Pusil—Ang Dalan sa Kamatayon
“SILA may mga handurawan,” matud sa usa ka iladong polis, “nga tionan nilag pusil ang usa tawo ug sila na ang mogahom ug kon kana dili mosaler, sila magpanuko, sama sa kadaghanang mga polis nga magpanuko sa usa ka pamilok, ug kana pagabayran nila sa ilang mga kinabuhi.” Aduna usay obserbasyon gikan sa usa ka iladong komisyanado sa kahilwasan sa publiko sa U.S.: “Daghang tawo ang dili modawat sa kamatuoran nga ang pagbaton ug usa ka pusil nagkahulogan sa pagkahimong andam sa pag-atubang sa sangpotanan sa pagpatay ug tawo. Kon ikaw dili gayod motiro ug tirohon ka sa kriminal, labi pa gayod nga peligroso ang pagbaton ug usa ka hinagiban kay sa dili pagbaton niana.”
Sa kataposan, matuod kini: “Bisan ang diyutayng paghanduraw mopaila kanato nga kining may ngalan nga hinagiban motultol ngadto sa dugang, dili diyutay, nga problema,” misulat ang usa ka babayeng reporter—usa ka membro sa kuwerpo sa kapolisan ug siya hingigo. “Ang mga babaye nga namalit ug ‘nindot’ nga mga pusil mobati bag kaanindot sa napusgay nga utok? Ang resulta dili nindot. Nakakita ka na bag usa ka tawo nga nabungkag sa pusil ang iyang nawong?” O, siya nangutana, “makapunting ka ba sa kasingkasing?”
Unsa ka dali nimong makuha ang imong tinagoang pusil kon kalit nga makasugat ka ug usa ka tig-atake? Palandonga ang iyang kaugalingong kasinatian: “Sa giatake ako—sa usa ka nabuang nga giyanon nga may dalang sundang—ang sundang diha na sa akong tutunlan sa nakita o nadungog ko ang tig-atake. Kon hulboton pa nako ang pusil, kinsa ba unya ang makadaog niini?” Unya siya midugang: “Ako wala mangandoy nga magbaton ug usa ka pusil alang sa panalipod sa kaugalingon. Dili kini isyu bahin sa moralidad; kini maoy isyu bahin sa praktikalidad.”
Karon tagda ang pipila ka makatugaw nga mga kamatuoran. Diha sa “talagsaong pinosilay tali sa mga tagbalay ug sa mga kawatan nga mahitabo, ang kawatan tingali ang dali nga makapamatuod nga mas batid sa paggamit sa iyang pusil ug ang tagbalay ang mahidangat hinoon sa morge,” mitaho ang magasing Time sa Pebrero 6, 1989. Bisag makasanta pa ang pusil sa krimen, kini matabonan sa ubang malaglagong mga butang. Palandonga, pananglitan, ang mga paghikog. Sa Tinipong Bansa lamang, sulod sa usa 12 ka bulan nga yugto, kapin sa 18,000 ka tawo ang nagpusil sa ilang kaugalingon sa kamatayon.
Dili matino kon pila niini maoy mga hinanali ra nga mga lihok nga dili unta mahitabo kon wala pay pusil nga makuha sa bag o sa hunos. Sa pagkatinuod, ang pagkadali nga makuha nakasanta sa mga biktima sa pagbaton ug igoigong panahon sa makataronganong pagpalandong ug tingali makaluwas sa ilang mga kinabuhi. Kon idugang ang gidaghanon sa mga naghikog sa U.S. pinaagig mga pusil diha sa ubang bahin sa kalibotan ang total walay duhaduha makalilisang gayod.
Ang magasing Time sa Hulyo 17, 1989, nagtaho nga sa unang semana sa Mayo 1989, 464 ang gipusil ngadto sa kamatayon sa Tinipong Bansa lamang. “Niining tuiga kapin sa 30,000 pang uban ang miduyog sa ilang kapalaran,” miingon ang Time. Ang magasin mitaho nga “mas daghang Amerikano ang namatay sa samad sa pusil sa matag duha ka tuig kay sa nangamatay hangtod karon sa AIDS. Sa susama, ang mga pusil nakapatay ug mas daghang Amerikanong mga kinabuhi sa duha ka tuig kay sa tibuok Gubat sa Viet Nam.”
Ang mga ginikanan nga adunay mga pusil maoy mopas-an sa responsabilidad alang sa ilang mga anak nga mogamit niini sa paghunos sa ilang kaugalingong mga kinabuhi o sa mga kinabuhi sa uban. “Ang pagsulbong sa mga paghikog sa mga batan-on sa 1988,” misulat ang usa ka mantalaan, “ikalangkit sa bahin sa kasayon sa pagkuha sa mga pusil samtang ang mga tag-iyag-balay nagtumpig mga hinagiban sa pagpanalipod sa ilang mga pinuy-anan, ang kapolisan miingon. . . . Kon ikaw adunay hinagiban sa balay, moabot ra ang panahon nga makuha kini sa bata.” “Sa miaging tuig [1988], giposil sa kapin sa 3,000 ka bata ang ubang mga bata,” mitaho ang Hunyo 1989 nga balita sa telebisyon sa U.S.
