migikan sa Zagreb, Croatia, sayo sa buntag. Ang ilang tumong mao ang paghatod ug mga hinabang ug paghimog pinamubong programa sa espesyal nga asembliya, nga maoy unang asembliya sulod sa tulo ka tuig!

Ang usa ka dapit nga gihimoan niini mao ang siyudad sa Tuzla. Sa pagsugod sa gubat, diha lamay mga 20 ka bawtismadong magmamantala sa kongregasyon. Makapalipay gayod nga dihay 200 nga mitambong sa programa sa asembliya! Trayenta ang nabawtismohan. Karon, aduna nay tulo ka kongregasyon sa Tuzla ug kapin sa 300 ang magmamantala.

Sa Zenica, ang mga igsoon nakakitag maayong lugar, apan nalisdan sila pagpangitag lugar nga bawtismohan. Sa kataposan, sa sige nilag pagpangita, nakakita silag baril. Ang problema lang kay kini langsa, kay ang baril sudlanan diayg isda. Apan ang mga kandidato wala magsapayan sa kalangsa kay ila mang gidawat ang imbitasyon ni Jesus nga mahimong “mga mangingisda ug mga tawo.” (Mat. 4:19) Si Herbert Fenzel, nga karon membro sa Komite sa Sangang Buhatan sa Croatia, maoy nagpakigpulong sa bawtismo. “Dugay nang naghulat ang mga kandidato nga mabawtismohan,” siya nagtaho, “ug dili na sila kapugngan! Human sa ilang bawtismo, sila mibati nga nagmadaogon!” Karon aduna nay malamboong kongregasyon sa Zenica nga may 68 ka magmamantala.

Sa Sarajevo, ang programa mapahigayon lamang duol sa usa ka interseksiyon nga daghag isnayper. Sa dihang luwas nga nakaabot ang mga igsoon sa asembliya, sila naproblema sa pagpangitag lugar nga bawtismohan ug sa pagpondo ug tubig. Aron maseguro nga dunay igong tubig alang sa tanang kandidato, sila gipalinya sumala sa ilang gidak-on ug sila gibawtismohan sugod sa kinagamyan ngadto sa kinadak-ag lawas!

Malipayon kaayo ang mga igsoon niadtong adlawa! Ang makahahadlok nga gubat wala makapugong sa ilang tumang kalipay sa pag-alagad ug pagpakig-uban sa mga igsoon. Karon aduna nay tulo ka malamboong kongregasyon sa Sarajevo.

HUMAN SA GUBAT

Sa dihang libre na ang pagdalag mga hinabang, miarang-arang usab ang kinabuhi sa atong mga igsoon. Apan nagpadayon gihapon ang pinugos nga pagpapahawa sa ubang mga rasa. Si Ivica Arabadžić, nga ansiyano sa Croatia, nahinumdom nga siya gipapahawa sa iyang balay sa Banja Luka. “Usa ka lalaki ang miabot nga nagdalag pusil ug gipapahawa mi, ug siya miingon nga siya na konoy tag-iya sa among balay. Siya gipugos usab diay sa pagpahawa sa iyang balay sa Šibenik, Croatia, kay siya usa ka Serbiano. Karon kami na poy iyang gipapahawa. Ang sundalo nga akong gidumalahag pagtuon mitabang kanamo. Bisan tuod mopahawa gyod mi, apan kami nakigsabot sa tawo nga magbayloay na lang mig balay. Dili lalim ang pagbiya sa among balay ug sa kongregasyon nga nakatabang kanamo sa pagkat-on sa kamatuoran, apan wala miy mahimo. Mibiya mi dala ang pipila ka butang ug mibalhin sa among ‘bag-ong’ balay didto sa Croatia. Apan sa among pag-abot sa Šibenik, ang balay sa maong tawo gipuy-an na diayg lain, nga kami na man untay tag-iya adtong balaya. Asa na man mi mopuyo? Gitabangan dayon mi sa mga igsoon ug gipapuyo mi sa usa ka ansiyano sa iyang balay sulod sa usa ka tuig hangtod nga nakakita mig kapuy-an.”

Gubot gihapon ang politika hangtod karon, apan ang kamatuoran nagmalamboon sa Bosnia ug Herzegovina, diin halos 40 porsiyento sa mga tawo maoy mga Muslim. Sukad nahuman ang gubat, ang atong mga igsoon nakatukod nag bag-ong mga Kingdom Hall. Ang gitukod sa Banja Luka, dili lamang tigomanan nga gikinahanglan pag-ayo, kondili kini nagrepresentar usab sa atong kadaogan sa korte. Sulod sa daghang katuigan ang atong mga igsoon naningkamot sa pagkuhag permiso sa pagtukod ug Kingdom Hall dinhi diin dako kaayog impluwensiya ang Serbian Orthodox Church. Human sa gubat, bisan pag giila na sa balaod ang atong mga igsoon sa Bosnia, sila gidid-an gihapon sa pagtukod ug Kingdom Hall sa Banja Luka. Sa kataposan, human ang daghang pag-ampo ug paningkamot, nakuha ra sa mga igsoon ang gikinahanglang mga dokumento. Kini nga kadaogan nagsilbing legal nga pundasyon sa pagtukod pag mga Kingdom Hall niining bahina sa Bosnia ug Herzegovina.

Tungod niining kagawasan sa pagsimba, 32 ka espesyal payunir ang nangabot ug kadaghanan kanila naggikan sa laing mga nasod aron sa pagtabang diin mas dako ang panginahanglan. Usa gayod ka panalangin ang ilang kainit sa ministeryo ug maunongong pagsunod sa teokratikanhong mga kahikayan.

Ang atong mga igsoon sa Sarajevo nga kanunayng nameligro sa mga isnayper pipila lang ka tuig kanhi, sa pagkakaron naghimo nag mga kombensiyon alang sa mga delegado gikan sa tanang bahin sa kanhing Yugoslavia. Bisan pag ang miaging mga gubat nakagusbat niining bukiron ug matahom nga nasod, ang katawhan ni Jehova nasuod ug nabugkos pa gayod sa “dili-salingkapaw nga inigsoong pagbati.” (1 Ped. 1:22) Karon, ang 16 ka kongregasyon nga may 1,163 ka magmamantala sa Bosnia ug Herzegovina nagkahiusa sa pagdayeg sa matuod nga Diyos, si Jehova.

Modernong Kasaysayan sa Croatia

Human sa internasyonal nga kombensiyon sa Zagreb niadtong 1991, kalit nga gisirad-an ang utlanan sa Croatia ug Serbia. Gidaot ug gibabagan sa mga sundalo ang pangunang mga dalan ug tulay mao nga wala na makauli ang ubang mga delegado sa sidlakang Croatia. Bisag kabos, gipasundayag sa daghang Saksi sa ubang bahin sa nasod ang ilang mainitong gugma pinaagi sa pagpasaka niining mga igsoona diha sa ilang balay.

Sa Zagreb, ang sirena gipalanog adlaw ug gabii ingong pasidaan nga bombahan ang siyudad. Ang mga tawo nanago, ug ang uban wala manggawas sulod sa pipila ka semana o bulan. Tungod kay luwas nga katagoan ang basement sa Bethel, ang mga opisyales sa siyudad midesisyon nga himoon kining tagoanan panahon sa pagpamomba. Busa, kini nagbukas ug dakong kahigayonan sa pagsangyaw, ug ang mga tawo nakadawat ug labaw pa kay sa pisikal nga proteksiyon. Pananglitan, dihay higayon nga miundang ang sirena mao nga nanghugop dayon ang mga tawo gikan sa tram ngadto sa Bethel aron motago didto sama sa naandan. Ang mga tawo wala mahimutang. Samtang nagpaabot sila kon unsay mahitabo, ang usa ka ansiyano sa Bethel nangutana kon gusto ba nilang motan-awg salida bahin sa internasyonal nga kombensiyon nga gipahigayon sa Zagreb pipila ka bulan ang milabay. Sila miuyon ug pagkahuman sa salida, sila nagpasalamat.

Tungod sa gubat, lisod ang pagtambong sa mga tigom ug ikasubo nga ang pipila ka Kingdom Hall nadaot tungod kay naigo kinig mga bala ug granada. Bisan pa niana, mas gipabilhan sa mga igsoon ang espirituwal nga pagkaon ug wala nila pasagdi ang panagkatigom. (Heb. 10:25) Pananglitan, sa Šibenik, lisod ang pagpahigayon ug tigom sa Kingdom Hall tungod sa pagsigeg pabuto ug RPG sulod sa unom ka bulan. Ang usa ka ansiyano miingon: “Nagpuyo mi sa gawas sa siyudad, busa gipahigayon diha sa among balay ang CBS ug pagtuon sa Bantayanang Torre. Bisan pa sa maong kahimtang, wala kami moundang sa pagsangyaw. Nanangyaw mi sa among dapit ug sa ubang mga baryo. Ang tanang tawo nakaila kanamo ingong mga Saksi ni Jehova. Sila nahibalo nga lahi kami sa uban.”

INIGSOONG GUGMA PANAHON SA GUBAT

Daghang igsoon nga nawad-ag mga balay ang midangop sa ubang mga igsoon, ug ang mga kongregasyon mitabang usab dayon. Pananglitan, sa Kingdom Hall sa Osijek, Croatia, mainitong giabiabi sa mga igsoon ang usa ka pamilya nga bag-o pang nakaikyas sa Tuzla, Bosnia, bisag lisod usab ang ilang kahimtang. Ang kongregasyon nalipay sa pagkahibalo nga ang asawa igsoon diay.

Ang mga awtoridad nagtugot sa maong pamilya sa pagpuyo sa usa ka balay, apan kini karaan ug daot na. Sa dihang nakita sa mga igsoon ang kahimtang, sila mitabang. Dihay mga igsoon nga nagdalag kosinilya, materyales sa bentana, pultahan ug katre. Diha poy nagdalag ubang materyales, pagkaon ug kahoy nga igsusugnod. Pagkasunod adlaw, ang usa ka kuwarto sa balay kapuy-an na. Apan panahon sa tingtugnaw, ang balay dili pa kapuy-an. Busa gilista sa kongregasyon kon unsa pay gikinahanglan, ug ang mga igsoon nagtagana sa kon unsay ilang maarangan. Kabos kining mga igsoona, apan ilang giandam ang tanang gikinahanglan sa balay—gikan sa kutsara ngadto sa atop.

Samtang nagpadayon ang gubat, dali rang nahurot ang pagkaon, ug ang sangang buhatan naningkamot pag-ayo sa pagtagana sa materyal ug espirituwal nga panginahanglan sa mga igsoon. Ubos sa pagdumala sa Nagamandong Lawas, ang sanga nagtaganag hinabang pinaagig pagpangolektag pagkaon, sinina, sapatos, ug tambal. Sa sinugdan, ang tabang naggikan ra sa mga igsoon sa maong lugar, apan tungod kay lisod usab ang ilang panginabuhi, limitado ra ang ilang nahimo. Busa, ang mga igsoon sa Alemanya, Austria, Italya, ug Switzerland nagdonar ug mga sinina ug tambal, ug mga literatura usab. Ang mga trak nga nagdala niini nangabot sa Croatia sa adlaw ug gabii, ug ang mga igsoon nga miboluntaryo sa pagmaneho niini nagpameligro sa ilang kinabuhi aron lang matagan-an ang mga igsoon didto. Ang mga hinabang gipondo sa Zagreb, ug kini giapod-apod ngadto sa mga kongregasyon nga nanginahanglan.

Ang mga igsoon sa Croatia nakadawat ug tabang, apan sa unsang paagi usab sila mitabang sa mga igsoon sa Bosnia? Sila nagpadalag 16 ka toneladang pagkaon ug kahoyng igsusugnod ngadto sa utlanan sa Bosnia nga gikarga sa mga trak. Peligroso kini tungod kay daghan ang mga taho bahin sa abusadong mga sundalo. Kon ang mga igsoon nga nagdala sa hinabang makasugat niining mga grupoha, posible nga mailog ang ilang dala ug basin patyon pa gani sila.

“Among gisubay ang dalan diha sa kakahoyan,” matod pa sa usa ka brader, “ug kinahanglan ming moagi sa daghang checkpoint, ug usahay makaagi pa gani mig mga engkuwentro. Bisan pa sa maong kapeligrohan, nakaabot mi nga luwas sa Travnik, Bosnia. Ang usa ka sundalo nga nakadungog sa among pag-abot midagan ngadto sa balay diin nagtigom ang mga igsoon. ‘Miabot ang trak sa inyong mga igsoon,’ siya miingon. Pwerteng lipaya sa mga igsoon. Among gidala ang mga pagkaon ngadto sa balay, nanamilit, ug dayon milakaw. Daghan pa mig adtoan.”

Daghang igsoon ang misulat sa Bethel sa Zagreb aron ipahayag ang ilang pagpabili sa tabang nga ilang nadawat. “Salamat kaayo sa inyong paghago, nga tungod niana regular kaming makadawat ug espirituwal nga pagkaon,” misulat ang usa ka kongregasyon. “Salamat usab sa materyal nga tabang nga among nadawat; gikinahanglan kaayo kini sa mga igsoon. Kinasingkasing kaming nagpasalamat sa inyong paghago ug gugma.”

“Ubay-ubayng mga igsoon ang mga kagiw,” matod pa sa usa ka sulat, “ug ang pipila walay panginabuhi. Pagkadawat nila sa tabang, milugmaw ang ilang luha, ilabina sa dihang ilang nakita kon unsa ka abunda kini. Sila nakadayeg ug nadasig sa gugma, kamanggihatagon, ug sakripisyo sa mga igsoon.”

Sa maong malisod nga mga panahon, gipaningkamotan gayod nga matagan-an ug espirituwal nga pagkaon ang atong mga igsoon aron malig-on ang ilang pagtuo. Tataw gayod nga sila gitabangan sa espiritu ni Jehova, dili lamang aron makalahutay niining malisod nga kahimtang kondili aron mouswag usab sa espirituwal.—Sant. 1:2-4.

MAKAPALIG-ON NGA MENSAHE

Ang ubang organisasyon naghatag usab ug materyal nga tabang kutob sa ilang maarangan, apan ang mga Saksi ni Jehova lamang ang nakahatag ug tinuod nga kahupayan. Imbes nga maghulat lang kon kanus-a matapos ang gubat, ang mga igsoon naningkamot gayod sa pagpaambit sa maayong balita sa Gingharian ngadto sa uban.

Ang siyudad sa Vukovar, nga duol sa utlanan sa Serbia, grabeng naapektohan sa gubat mao nga kadaghanan sa mga tawo, lakip na ang mga igsoon, mibiya sa siyudad. Apan dihay usa ka sister nga nagpabilin, si Marija. Upat ka tuig nga wala siyay kontak sa mga igsoon sa Croatia, apan nianang panahona, siya masibotong nagsangyaw sa pipila ka tawo nga nagpabilin sa siyudad. Tungod sa iyang kasibot, siya gigantihan gayod! Handurawa ang kakurat sa mga igsoon sa Croatia sa dihang mitambong sa distritong kombensiyon ang 20 ka tawo gikan sa Vukovar!

Ang atong mensahe gamhanan kaayo nga kini makapausab sa usa ka tawo. Sa pagsugod sa gubat, dihay usa ka batan-on nga nahilakip sa grupo sa kinamaayohang mga sundalo sa Croatia tungod sa iyang katakos. Sa 1994, samtang naghulat ug tren, siya nakadawat ug tract nga Kinsa Gayod ang Nagamando sa Kalibotan? Mahinamon niya kining gibasa ug iyang nakat-onan nga si Satanas diay ang tinubdan sa kapintasan, dili si Jehova nga Diyos. Kini nga kamatuoran dakog epekto kaniya. Ang usa sa hinungdan kon nganong nagsundalo siya maoy aron panimaslan ang mga tawo nga mipatay sa iyang 19-anyos nga igsoong babaye ug sa duha pa ka membro sa ilang pamilya panahon sa gubat. Nagplano siya sa pag-adto sa usa ka baryo aron patyon kadtong mga tawhana, apan nausab ang iyang hunahuna tungod sa maong tract. Siya misugod sa pagtuon sa Bibliya ug naningkamot sa pag-usab sa iyang personalidad. Human sa pipila ka tuig, sa 1997, siya nabawtismohan. Sa kataposan, siya miadto sa maong baryo. Apan imbes manimalos, siya malipayong nagdala sa maayong balita ngadto sa mga tawo aron tudloan sila maylabot sa kaluoy sa Diyos.

