Mga Batan-on Nangutana . . .
Unsay Daotan sa Pagpamalikas nga Panalagsa?
“Pagtampalas. Gihimo kini sa tanan. . . . Tingali mosugod kini sa hinay, pipila lamang ka pulong gikan sa mga batan-on nga ‘walay-tahod’ diha sa tunghaan, apan sa ulahi modako nga usa ka enterong pinulongan, nga mas malisod nang kontrolahon.”—Laura, edad 14.
PANAMPALAS. Pamalikas. Panghimaraot. Ang mga batan-on naladlad sa pagbaha niana. Ang U.S.News & World Report miingon: “Ang mga mata ug ang dalunggan ginaatake sa panghimaraot nga gipamilit sa mga bumper sa sakyanan, sa mga botones ug sa mga kamesin.” Ang mahilas nga mga pulong gipalanog kanato gikan sa mga radyo ug ginasal-ot diha sa mga artikulo sa magasin, sa mga salida sa TV, ug sa mga pelikula. Ang pamalikas sa walay-kaulaw gihimong tiaw sa mga politiko ug sa mga tawong inila—bisan sa ubang mga ginikanan ug mga kauban.
Miingon ang magsusulat si Alfred Lubrano: “Ang mga pulong sa balikas nahimong sukdanan sa bokabularyo sa kadaghanang mga tawo sa opisina, sa mga restawran, sa mga dula sa bola.” Sa pagkamatuod, ang panghimaraot nahimong komun nga tungod niana mibati ang uban nga kini dili na makakurat. Tingali mahibulong ka kon makadaot ba ang panalagsang pagsultig pipila ka “mabulokon” nga mga pulong, ilabina kon ang usa ka tawo makaatubang ug makalagot nga situwasyon.
Kon Nganong Mamalikas ang mga Batan-on
Ang sikolohistang si Chaytor Mason nangangkon: “Ang pagpamalikas maoy kinaiyahan sa tawo. Sama sa pagkalot, kini makahupay sa tensiyon.” Ug makaiikag, sa dihang ang mga reporter sa magasing Children’s Express misukna sa pipila ka batan-on sa pangutana, “Nganong mamalikas man ang mga batan-on?” sila nakadawat ug tubag sama sa: “Mamalikas ako tungod kay nasuko ako.” “Mamalikas lang ako kon maglagot ako.” “Moang-arang ang pagbati ko niini, makahupay kini.”
Tungod kay nagkinabuhi man kita sa pagkatagsaon sa malisod nga panahon, kanang pangatol aron mahupayan sa tensiyon moabot kanunay. Sa pagkamatuod, nakita karon sa lekturero sa sikyatriya sa Harvard si Thomas Cottle ang “pagpanormal” sa panghimaraot ingong ebidensiya sa “usa ka dakong kausaban sa Amerikanhong kultura.” Si Cottle miingon: “Nakita sa mga tawo nga ang ilang kinabuhi salingkapaw, walay-katagbaw, ug sila nangasuko. Kita nahadlok sa mga butang tinuod ug nasuko sa mga butang tinuod, tinuod kaayo. Ang nagpahipi niini nga kasuko mao ang pagkaagresibo.”
Apan, sa pagkamatuod, ang kausaban nga gihisgotan ni Gn. Cottle nagakahitabo sa tibuok kalibotan. Si apostol Pablo nanagna nga ang mga tawo sa atong adlaw “dili malukmay, tigbutangbutang, walay pagpugong sa kaugalingon, mabangis, walay gugma sa pagkamaayo.” (2 Timoteo 3:1, 3) Nan, dili ikahibulong nga sa pagtubag sa nagadugang nga pag-ipit, daghang batan-on nahimong agresibo sa pulong. Ilang ‘gibaid ang ilang mga dila sama sa espada’ ug “nagtion sa ilang pana, sa mga pulong nga mahait.”—Salmo 64:3.
Usa ba ka Epektibong Kahupayan?
