Mga Suliran sa mga Dula Karon

ANG mga tawo mangatarongan niadto nga importante ang mga dula tungod kay kini makapaugmad ug maayong kinaiya. Sila nangangkon nga ang mga dula makapalambog apresasyon sa kuging pagtrabaho, makataronganong pakigdula, ug kalipay sa pagdula. Apan alang sa kadaghanan karon, ang maong mga pangatarongan mabaw ra, maut pa ganing paminawon karon.

Ang sobrang paghatag ug pagtagad sa pagdaog maoy dakong suliran usab. Ang magasing Seventeen nagtawag niini nga “usa ka dili maayong bahin sa mga dula.” Ngano? Tungod kay, sa pagkutlo sa magasin, “ang pagkadaog mao nay mangibabaw sa mga kabalaka bahin sa pagkamatinud-anon, buluhaton sa tunghaan, kahimsog, kalipay, ug sa ubang labing hinungdanong bahin sa kinabuhi. Ang pagkadaog nahimong tanang butang.”

Ang eksperyensiya ni Kathy Ormsby, usa ka hawod kaayong magdudula sa kolehiyo sa U.S., gigamit sa pag-ilustrar sa makasubong resulta sa sobrang pagpasiugda sa kalamposan sa pagdula. Niadtong Hunyo 4, 1986, pipila ka semana human nga iyang nakuha ang kinalabwang nasyonal nga rekord sa 10,000-metros nga lumba sa dagan sa mga babaye sa kolehiyo, si Kathy misimang sa lumbaanan samtang nakigbangga sa kampeonato sa NCAA (National Collegiate Athletic Association), midagan paingon sa taytayan sa duol, ug milukso aron sa pagsulay sa paghikog. Siya wala mamatay, apan siya naparalisar gikan sa hawak hangtod sa tiil.

Si Scott Pengelly, usa ka sikologo nga tigtambal sa mga magdudula, miingon nga wala mag-inusara si Kathy. Human sa pagsulay ni Kathy sa paghikog, si Pengelly mitaho: “Nakadawat ako ug mga tawag sa telepono nga nag-ingon, ‘Sa akong hunahuna ako kini.’” Laing magdudula, si Mary Wazeter sa Georgetown University, kinsa nakakuha sa kinatas-ang nasyonal nga rekord sa tunga-sa-maraton, misulay usab sa paghikog pinaagi sa paglukso gikan sa taytayan ug naparalisar sa iyang tibuok kinabuhi.

Ang kapit-osan sa pagdaog, sa pagkinabuhi sumala sa ginalaoman kanimo, makalilisang, ug ang mga resulta sa kapakyasan mahimong madaoton. Si Donnie Moore, usa ka hawod nga pitcher o tiglabay sa bola sa California Angels, kulang na lang ug usa ka strike aron ang iyang tem makaapil sa 1986 World Series sa baseball. Apan ang tighapak sa bola sa Boston nakaigo ug usa ka home run, ug ang Boston nakadaog sa dula ug nakaapil sa kampeonato sa American League. Si Donnie nga sumala pa sa iyang mga higala nagpunay ug hunahuna sa iyang kaparotan, ug iyang giposil ug gipatay ang kaugalingon.

Sobrang Kompetisyon

Ang nalangkit nga suliran sa mga dula karon mao ang sobrang kompetisyon. Dili paghingapin ang pag-ingon nga ang mga magsasangka mausab, sa pagkamangtas. Sa dihang siya pa ang kampeyon sa heavyweight sa boksing, si Larry Holmes miingon nga kinahanglang mag-usab siya inigsulod niya sa ring. “Kinahanglang ibilin ko ang pagkamaayo sa gawas sa ring,” siya miingon, “ug ipasulod ang tanang pagkadaotan sulod sa ring, sama kang Dr. Jekyll ug Mr. Hyde.” Maugmad sa mga magdudula ang grabeng pagkaagresibo sa tinguha sa pagsanta sa ubang may samang abilidad sa pagpildi kanila.

