Nganong Usa ka Modernong-Adlaw nga Hampak?
“ANG pagpaniwang nahimong pinakaimportante nga butang sa akong kinabuhi,” miangkon ang 34-anyos nga si Ann. Ang iyang kahadlok nga motambok mitultol ngadto sa usa ka pinugngan kaayong pagkaon ug sa pagkawala sa 30 ka kilo sa mubo lang nga panahon. “Siya niwang kaayo ug maorag gikan pa sa kampo konsentrasyon,” ang iyang bana nag-ingon.
Unya, tungod sa grabeng kagutom, siya misugod sa hinobrang pagkaon. Human niana, aron dili motambok, siya migamit ug mga purga ug pinugos nga pagsuka aron makuha ang pagkaon. ‘Sa unsang paagi nahimo sa usa ang maong ngil-ad nga batasan?’ basin ikaw matingala.
“Sayon lang kay sa imong gihunahuna,” misugilon si Ann. “Buot lang nako nga magpaniwang. Adunay dakong pagpiit sa mga babaye aron tan-awong posturawo. Ako naimpluwensiyahan sa mga magasin sa uso, nga nagpasiugda nga mahimong ‘niwang, niwang, niwang.’ Busa ako determinado gayod nga magpaniwang kaayo ug madanihon.”
Si Ann sa ingon wala makalingkawas sa mga abnormalidad sa pagkaon. Siya nailalom niana sa napulo ka tuig. Sumala sa giingon niya: “Dili gayod ka magdahom nga mosangpot sa ingon niini.” Apan si Ann wala mag-inusara. Siya apil sa gibanabanang usa ka milyong Amerikana nga adunay anorexia nervosa o bulimia matag tuig. Daghang lalake usab ang nakabaton niining mga abnormalidad sa pagkaon, ug daghang lalake usab ang sobra kaayog timbang. Apan unsa kini nga mga abnormalidad?
Ang mga Abnormalidad
Anorexia nervosa giila pinaagi sa grabe o dugayng kalisod o pagdumili sa pagkaon tungod sa emosyonal nga panagbangi. Kini dili tungod sa mga sakit sa lawas. Kini nga kahimtang motultol ngadto sa talagsaong pagkawala sa timbang. Ang tawo—kasagaran usa ka batan-on nga babaye—nahadlok kaayo nga motambok ug mibating tambok kaayo sa dihang manghugo. Ang pagregla mohunong. Siya dili buot nga magpabilin sa iyang timbang nga labaw sa minimum nga normal sa iyang pangidaron ug gitas-on.
Bulimia giila pinaagi sa balikbalik hinobrang pagkaon, nga mao, dili mapugngang pagkaon ug daghan sa mubo nga panahon. Human niana, ang usa nga adunay bulimia maningkamot sa pagwala sa mga calories pinaagi sa pugos nga pagsuka, paggamit sa mga purga ug pampaihi, o kusog nga ehersisyo. Ang gikabalak-an kanunay sa usa nga adunay bulimia mao ang korte sa lawas ug gibug-aton.
Pinugos hinobrang pagkaon giila pinaagi sa dili mapugngang pagkaon, sundan sa pagbating sad-an ug mga pabati sa kaulaw bahin sa batasan ug pagdugang sa timbang. Ang dili kapugong palakaon maorag hinobrang mokaon sa dihang nabalisa o naukyab. Ang pagkatambok kasagarang moresulta, sanglit ang pinugos sobrang mga palakaon sa katibuk-an dili molikay mismo sa pagkaon.
Apan ang yanong pagdugang o pagkawala sa timbang, o ang pagkatambok o pagkaniwang, wala magpaila nga ikaw adunay abnormalidad sa pagkaon. Basin adunay genetik o lawasnong mga hinungdan. Ang abnormalidad sa pagkaon motungha sa dihang ang tinamdan sa usa bahin sa pagkaon ug timbang nadaot na. Dayon ang usa mokaon—o modumili sa pagkaon—tungod sa lalom emosyonal nga mga kahasol.
Nagakadaghan
Ang kadaghanang mga awtoridad nagtaho sa pagdaghan sa mga abnormalidad sa pagkaon, ang uban nagtawag pa kanila nga usa ka epidemya. Sa usa ka artikulo nga nag-ulohang “Eating Disorders: Implications for the 1990’s,” ang mga tigdukiduki miingon nga kini nga mga abnormalidad “miuswag kanunay sukad sa 1970 ug karon sagad nga ikasugat diha sa klinika.” Gikataho, nga 150,000 ang namatay matag tuig gikan sa mga komplikasyon nga nalangkit sa anorexia nervosa ug bulimia.
Apan, si Ann bug-os nga naulian. Siya bulahan. Ingon ka daghan sa 21 porsiento niadtong adunay anorexia nervosa namatay tungod niini. Ang mga laraw sa paghikog maoy kumon niadtong adunay bulimia, ug daghang mga doktor nagtaho nga untersia sa ilang mga pasyente misulay sa pagpakamatay.
Kini nga mga abnormalidad sa pagkaon nagaapektar sa tanang edad, kaliwat, ug mga rasa ug sa tanang lebel sa katilingban. Kining nagatubong hampak mihugop sa daghang ugmad sa ekonomiya nga mga yuta. Sa Hapon ang pagtubo gitaho nga “kalit” sukad sa 1981. Sa Sweden, Britanya, Hongkong, Habagatang Aprika, Australia, ug Canada, ang tanan adunay pag-uswag.
