“Mobalik Kami sa 2004!”

BISAN asa makita ang napigsat nga mga lawas. Ang mga luyahon nangamang kutob sa ilang mahimo. Kadtong mabaskog ug mahimsog atua na sa kahoy, sa libolibo kanila. Apan miabot na usab sila sa kataposang bahin sa gitas-on sa ilang kinabuhi. Sila mao ang 1987 nga kaliwatan sa mga gangis.

Ang panapanahong gangis maoy nagalupad nga insekto nga motungha sa sidlakang Tinipong Bansa, kausa sa matag 17 ka tuig. Nagkalainlaing matang motungha sa nagkalainlaing mga tuig, apan sa mao gihapong 17-ka tuig nga siklo sa kinabuhi. Among gibantayan kanang gitawag sa mga siyentipiko nga kaliwatan numero diyes. Ang mga ig-agaw niini sa ubang dapit mas mubog gitas-on sa kinabuhi gikan sa itlog ngadto sa kataposan niini, nagapasanay, hamtong nga ang-ang sa kinabuhi. Sumala sa usa ka tuboran, dunay kapin sa 1,500 ka espisye sa mga gangis.

Ang Metusela sa Kalibotan sa Insekto

Kataposan silang mitungha sa 1970—samtang nakig-away pa ang mga kasundalohan sa T.B. sa Vietnam, bag-o pa lang natapos ang sibil nga gubat sa Nigeria, hapit nang mahimong presidente sa Chile si Salvador Allende, ug namatay ang kanhing presidente sa Pransiya sa Charles de Gaulle. Sukad niadto, wala pa mopatim-aw ang mga gangis.

Kining tagsaong linalang, gikan sa usa ug duha ka sentimetrong gitas-on, ang ilang ulo kapehong pagkaitom ug kolor ug sihag ang mga pako. Kini dunay duha ka pulang mga mata ug sa sulod niining mga mataha may gagmayng mga mata, ug sa tunga ning duha ka mata mao ang tulo ka yanong mga mata.

Sa among gipuy-an sa Baltimore, Maryland, anaa sila bisan asa—diha sa mga kasagbotan, sa mga kahoy, sa koral ug sa mga pultahan. Sa gawas sa tanaman, kinahanglang maghinay kami sa paglakaw. Mibatog dayon sila sa akong kamesita ug sa blosa sa akong asawa—sa dakong kakurat sa akong asawa! Apan ayaw kabalaka. Dili sila makaunsa. Dili sila mamaak o mangikos.

Ang among gi-tan-aw nakakinabuhi nag bug-os nga kinabuhi sa wala pa motungha sa palibot sa punoang mansanas sa among silingan. Magsugod sila sa kinabuhi ingong mga itlog nga ipangitlog nga putolputol sa baye diha sa mga sanga ug sa mga salingsing sa mga kahoy o mga kasagbotan. Unya kining mga itloga mahimong gagmitoyng mga dalilang nga mangahulog sa yuta ug mangobkob hangtod sa gamot, sa kasagaran sa mga kan-uman ka sentimetro sa ilalom. Didto sila magsugod sa ilang 17-ka tuig nga paghulat—dili mangatulog kondili manipsip sa mga duga sa tanom. Ug didto ilalom sa yuta, moagi sila sa lima ka nagkalainlaing mga yugto, o mga ang-ang sa kausaban, samtang anam-anam nilang maabot ang pagkahamtong. Ang ilang kinabuhi mao ang pinakataas sa siklo sa kinabuhi sa insekto nga nahibaloan sukad sa tawo. Sila mao ang mga Metusela sa gingharian sa mga insekto!

“Ang Katingalahang Pasundayag sa Biolohikal nga Kalibganan”

Unya moabot ang ang-ang nga nakapalibog sa mga siyentipiko—unsay nakapukaw sa ilang paggawas gikan sa ilalom sa hustong panahon? Ang usa ka biologo miingon: “Kini maoy katingalahang pasundayag sa biolohikal nga kalibganan.” Dili ako makalikay kondili sa pagpalandong kon giunsa sa pagpasundayag niini ang panaglainlain ug kakuti sa binuhatan sa Maglalalang.—Roma 1:19, 20.