“Kinahanglan may maindigon ka nga espiritu,” matud pa sa coach sa football niadto, “ug walay laing makahaling sa maong espiritu gawas sa pagdumot.” Bisan ang presidente niadto sa U.S. nga si Ronald Reagan gibalita nga iyang gisultihan ang usa ka tem sa football sa kolehiyo: “Mahimo nga bation ninyo ang mahinlong pagdumot sa inyong kontra. Usa kini ka mahinlong pagdumot sanglit kini walay tinuod nga kahulogan nga sama rang nagsul-ob sa uniporme sa dula.” Apan maayo bang ugmaron ang pagdumot sa kontra?

Si Bob Cousy, hawod nga magdudula sa basketball sa Boston Celtics, miingon kas-a mahitungod sa iyang asaynment sa pagbantay kang Dick Barnett, usa ka magdudula nga dakog iskor kanunay sa Los Angeles Lakers. “Milingkod ako sa akong kuwarto gikan sa buntag hangtod sa gabii,” miingon si Cousy. “Si Barnet lamang ang akong gihunahuna, akong gipalandong ang paagi sa pagdula batok kaniya ug sa pag-ugmad sa pagdumot kaniya. Sa dihang miabot kami sa basketball court, suko na kaayo ako nga kon miingon pa si Barnett kanako ug ‘hello’ seguradong mapatikaran nako ang iyang ngipon.”

Ang kamatuoran mao, piangan ug tuyo sa mga magdudula ang mga kontra, ug gantihan sila sa pagbuhat niini. Si Ira Berkow, usa ka magsusulat sa mga dula, miingon nga ang usa ka magdudula sa football nga nakaangol ug grabe sa usa ka magdudula nga dili na siya makadula “halogon ug gakson sa mga kauban sa tem tungod sa iyang maayong nahimo. Kon makahatag siyag igong makaangol nga mga makmak, . . . gantihan siya inigkatapos sa panahon sa mga dula sa football ug taas nga suweldo o, alang sa dili-kaayo iladong mga magdudula, dugang trabaho. Busa ang mga magdudula magarbohon sa pagsul-ob ug badge nga may mga angga diha niana, sama sa Bangis nga Joe Greene, Jack (nga Mamumuno) Tatum,” ug uban pa.​—The New York Times, Disyembre 12, 1989.

Si Fred Heron, usa ka defensive tackle sa football tem sa St. Louis, miasoy: “Gisultihan kami sa mga couch nga ang liog sa quarterback [sa Cleveland Browns] nabun-og. Sila misugyot nga, kon makahigayon ako, kinahanglang paningkamotan ko nga siya dili na makadula. Busa sa panahon sa dula nakaipsot ako sa linya sa mga magdudula, wala makaapas ang sentro ug ang guwardiya, ug didto siya nagbarog. Akong giipitan ang iyang liog sa akong bukton sa pagbali sa iyang liog, ug siya natumba ug nabuhian ang bola. Gidayeg ako sa akong mga kauban sa tem. Apan akong gitan-aw ang quarterback diha sa yuta nga gisakitan kaayo. Dihadiha nakahunahuna ako sa akong kaugalingon, ‘Nahimo na ba akong usa ka mananap? Dula ra kini, apan pag-angol ug tawo ang akong gihimo.’” Bisan pa, si Heron miingon: “Ang mga tumatan-aw nanindog sa pag-abiba kanako.”

Ang mga pagkaangol nga maoy resulta sa sobrang kompetisyon gikasub-an sa kadaghanan ingon nga usa ka dakong suliran sa mga dula karong adlawa. Sa pagkaalaot, milyon-milyon niining mga pangkaangol nalangkit diha sa kabataan nga gipailaila sa dula nga sobra ka maindigon nga bata pa. Sumala sa U.S. Consumer Product Safety Commission, matag tuig upat ka milyong mga bata ang ginamtambalan sa mga emergency room tungod sa mga samad nga nakuha sa dula ug gibanabana nga dugang otso milyones ang ginatambalan sa mga doktor sa pamilya.