Ang kasibot sa mga magmamantala diha sa ministeryo, bisan pa sa mapintas nga gubat, miresultag dakong pag-uswag sa Croatia. Sukad nga nagsugod ang gubat sa 1991 hangtod nga natapos kini sa 1995, ang mga payunir miuswag ug 132 porsiyento. Ang pagtuon sa Bibliya miuswag ug 63 porsiyento, ug ang mga magmamantala misaka ug 35 porsiyento. Oo, ang mga igsoon sa Croatia maisogong nagmantala sa Pulong sa Diyos, ug gipanalanginan gayod ni Jehova ang ilang mga paningkamot.

MGA MAGMAMANTALA NGA ANDAM SA PAGSAKRIPISYO

Sa hapit na ang internasyonal nga kombensiyon sa 1991, miabot sa nasod si Daniel ug Helen Nizan—ang unang mga misyonaryo sa maong nasod nga gibansay sa Gilead nga taga-Canada. Gidapit usab sa pag-alagad sa Croatia ang mga magtiayon gikan sa ubang nasod sa Uropa nga makamao ug Kroasiano.

Lakip kanila mao si Heinz ug Elke Polach nga taga-Austria. Sila nag-alagad ingong mga espesyal payunir sa Denmark sa mga tawong nagsultig Yugoslav sa dihang sila gidapit sa pag-alagad sa Croatia niadtong 1991. Sa dihang misugod sila sa pag-alagad ingong nagapanawng ministro, mibuto ang gubat. Ang ilang unang sirkito naglangkob sa kabaybayonan sa Dalmatian ug pipila ka bahin sa Bosnia, nga pulos naapektohan sa gubat. “Lisod kaayo ang pagduaw sa mga kongregasyon sa Bosnia panahon sa gubat,” miingon si Heinz. “Tungod sa mga peligro, dili namo magamit ang among sakyanan, busa mosakay mig bus nga wala poy klaro ang biyahe. Gamay ra mig madala—pipila lang ka maleta ug usa ka makenilya.

“May mga panahon nga kinahanglan ming mangitag paagi. Usa ka higayon sa dihang nagbiyahe mi gikan sa Tuzla paingon sa Zenica, gipahunong sa mga sundalo ang among gisakyang bus. Ila ming giingnan nga delikado kono kon mopadayon mi sa pagbiyahe. Kinahanglang manaog ming tanan. Apan nagpaabot kanamo ang mga igsoon sa Zenica, busa mihangyo mi sa uban nga pasakyon mi. Dihay komboy sa mga tanker nga kompletog papeles ug ang mga drayber misugot nga pasakyon mi. Among gisangyawan ang drayber aron pahimuslan ang panahon, ug siya naminaw gayod.

“Napugos na pod mi sa paghunong tungod kay dihay engkuwentro, ug kinahanglan ming motipas sa laing dalan. Daot kining mga dalana, ug misamot pa ang problema tungod sa niyebe. Sagad mohunong mi aron motabang paghaw-as sa mga trak nga nalubong sa niyebe. Dihay usa ka higayon nga napugos mi sa paghawa sa usa ka dapit tungod sa engkuwentro. Nakaabot mi sa Vareš, nga mga 50 kilometros ang gilay-on gikan sa among destinasyon, ug didto mi nagpalabay sa kagabhion.

“Ang drayber natulog sa lingkoranan, samtang kami ni Elke misuksok sa luyo sa lingkoranan sa drayber aron di mi tugnawon. Pwerteng lisora sa among kahimtang niadtong gabhiona. Apan pag-abot namo sa Zenica pagkasunod adlaw, ang mga igsoon nalipay pag-ayo pagkakita nila kanamo! Wala gyod mi magmahay nga miadto mi! Bisag wala silay gripo o koryente, ilang gibuhat ang ilang maarangan sa pag-atiman kanamo. Kabos kining mga igsoona, apan sila dato sa espirituwal ug nagpakitag lawom nga gugma sa kamatuoran.”

Sukad nga nagsugod ang gubat, duolan sa 50 ka espesyal payunir ang giasayn sa Croatia gikan sa Alemanya, Austria, Italya, ug uban pang mga nasod. Sa ulahi, ang organisasyon ni Jehova nagtaganag dugang tabang ug pagdasig pinaagi sa pagpadalag dugang mga misyonaryo. Kining madasigon nga bug-os-panahong mga alagad dako gayong tabang diha sa kanataran ug sa mga kongregasyon.

“DI KO MAKATUO NGA MAKASAKSI PA KO NIINING ADLAWA!”

Ang binulan nga edisyon sa Bantayanang Torre gihubad gikan sa pinulongang Aleman ngadto sa Kroasiano sa mga igsoong nagpuyo sa gawas sa Bethel hangtod sa kataposang bahin sa katuigan sa 1980. Apan pagka 1991, ang paghubad gihimo na sa mga igsoon sa Bethel. Sa ngadtongadto, giaprobahan sa Nagamandong Lawas ang paghubad sa New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Ang ilang gigamit kaniadto mao ang Bibliya nga halos dili na masabtan tungod kay karaan na kaayo ang maong hubad—150 anyos na. Ang mga maghuhubad sa pinulongang Kroasiano maoy nanguna sa paghubad ug sila nakigtambayayong sa mga maghuhubad sa Serbiano ug Macedonian. Tungod sa ilang pagtinabangay, silang tanan nakapahimulos niana.

Ang adlawng Biyernes, petsa 23 sa Hulyo 1999, dili gayod malimtan sa mga Saksi ni Jehova sa Croatia, Bosnia ug Herzegovina, Montenegro, Serbia, ug Macedonia. Diha sa upat ka “Matagnaong Pulong sa Diyos” nga Distritong Kombensiyon, ang Kroasiano ug Serbiano nga New World Translation of the Christian Greek Scriptures dungang giluwatan, ug ang mga mamiminaw gipahibalo nga nagpadayon ang paghubad sa Bibliya sa Macedonian. Pwerteng pamalakpak sa mga igsoon sulod sa pipila ka minutos mao nga mihunong pagsulti ang mga mamumulong. Hilabihang lipaya sa mga igsoon, ug dili kalikayan nga manglugmaw ang ilang mga luha. “Di ko makatuo nga makasaksi pa ko niining adlawa!” miingon ang usa ka igsoon nga dugay nang ansiyano. Sa 2006, ang kompletong Bibliya giluwatan niining tulo ka pinulongan.

Kaniadto, ang Komite sa Nasod, ubos sa pagdumala sa sangang buhatan sa Austria, maoy nag-atiman sa kalihokan sa mga Saksi ni Jehova sa Croatia ug sa Bosnia ug Herzegovina. Apan pagka 1996, ang Komite sa Sanga, nga dunay upat ka membro, gitudlo sa pagdumala sa buluhatong pagsangyaw sa maong mga dapit, ug dayag gayod ang panalangin ni Jehova sa maong kahikayan.

BAG-ONG MGA PASILIDAD SA SANGA UG MGA KINGDOM HALL

Sama sa ubang dapit, ang pamilyang Bethel sa Zagreb, Croatia, kinahanglang dugangan tungod sa pag-uswag sa mga magmamantala sa ilang nasod. Ang 10 nahimong 50. Apan tungod kay ang Bethel kapuy-an lamang ug upat o lima ka magtiayon, kinahanglang mag-abang ug mga kuwarto sa duol.

Wala madugay human matudlo ang Komite sa Sanga, ang Nagamandong Lawas naghatag kanilag instruksiyon nga mopalit ug luna nga katukoran sa bag-ong Bethel sa Zagreb. Dayon, ang lokal nga mga boluntaryo ug internasyonal nga mga alagad nagtukod ug nindot nga mga pasilidad nga makatabang sa pagpauswag sa intereses sa Gingharian sa umaabot nga katuigan. Ang bag-ong mga pasilidad sa sanga ug ang Kingdom Hall gidedikar sa adlawng Sabado, Oktubre 23, 1999, maingon man ang duplex nga Kingdom Hall sa sentro sa Zagreb. Ang mga delegado naggikan sa 15 ka nasod. Si Brader Gerrit Lösch, nga membro sa Nagamandong Lawas, ang naghatag sa pakigpulong sa dedikasyon. Pagkasunod adlaw, ang 4,886 nagtigom diha sa usa ka estadyum alang sa makapadasig nga espirituwal nga programa. Halandomon gayod kadtong adlawa alang sa katawhan ni Jehova sa Croatia—ang uban kanila matinumanong nag-alagad kang Jehova sulod na sa 50 ka tuig o labaw pa ubos sa malisod kaayong kahimtang!

Gisugdan usab ang pagtukod ug bag-ong mga Kingdom Hall. Sa wala pa ang 1990, daghang kongregasyon ang magtigom diha lamang sa ilalom sa balay o sa mga apartment. Pananglitan, ang kongregasyon sa Split nagtigom diha sa gamayng kuwarto sa usa ka balay sulod sa 20 ka tuig. Bisag 50 lamang ang ilang bangko, doble niana ang gidaghanon sa manambong mao nga ang uban magbarog na lamang sa gawas. Diha usab nila ipahigayon ang ilang mga asembliya ug mga kombensiyon, nga ang tumatambong moabot ug 150 o labaw pa. Karon, duna nay upat ka kongregasyon sa siyudad sa Split, nga naggamit sa duha ka nindot nga Kingdom Hall. Tungod sa pag-uswag sa mga magmamantala, ang mga asembliya ipahigayon diha sa conference hall sa usa ka hotel. Ang Kingdom Hall Construction Desk, ubos sa pagdumala sa Regional Engineering Office sa Selters, Alemanya, nagpadayon sa pagtukod ug praktikal apan nindot nga mga Kingdom Hall.

Ang mga batan-on ug mga tigulang nga miboluntaryo sa pagtukod ug Kingdom Hall dako gayod ug napalampos. Sa pagkakaron, 25 ka bag-ong Kingdom Hall ang natukod, ug 7 usab ang giayo. Kini nakaamot sa pag-uswag sa buluhaton sa Gingharian, ug kini maoy alang sa kadayeganan ni Jehova.

ANG BULUHATON SA GINGHARIAN KUSOG NGA NAG-USWAG

Sa 1991, sa dihang ang Croatia gawasnon na, gisunod sa administrasyon ang karaang mga balaod maylabot sa relihiyon samtang wala pay bag-ong mga balaod. Sa maong nasod, halos 90 porsiyento ang Katoliko. Busa, ang mga pari dakog impluwensiya sa gobyerno. Apan, legal nang giila ang mga Saksi ni Jehova sa maong nasod kaniadto ug maayo usab ug dungog ang mga igsoon. Busa sa Oktubre 13, 2003, ang Ministry of Justice nagrehistro sa mga Saksi ni Jehova isip usa sa mga relihiyon sa Croatia. Human sa mga kalisdanan sulod sa daghang katuigan, ang mga alagad ni Jehova sa Croatia mibatig dakong kalipay tungod kay giila na ang ilang buluhaton!

Sa sayong bahin sa katuigan sa 1990, diha lamay usa ka tunghaan sa mga payunir sa mga nasod nga kanhi sakop sa Yugoslavia; apan karon, sa Croatia lang, aduna nay ubay-ubayng klase nga gipahigayon matag tuig. Sa Septiyembre 2008, ang mga igsoon sa Croatia nalipay nga ang gidaghanon sa mga magmamantala miabot na ug 5,451 diha sa 69 ka kongregasyon. Ang gidaghanon sa tumatambong sa Memoryal nga 9,728 makapalipay usab! Kini nagpakita nga aduna pay potensiyal alang sa dugang pag-uswag.

Bisag kaylap kaayo ang pagsupak ug nagkalisod usab ang kinabuhi, ang tanang alagad ni Jehova niining dapita mas determinado pa nga mopadayon sa pagsangyaw sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos bisan unsa pay buhaton ni Satanas tungod sa iyang grabeng kasuko. (Pin. 12:12) Alang sa kadaghanan, ang pagpanginabuhi mao ang labing hinungdanong butang. Apan, adunay mga tawo nga nagapanghupaw tungod sa daot nga moral sa kalibotan ug nangandoy nga makakat-on sa kamatuoran. (Ezeq. 9:3, 4; Mat. 5:6) Kining mga tawhana padayong ginapangita sa tuyo nga matabangan sila sa pagsimba sa bugtong matuod nga Diyos aron sila usab makaingon: “Umari kamo, ug manungas kita ngadto sa bukid ni Jehova, ngadto sa balay sa Diyos ni Jacob; ug siya magatudlo kanato bahin sa iyang mga dalan, ug kita magalakaw sa iyang mga alagianan.”—Isa. 2:3.

Modernong Kasaysayan sa Macedonia

“Dali ngari sa Macedonia ug tabangi kami,” miingon ang usa ka tawo nga nakita ni apostol Pablo sa usa ka panan-awon niadtong unang siglo. (Buh. 16:8-10) Kay kombinsido nga sila gitudlo sa Diyos sa pagpahayag sa maayong balita sa Gingharian niining wala pa masangyawi nga dapit, si Pablo ug ang iyang mga kauban malipayong midawat sa maong imbitasyon, mao nga mikaylap ang Kristiyanidad didto. Sa unsang paagi ang Macedonia karon, nga usa ka gamayng rehiyon sa amihanang bahin sa karaang Macedonia, nakasinatig samang pag-uswag sa matuod nga pagsimba?

Human sa ikaduhang gubat sa kalibotan, ang Macedonia nahimong kinatumyang republika sa Yugoslavia sa habagatan. Kini naindependente niadtong 1991. Duha ka tuig sa ulahi, sa 1993, ang mga Saksi ni Jehova nagmalipayon tungod kay sila narehistro na diha sa bag-o nga nasod. Ingong resulta, mahimo nang magtukod ug usa ka opisina didto ubos sa pagdumala sa Komite sa Sanga sa Austria. Sa 1993, napalit ang usa ka balay sa kalye sa Alžirska, sa Skopje, ug ang grupo sa mga maghuhubad sa pinulongang Macedonian mibalhin gikan sa Zagreb, Croatia, ngadto sa bag-ong puy-anang Bethel.

Si Michael ug Dina Schieben miabot gikan sa Alemanya aron mag-alagad sa sirkito. Si Daniel ug Helen Nizan, nga taga-Canada ug nag-alagad sa Serbia, giasayn usab sa Macedonia. Usa ka Komite sa Nasod ang naporma, ug gisugdan ang mga buluhaton diha sa Bethel.

PAGDILI SA MGA LITERATURA

Bisan tuod ang mga Saksi ni Jehova narehistro na, lisod gihapon ang pagkuhag mga literatura gikan sa laing nasod. Sukad sa 1994 hangtod sa 1998, ang gobyerno nagmando nga usa lamang ka magasin gikan sa laing nasod ang mabatonan sa matag Saksi. Busa, ang mga igsoon nagkopya sa tun-anang mga artikulo sa Bantayanang Torre alang sa ilang mga gidumalahag pagtuon sa Bibliya. Ang mga igsoon sa laing nasod nagpadala kanilag mga magasin pinaagi sa koreyo, ug ang mga mobisita usab sa Macedonia gitugotan sa pagdalag gamayng suplay sa magasin. Wala madugay, human sa daghang tuig nga paghusay, ang korte suprema nagtugot sa mga Saksi sa pagbaton ug mga literatura segun sa gidaghanon nga ilang gusto.

Niadtong Agosto 2000, ang mga magmamantala miabot ug 1,024—ang kinaunhang taho nga milapas sa 1,000 ang nakigbahin sa buluhatong pagsangyaw! Tungod kay nagkadaghan ang mga publikasyon nga gihubad sa Macedonian ug nagkadaghan usab ang mga magmamantala, ang balay sa kalye sa Alžirska dili na paigo sa nagkadakong membro sa pamilyang Bethel. Pagkasunod tuig, ang tulo ka gagmayng magkasikbit nga balay gipalit ug giguba aron tukoran ug duha ka bag-ong bilding. Karon ang 34 ka membro sa pamilyang Bethel sa Macedonia nagtrabaho ug nagpuyo sa tulo ka bilding nga kompleto ug kahimanan. Sila malipayong miabiabi kang Guy Pierce nga membro sa Nagamandong Lawas alang sa programa sa dedikasyon niadtong Mayo 17, 2003.

