Politika—Gubat sa Kalibotan I nga mga Bunga Niini

Duolag 2,000 ka tuig nga miagi si Jesu-Kristo nagpahayag sa iyang bantog nga Wali sa Bukid nga niana iyang gipahayag ang pasukaranang mga prinsipyo sa Kristohanong pamatasan. Inay sa pagdumot, siya mitudlo sa gugma; inay sa pagpanimalos, sa pagpasaylo ug pagkadili-mapintason. (Mateo, kapitulo 5 ngadto 7) Sa lakaw sa kasaysayan giangkon sa Kakristiyanohan nga nagsunod sa iyang panig-ingnan. Apan unsay ginapadayag sa labi pang duol nga pagsusi sa ika-20ng-siglong politika? Ang mga kagamhanan sa Kakristiyanohan tinuod bang nagpadapat sa Kristiyanidad? O sila ba, tinuyo o dili tinuyo, nagsunod sa maduhaduhaong mga prinsipyo nga napanid-an ni Niccolò Machiavelli diha sa iyang pagtuon sa tawhanong kasaysayan? Sa iyang librong The Prince, iyang gisaysay ang mga paagi nga gigamit sa kasiglohan sa malamposong mga estadista. Ang iyang pangunang mga panultihon nahitala sa panid 7.

SA MISULOD ang kalibotan sa ika-20ng siglo ang kaugmaon mipatim-awng malig-on. Ang dagko Uropanhong kanasoran nakatukod sa kaparang nga mga alyansa nga sa teoriya magagarantiya sa kalinaw. Apan sumala sa gisulat sa historyanong si R. R. Palmer diha sa A History of the Modern World, “Ang mga Uropanhon nagtuo nga sila nagpadulong sa usa ka matang sa kapatagan sa bukid, nga puno sa inanay nga pag-uswag ug labi pang madagayaong sibilisasyon, nga labaw pang natuhop sa mga benepisyo sa modernong siyensiya ug sa imbensiyon. . . . Sa kapulihay, ang Uropa nahitumpawak sa katalagman sa 1914.”

Si Propesor A. J. P. Taylor mipahayag pa: “Sa pagkamatuod, lisod ang pagkaplag sa bisan unsang hinungdan sa pagkontrahanay tali sa Uropanhong Dagkong mga Gahom sa sinugdan sa ting-adlaw sa 1914.” Bisan pa niana ang Uropanhong mga politiko ‘nahitumpawak sa katalagman sa Dakong Gubat’ sa 1914-18. Ngano man? Sumala sa mao mismong propesor, ang hinungdan mao “ang sistema sa mga alyansa [Alemanya/Austria-Hungaria/Italya Tripleng Alyansa batok sa Pransiya/Rusya/​Britanya Tripleng Entente] . . . Sila gituohang makapatungha sa pakigdait, sila nakapatungha hinuon sa gubat.”

Si Jesus mitudlo: “Si bisan kinsa nga magasagpa kanimo sa imong tuo nga aping, itahan usab kaniya ang pikas nga aping” ug, “Magpadayon sa paghigugma sa inyong mga kaaway.” (Mateo 5:​39, 44) Si Machiavelli nagpaila nga ang ‘mananapong paagi sa pakusog subsob kinahanglanon’ aron makab-ot sa usa ka magmamando ang iyang mga tumong. Siya misulat: “Kinahanglang ang usa ka prinsipeng buot makabarog sa iyang kaugalingon masayod kon unsaon pagbuhat ang daotan, ug paggamit niini o dili sumala sa panginahanglan”! Sumala kaniya, ang Kristohanong mga prinsipyo kinahanglang isakripisyo tungod sa panginahanglan.

Sa diha nga ang Katoliko, Protestante, ug Ortodoksong politikanhong mga magmamando sa Uropa​—mga hari, emperador, presidente, ug primer ministro​—mideklarar sa gubat sa 1914, kansang mga pagtulon-an ang ilang tinuyo o dili-tinuyong gisunod? Ang iya ba sa ilang giangkong Agalon si Jesu-Kristo? O ang pragmatikong tambag ni Machiavelli?