Daghang mga bata karon nag-antos ug masubsob nga pagkaangol, nga talagsa rang makita sa unang mga katuigan. Sa unang mga katuigan ang mga bata magdula aron lang maglingawlingaw, mamauli sila sa balay kon sila masamdan ug dili na modula pag-usab hangtod nga ang bun-og o pag-ul-ol mawala. Apan diha sa sobra ka maindigon, organisadong mga dula, ang mga bata magpadayon sa pagdula, dugang daoton ang bun-og na o nagsakit nga mga bahin sa lawas. Sumala sa hawod nga tighapak ug bola niadto nga si Robin Robert, ang mga edaran mao ang hinungdan sa suliran. “Ilang pugson​—sa hunahuna ug sa lawas​—ang mga bata sa dugay nga panahon bisag dili pa sila andam alang niana.”

Kuwarta ug Panikas

Laing suliran diha sa mga dula mao nga ang kuwarta mao na ang nangibabawng kabalaka. Ang kadalo inay ang mabuot nga pagpakigdula ug pakigdulang malinis daw mao nay nangibabaw sa mga dula. “Ang katarong sa mga dula, ikasubong itaho, bug-os nawala sa katuigan sa 1980,” mahay pa sa kolumnista sa The Denver Post si Jay Mariotti. “Ang mga dula nahimo sa katuigang ’90 ingong usa ka mangtas nga puwersa sa atong kultura, usa ka dako kaayong higante, multi-trilyon-zilyong-dolyares nga industriya (sa aktuwal, $63.1 bilyon [usa ka libo ka milyon], ika-22 nga labing dako sa Amerika) nga tukmang tawgon usahay nga usa ka raket.”

Sa miaging tuig 162 ka dagkong liga sa mga magdudula sa baseball sa Tinipong Bansa​—kapin sa 1 sa 5 kanila​—nakasapi ug kapin sa usa ka milyong dolyares, nga mga kapin sa tres milyones dolyares ang kinadakoang suweldo. Karon, usa ka tuig nang miagi, kapin sa 120 ka magdudula pagabayran ug kapin sa dos milyones dolyares, apil ang 32 nga mokitag kapin sa tres milyones dolyares, ug labing menos usa makakitag kapin sa singko milyones dolyares, gikan sa 1992 hangtod sa 1995! Ang pangandoy sa salapi ug dagkong mga suweldo komun sa ubang mga dula usab.

Bisan diha sa mga dula sa kolehiyo, sagad salapi ang gipasiugda. Ang mga coach nga makadaog hatagag dakong ganti, nga makakitag duolan sa usa ka milyong dolyares sa usa ka tuig nga suweldo ug mga salapi nga madawat gikan sa mga negosyo tungod sa pag-endorsar o pagrekomendar sa ilang mga produkto ug mga serbisyo sa publiko. Ang mga tunghaan kansang mga tem sa football makaentra sa kataposan sa tuig nga dula sa Tinipong Bansa makadawat ug milyon-milyong dolyares​—55 ka milyon sa tuig nga dili pa dugay. “Ang football ug basketball tem sa mga kolehiyo kinahanglang makakitag kuwarta,” matud pa sa presidente sa kolehiyo si John Slaughter, “ug kinahanglang modaog sila aron makakitag kuwarta.” Kini moresulta ug mapintas nga siklo diin ang pagkadaog mahimong panganti​—uban sa dili maayong mga resulta.

Sanglit ang paghupot sa mga trabaho sa propesyonal nga mga magdudulag bola nagadepende sa pagkadaog, buhaton nila halos ang bisan unsa aron lang makadaog. “Dili na kini dula,” matud pa sa hawod nga magdudula niadto sa baseball si Rusty Staub. “Kini maoy usa ka mabangis, pisikal nga negosyo.” Ang panikas kaylap. “Kon dili ka manikas, wala kay paningkamot nga modaog,” misaysay ang outfielder sa baseball si Chili Davis. “Imong buhaton ang kutob sa imong mahimo kon ikaw dili masakpan,” miingon ang infielder sa New York Mets nga si Howard Johnson.