PAGPANUKOD UG MGA KINGDOM HALL

Nalipay gayod ang mga igsoon sa Macedonia sa bag-ong programa sa pagpanukod ug mga Kingdom Hall sa kayutaang limitado ug kahinguhaan. Giporma ang usa ka grupo nga gilangkoban sa lima ka igsoong lalaki aron tabangan ang mga kongregasyon sa pagtukod ug mga Kingdom Hall; ug sukad sa 2001 hangtod sa 2007, siyam ka bag-ong Kingdom Hall ang natukod. Sila nakahatag ug maayong pamatuod tungod kay bisag sila naggikan sa lainlaing nasod, sila nagkahiusa ug walay pagpihigpihig. Ang usa ka negosyante, nga miduaw sa usa ka bag-ong Kingdom Hall, nakamatikod sa kalidad sa maong tinukod ug miingon, “Sa pagkatinuod kini nga bilding gitukod pinaagig gugma.”

Sa dihang ang grupo nagtukod ug Kingdom Hall sa siyudad sa Štip, usa sa mga silingan nagduda nga molampos ang maong proyekto sanglit mga batan-on pa ang nagtrabaho niini ug sa iyang tan-aw wala pay hibangkaagan. Apan, sa natapos na ang Kingdom Hall, iyang gidala ang plano sa iyang balay ngadto sa batan-ong mga brader ug gihangyo sila sa pagtukod sa iyang balay. Nakadayeg gayod siya sa kalidad sa ilang trabaho busa siya mitanyag ug dako nga bayad. Nakurat siya sa dihang iyang nahibaloan nga walay bayad ang ilang pagpanukod ug mga Kingdom Hall, ug kini maoy tungod sa ilang gugma sa Diyos ug sa mga igsoon.

NEW WORLD TRANSLATION

Kasamtangan, dihay laing gamayng grupo sa dedikadong mga lalaki ug babaye nga puliki sa laing buluhaton—ang paghubad sa New World Translation of the Holy Scriptures sa pinulongang Macedonian. Gipanalanginan gayod ni Jehova ang ilang mga paningkamot; ug sulod lamang sa lima ka tuig nakompleto ang maong hubad. Sa 2006, panahon sa “Ang Kaluwasan Haduol Na!” Distritong Kombensiyon sa Skopje, ang mga tumatambong nalipay pag-ayo sa dihang giluwatan sa usa ka membro sa Nagamandong Lawas, nga si Brader Gerrit Lösch, kining bag-ong hubad sa Bibliya. Pwerteng pamalakpak sa mga igsoon, ug daghan ang nakahilak sa kalipay. Ang pipila ka igsoon nga nakakuhag kopya human sa sesyon sa buntag nagbasa dayon niining talagsaong hubad sa Bibliya sa ila mismong pinulongan.

Daghan sa mga taga-Macedonia nagtuog Bibliya. Usa niini mao si Orhan, nga nagsugod pagtuon sa Bibliya unom ka tuig ang milabay. Bisan tuod dili siya makamaong mobasa ug mosulat, siya nakakat-on niini sa tabang sa igsoon nga nagdumalag pagtuon kaniya. Sukad sa iyang bawtismo tulo ka tuig ang milabay, iya nang nabasa ang Bibliya sa unom ka higayon!

Kaniadto si Orhan lamang ang bugtong Saksi sa lungsod sa Resen. Daghan ang nakadayeg sa kanhi walay alamag nga tawo, ug diha pa ganiy mga ginikanan nga mihangyo sa mga igsoon nga tun-an ang ilang mga anak aron mahisama kang Orhan. Nanaghan ang mga interesado sa kamatuoran, ug natukod ang usa ka senemanang Pagtuon sa Libro sa Kongregasyon sa maong lungsod. Usa ka interesado ang nahimong dili-bawtismadong magmamantala, ug si Orhan nag-alagad na karon ingong regular payunir ug ministeryal nga alagad.

ANG MGA IGSOON MITABANG SA PAGSANGYAW SA MACEDONIA

Niadtong Hulyo 2004, usa ka magtiayong espesyal payunir sa Albania ang miadto sa Macedonia aron sangyawan ang mga Albaniano nga nanimuyo didto. Mga 25 porsiyento sa populasyon sa Macedonia maoy mga Albaniano. Nakita sa ulahi ang panginahanglan sa dugang mga magsasangyaw sanglit sila lang ang magmamantala sa kapig tunga sa milyong Albaniano nga atua didto. Busa, usa ka tuig sa ulahi, ang laing magtiayon gikan sa Albania gipadala didto aron motabang kanila, ug silang upat nga espesyal payunir nagdasig sa gamayng grupo sa pito ka interesado sa lungsod sa Kičevo, nga nahimutang sa sentro sa gipuy-an sa mga Albaniano sa Macedonia. Sa misunod nga tingpamulak, dihay mitambong nga 61 sa Memoryal, nga gipahayag sa pinulongang Albaniano ug Macedonian. Sukad niadto, ang grupo miabot ug 17 ka masibotong magmamantala, ug ang ilang mga tigom moaberids ug 30 ka tumatambong o labaw pa.

Aron masangyawan ang tanang lugar sa Macedonia, ang Nagamandong Lawas nag-aprobar sa usa ka espesyal nga kampanya nga nagsugod sa Abril hangtod sa Hulyo 2007. Ang tumong mao ang pagsangyaw sa teritoryo nga wala pa masangyawi ug sa pagpakaylap sa maayong balita ngadto sa mga Albaniano.

Dihay 337 ka igsoong lalaki ug babaye gikan sa pito ka nasod nga madasigong miboluntaryo sa pagtabang. Unsay resulta niana? Ang maayong balita nasangyaw sa kapig 200 ka dapit sa Macedonia—nga gipuy-an sa mga 400,000 ka tawo, diin kadaghanan kanila wala pa gayod makadungog sa atong mensahe. Sulod sa upat ka bulan nga kampanya, napanagtag ang kapig 25,000 ka libro ug brosyur ug kapig 40,000 ka magasin. Mga 25,000 ka oras ang nagugol diha sa pagsangyaw, ug kapin sa 200 ang nasugdan ug pagtuon sa Bibliya.

“Ang pipila nakahilak sa dihang ilang nahibaloan kon diin pa kami gikan ug kon nganong kami miduaw kanila,” mitaho ang usa ka brader. “Ang uban usab nakahilak sa ilang nabasahan diha sa Pulong sa Diyos.”

Ang mga igsoon nga nakigbahin sa kampanya mipahayag sa ilang kinasingkasing nga apresasyon. Usa ka sister misulat: “Usa ka maestra ang miingon kanamo: ‘Hinaot ang Diyos magpanalangin kaninyo. Maayo kaayo ang inyong ginahimo. Ang inyong gisulti nakatandog pag-ayo kanako!’”

“Mawili gyod mi sa pagbiya niining teritoryoha,” miingon ang usa ka brader. “Among nakita nga ang mga tawo nanginahanglan gayod sa kamatuoran, ug sa among pagbiya lisod kaayo ang pagpanamilit sa mga tawo nga among nadumalahag pagtuon.”

Ang usa ka magtiayon miingon: “Nagmahay mi nga wala namo taas-taasi ang among bakasyon tungod kay among nakita karon kon unsa ka dako ang panginahanglan.”

Maylabot sa gibati sa kadaghanan, ang usa ka brader miingon, “Wala pa gayod kami mibatig kalipay nga sama niini ingong pamilya.”

Sa mga bukid duol sa siyudad sa Tetovo, usa ka grupo sa mga igsoon ang nagsangyaw sa lugar nga wala pa gayod masangyawi. Duha kanila ang nagsangyaw sa walang bahin sa kalye, ug duha usab ang nagsangyaw sa tuo. Bisag tulo pa lang ka balay ang ilang naadtoan, ang tibuok kalye nasayod na nga anaay mga Saksi ni Jehova nga nanangyaw. Wala madugay, nabalitaan na kana sa tibuok baryo, ug dihay mga interesadong babaye nga mialirong sa mga sister. Sa unahan sa dalan, dihay 16 ka lalaki nga mahinamong naghulat sa mga brader. Ang mga tagbalay dalidaling nagkuha ug upat ka bangko aron lingkoran sa mga igsoon, ug dihay usa ka tawo nga nag-andam ug kape alang kanila. Gihatagan ug literatura sa mga igsoon ang matag usa kanila, ug gamit ang Bibliya, ilang gipaambit ang kamatuoran.

Daghan ang nangutana, ug ang tanan naminaw pag-ayo. Human sa pagsangyaw, daghan ang wala mobiya hangtod nga sila nakapanamilit sa mga igsoon. Apan nakurat ang mga igsoon tungod kay miduol ang usa ka tigulang nga babaye nga nag-isa sa iyang sungkod. “Ako ning ibunal ninyo!” siya miingon. Unsay nahimo sa mga igsoon nga nakapasuko sa maong babaye? “Inyong gihatagag libro ang uban apan ako wala!” siya miingon. “Gusto kong makabaton atong dalag nga dakong libro,” siya miingon, nga nagtumong sa librong Mga Estorya sa Bibliya nga nabatonan sa iyang silingan. Sa walay langan, gihatag sa mga igsoon ang ilang nahibiling kopya sa maong libro.

PAGSANGYAW NGADTO SA MGA ROM

Sa Macedonia, dunay daghang Rom nga makasulti sa pinulongan sa Macedonia apan ang ilang gidak-an nga pinulongan maoy Romany, nga kombinasyon sa daghang diyalekto. Sa tibuok Uropa, ang Skopje, nga mao ang kaulohan sa Macedonia, maoy kinadaghanag molupyo nga Rom, nga moabot ug 30,000. Usa ka duplex nga Kingdom Hall sa Šuto Orizari ang gitigoman sa tulo ka kongregasyon sa mga Rom. Malipayon gayod ang 200 ka magmamantala sa ilang mabungahong teritoryo, nga may ratio nga usa ka magmamantala sa matag 150 ka tawo—usa sa kinamaayohang ratio sa maong nasod. Ang tumatambong nga 708 sa Memoryal niadtong 2008 nagpakita sa maayong sanong sa mga Rom!

Unsay gihimo aron ang uhaw-sa-kamatuoran ug mapaubsanong mga Rom makakat-on sa katuyoan sa Diyos sa ila mismong pinulongan? Ang laraw sa espesyal nga pakigpulong publiko sa 2007 gihubad sa ilang pinulongan, ug usa ka Rom nga ansiyano ang mihatag niini ngadto sa 506 ka tumatambong. Sa 2007 nga distritong kombensiyon, ang mga magmamantala nga lainlaig kagikan—Rom, Macedonianhon, ug Albaniano—nalipay pag-ayo sa dihang giluwatan sa pinulongang Romany ang brosyur nga Unsay Gikinahanglan sa Diyos Kanato? Sa wala pa kana luwati, ang mga magmamantala naggamit ug Macedonian nga mga literatura sa ilang pagdumalag mga pagtuon sa Bibliya. Karon, dako gayod ang kalamposan sa paggamit sa brosyur nga Gikinahanglan aron maabot ang kasingkasing sa mga Rom.

Sa pagkakaron, ang 1,277 ka magmamantala sa 21 ka kongregasyon sa Macedonia naningkamot sa pagsunod sa panig-ingnan ni apostol Pablo sa unang siglo. Ang positibong sanong sa daghang Macedonianhon sa kamatuoran nagpakita nga haom gayod ang pagtabang sa mga igsoon gikan sa ubang nasod.

Modernong Kasaysayan sa Serbia

Ang Serbia, nga sentro sa peninsula sa Balkan, gipuy-an sa mga tawo nga lainlaig kultura ug nasyonalidad. Niadtong 1935, gitukod ang sangang buhatan sa siyudad sa Belgrade aron modumala sa mga dapit nga sakop kaniadto sa Yugoslavia, ug kini miresulta sa kusog nga pag-uswag sa teokratikanhong buluhaton. Sa unsang paagi ang mga igsoon sa Serbia nagtabang sa bag-ong mga nasod sa maong rehiyon sa mas ulahing katuigan?

Bisag sirado ang utlanan sa mga nasod ug kaylap ang pagpihigpihig sa relihiyon ug sa rasa, ang mga igsoon nga lainlain ug nasyonalidad malinawong nag-uban sa pagtrabaho diha sa Bethel sa Zagreb, Croatia. Sa ngadtongadto, napugos ang atong mga igsoong Serbiano sa pagbiya sa maong nasod tungod sa rasanhon ug nasodnong pagpihigpihig sa mga tagagawas. Niadtong 1992, ang paghubad sa Serbianong mga publikasyon gihimo pag-usab sa Belgrade, Serbia sama sa gihimo mga 50 ka tuig kanhi. Ang maong lakang maalamon ug tukma sa panahon.

Gikinahanglan kaayo ang hinabang sa Bosnia sanglit nahitabo didto ang grabeng panaggubatay. Ang sangang buhatan sa Austria nag-andam ug hinabang, ug ang mga igsoon sa Serbia mao ray makadala sa maong mga hinabang ngadto sa mga dapit sa Bosnia nga gikontrolar sa mga Serbiano.

Bisan tuod ang gubat wala mahitabo sa Serbia, ang epekto niini mabati didto. Tungod kay gidid-an sila sa pagpakignegosyo sa ubang nasod, lisod ang pagpasulod ug mga literatura nga giimprenta sa Alemanya. Kon dili makadawat ug bag-ong mga magasin ang mga kongregasyon, tun-an sa mga igsoon ang daandaang mga artikulo hangtod moabot ang bag-ong mga magasin. Bisan pa niana, wala gayoy gula sa mga magasin nga ilang nasayloan.

“MAKAPALIG-ON NGA TABANG”

“Sa dihang kami miabot sa Serbia niadtong 1991,” miingon si Daniel Nizan nga graduwado sa Tunghaang Gilead, “samok kaayo ang politika sa nasod. Bisag lisod ang kahimtang sa mga igsoon, dalayegon gayod ang ilang kasibot. Dili gayod kami makatuo nga dihay 50 ka kandidato sa bawtismo sa unang espesyal nga asembliya nga among gitambongan sa akong asawa. Kana nakadasig gayod kanamo.”

Dako kaayong tabang ang magtiayong Nizan diha sa bag-ong natukod nga Bethel sa Belgrade. Ang maong pasilidad igo lang sa napulo ka tawo, ug kini nahimutang sa kalye sa Milorada Mitrovića. Sa silong sa maong bilding, anaa ang Kingdom Hall. Tungod kay nanaghan ang mga maghuhubad, mitungha ang panginahanglan alang sa mas dakong luna. Sa ngadtongadto, dihay napalit nga yuta ug gisugdan pagtukod ang bag-ong puy-anang Bethel. Sa hinapos sa 1995, ang pamilyang Bethel mibalhin ngadto sa bag-ong pasilidad.

Tungod sa kalisod sa panahon, daghan ang misanong sa kamatuoran. Ingong resulta, miuswag ang gidaghanon sa mga magmamantala ug midako usab ang panginahanglan alang sa mga igsoon nga modumala. Kining maong panginahanglan natagan-an sa mga espesyal payunir gikan sa Italya—mga kugihan ug masakripisyohon-sa-kaugalingon nga mga alagad. Lisod ang pagkat-on ug bag-ong pinulongan ug ang pagpahiuyon sa bag-ong kultura panahon sa gubat, apan sila nahimong “makapalig-on nga tabang” sa atong mga igsoon sa Serbia.—Col. 4:11.

Ang mga payunir gikan sa ubang dapit nakatabang sa daghang paagi, ilabina gayod, ang “ilang kasinatian sa mga kahikayan sa organisasyon,” miingon si Rainer Scholz, nga koordinetor sa Komite sa Nasod sa Serbia. Karon, ang 70 ka espesyal payunir malipayong nagtabang sa 55 ka kongregasyon sa Serbia.

KALISOD TUNGOD SA IMPLASYON

Ang Serbia wala makalingkawas sa kalisod sa ekonomiya nga epekto sa gubat, ilabina ang dili makontrol nga implasyon o pagmahal sa mga palaliton ug mga serbisyo. “Sa 116 ka adlaw gikan sa Oktubre 1993 hangtod sa Enero 24, 1994,” nagtaho ang usa ka reperensiya, “ang katibuk-ang implasyon maoy 500,000,000,000,000 porsiyento.” Si Mira Blagojević, nga nag-alagad sa Bethel sukad sa 1982, nahinumdom nga kinahanglan siyang magdalag usa ka bag nga salapi aron makapalit ug diyutayng utanon.

