Pusil—Ang Dalan sa Kinabuhi

ANG taas nga linya sa pulang mga balay nga ginapaabangan nga nag-alinupong sa kinabuhi mibalik na sa normal. Ang dili-masaypang tingog sa awtomatiko ug semi-awtomatikong rinakrakay wala na makabungkag sa kahilom. Ang mga kidlap nga kalayo sa matag pagbuto sa mga armas wala na makahatag ug makapanglimbawot nga anino sa kagabhion, wala na makatabang sa pagdan-ag sa kulag kahayag nga mga dalan. Adunay mga lungag ang karaang mga tisa nga niini nalubong ang mga bala diha sa masoneriya tungod sa pinusilay sa miagi ug sa karon.

Ang kapolisan ug ang mga medikal nga mga tigsusi suhito kaayo sa mga kadalanan. Ang tipiganan sa mga armas nga may igong gahom nga maarmahan ang usa ka gamay nga puwersa sa kapolisan ang nakompiskar​—ang mga resulta maoy mga pagbuno, mga paghikog ug aksidente nga pinusilay, ug mga pangawat. Ang mga kartero ug mga basurero namalibad sa pagserbisyo sa komunidad tungod sa kahadlok nga masapnan sa ulan sa mga bala. Ang mga bata wala pagulaa sa ilang mga balay, apan ang uban naigo sa mga bala nga gitiro gikan sa tinuyo o sa wala kaayo mapunting nga mga pusil nga milapos sa mga bentana ug mga bungbong ug mibanda sa mga lawak.

Kon ikaw nagpuyo sa usa ka dakong siyudad, malagmit nga ikaw pamilyar sa talan-awon nga gihubit dinhi, kon ikaw dili usa ka nakasaksi, nan usa ka tumatan-aw sa balita sa TV sa gabii. Diha sa kadaghanang mga siyudad ang pinusilay ordinaryo na kaayo nga kini wala na itaho sa lokal nga mga mantalaan. Sa masubsob, kini wala ra sa kumingking kon itandi sa daghan pang ubang mga pagpamatay nga nakakuha sa balita sa adlaw-adlaw diha sa ubang mga siyudad o sa ubang mga bahin sa kalibotan.

Ang talan-awon sa pagpamatay sa California, pananglitan, nahimong balita diha sa daghang bahin sa kalibotan sa dihang gipaulanan sa usa ka mamomosil ug usa ka gatos ka lukon nga bala sa masinggan ang usa ka grupo sa mga bata nga nagtungha sa elementarya, nga nakapatay ug 5 ka estudyante ug nakasamad ug 29 pang uban sa wala pa maghikog ginamit ang pistola. Ang Uropa ug ang Tinipong Bansa nakabasa usab sa balita sa usa ka tawong buang kinsa nakapatay ug 16 ka tawo sa Inglatera ginamit ang usa ka AK-47 nga riple. Sa Canada usa ka tawo nga nagdumot sa mga babaye moadto sa Montreal University ug giposil ug gipatay ang 14 ka babaye. Gawas kon makalipong ang gidaghanon sa mangamatay, ang kadaghanan sa mga pagpamatay pinaagi sa mga pusil, aksidente man o tinuyo, hinunoa, panagsa ra nga ibalita gawas sa siyudad nga nahitaboan niini.

Ang Pangdani sa Pusil

Ang lokal, estado, nasodnon, ug internasyonal nga mga ahensiya sa tigpatuman sa balaod ug ang mga lider naglibog sa pagsulbong sa mga kamatayon nga ang hinungdan mao ang mga pistola ug dagko-dagkong awtomatiko ug semi-awtomatikong mga hinagiban nga anaa sa mga kamot sa mga kriminal ug sa mga tawong nalisoan ug utok. Ang International Association of Chiefs of Police nagbanabana nga duolan sa 650,000 ngadto sa 2,000,000 ka semi-awtomatiko ug awtomatikong mga armas “tingali anaa sa mga kamot sa mga kriminal sa tibuok nasod sa [U.S.A]​—usa ka panon sa mga tawong daotan nga may kalagmitang malangkit kanunay sa pinusilay,” mitaho ang U.S.News & World Report.

Gibanabana nga sa Tinipong Bansa lamang, halos matag ikaduha ka panimalay adunay pusil. Bisag ang bug-os nga gidaghanon sa mga pusil nga gipanag-iya sa mga Amerikano dili matino, ang dili pa dugay nga mga pagbanabana nagpakita nga 70 ka milyong mga Amerikano adunay labing menos 140 ka milyong mga riple ug 60 ka milyong mga pistola. “Ang pribadong armas sa nasod daghan kaayo nga igong makatagana ug usa ka pusil halos sa matag tawo, babaye ug bata sa nasod,” misulat ang U.S.News & World Report. Nakita ba nimo kini nga makapakurat?

Sa Uropa usab ang mga lungsoranon nahimong samag usa ka armadong kampo. Ang Inglaterra naningkamot sa pagsulbad sa problema niini bahin sa armas samtang dugang ug dugang daotang elemento ang bug-os nga nag-armar sa ilang kaugalingon. Sa Kasadpang Alemanya ang ilegal nga pagtago ug mga rebolber gibanabana nga kapin sa 80 porsiento sa tanang mga hinagiban nga naapod-apod. Ang kadaghanan niini, sumala sa mga taho, kinawat gikan sa “mga tipiganan sa armas sa kapolisan sa Aleman, sa mga polis sa utlanan, sundalong Aleman ug sa mga tindahan sa NATO.” Ang Switzerland gitaho nga adunay labing taas nga gidaghanon sa pribadong mga rebolber nga nabatonan sa kalibotan. “Ang tanang masinundanon sa balaod nga mga Swiso adunay mga pusil, ug ang tanang lalaki nga mahimong mosulod na sa pagkasundalo kinahanglang magbaton diha sa balay ug riple nga mas gamhanan kay niadtong gigamit sa pagpamatay diha sa Stockton [California],” mitaho ang The New York Times sa Pebrero 4, 1989.