Apan nganong ang mga abnormalidad sa pagkaon, bisag gitaho na sa ginatos ka katuigan, nahimong epidemya sa ika-20ng siglo?
“Ang Altar sa Pagkaniwang”
Human sa 40 ka tuig nga panukiduki, si Dr. Hilde Bruch nagpatin-aw: “Ako nawili sa pagsaysay niini sa pagpasiugda ug dako nga ang mga dapit sa Uso sa pagpaniwang. . . . Ang mga magasin ug mga sine nagdala sa samang mensahe, apan kanunay kaayo mao ang telebisyon, nagpatugbaw niana, adlaw ug gabii, nga ikaw higugmaon ug tahoron lamang kon niwang ka.”
Una pa sa tuig 1900, ang pagbiste sa uso nga mga sinina maoy pangunang kabalaka sa mga adunahan. Apan pagkatapos sa Gubat sa Kalibotan I (1914-18), ang pag-abot sa mga department stores, mga magasin sa babaye, ug letrato sa urog mimugnag nagauswag nga interes sa uso taliwala sa daghang mga babaye. Ang mga bag-ong uso gihimo sa dinaghan diha sa parehong sukod. Apan sa pagsul-ob niini, ang babaye angayng adunay “hustong” porma. Busa, ang dili maayog mga korte sa lawas maoy hinungdan sa kaguol ug kaulaw alang sa mga babaye nga dili makasukod sa maong maurogon nga mga sinina.
Unya, sa 1918, ang unang himalitan kaayong libro sa pagdiyeta sa Amerika naglangkit sa pagkontrolar sa timbang ngadto sa pagpabili-sa-kaugalingon. Ang pagkatambok diha sa mga babaye gilantaw ingong usa ka depekto sa kinaiya ug usa ka sosyal nga kakulian. Sa iyang librong Fasting Girls, si Joan Brumberg nagbatbat sa resulta: “Ingong sangpotanan, sa mga 1920 ang panggawas nga panagway nahimong mas importante kay sa pangsulod nga kinaiya tungod kay ang pangdani sa sekso nagpuli sa espirituwalidad ingong ‘nagasidlak nga pahiyas’ sa babaye. . . . Daghan ang nagtuo nga ang kadak-on ug ang porma sa lawas maoy usa ka sukod sa pagpabili-sa-kaugalingon.”
Busa, usa ka sobrang kabalaka bahin sa pagdiyeta ug pisikal nga kaanyag naugmad. Karong adlawa, gibanabana nga 50 porsiento sa mga babaye sa Tinipong Bansa ang nagadiyeta matag karon ug unya, kadaghanan kanila tungod sa pagpaanyag! Usa ka surbi nga gihimo sa Glamour nga magasin nangutana sa 33,000 ka mga babaye: “Unsay mopahimo kanimong malipayon?” Kuwarentaydos porsiento ang mitubag, “Pagkunhod sa timbang.” Kana halos duha sa daghang laing kapilian nga gitanyag sa surbi, sama sa “Kalamposan sa trabaho.”
Samtang kita mosulod sa mga tuig 1990, ang pagkaniwang nahimong simbolo sa kalig-on, kalamposan, ug kamadanihon. “Sa atong dugay na ug gastosong pagsimba sa altar sa pagkaniwang, dili katingalahan nga daghan kaayo sa batan-ong mga babaye karon naghimo sa pagdiyeta nga usa ka artikulo sa pagtuo,” miingon si Brumberg. Usa ka tin-aw nga resulta? Usa ka epidemya sa mga abnormalidad sa pagkaon.
Bisan pa sa sosyal nga pagpiit nga maniwang, dili tanang mga babaye ang nakabatog mga abnormalidad sa pagkaon. Busa, kinsa man diay ang dali nga matakdan?
[Kahon sa panid 3]
Mga Riyesgo sa Panglawas Tungod sa mga Abnormalidad sa Pagkaon
Anorexia Nervosa
Mga abnormalidad sa dugo, abnormal kubos nga presyon sa dugo, abnormal nga pagduka o kaluya, iregular nga pagpitik sa kasingkasing, kalit nga paghunong sa pinitik sa kasingkasing, pagdalag sa panit, abnormalidad sa hormone, paghunong sa regla, menos ug timbang sa bukog.
Bulimia
Iregular nga regla, luyang kaunoran ug paminhod, pagkahubas sa tubig, pagkalipong, pagkapapas sa enamel ug panglungag sa ngipon, dili kaantos sa tugnaw, pangapoy, problema sa pagtunaw, iregular nga pitik sa kasingkasing nga mohatod ug kalit nga atake sa kasingkasing, pagkasamad ug pagdugo sa esopago, sakit sa tiyan.
Pinugos Hinobrang Pagkaon
Langkit sa timbang nga pagtaas sa presyon sa dugo ug pangapoy, grabe nga pagpanambok (nagapataas sa riyesgo sa diabetes), sakit sa kasingkasing, kanser, mga abnormalidad sa hormone, ug mga bato sa apdo.