Laing sister, nga ginganlag Gordana Siriški, nahinumdom nga sa dihang nadawat sa iyang inahan ang binulan nga pensiyon niini, kini katumbas ra sa kantidad sa usa ka rolyo nga tissue paper. “Lisod gayod ang pagkinabuhi niadtong tungora,” miingon si Gordana, “sanglit ang tanang nabatonan sa tawo kalit nga nawad-ag bili. Dako kaayo ang among pasalamat sa atong mga igsoon sa tibuok kalibotan nga nagpadala kanamog mga hinabang. Samtang ang mga tawo nawad-ag pagsalig sa mga bangko ug sa gobyerno, daghan ang nakabatog pagsalig sa Diyos, ug ang mga igsoon nasuod sa usag usa.”

PAGHUBAD SA BIBLIYA

Latas sa katuigan, ang lainlaing mga grupo sa mga maghuhubad sa Yugoslavia nag-uban sa pagtrabaho diha sa usa ka dapit sa Zagreb, Croatia. Human sa gubat, ang matag grupo namalhin ngadto sa ilang nasod, apan nagpadayon gihapon ang ilang komunikasyon sa grupo sa mga maghuhubad sa Zagreb. Kini nakatabang ilabina sa dihang ang mga maghuhubad nga Serbiano nagsugod paghubad sa New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Ilang tumong nga luwatan kini sa 1999 nga distritong kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova.

Apan, sa talitapos na ang paghubad sa Bibliya, ang nasod nangandam alang sa gubat. Kon magsugod ang pagpamomba, maapektohan ang mga linya sa telepono, busa ang mga maghuhubad sa Belgrade malisdan sa pagpadala sa nahubad nga mga kopya ngadto sa Alemanya aron maimprenta. Sa Martes, Marso 23, sa hapit nang magsugod ang pagpamomba, sila naghago sa tibuok gabii aron kini mahuman. Pagkasunod adlaw, ila kining napadala sayo sa buntag pinaagig linya sa telepono. Paglabay sa pipila ka oras, nagsugod ang pagpamomba ug ang tem sa mga maghuhubad nanago sa luwas nga dapit nga malipayon! Misamot ang ilang kalipay sa dihang giluwatan ang Bibliya sa kombensiyon sa Belgrade upat ka bulan sa ulahi. Panahon sa pagpamomba, bisan sa makadaghang panahon nga walay koryente, ang mga igsoon nagpadayon sa paghubad sa ubang mga publikasyon. Hinuon, makadaghang higayon nga sila mihunong aron manago sa luwas nga dapit. Kadtong mga panahona malisod gayod, apan ang tanan malipayon nga nakatabang sa pagtagana sa espirituwal nga pagkaon nga gikinahanglan sa mga igsoon.

Tungod sa mga paningkamot ug sa panalangin ni Jehova, ang New World Translation of the Christian Greek Scriptures sa pinulongang Serbiano giluwatan niadtong Hulyo 1999. Mapasalamaton ug malipayon kaayo ang mga nanambong tungod kay nakadawat sila niini sa ilang kaugalingong pinulongan. Niadtong 2006 nga mga kombensiyon, ang tibuok Serbianong New World Translation giluwatan sa Cyrillic ug Latin nga mga alpabeto.

MIGRABE ANG PAGSUPAK SA RELIHIYON

Tungod kay Serbian Orthodox Church ang pangunang relihiyon sa maong nasod, daghang tawo nagtuo nga kon Serbiano ka, Orthodox ang imong relihiyon. Dili kono ka Serbiano kon dili ka membro niana. Bisan pa niana, sa katuigan sa 1990, daghan ang midawat sa mensahe sa Bibliya. Pagkatapos sa gubat sa 1999, halos midoble ang gidaghanon sa mga magmamantala, nga miabot ug 4,026.

Ang kalamposan sa buluhatong pagsangyaw sa mga Saksi nakapasuko sa Orthodox Church. Ang simbahan nangitag paagi aron mahunong ang buluhatong pagsangyaw, busa ilang gipangusgan ang nasyonalismo sa nasod. Ang mga magsusupak misulay pagpahuyang sa mga igsoon pinaagig direktang paglutos ug pagmaniobra sa balaod. Pananglitan, 21 pa sa atong mga igsoon ang anaa sa bilanggoan tungod sa ilang pagpabiling neyutral sa politika. Ang kadaghanan gipagawas human sa gubat, ug sila mapasalamaton kaayo tungod kay sila gitabangan ni Jehova sa pagsagubang sa maong lisod nga kahimtang.

Niadtong Abril 9, 2001, kalit lang nga gidili sa Federal Ministry of Internal Affairs ang pagpasulod sa atong mga literatura. Sa unsang rason? Sila nangangkon nga ang atong mga publikasyon dunay dili maayong epekto sa mga batan-on sa nasod. Lakip sa gidili nga mga publikasyon mao ang Bibliya!

Tungod sa dili maayong balita sa TV ug sa mantalaan bahin sa atong buluhaton, dunay mga panahon nga masuko ang tagbalay. “Ila ming dapatan o pasakitan sa dihang kami magsangyaw sa balaybalay,” miingon ang usa ka espesyal payunir, ug “may mga panahon nga ila ming bun-on ug bato.” Gawas pa niana, ang pipila ka Kingdom Hall ilang gisulat-sulatan. Karon ang atong mga igsoon sa Serbia legal na nga makapahigayon ug mga tigom, apan nag-amping gihapon sila.

Ang mga igsoon padayong nagmasiboton sa pagsangyaw. Ilang gipakita nga ang mga Saksi dili mapihigon ug sila nagpakitag tinuod nga Kristohanong gugma. Malamposon ang mga kampanya sa pagsangyaw nga giorganisar dili pa dugay, diin ang mga igsoon gikan sa mga nasod sa Uropa naggamit sa ilang mga bakasyon aron motabang sa pagsangyaw sa mga dapit sa Serbia ug Montenegro nga wala pa masangyawi. Apan, duna pay kinahanglang himoon aron masangyawan ang mga tulo ka milyong tawo nga nagpuyo niining mga dapita.

Karon, ang Bethel sa Belgrade maoy usa ka nindot nga pasilidad, nga may tulo ka bilding ug samag parke nga tanaman. Ang tulo ka membro sa Komite sa Nasod maoy nagdumala sa buluhaton sa Serbia ug Montenegro. Tungod sa panalangin ni Jehova sa iyang katawhan niining kanhi gubot nga rehiyon, ang ngalang Serbia magpahinumdom kanato sa kasibot ug determinasyon sa mga Saksi ni Jehova.

Modernong Kasaysayan sa Kosovo

Ang pagdumtanay sa mga Serbiano ug mga Albaniano sa Kosovo latas sa katuigan sa 1980 misilaob ug nahimong dayag nga gubat sa katuigan sa 1990, nga ang resulta mao ang grabeng pag-antos ug kasakitan. Kana mihatag sa atong kaigsoonan ug kahigayonan nga ipakita ang “dili-salingkapaw nga inigsoong pagbati” sa isigkamagtutuo sa tanang tribo. (1 Ped. 1:22) Gawas pa, ilang ginasunod ang sugo ni Kristo nga ‘higugmaa ang inyong mga kaaway ug iampo ang mga nagalutos kaninyo.’ (Mat. 5:43-48) Apan lisod usahay ang paghimo niini.

“Ang mga igsoon nga kanhi Muslim dili kanunayng abiabihon sa aktibong mga Muslim,” saysay pa ni Saliu Abazi, kanhi Muslim nga antigo sa pinulongang Albaniano, “ug ang among mga pamilya sayop nga nagtuo nga amo na silang gibiyaan tungod kay among gipalabi ang bag-ong relihiyon. Unya, tungod usab sa pagdumtanay sa mga Albaniano ug mga Serbiano, dili kanunayng sayon alang sa kanhi Muslim ang pagsangyaw ngadto sa mga Serbiano.”

Bisan pa niana, 30 ka tawo nga lainlaig tribo ang nagtigom sa balay ni Saliu. “Niadtong mga tuiga,” nahinumdom si Saliu, “ang mga tigom gihimo sa Serbiano, ug ang among literatura naggikan sa Belgrade. Usa ka adlaw niana, ang kapolisan wa-damhang nangabot sa akong balay. Ang mga igsoong taga-Belgrade bag-o pang nakahatod ug literatura, ug kaming tanan nagtigom. Sa gisultihan ko ang mga polis nga ako silang mga igsoon, nalibog sila kon sa unsang paagi nahimong managsoon ang mga Serbiano ug mga Albaniano.” Niadtong 1998 ang maong grupo sa mga magmamantala nakaabang ug dapit nga gigamit nga Kingdom Hall sa kinadak-ang siyudad sa Kosovo, ang Priština.

Sa tingpamulak sa 1999, misamot ang nasyonalismo ug pagdumtanay sa mga tribo. “Gihulga ko sa akong silingan nga sunogon ang among balay kon ako ug akong anak lalaki dili moapil sa gubat,” miasoy si Saliu. “Ang politikanhong kahimtang daotan kaayog epekto diha sa mga tawo. Kay wala sila modawat sa kanhi Serbianong gobyerno, ang mga balaod wala ikapatuman, ug nahimong mabangison ang mga tawo ug nagbuhat kon unsay ilang gusto.”

Sa dihang migrabe ang politikanhong kahimtang, lisod sa mga Serbiano ang pagpuyo sa Kosovo. Panahon sa gubat sa 1999, libolibong Serbiano ug Albaniano ang nangagiw sa sikbit nga mga nasod. Bisan pa niadtong grabeng pagdumtanay, gipameligro ni Saliu ang iyang kinabuhi pinaagi sa pagdawat sa iyang Serbianong mga igsoon nga midangop sa iyang balay.

NAUMOL SA PANGHUNAHUNA NI JEHOVA

“Grabe ang pagdumtanay sa mga Serbiano ug mga Albaniano,” matod sa usa ka sister. “Amo kanang nakat-onan sukad pa sa pagkabata. Bisan pag nakakat-on na kami sa kamatuoran, ang maong pagbati dili daling mahanaw. Ang daghan kanamo mihimog dagkong kausaban aron makapahiuyon sa panghunahuna ni Jehova. Tungod sa maong pagdumot, bisan pag nakakat-on na nga si Jehova gugma, may mga higayon nga likayan ko ang usa ka sister sa kongregasyon tungod lang kay siya Serbiano. Apan, sa nagpadayon ko sa pagtuon, akong nasabtan nga samtang ang mga pagtulon-an sa ubang relihiyon makapabahinbahin, ang kamatuoran gikan sa Pulong ni Jehova makapahiusa.” Ang makapabag-ong gahom sa Pulong sa Diyos nakatabang ba sa maong sister sa pagsul-ob sa bag-ong Kristohanong personalidad? “Ako malipayon karong nag-alagad sa samang kongregasyon uban sa akong kaigsoonang Serbiano,” mitaho siya.—Col. 3:7-11; Heb. 4:12.

Ang tinuod nga Kristohanong panaghiusa mailhan niining kalibotang nabahin sa relihiyon. Samtang ang mga tawo nanunog ug mga balay ug nanglabayg mga granada tungod sa nasyonalismo, ang atong mga igsoon nagbiyahe paingon sa Belgrade, sa Serbia, alang sa usa ka kombensiyon nga gihimo niadtong Hulyo 1998. Malinawon nga nagkauban sa pagsakay sa bus ang mga Albaniano, mga Croatiano, mga Macedonianhon, ug Roma. Si Dashuria Gashi, kinsa nagbiyahe paingon sa maong kombensiyon aron bawtismohan, miasoy: “Sa gipahunong sa mga sundalo ang bus, among nakita sa ilang nawong ang labihang kakurat. Taliwala sa tanang pagdumtanay sa mga tribo sa maong mga nasod, nagkahiusa kami didto ingong usa ka katawhan—ang katawhan ni Jehova.”

Usa ka dalaga nga ang kagikan maoy Roma nakakat-on sa kamatuoran sa bata pa siya gikan sa iyang mga iyaang nagpuyo sa laing nasod. Ang unang babag nga iyang gibuntog mao ang pagkadili-antigong mobasa ug mosulat. Kay natukmod sa gugma alang kang Jehova, nagtuon siya pagbasa ug pagsulat sulod sa tulo ka tuig nga nagtuon siyag Bibliya. Ang ikaduhang babag mao ang iyang lolo nga ipon niyag puyo. “Moyuhot ko paglakaw aron makatambong sa mga tigom,” matod niya. Apan inigpauli niya, bunalan siya sa iyang lolo. “Gidagmalan ko sa pisikal tungod sa kamatuoran,” miasoy siya, “apan wala ko mosurender. Gipalandong ko ang grabeng pag-antos sa matinumanong tawo nga si Job. Lig-on ang akong gugma kang Jehova, ug dili gyod ko mohunong sa pagtuon.” Karon siya nag-alagad ingong payunir, ug nagadumalag pagtuon sa Bibliya uban sa duha ka batan-ong babaye nga dili antigong mobasa ug mosulat. Bisag wala siya makaeskuyla, mapasalamaton siya nga ang Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo nagbansay kaniya aron makatudlo siya sa uban.

Si Adem Grajçevci maoy Muslim sa wala pa siya makakat-on sa kamatuoran sa Alemanya niadtong 1993. Unya, niadtong 1999 mibalik siya sa iyang kaugalingong nasod nga Kosovo, ug sama sa daghang ubang bag-ong mga Saksi, kinahanglang mabuntog niya ang pagkamapihigon ug pagsupak sa iyang pamilya. “Sa nagtuon pa ko sa kamatuoran,” nahinumdom si Adem, “nakatabang pag-ayo kanako ang pagkahibalo nga si Satanas mao ang magmamando sa kalibotan ug nga siya ang hinungdan sa tanang kabangisan nga nagakahitabo.” Ang amahan ni Adem wala mahimuot sa bag-ong Kristohanong relihiyon sa iyang anak ug gipapili siya tali kang Jehova ug pamilya. Gipili ni Adem si Jehova ug siya padayong miuswag sa kamatuoran, ug karon nagaalagad ingong Kristohanong ansiyano. Ikalipay nga paglabay sa daghang katuigan dili na kaayo supak ang amahan ni Adem, ug siya mas matinahoron na karon sa desisyon ni Adem.

Ang anak lalaki ni Adem, nga si Adnan, dili gayod interesadog relihiyon sa bata pa. Siya nalangkit pag-ayo sa karate ug gianggaag Tigpatay sa iyang mga kaindig. Apan iyang gibiyaan kanang tanan sa dihang ang iyang kasingkasing natandog sa kamatuoran. Maayo ang iyang pag-uswag ug siya nabawtismohan. “Wala madugay human sa akong bawtismo, kinahanglan kong modesisyon,” siya miingon. “Ako may maayong trabaho, ug hayahay sa materyal. Apan nagsusapinday ang akong pag-alagad. Midesisyon ko nga kadto maoy panahon sa pag-usab, mao nga miundang ko sa akong trabaho.” Ako misugod sa pagpayunir, natudlong ministeryal nga alagad, ug sa ulahi nadapit sa pagtambong sa unang klase sa Tunghaan sa Ministeryal nga Pagbansay sa Albania. Si Adnan, nga usa na ka ansiyano karon, ug ang iyang asawang si Hedije, nag-alagad ingong mga espesyal payunir. Unsay iyang pagbati bahin sa iyang nahimong desisyon? “Malipayon gyod ko,” matod niya. “Wala ako magbasol nga akong gipili ang bug-os-panahong ministeryo.”

NAGKAHIUSANG PAGSIMBA UG INSTRUKSIYON

Sa pagkakaron, ang tanang unom ka kongregasyon sa Kosovo nag-abang ug mga pasilidad aron magamit nga mga Kingdom Hall. Gagmay ra ang pipila ka kongregasyon, sama sa anaa sa siyudad sa Peć, nga may 28 ka magmamantala. Kay diyutay ra ang tinudlong mga brader, ang pipila ka kongregasyon dili makahimog pakigpulong publiko matag semana. Bisan pa niana, sama sa kaigsoonan sa Peć, sila magtigom gayod kada semana alang sa Pagtuon sa Bantayanang Torre ug ubang tigom sa kongregasyon.