Apan, unsa ka epektibo ang pagsultig balikas sa paghupay sa tensiyon? Ang eskolar sa pinulongan si Reinhold Ahman miingon nga ang paggamit ug mga pulong sa balikas makatabang sa “pagwala sa kasuko.” Siya nangangkon pa gani nga kon walay emosyonal nga kahupayan sa pagpanampalas, ang mga tawo makabaton ug “ulser sa tiyan, mga labad sa ulo, nagdugo nga mga tinai.” Ang iyang konklusyon? “Usa ka pamalikas sa usa ka adlaw makapalayo sa doktor.”
Tugotan ta, sa mga gutlo sa grabeng tensiyon, ang pagsulti ug balikas nga pulong daw makatabang nimo sa ‘pagpahungaw sa kasuko.’ Bisan pa, ang Bibliya espisipikong nagtunglo sa pagbuhat niini. Ang Efeso 4:29 nag-ingon: “Kinahanglan walay sulting dunot ang magagula gikan sa inyong baba.” Ang The New English Bible naghubad niining bersikuloha: “Kinahanglan walay daotang pulong ang moagi sa imong mga ngabil, kondili ang makatabang lamang ug makaayo sa kahimtang.” Dunay makataronganong mga rason alang niini nga tambag.
Alang sa usa ka butang, halayo nga mahimong “makaayo ug makatabang sa kahimtang,” ang masuk-anong mga pulong mopasamot lang hinoon sa imong kasuko. Ug sama sa pagkapahayag niana sa Proverbio: “Siya nga dali masuko nagahimo sa kabuangan.” (Proverbio 14:17; 15:18) Kini mopasamot sa dili maayong kahimtang, sanglit ang mga tawo talagsa rang mosanong ug maayo sa masuk-anon, masakit nga mga pulong. Ang Proverbio 15:1 nag-ingon: “Ang tubag nga malumo makapahupay sa kapungot, apan ang pulong nga mahait makapapukaw sa kasuko.” Ug kon nahimo nang batasan sa usa ang pagsulti ug mga malaw-ay nga pulong bisan sa gamay nga hagit, ang daotang mga pulong dunay paagi sa paggula sa dili hustong panahon—o diha sa sayop nga tawo, sama sa usa ka magtutudlo o sa usa ka ginikanan.
Busa inay epektibong makahupay sa tensiyon, ang malaw-ay nga pulong makamugnag tensiyon mismo. Inay makasulbad sa imong mga suliran, kini sa yano nagpalangan sa imong pag-atubang niini.
Mabulokon ba o Makapaubos?
Dili tanang pamalikas gihimo sa kasuko. Mibatbat ang librong Exlporing Language: “Ang mahugaw nga mga pulong sagad gamiton sa mga tin-edyer sa pag-asoy ug mahilas nga mga sugilanon . . . Samtang ang ilang mga lawas motubo ug mousab, ang mga lalaki ug mga babaye mahibulong ug mabalaka. Aron dili madaog niining mga kalisang, himoon nila kining mga tiaw o sugilanong mahugaw-ug-pulong.” Ang ubang mga batan-on mibati nga ang mga pulong sa panampalas makadugang ug kolor sa ilang sinultihan o mopahimo kanila nga hamtong nang tan-awon.
Ang gitawag nga mahugaw nga mga pulong, hinunoa, kiling sa pagbatbat sa normal nga mga obra sa lawas ug sa seksuwal nga mga kalihokan diha sa makapaubos, makauulaw nga paagi. Sa paghisgot sa pipila ka termino nga komung gigamit sa pagbatbat sa pakigsiping, si Barbara Lawrence, usa ka kaubang propesor sa humanities, miingon nga “sa ilang mga sinugdanan ug kahulagwayan kining mga pulonga nagdalag dili-ikalimod nga masakit, kon dili man sadistiko, nga mga pasabot.”
