AIDS—Tagsaon sa Kasaysayan sa Kalibotan!

Karon lamang 1981 ang sakit nga AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome) wala pa maila. Karon mikaylap na kini halos sa tanang kontinente, ug nangalisang ang kalibotan.

Atakehon sa AIDS ang sistema sa panagang sa lawas—ang mekanismo sa lawas sa pakig-away sa sakit. Ang mga biktima niini mawad-an ug panagang batok sa tagsaong mga kanser ug ubang makamatayng mga sakit. Minilyong mga Amerikano, ug gatosgatos ka libo sa ubang mga nasod, tingali natakdan na ning makahahadlok nga sakit.

Balik sa 1980-81, ang mga doktor sa Los Angeles ug sa New York misugod sa pagkakitag mga kaso sa tagsaong matang sa pneumonia nga gitawag Pneumocystis carinii ug sa hinayng motubong kanser nga nailhang Kaposi’s sarcoma. Ang tanang mga biktima maoy batan-ong lalaking mga homoseksuwal o mga tig-abuso sa droga. Gitawag sa mga doktor ang ilang mga simtoma nga “ang pagkawala sa panagang sa sakit nga bunga sa wala mahibaloing paagi.”

Si Dr. Ward Cates, sa U.S. Centers for Disease Control, karong bag-o miingon nga kining sakita may potensiyal nga “mas grabe pa kay sa bisan unsang butang nga nakita sa mga tawo sukad.” Miuyon ang espesyalista sa sakit nga si Dr. John Seale. Sa miaging ting-init, diha sa Journal of the Royal Society of Medicine sa Britanya, siya miingon nga may katakos ang AIDS sa pagpatunghag “makamatayng pandemiya sa tibuok nagdasok nga siyudad ug mga lungsod sa Ikatulong Kalibotan sa usa ka sukod nga dili matupngan sa kasaysayan sa tawo.”

Mikaylap sa Kalibotan

Unang nadiskobrehan ang AIDS sa Tinipong Bansa sa 1981. Gikan nianang gamayng sinugdan, ang gidaghanon sa iyang mga biktima ning usa ka nasod mitubo sa 10,000 sa pagka Abril 1985 ug ngadto sa kapin sa 16,500 sa pagka Enero ning tuiga. Kapin sa 8,400 ang nangamatay na, ug walay paglaom ang mapaabot alang sa nanghibilin, sanglit giisip ang AIDS nga makamatay.

Karong bag-o, ang gidaghanon sa mga biktima gitaho nga nagadoble matag siyam ka bulan. Kon kining proporsiyona magpadayon, sa kataposan sa dekada mga tunga sa milyong Amerikano ang mangamatay sa AIDS, nga sama kadaghana sa nangamatay sa dakong epidemiya sa trangkaso Espanyola sa 1918-19. Dili ikatingala nga gitawag ang AIDS nga “usa sa labing makalilisang nga mananakod nga sakit niini nga siglo o bisan unsa pang siglo”!

Bisan pag ang labing unang nailhang mga biktima anaa sa Tinipong Bansa, sa ulahi ang AIDS mikaylap sa kalibotan. Ang The New York Times mitaho: “Ang mga kaso sa AIDS sa Geneva ug sa Paris katugbang karon nianang sa Los Angeles, nga nagpakita sa pagsulbong sa mga kaso gawas sa Tinipong Bansa.” Ug ang magasing Time sa Oktubre 28, 1985, miingon: “Sa Kasadpang Alemanya, nga adunay 300 ka kaso, gibanabana sa Robert Koch Institute nga didto adunay 100,000 ka tigdala sa HTLV-III nga kagaw.”

Sumala sa usa ka taho sa miaging tingpamulak, tali sa mga pasyenteng gisusi sa Uropa, 61 porsiento ang nangamatay sulod sa usa ka tuig—83 porsiento sulod sa tulo ka tuig.

Pag-ila sa Hinungdan

Sayo sa 1984 duha ka lahi nga pundok sa mga tigdukiduki, sa lahi nga mga kontinente, mipahayag niadtong adlawa nga ilang nalain ang kagaw sa AIDS. Si Propesor Luc Montagnier sa Pasteur Institute sa Paris ug si Dr. Robert Gallo sa National Cancer Institute sa Tinipong Bansa tagsa-tagsang mitaho nga nalain na ang kagaw nga posibleng mao ang hinungdan sa AIDS. Atakehon ning kagawa ang usa ka grupo sa mga selula sa puting dugo nga gitawag T-4 lymphocytes. Busa, gitawag kini sa Pranses nga lymphadenopathy-associated virus (LAV), samtang gitawag kini sa mga Amerikano nga T-cell lymphotropic virus-III (HLTV-III).

Diin gikan kining internasyonal nga sakit? Nganong tulin kaayong kining mikaylap? Ug unsang panagana ang maalamong himoon? Kining importanteng mga pangutana maoy hisgotan sa sunod nga mga artikulo.

[Letrato sa panid 3]

Ang kagaw sa AIDS nga nanubo gikan sa puting mga selula sa dugo

[Credit Line]

Centers for Disease Control, Atlanta, Ga.