“Ang gubat sa pagtapos sa mga gubat” ug ang gubat “sa paghimo sa kalibotan nga luwas alang sa demokrasya” mao ang pipila sa mga panultihong gigamit sa pagpakamatarong sa pinakyaw nga pagpatay nga niana giganoy sa politikanhong mga lider ang mga batan-ong kalalakin-an sa 1914. Ug unsang matang kadto sa gubat? Unsa ang bili nga gibayad​—dili sa mga politiko​—kondili sa katawhan?

Mga Resulta sa Gubat sa Kalibotan I

Tingali ang Bugno sa Somme sa amihanang Pransiya mosuma sa walay-hinungdang tawhanong sakripisyo nga nahitabo sa Dakong Gubat. Si Propesor Palmer miingon: “Ang Bugno sa Somme, nga milungtad gikan sa Hulyo hangtod Oktubre [1916], mikostar sa mga Aleman sa mga 500,000 ka lalaki, sa mga Britaniko 400,000 ug sa mga Pranses 200,000.” Ang katibuk-ang kapildihan​—1,100,000 ka lalaki! Ang resulta? “Walay bisan unsang butang bililhon ang naangkon,” matud sa historyanong si Palmer. Apan dako ang kapildihan​—1,100,000 ka amahan, bana, ug anak lalaki nga nagbilin sa minilyong nagbangotang mga ginikanan, asawa, ug ilo. Kadto ang makapatay nga bunga sa usa ra ka bugno! Ang pasukaranang hinungdan? Ang makapabahing politika nga nagpahimulos sa nasyonalismo ug patriotismo sa pagtagana sa bala sa kanyon alang sa usa ka gubat nga dili unta angay mahitabo.

Ug unsa ang katibuk-ang kapildihan nga gibayran sa katawhan (apan talagsa sa mga magmamando) sa nagbugnoayng kanasoran? Ang usa ka basahon nagaingon: “Sa pagka Nobyembre 11, 1918 . . . walo ka milyong sundalo ang nagbuy-od nga patay, kawhaan ka milyon pa ang nangasamdan, nagsakit, nangaputlan sa mga kamot o tiil, o naglowag dugo tungod sa mga atake sa gas.” Ug unsay ikasulti sa namatay nga mga sibilyan? “Kawhaag-duha ka milyong sibilyan ang namatay o nasamdan, ug ang mga nakalabang-buhi nagpuyo sa mga balangay nga nangabungkag ug nagun-ob tungod sa bomba.”

Tungod nianang tanang pagpatay, pagkahaom ang simbolo sa Bibliya sa tibuok-kalibotang politikanhong organisasyon ni Satanas latas sa kasaysayan​—“usa ka mapintas nga mananap.”a (Pinadayag 13:​1, 2) Usahay ang pila ka mapintas nga mananap mopatay nga walay hinungdan. Ang uban mopatay pa sa ilang kaugalingong mga anak.

Apan dagko ang mga paglaom sa natapos ang Gubat sa Kalibotan I sa usa ka armistisyo sa Nobyembre sa 1918. Sumala sa pagpahayag niana sa magsusulat si Charles L. Mee diha sa iyang librong The End of Order, Versailles 1919: “Ang Gubat sa Kalibotan I maoy trahedya nga makalilisang kaayo. Kan-umag-lima ka milyong lalaki ang gigamit​—nga labaw ug minilyon kay sa nadala sukad sa gubat​—sa pagbugno sa usa ka gubat, giingnan sila, sa hustisya ug kadungganan, sa nasodnong garbo ug sa dagkong mga mithi, sa pagbugno sa usa ka gubat nga makatapos sa tanang gubat, sa pagtukod sa bug-os bag-ong kahikayan sa pakigdait ug pagkamanagsama sa kalibotan.”