Sa daghang katuigan, ang Komite sa Nasod sa Serbia mahigugmaong nagdumala sa mga igsoon sa Kosovo latas sa lisod gayong mga panahon. Niadtong 2000, sa pagtagana sa bag-ong mga panginahanglan sa kaigsoonan, ang Nagamandong Lawas nagtudlo sa sangang buhatan sa Albania nga maoy mag-atiman sa buluhatong pagsangyaw sa Kosovo.

Hangtod sa di pa dugay, ang kadaghanang Saksi ni Jehova sa Kosovo niadto mga Serbiano, busa ang mga tigom gihimo sa Serbianong pinulongan, ug ang mga igsoon nalipay sa pagtabang sa nagsultig-Albaniano nga katawhan sa pagsunod sa programa. Nabalit-ad na karon ang kahimtang. Ang kadaghanang igsoon sa Kosovo maoy Albaniano. Gawas sa usa ka kongregasyong naggamit ug Serbiano, ang mga tigom gidumala sa Albaniano nga pinulongan, ug ang mga igsoon malipay sa paghubad sa mga pakigpulong aron ang mga igsoong Serbiano makasabot niana. Ang mga asembliya ug distritong kombensiyon gihimo sa duha ka pinulongan. Pananglitan, ang tibuok programa sa 2008 nga distritong kombensiyon gihimo sa Albaniano ug gihubad ngadto sa Serbiano, nga ang pangunang mga diskurso gipahayag sa pinulongang Serbiano sa mga ansiyano nga taga-Kosovo. Mipatin-aw ang usa ka brader, “Bisan pa sa pagdumtanay sa gawas, sulod sa tigomanan, kami usa ka pamilya.”

Bisag ang kadaghanang molupyo sa Kosovo maoy Muslim, ilang gitahod ang Bibliya, ug daghan ang gustong makighisgot bahin sa relihiyon. Nalipay kaayo ang mga igsoon sa Kosovo nga sila may bag-ong kinatas-ang ihap nga 164 ka magmamantala sa 2008. Uban ang bug-os nga pagsalig kang Jehova, determinado silang mopadayon sa pagkugi diha sa pagkobre sa ilang teritoryo ug pagsangyaw sa maayong balita ngadto sa katawhan sa tanang nasyonalidad.

Modernong Kasaysayan sa Montenegro

Kining natagong perlas sa Mediteranyo maoy matahom nga gamayng nasod sa Baybayong Adriatiko. Nahiluna taliwala sa Albania, Kosovo, Serbia, ug sa Bosnia ug Herzegovina, ang Montenegro maoy yuta nga may talagsaon kaayong kadaiyahan ug di-matukib nga katahom. Ang nasod adunay 293 kilometros nga nindot kaayong kabaybayonan sa Dagat Adriatiko. Ang Pangpang sa Suba sa Tara maoy usa sa kinalaloman ug kinatas-ang mga pangpang sa Uropa. Ang Lanaw Scutari kinadak-an sa kanasorang Balkan ug adunay usa sa labing dagkong mga sangtuwaryo sa kalanggaman sa Uropa. Ug kini anaa sa usa ka nasod nga ang gidak-on un-tersiya lamang sa Switzerland.

Apan markado sa mga gubat, kagubot, ug kalisdanan ang kasaysayan niining nasora. Busa ang mga pakigbisog sa katawhan sa Montenegro dakog epekto sa ilang tradisyon, panghunahuna, ug kultura. Ang usa ka dakong bahin sa ilang kultura mao ang pagdayeg sa kamaisogon, integridad, dignidad, kamapaubsanon, pagsakripisyo-sa-kaugalingon, ug pagtahod sa uban. Gidawat sa daghang daling-makapahiuyon nga mga taga-Montenegro ang maayong balita sa Gingharian ug maunongong gipaluyohan ang kamatuoran sa Bibliya.

PAG-USWAG SA BULUHATONG PAGSANGYAW

Makalimot ba si bisan kinsang nakatambong sa halandomong kombensiyon sa Zagreb, Croatia, niadtong 1991, sa panaghiusa ug gugma sa kaigsoonang nagtigom didto gikan sa tanang bahin sa kanhing Yugoslavia? “Kay hapit nang moulbo niadto ang gubat, peligroso kaayo ang pagbiyahe gikan sa Montenegro paingon sa Croatia,” nahinumdom si Savo Čeprnjić, kinsa bag-o pa niadtong nagsugod pagtuon sa Bibliya. “Natingala kaayo ko sa pagkakitag daghang bus nga hapsayng nangabot sa kombensiyon. Labi pang makapahingangha ang kalinaw ug panaghiusa sa mga Saksi. Dihay ginatos ka polis sa unang adlaw, apan pagkaamgo nga malinawon kami, pipila ray mitungha sa sunod nga mga adlaw.”

Sa wala pa moulbo ang gubat, usa ka magtiayon ang tigbiyahean tali sa Croatia ug sa Montenegro aron pagdumalag pagtuon kang Savo. Sa gisirhan ang utlanan, unsaon pagpadayon ni Savo sa iyang pagtuon sa Bibliya?

“Ang mga interesado nga mas nauna sa ilang pagtuon maoy nagtudlo sa uban,” saysay pa ni Savo. “Usa ka bawtismadong brader ang nagtuon kanako sa librong Ikaw Mabuhing Walay Kataposan sa Paraiso sa Yuta. Apan sa dihang kana dili na pwede, usa ka di-bawtismado ang nagpadayon sa pagtuon kanako. Pagka-1992, 15 na ka tawo ang nagtigom alang sa Pagtuon sa Libro sa Kongregasyon ug sa Pagtuon sa Bantayanang Torre sa siyudad sa Herceg Novi.” Si Savo, kauban sa iyang asawa ug anak babaye, padayong miuswag ug nabawtismohan sa 1993. Karong adlawa adunay usa ka Kingdom Hall nga may 25 ka magmamantala niining nindot nga siyudad duol sa dagat.

Sa sinugdan sa katuigan sa 1990, may grupo sa mga magmamantala sa kaulohang siyudad sa Podgorica. Padayong nag-uswag ang grupo, ug sa 1997 giplano ang pagpalit ug lote alang sa Kingdom Hall. Ang loteng napalit sa mga igsoon may paril ug sila midesisyon nga dili kadto gub-on alang sa pribasiya. Apan ang polis nga nagpuyo sa silong sa duol nga tinukod mihangyo sa pagguba niadto aron mas mohayag ang ngitngit niyang apartment. Aron magpabilin ang maayong relasyon uban sa silingan, ang mga igsoon misugot sa pagguba sa paril ug gipulihan kadtog koral. Dakong panalangin ang ilang pagkamahigalaon!

Sa dihang ang mga igsoon gisamoksamok sa ubang nangabang sa tinukod, gipasidan-an sila sa polis nga kon ilang daoton ang Kingdom Hall, paneguroon niya nga sila magukod. Ang mga igsoon karon adunay matahom nga Kingdom Hall ug balay alang sa mga espesyal payunir, ug dakong parkinganan nga may atop ug kana magamit usab alang sa mga asembliya.

Apan dili maayo ang kahimtang sa mga igsoon sa lungsod sa Nikšić. Mipalit silag lote niadtong 1996, apan misupak ang mga molupyo didto nga matukod ang usa ka Kingdom Hall. Gibantayan adlaw ug gabii sa mga igsoon ang proyekto sa pagtukod, kay basin daoton kana sa mga silingan. Usa ka adlaw niana, ang lokal nga pari nagtigom ug 200 ka manggugubot nga may dalang mga pusil ug puspos ug sila misulong sa maong lote. Gipabuto nila ang ilang mga pusil pataas ug gitangtang nga tinagsa ang mga haloblak. Ang mga polis nagtan-aw lamang.

Sa dihang kadto wala mahusay, nangita ang mga igsoon ug laing lote. Upat ka tuig sa ulahi nakakaplag silag usa ka tinukod nga maoy ilang gireper ug gihimong Kingdom Hall. Sa sinugdan, morag wala mosupak ang komunidad, apan pipila ka bulan sa ulahi, nadaot ang Kingdom Hall tungod sa gikatahapan nga sunog. Apan wala mosurender ang atong determinadong mga igsoon. Gireper na usab nila ang tigomanan. Sukad niadto wala na silay suliran.

Ang upat ka kongregasyon sa Montenegro maoy ilalom sa pagdumala sa Komite sa Nasod sa Serbia. Tungod sa ratio nga 1 ka magmamantala sa 2,967 sa populasyon, ang 201 ka magmamantala mapasalamaton tungod sa tabang sa 6 ka espesyal payunir. Ang kadaghanang katawhan sa Montenegro nagtuo nga sa relihiyon ang tradisyon mas hinungdanon kay sa pagbasag Bibliya. Apan ang atong kaigsoonan sa Montenegro maunongong nagpadayon sa maisogong pagsangyaw sa maayong balita.

Modernong Kasaysayan sa Slovenia

Ang Slovenia kanhi maoy amihanan-kasadpang bahin sa Yugoslavia hangtod kini naindependente niadtong 1991. Human maindependente, ang ekonomiya niini inanay nga miuswag, ug niadtong 2004 ang Slovenia nahimong bahin sa European Union. Bisan pag gamay, kini adunay nagkadaiya ug nindot nga kinaiyanhong mga talan-awon. Ang nasod adunay habog nga mga bukid, mga lanaw sa kabukiran, lunhaw nga mga lasang, dagkong mga langob nga anapog, ug maanindot nga Slovenian Riviera o mga dapit lulinghayawan sa baybay. Sa kapin lag oras, makalugsong ka na gikan sa bugnaw nga kabukiran sa alpino nga kakahoyan ngadto sa hayahay nga kaolibohan ug kaparasan sa Baybayong Adriatiko. Dugang pa, labihan ka daghan ang suroyanan nga dapit ug tinukod nga pangkultura ug makasaysayanhon sa Slovenia. Apan kining gamay nga nasod matahom dili lang tungod sa mga parke ug sa makasaysayanhong mga lungsod. Adunay daghang panig-ingnan sa matinumanong mga magsisimba ni Jehova diha sa kasaysayan sa Slovenia.

MGA KINGDOM HALL UG MGA PAYUNIR

Makahinumdom ka sa siyudad sa Maribor diin ang “mga barbero nga nagtuo sa Bibliya” nagsangyaw sa bag-o nilang pagtuo. Ang usa ka restawran, nga haom nga ginganlan sa ulahi ug Novi Svet (Bag-ong Kalibotan), nahimong tigomanan sa gamayng grupo nga naugmad didto. Karong adlawa, ang mga Saksi sa Slovenia nagpasalamat kang Jehova tungod sa matahom nga mga Kingdom Hall ingong ilang tigomanan alang sa pagsimba ug sa instruksiyon. Kay midaghan ang magmamantala ug miarang-arang ang kahimtang sa katuigan sa 1990, naporma ang Rehiyonal nga Komite sa Pagpanukod. Sa tabang sa kapig 100 ka boluntaryo ug sa kuwartang gidonar sa ubang nasod, 14 ka Kingdom Hall ang natukod ug nabag-o sa mga kongregasyon sukad sa 1995.

Ang pagdaghan sa magmamantala giduyogan sa pagdaghan sa regular payunir; ang 10 sa 1990 nahimong 107 sa 2000. Si Anica Kristan maoy usa sa madasigong mga payunir; siya aktibo kaayo sa politika sa wala pa siya makakat-on sa kamatuoran.

Ang mga igsoon gikan sa ubang nasod nga nag-alagad sa Slovenia nakapauswag pag-ayo sa pagsangyaw. Miabot niadtong 1992 ang unang mga misyonaryo dinhi nga si Franco ug Debbie Dagostini. Sa gibalhin sila sa Aprika, ang duha ka bag-ong mga misyonaryo nga si Daniel ug Karin Friedl nga taga-Austria giasayn sa Slovenia. Di pa dugay, ang mga misyonaryo nga graduwado sa Gilead nga si Geoffrey ug Tonia Powell ug Jochen ug Michaela Fischer naasayn dinhi. Kauban sa mga espesyal payunir gikan sa Austria, Italya, ug Polandia, sila may lalom nga gugma kang Jehova ug dakong tinguha sa pagtabang sa mga tawo.

MGA HOSPITAL LIAISON COMMITTEE

Natukod sa Bethel niadtong 1994 ang Hospital Information Desk ug duha ka Hospital Liaison Committee (HLCs). Ang pipila ka brader nga membro sa maong mga komite nakigtagbo sa ministro sa panglawas, nga maoy naghikay usab ug usa ka miting uban sa mga direktor sa tanang ospital sa Slovenia. Gipatin-aw sa mga brader ang trabaho sa HLCs ug kon nganong dili magpaabonog dugo ang mga Saksi ni Jehova. Tungod niadto adunay maayong kooperasyon tali sa mga doktor ug sa ilang mga pasyenteng dili magpaabonog dugo, ug napatik usab ang mga artikulong nagpatin-aw sa pagtambal nga walay pag-abonog dugo diha sa medikal nga mga magasin.

Gihimo sa mga doktor sa Slovenia ang ilang unang open-heart nga operasyon nga walay abono sa dugo niadtong 1995. Gitaho sa media ang malamposong operasyon, ug ang siruhano ug tig-anestesya nga nalangkit misulat ug impormatibo kaayong artikulo bahin niadto. Busa, kadto ang sinugdanan sa pagtambal nga walay pag-abono ug dugo, ug daghang doktor ang andam sa pagtahod sa gipiling paagi sa pagtambal sa mga Saksi ni Jehova.

PAGTAGANA SA MGA PANGINAHANGLAN SA ORGANISASYON TUNGOD SA NAGDAGHANG MAGMAMANTALA

Human sa kausaban sa panggobyerno niadtong 1991, midesisyon ang Nagamandong Lawas sa pagtukod ug opisina sa Slovenia aron mas maatiman ang kalihokan bahin sa Gingharian. Gipalit ang usag-andana nga tinukod sa sentro sa kaulohan sa Slovenia, ang Ljubljana. Gibag-o ang tinukod, ug niadtong Hulyo 1, 1993, andam na kadto aron puy-an sa mga Bethelite. Sa sinugdan, 10 lang ang membro sa pamilyang Bethel, apan sulod sa napulo ka tuig kana nahimong 35. Busa, giabangan ang usa ka tinukod sa duol aron magsilbing kusina, kan-anan, ug labhanan. Kasamtangan, namalhin ang mga Bethelite sa duol nga mga apartment aron modako ang lugar sa opisina. Kadto nga opisina ang nahimong sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova niadtong 1997.

Sa dihang giaprobahan sa Nagamandong Lawas ang pagtukod ug bag-ong sangang buhatan sa Slovenia, ang mga igsoon nangita dayon ug haom nga lote. Human masusi ang mga 40 ka lote, gipili sa mga igsoon ang lote nga duol sa lungsod sa Kamnik, 20 kilometros gikan sa kaulohan, sa tiilan sa matahom nga kabukiran. Sa wala madugay, kay nasunod na man ang mga balaod bahin sa sona ug nakuha ang mga permiso sa pagtukod, gipirmahan ang mga kontrata uban sa usa ka kompaniya sa konstruksiyon, ug ang internasyonal nga mga alagad gidapit aron motrabaho sa maong proyekto. Maorag andam na ang tanan aron sugdan ang trabaho.

Apan, sa dihang nabaniog ang balita bahin sa proyekto, gipadayag dayon sa mga silingan ang ilang pagsupak. Sa adlaw sa pagsugod unta sa pagtukod, ang dalan paingon sa lote gibarikadahan sa mga miprotesta. Dayon nagdispley silag mga baner nga nagpahayag sa ilang pagsupak. Unom ka adlaw sa ulahi, sa pagkaudto, miabot ang mga 30 ka polis aron panalipdan ang mga obrero sa siyudad nga maoy magtangtang sa barikada sa mga miprotesta; gisinggitan nila ug gipasipalahan ang kapolisan. Hinuon, kay gioktaba man ang trabaho, walay saksi o trabahante sa kompaniya sa konstruksiyon ang didto sa lote niadtong adlawa. Busa, ang pagsupak nahilom ug diyutay, ug ang atong mga igsoon nangitag malinawong paagi sa pagsulbad sa problema.