Mga ginikanan, nahibalo ba kamo kon hain ang inyong mga pusil? Ang usa ka ginikanan nahibalo, ug ingon man usab ang iyang diyes-anyos nga anak nga lalaki. “Gikargahan niyag bala ang gamhanang riple nga igpangayam sa iyang amahan,” mitaho ang New York Times sa Agosto 26, “ug giluthang ngadto sa kamatayon ang usa ka batang babaye kinsa nanghambog nga mas hawod siya kay kaniya diha sa mga dula sa video.” Nahibalo ba kamo kon unsay sulod sa balonan sa inyong anak gawas sa mga sandwits ug cookies sa dihang inyo siyang ihatod sa eskuylahan? Wala ba kamo maghunahuna nga basin inyong pusil ang gidala? Unsay hunahunaon sa mga ginikanan sa singko-anyos nga kindergartin sa dihang ang mga opisyales sa eskuylahan nagpahibalo kanila nga ilang gikuha ang kinargahang .25-kalibre nga pistola gikan sa ilang anak nga lalaki diha sa daghag tawong kan-anan, samtang gatosan ka mga estudyante nangaon sa ilang mga sandwits, gatas, ug cookies?
Sa ulahi sa 1989, usa ka sayis-anyos nga primero-grado ang nadakpan nga nagpakita ug usa ka kinargahang pistola. Sa sama nga bulan gidakop ang 12-anyos tungod sa pagdaladala ug kinargahang pistola sa eskuylahan. Kining tanan nahitabo sa mao ra nga distrito sa eskuylahan. Sa Florida, ang usa ka estudyante wala makaikyas sa katalagman sa usa ka kinargahang pusil diha sa mga kamot sa usa ka bata. Siya gipusil sa likod sa dihang aksidenteng nakablit sa 11-anyos nga batang babaye ang pusil nga iyang gidala sa eskuylahan aron ipakita sa iyang mga higala.
“Ang atong batang gagmay nga mga sayis-anyos mamauli sa balay ug halos ang tanan nahibalo nga adunay pusil diha sa ilang balay,” miingon ang usa ka prinsipal sa eskuylahan. “Daghan kanila nakakita sa resulta sa usa ka pusil,” miingon ang usa ka magtutudlo sa tersero-grado. “Tingali usa ka amahan, o uyoan o igsoon wala na diha sa ilang balay ingong resulta sa usa ka pusil,” siya miingon. Ang ubang mga sistema sa eskuylahan nakakaplag ug panginahanglan sa pagtaod ug metal detectors aron matiktikan ang mga pusil nga dalhon sa mga bata pa kaayo, bisag dili na hisgotan pa ang edad-edarang mga estudyante! Dili ba ang mga ginikanan maoy mangabaga sa responsabilidad sa mga lihok sa ilang mga anak, ilabina sa mga ginikanan nga nakakita nga angay magbaton ug mga pusil diha sa ilang mga balay nga diin makita kana sa ilang mga anak?
Tingali lingawon sa mga ginikanan ang ilang kaugalingon nga ang ilang mga pusil gitago sa dapit nga dili makit-an sa ilang mga anak ug sa uban. Pagkaalaot, hinunoa, ang patay nga mga bata nagpamatuod nga sayop ang ilang mga ginikanan. Lain pa, palandonga ang dayag. “Hinoon, dili nimo kana mabatonan sa duha ka paagi,” matud sa usa ka hepe sa kapolisan. “Kon tinuod nga imong giampingan ang imong pusil aron ang inosenting mga tawo sa imong balay, ang imong mga anak o mga bisita o uban, dili mapildi niana, nan dili [nimo] makuha kanang pusila alang sa katuyoan sa emerhensiya nga [imong] gipalit kana.”
Gibanabana sa kapolisan nga kon ugaling magamit man ang pusil sa balay, “kini unom ka beses nga mapabuto diha sa usa ka membro sa pamilya o higala kay sa manunugok,” mitaho ang magasing Time. “Ang asawa o inahan maghunahuna nga siya nakadungog ug kasikas sa kawatan ug mosangpot nga pusilon ang bana o anak nga gabii nang mopauli sa balay,” matud sa usa ka komisyonado sa kahilwasan sa publiko. ‘Nan, sa unsang paagi mapanalipdan sa mga tawo ang ilang mga balay?’ siya gisukna. “Tingali ang labing maayong paagi aron panalipdan ang imong kaugalingon mao ang dili-pagtagad na lang sa imong mga kabtangan inay ang imong kinabuhi. Ang kadaghanan sa mga kawatan ug mga maglulungkab anaa dinha aron mangawat, dili aron mopatay. Ang kadaghanan sa mga namatay sa mga rebolber diha sa balay nahimo sa mga pusil sa tag-iya sa balay. Diha sa bisan unsang kaso, ang mga molupyo sa siyudad kinahanglang maningkamot sa pagpauswag sa ilang panalipod pinaagig pagporma ug kontra-krimen mga grupong ‘tigbantay.’” Ug, sa kataposan, ang tag-iyag mga pusil angayng mosukna sa ilang kaugalingon kon sila ba andam sa paghunos ug kinabuhi sa laing tawo aron mapanalipdan ang mga sulod sa ilang bag o pitaka o ubang mahalong mga butang sa balay.
Kon ikaw maalamon, ikaw dili mosukol sa usa nga naghulga sa imong kinabuhi alang sa imong mga butang. Ang imong kinabuhi mas bililhon kay niini.