Maayong Panglawas—Alang sa Tanan—Usa ka Pangunang Kinahanglanon

ANG modernong medisina nakahimog talagsaong pag-uswag. Ang mga hinungdan sa dagkong mga hampak sa sakit sa kagahapon dili na misteryo. Ang katingalahang mga kauswagan mitultol sa modernong mga milagrong medikal.

Bisan pa niana, ang mga suliran sa panglawas nagapabiling makalilisang. Panahon sa 1978 Internasyonal nga Komperensiya Bahin sa Pangunang Pag-atiman sa Panglawas, 80 porsiento sa katawhan sa kabanikanhan ug mga kabos sa siyudad sa gihapon dili makaabot sa bisan unsang serbisyo sa panglawas, ug 30 sa matag 31 ka batang ubos sa edad singko nga namatay nianang tuiga nagpuyo sa kabos nga kayutaan. Sa “abante” nga kanasoran ang kadunotan sa silinganan, polusyon, ug makadaot nga mga basura sa gihapon nagahatag sa nagausbawng kapeligrohan sa kinabuhi.

Ang rehiyonal nga opisina sa WHO alang sa Uropa nakapanan-aw daan dili sa kahimsog sa pagkatuig 2000 kondili sa posibleng krisis unya. Niadtong 1983 kana miesponsor sa usa ka libro, Health Crisis 2000, nga sinulat ni Peter O’Neill, nga nagahisgot sa “makapakurog nga kaamgohan” nga ang usa ka panon sa “bag-ong mga sakit” inanay mitungha diha sa sibilisadong kalibotan. Unsa ba kini? Ang gipahinabo-sa-silinganan nga kanser, sakit sa kasingkasing, pagkagiyan sa droga, sakit sa utok, mga sakit nga ipasa sa seksuwal nga paagi, “ang nagadaot-sa-kaugalingong agda sa hinabako ug hinginom,” ug “ang ‘epidemya sa aksidente sa karsada’, nga nagalaglag sa mga kinabuhi ug nagahurot sa atong pinansiyal nga kahinguhaan.” Kining maong “mga sakit sa datong mga katilingban” nagakaylap usab ngadto sa kabos nga kanasoran.

Bag-ong mga Suliran

Atong palandongon ang pipila niining bag-ong mga suliran:

Ang KANSER mao ang ikaduhang pangunang hinungdan sa kamatayon sa Tinipong Bansa. Kini nagaatake sa usa sa matag upat ka Amerikano. Sa tibuok kalibotan, 40 milyong tawo ang tingali nagaantos niining sakita. Dagaya ang mga substansiyang makapakanser.

POLUSYON. Ang peligrosong mga produkto ug makadaot nga mga biya nagahugaw sa silinganan. Ang mga pesticide hikaplagan diha sa mga pagkaon. Ang kasubaan ug kadagatan nahugawan. Sa pila ka dapit nahugawan bisan ang tubig sa yuta nga ginakalos gikan sa mga atabay.

PAGKAGIYAN SA DROGA. “Ang hinay nga pagdailos ngadto sa impiyerno” mao ang pagtawag sa Health Crisis 2000 sa pagkagiyan sa droga. Kini nagaingon nga ang “palakaw sa paglaglag sa linghod nga kaisipan ug lawas . . . makahahadlok kaayo, ug ang palakaw sa pagpasig-uli dugay kaayo ug lisod alang sa pasyente ug alang niadtong nagatabang, nga kini takos sa linaing pagsusi.”

MGA SAKIT NGA IPASA SA SEKSUWAL NGA PAAGI. Tungod sa pagkahugno sa maayong mga kagawian, ang pagkaylap sa mga sakit venereal nakaabot sa punto diin gitawag kining pandemic—usa ka kaylap nga epidemya. Ang World Health nga magasin nagaingong “ang pagkaylap sa sakit diha sa katawhan karong adlawa malangkobon kaayo nga si bisan kinsang aktibo sa sekso nga tawo [usa nga daghag kaparis] lagmit mameligro sa impeksiyon.”

PAG-ABUSAR SA ALKOHOL. Sa daghang dapit ang mga babaye, mga tin-edyer, ug bisan mga bata nagapasulbong sa gidaghanon sa mga alkoholiko. Ang alkohol giingon nga usa ka hinungdan sa 40 porsiento sa tanang aksidente sa karsada. Bisan ang sosyal nga tig-inom makadaot sa usa ka pamilya samtang magapamatuod sa iyang abilidad diha sa manibela sa kotse.

MODERNONG PAGBIYAHE. Ang kasayon sa modernong pagbiyahe nakapaposible sa tulin nga pagkaylap sa mga epidemya sa tibuok kalibotan. Ang AIDS ug ang mga matang sa gonorea nga mosukol sa penicillin gikaylap sa tibuok kalibotan pinaagi sa mga biyahedor, ug kining mga sakita giingong “nagpahimulos sa dramatikanhong pagbalhin sa mga tawo nga maoy kinaiya sa ikakawhaang siglo.”

POPULASYON. Ang pagdaghan sa tawo ug kusog nga paglalin sa mga taga-banika ngadto sa huot nang mga siyudad dugang nagapakomplikar sa mga suliran sa panglawas sa kalibotan. Sa 1983, 26 ka siyudad may populasyon nga labing menos lima ka milyon. Sa pagkatuig 2000 mahimong may 60 nianang mga siyudara. Ang magasing World Health nagaingon nga mahimong may kapin unya sa usa ka bilyong katawhan “nga magapuyo sa mga siyudad sa kahimtang nga labihang kakabos.” Si Robert McNamara, kanhi presidente sa World Bank, nagpasidaan: “Kon ang mga siyudad dili mosugod sa pag-atubang sa kakabos sa mas makatabang nga paagi, ang kakabos basin mosugod sa pag-atubang sa mga siyudad sa mas madaotong paagi.”

Busa, bisan pa sa paningkamot sa daghang kugihan ug dedikadong katawhan, ang tumong nga “maayong panglawas alang sa tanan” mopatim-awng dili makakab-ot. Sa pagkamatuod, kini nga eslogan dili pagasabtong literal. Kana walay tuyo sa pagpasabot nga ang tanan mahimong himsog kondili labing menos ang pangunang pag-atiman sa panglawas maabot sa tanan. Ang tumong, nagaingon ang usa ka pulyeto sa WHO, mao nga “ang kahinguhaan alang sa maayong panglawas maapod-apod nga managsama . . . nga ang kinahanglanong pag-atiman sa panglawas maabot sa tanan . . . ug gamiton sa katawhan ang mas maayong mga paagi kay sa ilang gigamit karon” aron sa pagsanta ug paghupay sa sakit ug sa pagkabaldado.

[Tinubdan sa Letrato sa panid 4]

P. Almasy/WHO