Giguba ug tulo ka beses sa mga miprotesta ang alad sa konstruksiyon, apan paglabay sa usa ka bulan ang proyekto nasugdan ra gayod ug nagpadayon nga wala nay babag. Sa pagkatinuod, nahimong panalangin hinuon ang pag-atake nila sa mga Saksi ni Jehova kay kadto gibalita pag-ayo sa media. Gibalita ang proyekto kapig 150 ka beses diha sa telebisyon, radyo ug mantalaan. Nahuman ang pagtukod sa mga 11 ka bulan, ug ang pamilyang Bethel namalhin sa bag-o nilang pasilidad niadtong Agosto 2005.

Dako gayod ug kausaban ang relasyon sa mga Saksi ug sa ilang mga silingan sukad niadto. Ang daghang silingan nakabisita sa pasilidad sa sangang buhatan. Ang usa ka magsusupak kanhi nainteres pag-ayo bahin sa proyekto. Siya nangutana kon kinsa kita ug unsay himoon sulod sa tinukod. Sa dihang siya misuroy sa pasilidad, nakadayeg pag-ayo siya sa pagkamahigalaon nga gipakita kaniya ug sa kahinlo usab sa tinukod. “Gipangutana ko sa mga silingan kon dapig na ba ko ninyo,” iyang giingnan ang mga igsoon, “ug ako mitubag, ‘Kon unsa ka dako ang akong pagsupak sa mga Saksi ni Jehova kanhi, kana mao ang akong pagdapig kanila karon kay sila buotan nga mga tawo.’”

Usa ka malipayong adlaw ang Agosto 12, 2006 sa dihang gipahayag ni Theodore Jaracz sa Nagamandong Lawas ang pakigpulong sa pagpahinungod ngadto sa 144 ka mamiminaw gikan sa mga 20 ka nasod. Sa espesyal nga tigom sa Ljubljana, siya nagpahayag ngadto sa mamiminaw nga 3,097 gikan sa tanang bahin sa Slovenia, ingon man sa Croatia ug sa Bosnia ug Herzegovina.

MASANAG NGA UGMA

Bug-os ang pagsalig sa mga Saksi ni Jehova sa Slovenia nga sila giyahan ug panalanginan sa ilang langitnong Amahan samtang ilang giatubang ang ugma. Sa distritong kombensiyon sa 2004, nalipay sila nga nakadawat sa New World Translation of the Christian Greek Scriptures diha sa pinulongang Eslobenyano. Pagkakaron, tungod sa pagsuportar sa nasangkapan-pag-ayo nga bag-ong sangang buhatan ug pagkugi sa daghang payunir, sila determinado gayong motuman sa ilang buluhatong pagsangyaw ug paghimog mga tinun-an.—Mat. 28:19, 20.

Sa Slovenia, diin naglabi ang mga Romano Katoliko, daghan ang nahimong ateyista panahon sa pagmandong Komunista. Gawas pa, daghang tawo ang nabug-atan sa mga kabalaka sa kinabuhi o nahaylo sa materyalismo. Ang uban mas interesado sa esports o kalingawan. Bisan pa niana, aduna pay mga tawo nga interesado sa mga saad sa Diyos diha sa Bibliya.

Ang buluhaton nagpadayon sa pag-uswag. Ang kinatas-ang ihap sa 1,935 ka magmamantala nakab-ot niadtong Agosto 2008, nga halos un-kuwarto niana ang nagpayunir. Ang kanataran nga langyaw ug pinulongan naglakip karon sa Albaniano, Ininsek, Kroasiano, Iningles, ug Serbiano, ingon man ang Eslobenyano nga Senyas nga Pinulongan. Lahi sa gamay nga sinugdanan sa buluhaton sa Slovenia, sa dihang duha ra ka barbero ang nagsangyaw sa maayong balita, sa pagkakaron ang madasigong mga magmamantala nga lainlaig rasa ang nagapangita sa mga tawong takos nga buot moalagad sa matuod nga Diyos, si Jehova.—Mat. 10:11.

Ang lugar sa mga Balkan nga kanhi nailhang Yugoslavia nakaagom ug daghang panag-away, kaguol, ug pag-antos. Apan, taliwala sa kaylap nga pagkapanatiko bahin sa relihiyon ug pagdinumtanay sa mga tribo, ang gugma taliwala sa katawhan ni Jehova nagpaila nga sila maoy matuod nga mga tinun-an ni Kristo ug nagbayaw sa matuod nga pagsimba sa Diyos nga Jehova ingong kinalabwang butang nga ikatanyag niining kalibotana. Kining diyosnong gugma mao ang hinungdan nga nagkadaghan ang mga tawong midawat sa putli nga pagsimba ug nagtabang sa atong mga igsoon sa pagpabiling determinado ug magkahiusa sa pag-alagad kang Jehova hangtod sa kahangtoran.—Isa. 2:2-4; Juan 13:35.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 165]

Bisag ang nasodnon ug relihiyosong pagkamapihigon nagsilaob sulod sa Yugoslavia, ang atong mga igsoon nagkahiusa

[Blurb sa panid 173]

‘Nia ba ko aron pahimut-an ang tawo? Wala! Ang ako bang kinabuhi nagdepende kon unsay isulti, hunahunaon, o buhaton sa uban? Wala!’

[Hulagway sa panid 144]

Dagkong mga Kalainan Diha sa Kanhing Yugoslavia

Kon mangutana kag usa ka grupo sa mga tawo bahin sa mga kalainan diha sa kanhing Yugoslavia, hayan makadungog kag lainlaing tubag. Ang gikauyonan nga butang mao nga may pito ka tribo sa katawhan dinhi, nga nagbaton ug lainlaing relihiyon ug nagsultig lainlaing pinulongan nga may nagkadaiyang mga alpabeto. Ang relihiyon maoy pangunang ilhanan sa mga tribo. Sa kapig 1,000 ka tuig kanhi, nabahin ang Kakristiyanohan sa mga membro sa Iglesya Romana Katolika ug sa Ortodokso nga Katoliko. Kining duha ka relihiyon nagtunga sa kanhi Yugoslavia. Kadaghanang molupyo sa Croatia ug Slovenia maoy Romano Katoliko, samtang kadaghanang nagpuyo sa Serbia ug Macedonia maoy Ortodokso. Ang mga molupyo sa Bosnia maoy sagol nga Islamiko, Katoliko, ug Ortodokso.

Ang katawhan nabahin sa relihiyon ingon man sa pinulongan. Ang kadaghanang katawhan sa kanhing Yugoslavia, gawas lang sa Kosovo, nagsultig South Slavic nga pinulongan. Bisag may kaugalingong pinulongan ang matag nasod, tungod kay daghan man silag parehong pulong, magkaestoryahay ra ang mga taga-Serbia, taga-Croatia, taga-Bosnia, ug taga-Montenegro. Dili kana posible sa Kosovo, Macedonia, ug Slovenia. Sa kataposan sa ika-19ng siglo dihay paningkamot sa paghugpong sa magkaamgid nga mga pinulongan, apan kana napakyas kay ang Yugoslavia nabungkag man niadtong 1991. Latas sa miaging napulo ka tuig, ang tanang nasod naningkamot gayod nga mailhang sila lahi pinaagi sa paggamit ug tino nga mga pulong ug sa dili na paggamit sa ubang pulong.

[Kahon/Hulagway sa panid 148]

Usa ka Relohero Nagsangyaw sa Kamatuoran sa Slavonia

Sa katuigan sa 1930, tigbiyahe si Antun Abramović sa nagkalainlaing balangay sa Croatia aron mangayog relo ug orasan. Nakakita siyag usa sa atong mga pulyeto sa usa ka balayng-abotanan. Sa iyang pagkabasa niadto iya dayong nailhan nga kadto kamatuoran, ug natandog ang iyang kasingkasing. Nakadasig kadto kaniya pagsulat sa sangang buhatan aron mohangyog dugang basahon. Sa wala madugay nahimo siyang bawtismado nga alagad ni Jehova. Pagkahuman niadto, samtang nagbiyahe sa lainlaing balangay, iyang giayo ang mga relo sa mga tawo ug gisangyawan usab sila. Kadto hinungdanong takoban sa iyang pagsangyaw kay gidili niadto ang atong buluhaton. Sa gamayng dapit nga ginganlan ug Privlaka, nakahibalag siyag pipila ka tawo nga sa bug-os nga kasingkasing midawat sa kamatuoran. Naporma ngadtongadto ang gamay nga kongregasyon. Gikan didto nasangyaw ang kamatuoran sa Vinkovci ug sa sikbit nga mga dapit.

Panahon sa Gubat sa Kalibotan II, mitabang si Brader Abramović sa pag-imprenta nga sekreto ug mga basahon nga gipanagtag sa tibuok Yugoslavia. Tungod sa iyang pagkamadasigon, usa siya sa 14 ka brader nga gisentensiyahan ug dugayng pagkabilanggo niadtong 1947. Pagkagawas sa bilanggoan, nahimo siyang nagapanawng magtatan-aw. Siya nagpabiling madasigon sa pag-alagad kang Jehova sa tibuok niyang kinabuhi.

[Kahon/Hulagway sa panid 151]

Usa ka Batonero Nagpayunir

Daghang katuigan kanhi sa nailhan karong nasod sa Bosnia ug Herzegovina, ang batonero sa Royal Guards Orchestra, si Alfred Tuček, nakadawat ug literatura sa Bibliya gikan sa kauban sa trabaho nga si Fritz Gröger. Sa hinapos ang katuigan sa 1920, lagmit nakontak ni Alfred ang Lighthouse Society, sa Maribor, ug siya nag-ingon nga buot niyang magregular payunir. Ngadtongadto nahimo siyang usa sa unang mga payunir sa Yugoslavia. Bisan pag may trabaho siyang dakog suweldo isip batonero sa orkestra sa kasundalohan, tungod sa iyang gugma kang Jehova siya mihunong sa iyang trabaho ug ‘wala na molingi sa mga butang nga anaa sa luyo.’ (Luc. 9:62) Sayo sa katuigan sa 1930, siya miuban sa mga payunir gikan sa Alemanya sa ilang biyahe aron magpasalida sa “Photo-Drama of Creation.” Siya mitabang usab paghimog mga kard sa teritoryo sa dihang giorganisar ang buluhatong pagsangyaw sa Yugoslavia. Niadtong 1934 iyang giminyoan si Frida, nga usa ka Alemang payunir. Ang una nilang asaynment mao ang Sarajevo, Bosnia. Nakaabot sila sa ulahi sa pagsangyaw sa maayong balita sa mga lugar sa Macedonia, Montenegro, Croatia, ug Serbia. Sa sinugdan migamit silag bisikleta sa ilang pagbiyahe, apan sa ulahi motorsiklo. Bisan pag ang katawhan dili madinawaton sa maayong balita ug gidili ang buluhatong pagsangyaw niadtong panahona, ilang nasabtan ang pagkahinungdanon nga masangyawan ang labing daghang tawo kutob sa mahimo.

[Kahon/Hulagway sa panid 155, 156]

Sa Panahong May Sakit ug sa Panahong Himsog

Si Martin Poetzinger nag-alagad na sa daghang nasod sa Sentral Uropa una maasayn nga magdudumala sa usa ka grupo sa mga payunir sa Yugoslavia. Niadtong panahona niya nailaila si Gertrud Mende, nga madasigong payunir nga dalaga gikan sa Alemanya, nga iyang giminyoan sa ulahi. Alang sa mga payunir, ang ilang kahimtang sa panglawas bug-os nilang gisalig kang Jehova. Bisag walay insyurans alang sa panglawas, sila kanunayng gitabangan. Gamiton usahay ni Jehova ang mga tawong matinabangon sa mga panahon sa kalisod. Pananglitan, sa dihang nasakit ug grabe si Brader Poetzinger sa Zagreb, siya gitabangan didto ni Sister Mende.

Nahinumdom si Gertrud: “Sa tunga-tungang bahin sa katuigan sa 1930, si Martin ug ako naasayn sa Sarajevo. Apan nahitabo ang wala damhang kahimtang. Usa ka gabii niana, dili maayo ang paminaw ni Martin sa iyang lawas, ug siya may hilanat nga halos 40 ang grado. Pagkabuntag, sa miadto ko sa iyang gipuy-an aron susihon ang iyang kahimtang, nabalaka ang babaye nga tag-iya sa giabangang balay. Nag-ayom-ayom kamig tambal nga mao ang gipabukalang bino nga gibutangag daghang asukar apan kadto wala makapaalibyo sa iyang sakit. Akong giteleponohan ang pipila ka doktor diha sa listahan sa telepono, apan walay gustong mohiling dayon kaniya. Silang tanan may pasangil.

“Gisugyot sa tag-iya sa giabangang balay nga motawag sa ospital, busa akong gitawag ang magdudumala sa ospital ug gisaysay nga si Martin may hilanat nga halos 40 ang grado. Siya mahigalaon kaayo ug nagpadalag ambulansiya. Sa dihang gisakay na si Martin sa ambulansiya, ang tag-iya sa giabangang balay miingon kanako, ‘Dili ka na makakita kaniya.’

“Gawas pa niadtong makapaluya nga komento, diha pay problema sa kuwarta. Ang giamot sa literatura mao ra ang kuwarta sa mga payunir, ug kana halos dili gani igo sa pagkaon. Wala kami masayod kon unsay himoon, ug kon pilay gasto sa pagtambal. Gihiling ni Dr. Thaler si Martin ug kini ang iyang dayagnosis: ‘May pleurisy [hubag ug nagtubig nga bahin sa baga] ug kinahanglan siyang operahan. Madugay pa siyang maulian sa iyang maayong panglawas.’

“Nasabtan gayod ni Dr. Thaler ang among problema sa kuwarta kay siya miingon man, ‘Buot kong motabang sa mga tawong may pagtuo sama kaninyo,’ ug wala siya magpabayad sa operasyon. Sa tabang ni Jehova nasagubang namo ang maong lisod nga kahimtang. Tungod sa sakit ni Martin, wala kami makaadto sa Sarajevo apan mibalik kami sa Alemanya.”

[Hulagway]

Si Martin Poetzinger sa Alemanya, 1931

[Kahon/Hulagway sa panid 161, 162]

Nagtrabaho sa Adlaw, Nag-imprenta sa Gabii

LINA BABIĆ

NATAWO 1925

NABAWTISMOHAN 1946

KAAGI SA KINABUHI Nag-alagad siya sa Bethel sukad 1953, sa dihang nalegal ang buluhaton. Mitabang siya sa pag-imprenta ug pagpadalag mga magasin ug literatura. Siya matinumanong nag-alagad karon sa Bethel sa Zagreb.

PAGKAGAWAS sa mga igsoon sa bilanggoan, gihimo dayon ang pagpangandam sa pag-imprentag mga magasin. Apan ang mga brader diyutay ra, ug daghan ang buluhaton. Sa naamgohan ko ang kahimtang, midesisyon ko sa pagboluntaryo. Bisan pag ako may sekular nga trabaho, gusto kong makatabang. Busa tibuok adlaw akong nagtrabaho sa akong sekular nga trabaho ug unya nag-imprentag literatura hangtod sa gabii na kaayo.

Niadtong panahona ang sangang buhatan wala pay kaugalingong propiedad sa siyudad. Busa gipagamit sa usa ka tigulang nga magtiayon, si Petar ug Jelena Jelić, ang ilang usag-kuwarto nga apartment aron mamimeograp didto ang literatura. Ang kuwarto maoy 4.5 metros por 4.5 metros lamang. Ang kuwadrong ginama sa kahoy nga gihaklapag panapton gibutang ibabaw sa katre ug maoy gigamit sa paghapnig sa naimprentang mga panid. Gitapad sa katre ang lamesa nga gibutangan sa demano nga mimeograp. Makaimprenta kamig mga 800 ka panid sa usa ka oras. Diyutay ra kana kon itandi sa mga imprentahan karon, apan kontento na kami nga tungod sa pagpailob ug sa pagkugi among naimprenta ang tanang literatura nga gikinahanglan.

Makapalig-on kaayo ang pagtan-aw sa magtiayong Jelić nga maghulat hangtod sa among paghunong sa trabaho ug pagbalhin sa nahapnig nga naimprentang mga panid aron makahigda sila sa katre. Wala gayod sila moreklamo. Kasukwahi niana, sila nalipay, ug ang ilang mga mata nagmasilakon sa kalipay kay nakasuportar sila sa buluhaton sa Gingharian sa maong paagi. Kauban sa ubang tigulang nga mga sister, si Jelena mitabang sa pagkolekta, pagtahi, ug pagpilo sa naimprentang mga panid. Ang maong tabang hinungdanon gayod.

