Miagas nga Aseite—Kon Unsay Nahimo Niini Ngadto sa mga Tawo
ANG molupyo sa Valdez midaghan sukad nga nayabo ang aseite sa Marso 24, 1989. Ang molupyo sa lungsod midaghan gikan sa 2,800 ngadto sa 10,000. Ang Exxon nagpatrabahog linibo nga taas ug suweldo sa paghinlo sa kadaot sa palibot gikan sa pag-agas sa aseite. Ang paghugop sa libolibo nakahatag sosyal ug ekonomikanhong kagubot nga dili masuhop sa permamenteng mga molupyo niining walay kisaw niadto nga gamayng lungsod.
Si Pete Wuerpel, direktor sa komunikasyon sa emerhensiya sa Alaska, nagpasiugda sa pipila ka kausaban nga gipahinabo sa sobrang pagdugok sa mga tawo nga nagapangitag mga trabahong taas ug suweldo. Si Wuerpel miingon diha sa usa ka interbiyo:
“Ang taas ug tagal nga epekto sa Valdez mas grabe pa kay sa mabanabana karon. Ang hilabihang paghugop sa mga tawo ngadto sa Valdez sobrang nakahago sa mga pasilidad niini. Sulod sa pito ka semana human sa nahitabong pag-agas, ang kompaniya sa telepono nakaabot gikan sa 60 ka linya ngadto sa kapin sa 170. Ang sistema sa mga imbornal, sa elektrisidad, sa pantalan sa gagmayng barko, sa basurahan sa siyudad, sa dalan sa siyudad—wala desinyoha sa pagsagubang sa presente nga gamit. Sa panahon sa Abril, ang trapiko milukso gikan sa 3,000 ngadto sa 9,600. Ang nangabot sa tugpahanan, nga sa naandan dunay 20 ka biyahe sa usa ka adlaw, miabot ug kapin sa 680. Ang epekto bug-os dili-katuohan kon bahin sa katakos sa lungsod sa pagsagubang niana.
“Ang krisis nga gipahinabo sa pagdaghan sa populasyon nalandongan sa pasiugda diha sa miagas nga aseite ug sa nahugawang mga baybayon, sa patayng mga langgam ug sea otters, nameligrong pisoanan ug kapildihan sa mga kinhason. Ang ekonomiya nabalda, ang mga timbangan sa suweldo dili-timbang, ang mga negosyo naningkamot nga makakitag kasaligang tabang. Ang nagtaas nga prisyo nakahatag kalisod sa kinitaan niadtong dunay permanenteng suweldo.
“Dili kini pagpaubos sa mga katalagman sa aseite nga miagas kondili sa pagbutang sa hustong paglantaw sa bug-os nga trahedya ug sa epekto niini diha sa mga tawo. Sa akong opinyon ang pagkabalda sa mga kinabuhi sa molupyo sa Valdez nalandongan sa labi pang dramatikong publisidad nga nahatag sa kalaglagan sa libolibong mga langgam ug sa mga hayop.”
Ang pipila sa dugay nang molupyo sa Valdez giinterbiyo. Sa unsang paagi ang paghugop sa mga tawo ngadto sa ilang lungsod nakaapekto kanila?
Ang usa ka empliyado sa kompaniya sa telepono mihatag sa iyang mga hunahuna, sama sa mosunod:
“Duha na ka bulan karon sukad sa pag-agas, ug bug-os nga kagubot kini sa Valdez. Libolibo ang nanghugop gihapon aron makakuhag taas ug suweldong mga trabaho. Tanang matang sa mga tawo. Ang uban gigukod sa balaod, ug sila nadakpan. Nagpangabot ang mga pampam aron sa pagpalakaw sa ilang negosyo. Ang mga bata dili na makaduladula sa lungsod. Ang mga ginikanan nagabantay pag-ayo kanila, ug angay gayod. Ang ubang mga bata napasagdan, ang duha ka ginikanan nagtrabaho sa taas nga mga oras sa Exxon. Daghan ang natakdan sa pagkabuang sa salapi.