Gibanabana sa mga siyentipiko nga tingali may bahin ang mga hormone. Apan, sa Maryland nahitabo kini ning tuiga sa mga bulan sa Mayo ug Hunyo. Diha sa punoan sa kahoy sa lagwerta sa likod sa balay sa among silingan, gatos-satos ka gamayng lungag sa mga tanel misugod sa pagbukas, ang ubang pormag panghaw. Migawas diha ang nagsosapindayng mga gangis sa ilang ikaduha sa kataposang porma—hilawng pagkakape nga kolor, walay pakong mga insekto nga mga duha ug tunga ka sentimetrong gitas-on. Karon unsay ilang buhaton? Among gitan-aw ang pipila samtang naningkamot sila sa pagkatkat sa punoan sa kahoy nga nanukad alang sa ilang kataposang pagbalhin ug dagway.

Didto maghulat sila makadiyut, ug dayon mahitabo ang milagro. Sision sa gangis ang putos niini sa likod ug mosugod sa paggim-aw, una ang bag-ong ulo ug abaga, nga nagpakita nga daw ogis nga gangis. Dayon, sa pipila lang ka oras matugob kini sa kolor. Dili na kini hilaw nga kolor kape, insekto sa yuta—karon kini makalupad na. Ang kahoy napuno na sa libolibo sa ilang walay unod nga kabhang. Ug sa among palibot makita ang mga gangis bisan asa, nga naglupadlupad gikan sa usa ka salingsing ngadto sa laing salingsing ug gikan sa usa ka dahon ngadto sa laing dahon.

Insekto nga mga Kampeyon sa Kasaba

Diha sa kainit sa adlaw, dili lang among nakita sila—nadunggan pa gayod namo sila! Gipakurog sa panon-panon sa mga lake ang ilang samag tambol nga tiyan gikan sa mga 120 ngadto sa 600 ka pagkurog sa matag segundo. Nakadakop kamig usa ka gangis sa balay, ug gipakita ang kasuko niini pinaagi sa katingalahang alingisngis, nanagiktik nga tingog. Apan, ang tingog sa libolibo kanila nga nagdungan daw sama sa hangin nga mihaguros gikan sa halayong tanel. Sa pagkatinuod, giisip ang gangis nga kampeyon sa kasaba sa kalibotan sa insekto.

Makalilipay, hilom ang baye, nga maoy miagak sa usa ka karaang tabiang Grego sa pagsulat: “Ang mga gangis malipayon, kay may asawang hilomon.” Apan dihay usa ka butang nga nakahupay—sa kagabhion manghilom ang tanang mga lake ug ilang gitugotang makatulog ang ilang mga silingan.

Apan nagpakakita kami sa sinugdanan sa kataposan sa ilang siklo. Sa mainit, alingiig nga atmospera sa ulahing bahin sa Mayo ug Hunyo sila magpasanay. Ang mga baye nangandam aron sa pagpangitlog. Sa dili magdugay taposon sa mga hamtong ang ilang tulo ka semanang kinabuhi ibabaw sa yuta. Sa pila ka semana sa ulahi, mapusa ang mga itlog ingong gagmitoyng mga dalilang nga mahulog sa yuta ug mosugod sa pagpangobkob hangtod ngadto sa mga ugat ug manupsop sa duga sa mga kahoy. Apan magbilin silag dayag nga mensahe: “Mobalik kami sa 2004!”—Sinulat sa membro sa magsusulat sa Pagmata!

[Mga Letrato sa panid 25]

Mogawas ang mga gangis gikan sa mga lungag nga usa ka sentimetro sa diyametro

Ang gangis nga migawas sa iyang kabhang

Ogis nga gangis nga bag-o pang migawas sa iyang kabhang

Hamtong nga gangis naghulat sa pagsanay