Niadtong 1958 nakabaton kamig dekoryenteng mimeograp mao nga ang pag-imprenta nahimong mas sayon. Sa among pagsugod niadtong 1931 nag-imprenta kamig 20 lang ka magasin, apan sayo sa katuigan sa 1960 nag-imprenta na kamig 2,400 ka kopya diha sa tulo ka pinulongan—Kroasiano, Serbiano (Cyrillic), ug Eslobenyano. Bisag wala pa kami makagamag mga libro, daghang pulyeto ang among giimprenta. Labing daghan ang among giimprenta niadtong 1966. Ang librong Mga Butang Diin Dili Gayod Mahimo nga Magabakak ang Diyos giimprenta sa usa ka lokal nga tig-imprenta ingong 12 ka pulyeto. Ang matag set sa 12 ka pulyeto maoy kompletong libro. Alang sa tulo ka pinulongan, kadto nagpasabot sa pag-imprentag 600,000 ka pulyeto aron magama ang katumbas sa 50,000 ka libro.

Nag-alagad ko karon sa Bethel sa Zagreb. Malipay kong maghinumdom sa akong pag-alagad sa daghang katuigan ug pagkakita nga si Jehova nagpanalangin sa buluhaton sa tanang nasod sa kanhing Yugoslavia.

[Kahhon/Hulagway sa panid 176, 177]

“Moarang-arang ra ang Kahimtang”

IVICA ZEMLJAN

NATAWO 1948

NABAWTISMOHAN 1961

KAAGI SA KINABUHI Kalima siya mapriso tungod sa pagpabiling neyutral. Sa ulahi nag-alagad siya ingong magtatan-aw sa sirkito sa hinapos sa semana, ug karon nag-alagad siya ingong ansiyano sa kongregasyon sa Zagreb.

ANG akong mga ginikanan nakakat-on sa kamatuoran, ug mao kanay among hisgotan sa balay. Sa dihang gipatawag ako aron magsundalo, ako miadto ug miingon nga duna koy buot isulti. Human nako ipahayag ang akong neyutral nga baroganan, ako gihusay ug gisentensiyahan ug siyam ka bulan nga pagkabilanggo. Sa dihang gibuhian ko, gipatawag na sab ko aron magsundalo. Sa makausa pa ako gihusay ug gisentensiyahan, niining higayona usa ka tuig nga pagkabilanggo. Sa dihang gibuhian ko, gipatawag na sab ko, ug gihusay pag-usab. Niining tungora gisentensiyahan kog 15 ka bulan nga pagkabilanggo. Sa ikaupat nga higayon, ako gisentensiyahag 20 ka bulan; ug sa ikalima, duha ka tuig—tanantanan kapin sa unom ka tuig nga pagkabilanggo. Nahitabo kana tali sa 1966 ug 1980.

Kaduha ko gipadala sa Goli Otok sa Dagat Adriatiko. Ang tibuok isla maoy prisohan sa politikal nga mga binilanggo. Giisip ko ingong usa kanila. Ang among trabaho mao ang “pagtambak sa dagat.” Maghakot mig bato nga isulod sa kahon nga kahoy gikan sa usa ka bahin sa isla ngadto sa pikas bahin ug ilabay kini ngadto sa dagat. Ang matag karga motimbang ug 100 kilos. Balikbalikon namo kining way-nada nga trabaho sa tibuok adlaw.

Sa ikaduhang higayon nga gipadala ko sa Goli Otok, ang naandan mao ang pagbartolina sa bag-ong piniriso sulod sa usa ka bulan. Di gyod lalim nga bartolinahon ka. Nianang panahona mas subsob pa ang akong pag-ampo. Wala koy Bibliya ug mga publikasyon nga binase sa Bibliya. Lisod kaayong mag-inusara. Ang bugtong pagdasig nga akong nadawat mao ang usa ka sulat gikan sa akong ginikanan. Apan nianang tungora nga akong gibati ang giingon ni apostol Pablo: “Sa dihang ako maluya, ako gamhanan hinuon.” (2 Cor. 12:10) Ako nalipay ug napalig-on gayod sa dihang ako gibuhian ug sa ulahi nakatrabaho.

Sa laing bilanggoan, kinahanglan kong moadto sa usa ka sikologo nga isog kaayo ug grabeng manginsulto. Iya kong gisinggitan ug gitawag ug abnormal. Wala ko tugoti sa pagsulti ug bisan unsa sa pagdepensa sa akong kaugalingon. Pagkaugma iya na sab kong gipatawag, apan sa malumo nga tingog siya miingon: “Naghunahuna ko bahin nimo, ug sa akong pagtuo dili kini ang dapit para nimo. Pangitaan ti kag trabaho sa gawas sa prisohan.” Sa akong katingala, gibuhat gayod niya kadto. Ambot kon unsay nakapausab sa iyang hunahuna, apan nagpakita kana nga dili kita angayng mahadlok o mawad-ag paglaom. Moarang-arang ra ang kahimtang. Mapasalamaton ako kang Jehova sa tanang kasinatian nga mas nakapasuod nako kaniya.

[Kahon/Hulagway sa panid 179]

‘Puwede Bang Maghisgot ug Saker?’

HENRIK KOVAČIĆ

NATAWO 1944

NABAWTISMOHAN 1962

KAAGI SA KINABUHI Siya nag-alagad ingong magtatan-aw sa sirkito sa hinapos sa semana niadtong 1973, ug dayon gikan sa 1974 ngadto sa 1976, siya natudlo ingong bug-os panahong magtatan-aw sa sirkito. Siya membro karon sa Komite sa Sanga sa Croatia.

MATAG higayon nga kami mosangyaw, way seguro kon makapauli pa kami. Ang mga polis subsob nga magdakop ug magsukitsukit kanamo. Daghan ang dunay sayop nga hunahuna bahin sa among buluhaton.

Usa ka higayon niana sa presinto sa polis, giingnan ko nga tugotan lang kami sa pagsulti bahin sa Diyos diha sa mga dapit nga narehistro alang sa maong katuyoan ug dili sa kadalanan o sa balay-balay. Sama kang Nehemias, ako militok ug mubo nga pag-ampo nga nangayog tabang kang Jehova aron makasulti sa eksaktong mga pulong. Dayon akong gipangutana ang imbestigador, “Diha ba lamang sa estadyum puwedeng maghisgot ug saker o sa ubang mga dapit usab?” Siya miingon nga mahimong maghisgot ug saker bisan asa. Ako mitubag: “Nan, mahimo sab nga maghisgot bahin sa Diyos bisan asa, dili lamang sa simbahan o sa ubang dapit sa pagsimba.” Bisan tuod gidangtag lima ka oras ang pagsukitsukit kanamo, kami sa akong kauban gibuhian ra.

Kon among handomon ang among 40 ka tuig nga pag-alagad, kami sa akong asawa nga si Ana makaingon nga dili gyod namo kini ibaylo sa bisan unsa. Nakapribilehiyo kami sa pagtabang ug duolan sa 70 ka tawo sa pagkakat-on sa kamatuoran. Ang matag asaynment nga gihatag ni Jehova kanamo nakapatugob gayod sa among kinabuhi.

[Kahon/​Hulagway sa panid 195, 196]

Kami Misaad nga Mobalik

HALIM CURI

NATAWO 1968

NABAWTISMOHAN 1988

KAAGI SA KINABUHI Siya mitabang sa pag-organisar ug pag-apod-apod ug mga hinabang sa Sarajevo. Siya karon nag-alagad nga ansiyano, membro sa Hospital Liaison Committee, ug legal nga hawas sa mga Saksi ni Jehova sa Bosnia ug Herzegovina.

NIADTONG 1992, ang siyudad sa Sarajevo gilikosan. Kon wala miy madawat nga bag-ong mga literatura, among tun-an ang daandaang mga magasin. Itayp sa mga igsoon ang tun-anang mga artikulo gamit ang daang makenilya. Bisan tuod diha lamay 52 ka magmamantala, kapin sa 200 ang tigtambongan sa mga tigom, ug mga 240 ang gidumalahag pagtuon sa Bibliya.

Sa dihang migrabe ang gubat sa Nobyembre 1993, ang among anak nga babayeng si Arijana natawo. Nalisdan mi pag-atiman kaniya niadtong panahona. Usahay wala mi tubig o koryente sulod sa daghang semana. Gisugnod na namo ang mga muwebles, ug delikado kaayo ang pagtambong sa mga tigom. Ang mga isnayper mopusil kang bisan kinsa mao nga managan mi inigtabok namo sa pipila ka dalan ug mga barikada.

Usa ka malinawong adlaw kadto, ug kami sa akong asawa ug anak uban kang brader Dražen Radiši namauli gikan sa tigom, sa dihang kalit ming girakrakan ug machine gun. Nanghapa mi sa dalan, apan naigo ko sa tiyan ug grabe gyong sakita. Daghang tawo ang nakalantaw diha sa ilang mga bentana, ug ang pipila ka maisog nga batan-ong mga lalaki midalidalig gawas sa ilang balay ug mitabang kanamo. Gidali ko pagdala sa ospital, ug buot dayon ko nilang abonohan ug dugo. Akong gipatin-aw sa doktor nga dili makatugot niana ang akong tanlag. Ila kong gipugos, apan ako wala mosugot bisag unsa pay mahitabo. Bisan pa niana, ila kong gioperahan sulod sa duha ka oras ug tunga, ug kana milampos nga walay pag-abonog dugo.

Human sa operasyon, kinahanglan kong mopahulay, apan imposible kadto tungod sa gubat. Busa nakadesisyon mi nga moduaw sa among pamilya sa Austria. Apan walay laing dalan aron makabiya mi sa Sarajevo, gawas lang sa tunel ilalom sa erport. Kini may gitas-on nga 900 metros ug kapin sa 1 ka metros ang gihabogon. Gikugos sa akong asawa ang bata ug akoy nagdala sa among bagahe. Apan tungod sa akong operasyon, iya kong gitabangan.

Nalipay gyod mi sa among pag-estar sa Austria. Apan sa among pagbiya sa Sarajevo, nakasaad mi sa mga igsoon didto ug kang Jehova nga kami mobalik kanila. Busa nalisdan gyod mi pagpanamilit sa among pamilya sa Austria, ilabina sa akong inahan. Apan among gisaysay kanila nga nakasaad mi sa Diyos nga mobalik sa Sarajevo kon iya ming tabangan nga makapahulay ug diyutay sa Austria. Unsaon namo pagsulti kang Jehova nga, “Salamat sa imong tabang nga nakaabot mi sa Austria. Nalipay gyod mi nga nakaabot dinhi, mao nga magpabilin na mi diri”? Ang mga igsoon sa Sarajevo nagkinahanglan usab kanamo. Ang akong asawang si Amra misuportar gayod niining tanan.

Busa niadtong Disyembre 1994 kami nakaabot sa tunel sa Sarajevo aron mosulod pagbalik sa siyudad. Sa pagkakita sa mga tawo nga kami manulod, sila nahibulong: “Naunsa mo? Gusto ganing manggawas ang tanang tawo, kamo mosulod na hinuon sa gubot nga siyudad?” Dili nako ikahubit ang among kalipay sa dihang nakita namo pag-usab ang mga igsoon sa Kingdom Hall sa Sarajevo. Wala gyod mi magbasol nga mibalik.

[Kahon sa panid 210]

Kaislahan sa Croatia

Ang 1,778 kilometros nga kabaybayonan sa Croatia adunay kapin sa 1,000 ka isla, apan mga 50 lamang niini ang gipuy-an. Gagmay ang ubang mga isla, nga kapin lamang sa usa ka kilometro kuwadrado. Apan adunay dagkong mga isla nga moabot ug 400 ka kilometro kuwadrado.

Ang trabaho sa mga taga-isla maoy pagpangisda, pagpananom ug kahoyng olibo, ug pag-atiman ug mga ubasan ug mga hardin. Ang Kornati National Park, nga adunay 140 ka isla ug katakotan, maoy nindot nga dapit alang sa diving. Ang mga molupyo sa Krapanj ug Zlarin maoy mananalom ug takot ug mga espongha. Ang mga produkto sa isla sa Hvar maoy lavender, dugos, ug rosemary oil. Ang mga molupyo usab sa umaw nga isla sa Pag tighimog lamian nga keso gikan sa gatas sa mga karnero nga nanibsib sa mga tanom ug parat nga sagbot sa isla.

Ang mga Saksi ni Jehova naningkamot gayod sa pagsangyaw sa tanang tawo didto. Ang ubang mga isla matabok lamang pinaagig tulay, apan ang uban kinahanglang sakyon ug lansa. Ang mga igsoon gusto kaayong mag-organisar ug espesyal nga kahikayan sa pagsangyaw sa isla, nga maggugol ug daghang adlaw didto. Apan dili sayon ang pagpakigsulti sa mga taga-isla tungod kay aduna silay kaugalingong pinulongan nga lisod sabton sa mga tawo nga dili taga-didto.

Ikalipay nga ang mga taga-isla maminaw sa maayong balita. Gani, ang isla sa Korčula aduna nay kongregasyon nga gilangkoban sa 52 ka magmamantala. Tungod sa kahilit sa maong kongregasyon, sakripisyo alang sa mga mamumulong ang paghatag ug pakigpulong didto. Apan ang ilang paningkamot nakatabang niining kongregasyona nga mahiusa sa mga igsoon sa tibuok kalibotan.—1 Ped. 5:9.

[Kahon/Hulagway sa panid 224]

‘Ako Nagpapriso 11 ka Adlaw nga Abante’

PAVLINA BOGOEVSKA

NATAWO 1938

NABAWTISMOHAN 1972

KAAGI SA KINABUHI Siya nagsugod sa pagpayunir niadtong 1975 ug gitudlo ingong kinaunhang espesyal payunir sa Macedonia niadtong 1977. Siya nakatabang sa 80 ka tawo nga makakat-on sa kamatuoran.

DAGHANG higayon nga gireport ko sa mga tawo ngadto sa polis tungod sa akong pagsangyaw, ug dad-on ko sa mga polis sa presinto aron sukitsukiton—nga dangtan usahayg pipila ka oras. Makadaghan kong gipamulta. Sa korte, ila kong giakusahan nga usa ka kaaway sa gobyerno ug nagpakaylap kono ug mga propaganda gikan sa Amerika ug Uropa. Kas-a gisentensiyahan ko ug 20 ka adlaw nga pagkabilanggo, ug sa laing higayon, 30 ka adlaw.

Ang akong 20 ka adlaw nga sentensiya naatol sa distritong kombensiyon. Ako mihangyo sa korte nga ibalhin ang petsa sa akong sentensiya; apan ang korte wala motugot, busa ako midesisyon sa pagsulod sa prisohan 11 ka adlaw nga abante. Natingala pag-ayo ang opisyales sa prisohan dihang ila kong nakita didto. Dili sila makatuo nga dunay tawo nga gusto dayong mapriso. Nakahigayon ako sa pagsangyaw didto, ug sila misaad nga ilang himoon ang tanan aron mapanalipdan ko. Onse ka adlaw sa ulahi, dihay usa ka polis nga miadto sa prisohan aron sa pagsusi kon atua na ako didto. Natingala siya sa dihang giingnan siya sa mga opisyales sa prisohan nga nakasilbi na kog 11 ka adlaw! Bisan pa sa maong panghitabo, ako nakatambong sa kombensiyon.

[Kahon/Hulagway sa panid 232]

“Ilang Gihimo ang Ilang Maarangan”

ŠANDOR PALFI

NATAWO 1933

NABAWTISMOHAN 1964

KAAGI SA KINABUHI Ang iyang mga ginikanan nakakat-on sa kamatuoran diha sa kampo sa mga gerilya human sa Gubat sa Kalibotan II. Siya nag-alagad sa lainlaing kongregasyon matag hinapos sa semana ug karon siya membro sa Komite sa Nasod sa Serbia.