“Mitaas ang mga prisyo. Kini modoble sa usa lang ka gabii, ug sa usa ka semana, kini modoble na usab. Duna ka bay balay nga paabangan? Ikaw makakuhag $500 sa usa ka gabii alang niana. Ang ubang mga lawak makakita ug sama. Makapaabang pa gani ikaw ug lugar alang sa sopa. Gipaabangan ang mga balay sa $5,000 o $6,000 sa usa ka bulan—ang usa ka taho miingon nga $13,000 ang abang sa usa ka balay. Ang mga awto gipaabangan sa $250 ang adlaw.
“Ang suweldo nga gibayad sa Exxon mitaas. Ang mga negosyo dili makakompetensiya. Ang ilang mga empliyado nanghunong aron sa pagtrabaho sa Exxon. Ang bag-ong mga trabahante magpabilin makadiyot, dayon motrabaho sila diha sa giagasan sa aseite. Lisod kaayo diha sa mga restawran. Sila bukas sa 24 oras sa usa ka adlaw, nagsilbi sa libolibo, ug ang uban nagbag-o ug mga trabahante sa upat o lima ka besis sa kataposang duha ka bulan—nangadto sila sa dakong inoras nga suweldo sa Exxon. Nanghunong ang katunga sa empliyado sa ospital.”
Ang salapi mao ang pangabig niining tanan—masabot kini nga tintasyon alang sa usa ka tawong walay kuwarta ug dakog utang! Pagkasayon sa pagpangatarongan, ‘Aw, makatrabaho ako matag Dominggo ug makakitag $30 o $50 sa usa ka oras, motrabaho sa 12 ka oras, ug makakitag doble tungod kay Dominggo karon. Mabayran nako ang awto, mabayran ang tanan nakong mga utang’! Apan imong napasagdan usab ang imong pamilya, ug ang espirituwal nga mga sukdanan nawala. ‘Apan sa mubong panahon lang nga motrabaho ako niini, sa temporaryo, aron lang makatindog akog balik!’ matud mo sa imong kaugalingon. Mahimong tingali, mahimong dili.
Labi pang mahulgaon mao ang pipila ka pagbating mosangpot tungod sa pagkawalay paglaom. Ang usa ka tawo miingon:
“Gipunting sa kadaghanan ang ilang kasuko sa Exxon, ug ang radikal nga mga paghingapin mitungha. Ikaw dunay nabalda nga sistema sa sukdanan, natuis kana. Ikaw dunay mga tawo nga pinaagi sa ilang kapakyasan ug kasuko mokiling sa pamatasan nga sa normal dulumtanan kanila. Sila nasuko sa nahimo sa miagas nga aseite diha sa matahom nga Prince William Sound ug sa libolibong mga langgam, otter, seal, ug ubang ihalas nga mga mananap nga dugay na nilang garbo.
“Kini nga kasuko miagak sa pipila sa pag-abog sa mga sakyanan sa Alyeska. May mga hulga sa bomba. Dihay mga hulga sa kamatayon sa Valdez batok sa presidente sa Exxon. Ginatos ka ekstrang security police ang gipatrabaho.”
Ang usa ka kapuli nga magtutudlo miingon:
“Daghang kabataan moadto sa tunghaan nga sila-sila ra. May nakaila akong singko-anyos sa kindergarten nga mobangon sa iyang kaugalingon sa buntag tungod kay ang iyang mama ug papa milakaw ug sayo aron sa pagtrabaho diha sa giagasan sa aseite. Siya ang mag-andam sa iyang pamahaw, moadto sa tunghaan, mopauli sa balay, manihapon, ug mag-inusara hangtod mopauli ang iyang mga ginikanan sa alas nuybe o alas diyes sa gabii. Unsay gihimo niini ngadto kaniya, unsay gisulti niini kaniya? Ang salapi nakabuta sa ubang mga ginikanan, ug ang ilang mga kabataan ang nag-antos. Ang mga kabataan sa eskwelahan usab naglisod na sa pagtrabaho. Dili na sila pugson sa mga magtutudlo apan basahan sila ug mga estorya, padulaon sila.”