Sa pila ka adlaw nga bag-o pang milabay, ang The New York Times mitaho nga sa San Salvador, “ang mga pusil maoy sama ka komun diha sa mga bat-ang sa mga lalaki sama sa mga pitaka. Ang mga supermarket, kansang mga guwardiya magbantay sa mga agianan nga may mga pistola, nagmando sa mga pumapalit sa pagbilin sa ilang mga armas diha sa tipiganan sa atubangan sa mga pultahan.” Sumala sa magasing Asiaweek sa Pebrero 1989, ang gobyerno sa Pilipinas “miangkon nga ang nasod gibahaan sa labing menos 189,000 ka walay lisensiya nga mga rebolber. Kana, dugang pa sa 439,000 ka lisensiyadong armas, nga nagkahulogan nga ang mga armas diha sa mga kamot sa pribadong mga indibiduwal mas daghan pa kay sa nabatonan sa puwersa militar, nga dunay duolan sa 165,000 ka regular nga sundalo. Ug ang ilegal nga pagpasulod sa armas senemanang ginakompiskar diha sa internasyonal nga tugpahanan ug sa pantalan sa Manila.”

Ang malinawon nga Canada, diin ang Balaod Batok sa Krimen mapig-otong nagdili sa pagbaton ug sa paggamit ug rebolber, nakakita ug inanay nga pagsaka sa mga kalapasan nga nalangkit ang rebolber. Sa kataposan sa 1986, dihay mga 860,000 ka narehistro ginakutohan nga mga rebolber sa Canada. Kana wala mag-apil sa pribadong mga koleksiyon sa awtomatikong mga hinagiban nga nabatonan sa wala pa ang 1978. Miingon ang usa ka beteranong opisyal sa kapolisan sa Canada: “Ang gusto ko lang masayran mao nga kon nganong ang mga tawo sa Canada mibatig panginahanglan sa pagbaton ug usa ka pusil, usa ka riple o shotgun.”

Sa dihang temporaryong gidili sa gobyerno sa U.S. ang pag-importe ug semi-awtomatikong mga armas, ang mga resulta wala-dahoma. Ang natarantar nga mga pumapalit naghulat ug taas nga mga oras diha sa linya aron sa pagpalit sa mga armas nga anaa sa mga tindahan sa armas sa palibot sa nasod. “Kini maoy usa ka paghugpa sama niadtong paghugpa aron makabaton ug yuta sa Oklahoma,” miingon ang usa ka pumapalit kinsa naglinya aron sa pagpalit ug usa sa nahibilin sa mga baligya. Kini mapalit niadto ug mga $100 sa wala pa idili ang pag-importe. Karong adlawa ilang gipamaligya kini hangtod sa kantidad nga $1,000 ang kada usa. “Kining mga pusila nagasulod ug nagagawas ug 30 sa usa ka adlaw,” miingon ang usa ka malipayong tag-iya sa tindahan. “Ilang gipamalit kining tanan, ang tanan ug bisan unsa nga ilang mabatonan,” siya miingon. “Ang ilang nahimo maoy pagbutang ug usa ka hinagiban diha sa panimalay sa tanan,” miingon ang laing tag-iyag tindahan sa pusil.

Usa ka balaod sa estado sa Florida, sa Tinipong Bansa, mitugot sa mga tag-iyag pusil sa paglakaw diha sa publiko nga may pusil nga nabakos sa ilang mga hawak o natago diha nila. Gikahadlokan sa uban nga kini mosangpot ug pinusilay diha sa mga eskina sa dalan, nga makapahinumdom sa panahon sa dili-sibilisado nga Kasadpan. Ang usa ka hawas sa Estado sa Florida miingon: “Ang mensahe nga among ginapagawas mao, ‘Dili na kami makapanalipod kaninyo, busa pagbaton na lang kamo ug pusil ug himoa ang inyong labing maayo.’” Ug kon hukman ang mga halin sa pusil, libolibo ang nagahimo niana.

Nganong may kalit nga kabuang alang sa mga pusil​—ang uban gamhanan kaayo nga kini molusot pa sa sementong mga bungbong ug makapabuto ug 900 ka lukon sa usa ka minuto, nga gihimo alang sa bugtong katuyoan diha sa kombati sa panggubatan? Ang ubang awtoridad nag-ingon nga ang pusil adunay “pangdani sa sekso” nga nagpahimo niini nga ilabinang madanihon sa mga lalaki. “May pagkamatso ang pagdala ug labing dako, labing ngil-ad ug labing puwersadong armas nga mabatonan,” miingon ang usa ka opisyal sa gobyerno. “Alang sa mga lalaki ilabina, ang mga pusil nagapukaw ug madanihong pagbalik ngadto sa ilang pagkabatan-on,” misulat ang usa ka reporter. Ang ubang mga institusyon sa bangko minunot niining mistiko nga pusil pinaagi sa pagtanyag ug mga pistola baylo sa pagbayad ug tanto sa mga sertipikasyon sa deposito. Ang mga taho nagpakita nga ang promosyon nahimong popular kaayo sa mga tigdeposito.

Sa tibuok-kalibotan, ang halin sa pusil nagdagsa. Asa kini matapos? Kanus-a nga ang matag lalaking membro sa katilingban makapanag-iya sa labing menos usa o kapin pa nga pusil? O ang mga pusil alang ba lamang sa mga lalaki? Palandonga ang pila ka makaiikag nga mga kamatuoran sa sunod nga artikulo.