Pagkalahi niini gikan sa hataas, halangdong paagi sa paghisgot sa Bibliya sa seksuwal nga mga butang! (Proverbio 5:15-23) Ang mahilas nga mga pulong nagtudlo ug dunot, daot nga pag-isip sa sekso ug kaminyoon. Ang mahugaw nga mga pulong sa baba maoy pornograpiya sa mata. Sama sa pornograpiya, ang pagsulti bahin sa sekso sa usa ka ubos nga paagi makapukaw ug daotang mga hunahuna sa kasingkasing. Sa dihang ang binhi sa daotang mga pangibog matanom, ang gikinahanglan lamang mao ang higayon sa pagbuhat niadtong mga pangiboga.—Santiago 1:14, 15.
Dugang pa, halayo gikan sa pagkahimong mabulokon nga pulong, ang pagpamalikas nagahimo sa pulong nga makakurat ug makauulaw. Ang usa ka 13-anyos nga dalagita nga giinterbiyo sa Children’s Express miingon: “Nagkaalerdyik ako sa malaw-ay nga sinultihan. . . . Dunay mga butang nga dili ka gayod maanad.” Ang maalamong tawo si Solomon ‘nangitag makapahimuot mga pulong’ sa pagpahayag sa iyang mga hunahuna. (Ecclesiastes 12:10) Ikaw usab masabtan pinaagi sa paggamit ug maayong pagkapili nga pulong. Dili kinahanglan mogamit kag makakurat nga mga pulong.
Sa kataposan, ang ubang mahilas nga mga termino nagapasipala sa Diyos mismo! Sa pagkamatuod kini mopasuko lamang kaniya. (Exodo 20:7) Tungod niining tanan, ang Bibliya nag-awhag: “Ang pakighilawas ug ang tanang kahugaw o kadalo ayaw gayod ninyo paghisgoti, sanglit dili kini angay sa nahimong mga balaan; ayaw ninyo gawia ang makauulaw nga batasan o ang sulting binuang o ang mahilas nga katistis, mga butang kini nga dili angay.”—Efeso 5:3, 4.
Pag-ipit sa Kaubanan
Apan laing katarongan nganong ang pipila ka batan-on moapil sa mahugaw nga pinulongan mao ang pag-ipit sa kaubanan. Sama sa gisulti sa usa ka Kristohanong batan-on bahin niana: “Ang kadaghanang batan-on dili gustong isipon nga mahuyang o dili-madanihon. Gusto nila nga malangkit sa mga tawo. Busa kon ang pamalikas maoy usa sa mga butang nga gilaoman nga maoy imong himoon, imong himoon kana.”
Ang pag-ipit sa kaubanan ilabinang mosamot diha sa mga kalihokan sama sa mga dula sa tunghaan. Didto, ang pamalikas usahay tuyo nga ipasiugda sa mga magbabansay sa tem. Ang batan-on nga ginganlag Kinney mibatbat nga ang pamalikas kaylap diha sa locker room sa dili pa ang dula sa basketbol tungod kay “kini makapukaw sa tawo, makadasig kaniya sa pagsilaob.”
Apan unsay kasagarang mosangpot sa dihang ang mga emosyon moinit niining paagiha? Nan ang dula dili na dula kondili usa ka ehersisyo sa kasuko ug mabangis nga kompetisyon. Ang mga away ug pagkasamad komun. Ug miadmiter ang usa ka batan-on nga ginganlag Tyrone: “Sa dihang ang tanan madala sa dula ug ang usa ka gipawol masuko ug mamalikas sa iyang kontra ug sa repere, kana motakod nimo.”
Sa dayag, ang paggamit ug pulong sa pamalikas maoy daotang batasan nga “motakod nimo.” Ang Bibliya nag-ingon: “Ang usa ka buang nagabutyag sa tanan niyang kasuko, apan ang usa ka manggialamon nga tawo magpabilin nga kalma sa kataposan.” Apan, sa unsang paagi imong ‘mabantayan ang imong baba uban sa bokado’ kon maipit sa pagpamalikas? (Salmo 39:1) Hisgotan kini sa umaabot nga artikulo.
[Letrato sa panid 23]
Ang usa nga nabatasan sa pagsultig mahilas nga pulong makakita sa iyang kaugalingon nga nagasulti niini sa publiko