Nakita sa ginang sa panimalay ang pagkawalay batasan ug kasuko:
“Ang pagdasok makadugang sa tensiyon ug kahigwaos, nga makabukas sa ganghaan sa kayugot ug pagsilaob sa kasuko. Kon magkulang ang mga suplay, ang ubang mga babaye nga namalit ug mga groseriya nailogan sa uban sa ilang tinapay o gatas. Diha sa mga restawran manuso ang ulahing mangabot ug mangilog ug mga lamesa nga dugay nang gihulat sa uban.”
Gipahayag niining tawhana ang iyang mga kabalaka sa nagakahitabo sa mga tawo:
“Ang epekto sa lugar grabe kaayo tungod kay tulo ka pilo ang pagdaghan sa populasyon. Gikan kami sa usa ka lungsod nga may mga 2,800 ka tawo ngadto sa 9,000 ka tawo. Dunay suliran sa pagkuhag mga suplay ug bisan na lang sa paglihoklihok sa lungsod. Ang trapiko niining gamay nga lungsod nakadugang sa kahuot nga nakapahimo sa paglihok nga usa ka tuboran sa kahigwaos ug tensiyon.
“Ang mga kahigayonan sa trabaho dako kaayog kausaban. Ang mga tanyag sa trabaho nga may suweldo gikan sa $20 ngadto sa $50 sa usa ka oras nagpalisod sa pagpabiling timbang diha sa butang nga angay nimong pagaunahon. Usa ka hagit ang pagtipig sa materyalismo gikan sa dakong mga responsabilidad sa pamilya ug sa espirituwal nga mga sukdanan. Ang akong asawa ug ako nakadawat usab ug daghang tawag gikan sa mga higala sa estado nga sama kalayoa sa Florida ug sa New York ug hangtod sa Texas ug sa halayong Oregon. Sila nanawag bahin sa mga kahigayonan sa pagtrabaho dinhi.
“Kami nahibalo nga malisod ang ekonomiya bisan asa niining panahona, apan mirekomendar kami sa dili pag-anhi. Sila mga Saksi ni Jehova, sama kanamo, ug kita naningkamot nga himoong labing importante ang atong espirituwal nga mga butang, sa pagtambong sa mga miting ug sa pakigsulti sa uban mahitungod sa Gingharian sa Diyos. Among gibati nga mao kana ang labing maayo usab nilang buhaton, nga dili masayong buhaton ubos sa presente daghang tensiyon nga mga kahimtang sa Valdez. Ang materyalismo makatuuk sa espirituwalidad, ug kini kaylap dinhi.
“Pagkatinuod sa mga pulong sa Bibliya diha sa 1 Timoteo 6:10: ‘Ang pagkamahigugmaon sa salapi mao ang gamot sa tanang pagkadaotan, ug tungod sa maong pangibog may mga tawo nga nanghisalaag gikan sa pagtuo ug ilang gipalagbaslagbasan ang ilang kaugalingon sa daghang kasakitan.’”
Kining maong mga interbiyo gihawiran una sulod sa duha ka bulan human nga miagas ang aseite. Gipanagna nga ang trabaho sa paghinlo sa palibot matapos niining higayona—sa Septiyembre 15 nga mao ang giplano nga petsa. Sa dihang ang trabaho sa paghinlo sa miagas nga aseite matapos ug sa dihang ang libolibong mga trabaho mohunong na ug sa dihang ang pagbaha sa dolyar mahubas, ang dugay nang molupyo nga nagtipig sa ilang espirituwal nga mga sukdanan nga tibuok latas niining tanan mohimog gikinahanglang mga kausaban.
Apan molabay pa una ang mga katuigan hangtod ang Valdez mahimong walay kisaw na usab gamayng lungsod sama niadto.
[Blurb sa panid 12]
“Grabe ang kagubot sa Valdez”
[Blurb sa panid 12]
Mga hulga sa kapintasan
[Blurb sa panid 13]
‘Ang gugma sa salapi, gamot sa pagkadaotan’