TUNGOD kay Hungariano ang kaliwat sa among pamilya, kami nabilanggo sa kampo sa mga gerilya sa makadiyot. Apan panalangin kadto tungod kay didto nakakat-on sa kamatuoran ang akong mga ginikanan. Sa tin-edyer pa ako, wala kaayo koy interes sa kamatuoran. Apan dako kaayog epekto kanako si Brader Franz Brand, kinsa mipuyo sa among balay sulod sa pipila ka tuig. Iya kong gihangyo nga hubaron ang Hungariano nga publikasyon ngadto sa Serbiano, ug abi gyod nako nga dako kog ikatabang. Akong nahibaloan sa ulahi nga dili na diay kinahanglan ang paghubad; gusto lang niya nga akong mabasa ang mga publikasyon. Nagmalamposon ang iyang taktika, ug sa ulahi, sa 1964, ako nabawtismohan.

Usa sa akong dakong kalipay mao ang akong pag-alagad ingong nagapanawng magtatan-aw. Dili kana kanunayng sayon tungod kay lisod ang kahimtang sa mga igsoon. Daghang panahon nga ako matulog kauban sa tibuok pamilya diha sa usa ka lawak. Apan, wala gayod makawang ang akong mga sakripisyo. Makapadasig pag-ayo ang kalipay nga gibati sa mga igsoon samtang naghulat sa akong pagduaw. Ilang gihimo ang ilang maarangan. Busa, mapasalamaton gayod ako!

[Kahon/Hulagway sa panid 236, 237]

“Asa Ko Sila Makaplagi?”

AGRON BASHOTA

NATAWO 1973

NABAWTISMOHAN 2002

KAAGI SA KINABUHI Usa siya ka sundalo kaniadto sa Armi sa Kagawasan sa Kosovo ug nag-alagad karon ingong regular payunir ug ministeryal nga alagad.

SA PAGKAKITA ko sa tanang ngilngig nga mga panghitabo sa gubat, lakip ang pagpatay sa gagmayng mga bata, nakaingon ko nga walay Diyos. ‘Kon dunay Diyos,’ naghunahuna ko, ‘nganong wala niya pahunonga ang tanang pag-antos?’ Ang akong pagtuo mas natun-as sa pagkakita ko nga ang Muslim nga relihiyosong mga lider nagsuportar sa gubat batok sa mga Serbiano. Sa wala pay gubat ako usa ka Muslim; apan, pagkatapos sa gubat, ako usa na ka ateyista ug mianib sa Armi sa Kagawasan sa Kosovo. Bisan kadiyot ra ang akong pagpakig-uban kanila, ako nahimong mas tinahod ug nakaangkon ug daghang pribilehiyo. Tungod niadto ako nahimong agresibo ug magarbohon kay mosunod man kanako ang mga tawo.

Ikasubo nga ang maong tinamdan gipakita ko usab ngadto sa akong asawa. Abi kog siya kinahanglang motuman kanunay sa akong isulti ug isugo. Nailaila sa akong asawa nga si Merita ang mga Saksi sa panahon sa gubat ug nakabaton siya sa pipila nila ka basahon. Usa ka gabii niana, sa dayon nang matulog, siya miingon: “Basaha ni. Kabahin ni sa Diyos.” Nasuko ko pag-ayo kay abi kog iya kong gitudloan bahin sa Diyos. Aron malikayan ang dugang panaglalis, misulod na lang si Merita sa lawak-higdaan aron matulog.

Kay nag-inusara na ug may mga basahon, akong gibasa ang brosyur nga Unsay Gikinahanglan sa Diyos Kanato? Dayon gibasa ko ang pulyetong The Time for True Submission to God (Ang Panahon sa Tinuod nga Pagpasakop sa Diyos). Ako usa ka Muslim, busa natingala ako kon nganong gikutlo ang Koran. Dayon akong gibasa ang pipila ka magasing Bantayanang Torre ug Pagmata! Sa gabii na kaayo, misulod ko sa lawak-higdaan ug gipukaw ang akong asawa. “Diin nimo kini gipanguha?” ako nangutana. “Asa ko sila makaplagi?”

Naapektohan ko pag-ayo sa akong nabasa, apan ang akong asawa nagduhaduha ug nahadlok kon unsa tingaliy akong himoon. Bisan pa niana, among giteleponohan ang usa ka Saksi niadtong gabhiona ug gisusi kon kanus-a ug diin gihimo ang ilang tigom. Nanambong mi sa tigom sa pagkabuntag. Nakadayeg ko pag-ayo sa kamaluloton ug kamaabiabihon sa mga igsoon! Sa akong hunahuna walay laing katawhan nga sama kanila. Nasabtan ko nga lahi sila. May pangutana ko panahon sa tigom ug wala na ko makahulat sa tubag mao nga gipataas ko ang akong kamot. Kay wala masayod kon nganong ako ikag kaayong makigsulti kanila, ang mga ansiyano gikulbaan ug diyutay. Nahuwasan gayod sila sa dihang ilang nahibaloan nga buot ko lang masayran kon unsay angay kong himoon aron ma-Saksi ni Jehova!

Gisugdan ko dayon niadtong adlawa ang pagtuon sa Bibliya. Dili sayon ang daghang kausaban nga buot kong himoon sa akong personalidad. Buot kong mohunong sa pagsigarilyo, ug akong gibati nga kinahanglang putlon ko ang pagpakig-uban sa kanhi kong mga higala. Sa tabang sa pag-ampo ug regular nga pagtambong sa tigom, gihinulsolan ko ang kanhi kong pagkinabuhi ug gisul-ob ang bag-ong personalidad. Pagkadako ang kausaban sa akong kinabuhi ug sa akong pamilya tungod sa kamatuoran! Ako ug ang akong asawa nag-alagad karon ingong mga regular payunir, ug niadtong 2006, ako natudlong ministeryal nga alagad. Makatabang na ako karon sa uban sa pagsabot kon nganong nag-antos ang katawhan ug kon sa unsang paagi sulbaron ni Jehova sa dili madugay ang tanan natong suliran.

[Kahon/Hulagway sa panid 249, 250]

“Morag Gibutaan Sila ni Jehova”

JANEZ NOVAK

NATAWO 1964

NABAWTISMOHAN 1983

KAAGI SA KINABUHI Tulo ka tuig siyang nabilanggo tungod sa iyang pagtuo ug karon maoy membro sa Komite sa Sangang Buhatan sa Slovenia.

NIADTONG Disyembre 1984, ang kadagkoan sa kasundalohan balikbalik nga nagmando kanako sa pagreport kanila. Sa dihang ilang gipaskin ang pahibalo diha sa akong pultahan ug gihulga ko nga dakpon sa militar nga kapolisan, miadto ko sa baraks aron ipatin-aw ang akong baroganan kanila. Wala kadto molampos, ug midesisyon sila sa paghimo kanakong sundalo kutob sa ilang maarangan. Ila kong giupawan, gikuha ang akong sinina, ug gitanyagan kog uniporme sa sundalo. Sa dihang wala ko dawata ang uniporme, ila kanang gipugos pagsul-ob kanako, ug unya gipakupot kog bolpen ug gipugos nga mopirma sa pagsundalo. Midumili gyod ko.

Midumili usab ko pag-apil sa mga ehersisyo sa mabuntag ug pagsaludar sa bandera. Sa dihang gidala ko sa upat ka sundalo sa nataran ug gimandoan sa paghimo sa ehersisyo, wala ko ipataas ang akong mga kamot. Gisulayan nila pagpataas ang akong mga kamot hangtod sila nakaamgo nga kadto kataw-anan. Gitionan kog riple ug gihulga ko nga patyon. May mga higayong sila misulay paghiphip kanako pinaagi sa pagtanyag kanakog kape ug keyk.

Nakahilak ang pipila tungod sa akong determinasyon. Nasuko ang uban sa dihang midumili ko sa pagluwa sa letrato ni Marshal Tito nga ilang gikuptan sa akong atubangan. Paglabay sa pipila ka adlaw, gisulayan nila ang pagpapas-an kanakog pusil apan gidumilian ko usab kana. Kana giisip nga usa ka militaryong sala, ug busa ako gipriso sa baraks sa usa ka bulan. Unya migugol usab kog daghang semana sa usa ka prisohan sa Zagreb, Croatia, samtang nagpaabot ug sentensiya. Ang pulang suga dili palongon sa tibuok gabii, ug paadtoon lang ko sa kasilyas kon maayo ang buot sa magbalantay sa bilanggoan.

Sa kataposan gisentensiyahan kog tulo ka tuig nga pagkabilanggo sa isla sa Adriatiko nga gitawag ug Goli Otok, diin didto gipriso ang mangtas nga mga kriminal. Gidala ko nila sa maong bilanggoan, diin ang mga binilanggo ilado sa kabangis, nga ginapos ang akong mga kamot kay midumili ko nga makig-away. Nahibalag ko didto ang upat pa ka Saksi nga nabilanggo tungod sa ilang pagkaneyutral.

Wala kami tugti nga magdalag Bibliya o ubang basahon apan may kopya na sa Bibliya didto. Pinaagig koreyo gipadad-an ko sa akong mga paryente ug Bantayanang Torre nga gisulod sa kahong may sekretong sudlanan. Wala gayod madiskobrehi sa mga guwardiya ang among literatura ug ang among gihimo nga mga tigom. Sa dihang mosulod usahay ang mga guwardiya, dayag ra ang mga literatura, apan morag gibutaan sila ni Jehova kay dili man nila kana makita.

Paglabay sa usa ka tuig gibalhin ako sa Slovenia aron didto taposon ang akong sentensiya. Naminyo ko kang Rahela samtang nabilanggo pa ko. Sa dihang ako gipagawas na, kaming magtiayon misugod sa pagpayunir, ug sukad sa 1993 kami nag-alagad sa Bethel sa Slovenia.

[Chart/Graph sa panid 244, 245]

TALAAN SA DAGKONG PANGHITABO Kayutaan sa Kanhing Yugoslavia

Katuigan sa 1920 Usa ka gamayng grupo ang nagtigom sa Maribor, Slovenia, aron paghisgot sa Bibliya.

Katuigan sa 1930 Nagsultig-Aleman nga mga payunir gipadala sa Yugoslavia.

1935 Sangang buhatan natukod sa Belgrade, Serbia, aron pagdumala sa buluhaton.

1940

1941 Ang kasundalohang Aleman misulong, nga misunod ang grabeng paglutos.

1950

1953 Legal nga giila ang mga Saksi ni Jehova; apan gidili ang pagbalaybalay.

1960

1969 Gihimo ang usa ka internasyonal nga asembliya ning estadyuma sa Nuremberg, Alemanya.

1970

1990

1991 Unang internasyonal nga kombensiyon gihimo sa Zagreb, Croatia. Nangabot ang unang mga misyonaryong nakatungha sa Gilead. Gibuksan ang usa ka opisina sa Slovenia ilalom sa pagdumala sa sangang buhatan sa Austria. Miulbo ang gubat.

1993 Mga Saksi ni Jehova narehistro sa Macedonia.

1994 Ang Hospital Liaison Committee natukod sa Slovenia.

2000

2003 Legal nga giila ang mga Saksi ni Jehova sa Croatia. Gidedikar ang bag-ong Bethel sa Macedonia.

2004 Ang New World Translation of the Christian Greek Scriptures giluwatan sa pinulongang Eslobenyano.

2006 Gidedikar ang bag-ong sangang buhatan sa Slovenia. Ang kompletong New World Translation of the Holy Scriptures giluwatan sa mga pinulongang Kroasiano, Serbiano, ug Macedonian. Naporma ang usa ka Insek nga grupo sa Belgrade, Serbia.

2007 Ang espesyal nga pakigpulong gihatag sa unang higayon sa pinulongang Romany sa Macedonia. Ang unang basahon sa pinulongang Romany giluwatan.

[Graph]

(Tan-awa ang publikasyon)

Total nga mga Magmamantala

Total nga mga Payunir

14,000

10,500

7,000

3,500

1940 1950 1960 1970 1990 2000 2010

[Mapa sa panid 147]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

REPUBLIKA SA CZECH

AUSTRIA

VIENNA

SLOVAKIA

BRATISLAVA

HUNGARIA

BUDAPEST

ROMANIA

BULGARIA

GRESYA

ALBANIA

TIRANË

DAGAT IONIAN

ITALYA

DAGAT ADRIATIKO

KANHING YUGOSLAVIA

SLOVENIA

LJUBLJANA

Maribor

Kamnik

CROATIA

ZAGREB

SLAVONIA

Osijek

Vukovar

Vinkovci

Privlaka

Jasenovac

Šibenik

Split

BAYBAYONG DALMATIAN

Goli Otok

Pag

Kornat

Zlarin

Krapanj

Hvar

Korčula

BOSNIA UG HERZEGOVINA

SARAJEVO

Bihać

Banja Luka

Tuzla

Travnik

Zenica

Vareš

Mostar

SERBIA

BELGRADE

VOJVODINA

Bor

MONTENEGRO

PODGORICA

Nikšić

Herceg Novi

Tara

Lanaw Scutari

KOSOVO

Peć

Priština

MACEDONIA

SKOPJE

Tetovo

Kočani

Štip

Kičevo

Strumica

Resen

Matikdi: Ang United Nations nagtaho nga “ang Kosovo mideklarar sa independensiya niini gikan sa Serbia niadtong Pebrero [2008].” Sa pagsingkamot nga masulbad ang panag-away bahin sa politikanhong kahimtang sa Kosovo, ang General Assembly sa UN nagtinguhag “usa ka opinyon gikan sa Internasyonal nga Korte sa Hustisya.”

[Tibuok-panid nga hulagway sa panid 142]

[Hulagway sa panid 145]

Si Franz Brand

[Hulagway sa panid 146]

Si Rudolf Kalle, ug usa sa iyang mga makenilya

[Hulagway sa panid 149]

Miabang silag trak aron gamiton sa pagsangyaw sa Slovenia

[Hulagway sa panid 154]

Misagubang ug daghang kalisdanan ang unang mga payunir

[Hulagway sa panid 157]

Si Alfred ug Frida Tuček uban sa ilang mga bisikleta

[Hulagway sa panid 158]

Si Rudolf Kalle sa atubangan sa Belgrade Bethel, Serbia

[Mga hulagway sa panid 168]

Si Franc Drozg, ug kopya sa iyang sulat

[Hulagway sa panid 180]

Tuo: Ang kuwadra nga gihimong Kingdom Hall, sa Ljubljana, Slovenia

[Hulagway sa panid 180]

Ubos: Usa sa unang mga Kingdom Hall sa Zagreb, Croatia

[Hulagway sa panid 182]

Si Stojan Bogatinov

[Mga hulagway sa panid 184, 185]

Likod: 1969 “Pakigdait sa Yuta” Internasyonal nga Asembliya, sa Nuremberg, Alemanya; wala: tren nga gisakyan sa mga delegado gikan Yugoslavia; tuo: si Nathan Knorr

[Hulagway sa panid 188]

Ðuro Landić

[Mga hulagway sa panid 192]

Si Milton Henschel nga nagpakigpulong, ug ang bawtismo panahon sa 1991 nga “Mga Mahigugmaon sa Diyosnong Kagawasan” Internasyonal nga Kombensiyon, sa Zagreb, Croatia

[Hulagway sa panid 197]

Si Ljiljana uban sa iyang mga anak nga babaye

[Hulagway sa panid 199]

Mga hinabang nga dala sa trak gikan sa Austria

[Hulagway sa panid 200]

Pamilyang Ðorem, 1991

[Hulagway sa panid 204]

Pagbawtismo diha sa baril nga sudlanag isda sa Zenica, 1994

[Hulagway sa panid 209]

Suplay sa mga hinabang nga gipondo sa Zagreb, Croatia

[Hulagway sa panid 215]

Si Elke ug Heinz Polach

[Mga hulagway sa panid 216]

Komite sa Sanga sa Croatia, ug ang sangang buhatan

[Hulagway sa panid 228]

Pagdalag mga hinabang ngadto sa Bosnia

[Hulagway sa panid 233]

Komite sa Nasod sa Serbia, ug ang Bethel sa Belgrade

[Hulagway sa panid 235]

Si Saliu Abazi

[Hulagway sa panid 243]

Pagsangyaw sa Podgorica; Kingdom Hall sa Podgorica

[Hulagway sa panid 247]

Karaang lungsod sa Piran, Slovenia

[Hulagway sa panid 251]

Kanhing sangang buhatan sa Ljubljana, Slovenia, 2002

[Hulagway sa panid 253]

Sangang buhatan sa Kamnik, Slovenia, 2006

[Hulagway sa panid 254]

Komite sa Sangang Buhatan sa Slovenia