Kanang Matahom Kofu nga mga Kristal

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Hapon

IKAW ba sukad nalingaw sa katahom sa kristal nga alahas o mga kinulit? Lagmit kaayo. Apan sama sa kadaghanan nato, lagmit wala ka masayod giunsa sila paggama. Alang sa mas daghang impormasyon bahin niini, mangadto ta sa Kofu, Hapon, usa ka siyudad amihanan-kasadpan sa bantog nga Bukid Fuji. Kini usa sa kinadagkoang mga sentro nga nagagamag mahal nga bato sa kalibotan.

Nahauna, duawon nato ang Lapidary Research Institute, diin ang mga trabahante nagapahibalo kanato sa arkeolohikanhong mga kaplag nga nagapaila nga sa nangaging mga panahon gigamit sa Hapones nga mga manggugubat ang mga kristal ingong tumoy sa ilang mga udyong. Ang pila ka tumoy sa udyong tingali may petsa sa panahon ni Kristo. Nasayran usab namo ang bahin nga gidula sa mga kristal diha sa relihiyon. Ang relihiyong Shinto nahasentro sa kinaiyanhong mga butang sama sa adlaw, kabukiran, kakahoyan, ug kabatoan. Bisan unsa nga dili kasagaran maoy kandidato alang sa pagsimba. Busa sa dihang hikaplagan ang talagsaong mga kristal, sila gipreserbar sa lokal nga mga halaran.

Sulod sa panahong feudal sa Hapon, ang mga kristal talagsa rang gipalit o gibaligya. Apan sa 1867 si Emperador Meiji nagsugod sa pagmando ug wala madugay tapos niadto natapos ang sistemang feudal. Tungod sa maong kausaban, ang mga tawo sa maong panahon libreng nagmina ug nagbaligyag mga kristal. Natawo ang industriya sa kristal sa Kofu.

Unsa ang mga Kristal?

Si Propesor Kenro Tsunoda sa Yamanashi University nagatubag: “Ang pulong ‘kristal’ mahimong nagatumong sa bisan unsang gahing substansiya nga may regular, nagsublisubling kahikayan sa mga atomo. Ang mga diamante, tipik sa niyebe o snowflakes, ug bisan kasagarang asin sa lamesa maoy kristal sa estruktura.”

Diin ba gikan ang mga kristal? Si Propesor Tsunoda nagatubag: “Ang quartz nga mga kristal gilangkoban sa silicon ug oksiheno, ang duha ka labing dagayang elemento sa pinakakugan sa yuta. Tapos sa paglalang sa yuta, kini nabugnaw, ug ang mas gaang kemikal nga materyales mipaibabaw. Sa pagkagahi niini, naporma ang nipis, batoong pinakakugan. Hinuon, ang init granitikong magma gikan sa sulod sa yuta may panahong molapos sa maong pinakakugan. Ang sangpotanan: usa ka bolkan. Sa ubang panahon ang magma motuybo nga igo lamang magpatunghag bungtod ilalom sa pinakakugan sa yuta.” Latas sa kasiglohan, ang kanunayng pagpataas ug hinayng pagbugnaw sa init nga magma nagpatungha sa panagsagol sa husto gayod nga mga elemento, mga temperatura, ug mga presyon aron maporma ang tin-awng quartz nga mga kristal.

“Bisan kon unsa ang ilang gidak-on o porma,” nagpadayon ang propesor, “ang maong mga kristal kanunayng may unom ka kilid. Ang ilang hamis, lapad nga mga nawong magtagbo sa 60 degree nga mga anggulo ug motalinis sa tumoy. Hinuon, sila dili sama kagahi sa mga diamante, nga maporma ilalom sa labi pang dakong kainit ug presyon. Pero wala sila makabaton sa kagahi nga siyete sa Mohs’ nga sukdanan sa kagahi, kon itandi sa nuybe alang sa mga sapiro ug mga rubies. Ug sila mahimong dagko kaayo.”

Gikan sa Mineral Ngadto sa Obra Maestra

Si Gn. Momose, tag-iya sa usa sa dagkong mga buhatan sa Kofu, malulutong miuyon sa pagpakita kanamo kon giunsa pagkuha ang mga kristal diha sa ilang dahol nga porma ug paggamag matahom nga mga bato. “Sa nangaging katuigan,” matud ni Gn. Momose, “ang kadaghanang kristal nga gigamit dinhi gimina sa Hapon. Karon, tungod sa ekonomikanhong mga katarongan, walay mga minahan nga nagalihok sa Hapon. Mga 480 ka toneladang kristal ang ginaangkat kada tuig, kadaghanan gikan sa Brazil, uban ang pila ka bato nga nagagikan sa Aprika, Kasadpang Alemanya, ug Tinipong Bansa.”

Ang mga bato ginatabas nga mga hiwa pinaagig Carborundum nga sulab, sama kaayo sa imong paghiwa sa pan. Dayon ang usa ka kapatas magakudlit sa bato kon diin niya tabason ang matag usa ka mahal nga bato. Aron sayon ang pagtabas, ang batid nga magtatabas magapatapot sa mahalong mga bato sa taas nga lipak. Dayon, nga maglingkod sa nagatuyok nga lamesa, mahanason niyang galingon ang mga nawong pinaagi sa kamot. Makagamit siya sa oval, brilliant, emerald, o ubang matahom nga mga tabas. Sunod, ang mga bato pasinawon diha sa nagabiyong lamesa. Ang matag usa ka bato gihimong usa ka obra maestra!

Ang bili ug katahom mapausbaw ug dako kon ibutang ang maong mga bato sa eleganteng enggaste pinaagi sa usa ka alahero. Miduaw kami sa usa ka lokal nga alahero ug nakakita sa maidlakong parada sa mga mahal nga bato. Among nakita nga ang nagkadaiyang mga butang magama gikan sa kristal: mga barpin, mga hemelos, mga pabug-at sa papel, tie tacks, mga pabitay sa kulentas. Ug sa bungbong mao ang nindot nga mga displey sa Bukid Fuji, buloknong mga langgam, ug ang bantog Hapones nga karpa.

Ang mga alahero nagagamit ug bulawan, platinum, puting bulawan, o plata sa daw di-matapos nga mga paagi sa pagpasundayag sa kinaiyanhong katahom sa mahal nga mga bato. Ug ang pagtapo sa mga kristal sa bililhong mga bato, sama sa mga diamante, mopauswag ug dako sa ilang katahom ug bili. Apan ang gagmitoyng quartz nga mga kristal diha sa dili kaayo matahom nga mga paluyo karon nagasilbing mga tigpatuyok diha sa mga orasan, mga telebisyon, mga radyo, ug ubang elektronik nga mga kasangkapan. Ug kinsay nasayod kon unsang umaabot nga kagamitan ang hikaplagan alang kanila? Kasamtangan, hinunoa, kita makontento sa pagsud-ong nga makadayeg sa ilang masidlakong katahom.

[Picture Credit Lines sa panid 23]

Yamanashi Jewelry Museum

The Shakado Museum of Jomon Culture