Nakat-onan ba sa politikanhong mga lider sa kalibotan ang pagtulon-an gikan sa maong makalilisang pag-ula sa dugo? Ang gitawag bang Kristohanong kanasoran labi pang naduol sa pagtuman sa gugma nga gitudlo ni Kristo? Wala, kay ang mga hitabo sukad 1918 tinong nagpanghimakak sa mga pagtulon-an ug mga panultihong kleber nga gigamit sa mga politiko, klero, ug mga militarista.

Ang komento sa magsusulat nga si Mee nahiangay: “Ang mga diplomat nga nagtigom [sa Komperensiya sa Pakigdait sa Paris]​—ug, halayo sa pagpasig-ulig kahusay sa kalibotan, gikuha nila ang kagubot sa Dakong Gubat, ug, pinaagi sa pagkamapanimalosnon ug pagkawalay-pagtagad, pagkawalay-gahom ug plano, ilang gitimrihan kana ingong permanenteng kahimtang sa atong siglo.” Ang kamatuorang ang kagubot natimrihan ingong permanenteng kahimtang sa ika-20ng-siglong pagkinabuhi gipamatud-an sa ulahing mga hitabo.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 7]

Sa iyang librong The Prince si Niccolò Machiavelli (1469-1527), usa ka hanas nga estadista ug magsusulat, nagpahayag sa mosunod nga mga panultihon bahin sa kon unsaon pagkab-ot ang kalamposan isip politikanhong magmamando.

(1)“Labi pang luwas nga kahadlokan kay sa higugmaon . . . Ang mga tawo dunay menos pagsupak sa pagsakit sa usa nga gihigugma kay sa usa nga gikahadlokan.

(2) “Ang atong kasinatian mao nga ang mga prinsipeng nakahimog dagkong mga butang wala kaayoy pagpabili sa maayong pagtuo.

(3) “Kinahanglang inyong hisayrang adunay duha ka paagi sa paglalis, ang usa pinaagi sa balaod, ang lain pinaagig pakusog; ang unang paagi angay sa mga tawo, ang ikaduha sa mga mananap; apan kay ang nahauna kanunay dili igo, kinahanglan ang pagdangop sa ikaduha.

(4) “Busa dili kinahanglang batonan sa usa ka prinsipe ang tanang maayong hiyas nga gihisgotan, kondili kinahanglanon kaayo nga ipatim-aw nga nabatonan kana sila.”​—Italiko amoa.

(5) “Ang usa ka prinsipe angay “mopatim-aw niadtong nakakita ug nakadungog kaniya nga siya bug-os maluluy-on, matinuohon, malumo, matul-id, ug relihiyoso. Labi pang kinahanglanon ang pagpatim-aw nga nabatonan kining kataposang hiyas, kay ang mga tawo malangkobong magahukom nga labaw pinaagi sa makita kay sa pagbati . . . Ang tanan makakita kon unsa ka sa gawas, apan diyutay ra ang tinuod nakaila kon kinsa ka.”

(6) “Ang usa ka prinsipe walay laing tumong o hunahuna, ni magapili sa bisan unsa pang butang alang sa iyang pagtuon, kay sa gubat ug sa kalagdaan ug disiplina niana, kay kini ang bugtong arte nga iyaha sa nagamando.

(7) “Kinahanglang ang prinsipe nga buot makabarog masayod kon unsaon pagbuhat ang daotan, ug paggamit niana o dili sumala sa panginahanglan.”

[Letrato sa panid 6]

Ang pinakyaw nga pagpatay sa Gubat sa Kalibotan I nagapasiugda sa kabuangan sa mga politiko

[Tinubdan]

Nasyonal nga mga Dokumento

[Letrato sa panid 7]

Gipasukad ni Machiavelli ang iyang politikanhong mga panultihon sa nangaging kasaysayan