Busa ang moral nga kinaiyahan ginadaot, ug kini maoy usa ka dakong suliran usab sa mga dula sa kolehiyo. “Ang ubang mga coach ug mga direktor sa dula manikas,” miadmiter si Harold L. Enarson, presidente niadto sa Ohio State University, “samtang ang mga presidente ug mga sinaligan walay pagtagad.” Sa tuig nga dili pa dugay, 21 ka unibersidad sa Tinipong Bansa ang gipamulta sa National Collegiate Athletic Association tungod sa mga paglapas, ug dugang 28 ka unibersidad ang giimbestigar pa.

Dili ikahibulong nga ang mga lagda sa batan-ong mga magdudula nadaot, nga maoy laing dakong suliran sa mga dula karong adlawa. Ang paggamit ug droga aron mas momaayo pa ang pagdula komun, apan ang pagkuhag edukasyon nagkamenos. Usa ka pangunang pagtuon nagpamatuod nga ang mga magdudula sa tunghaan nga dunay dagkong mga programa sa pagdula nagagugol ug mas daghang oras sa pagdula sa panahon sa mga dula kay sa ilang pagtuon ug sa pagtambong sa klase. Usa ka pagtuon nga gihimo sa gobyerno nakakaplag usab nga ubos sa 1 sa 5 ka magdudula ang makagraduwar diha sa usa sa tulo ka kolehiyo sa Amerika ug unibersidad nga may dagkong mga programa sa basketball alang sa mga lalaki.

Bisan taliwala sa pipila ka estudyante nga sa ulahi molampos sa pagkahimong propesyonal nga magdudula ug kanunayng makakuhag dakong suweldo nahimong alaot nga mga karakter. Sila dili makaarang sa pagdumala sa ilang mga panalapi ug sa pag-atubang sa kinabuhi nga realistikanhon. Si Travis Williams si kinsa namatay sa miagi lang nga Pebrero nga walay kapuy-an sa edad 45 maoy usa lamang ka pananglitan. Niadtong 1967, samtang nagdula sa Green Bay Packers nga tem sa football, natukod niya ang rekord sa propesyonal nga football sa U.S. nga wala pay nakalabaw hangtod karon, sa pag-apas sa bola nga nagpaingon sa kontrang tem human nasalo ang bola dihang gipatiran sa aberids nga 37.6 ka metro. Siya miingon nga samtang nagtungha pa sa kolehiyo “siya dili kinahanglang mosulod pa sa klase. Motungha lamang siya sa panahon sa praktis ug sa mga dula.”

Mga Suliran nga Nalangkit ang Tumatan-aw

Karon ang mga tawo mas daghag panahong magugol sa pagtan-aw sa mga dula kay sa pagdula niana, ug dakong mga suliran ang misangpot. Alang sa usa ka butang, ang pag-adto sa mga dula sagad nalangkit sa pagkaladlad sa malaw-ay ug mapintas nga batasan sa ubang mga tumatan-aw. Komun ang mga away diha sa emosyonal kaayo nga atmospera diha sa pipila ka okasyon sa mga dula, ug ginatos ang nangasamdan ug napatay samtang nagtan-aw.

Apan karong adlawa ang kadaghanang mga tumatan-aw dili presente sa pisikal sa mga okasyon sa dula; nagtan-aw sila niini diha sa telebisyon. Sa Tinipong Bansa, usa ka 24-oras nga channel sa mga dula nagagugol ug mas daghang panahon sa adlaw-adlaw nga mga balita sa dula kay sa bisan unsang dagkong mga estasyon nga nagagugol sa adlaw-adlaw nga pagsibya sa mga balita! Apan ang pagtan-aw ba sa mga dula diha sa pribasiya sa balay walay suliran?

Dili gayod. “Sulod sa daghang tuig ang akong bana nakaila halos sa tanang propesyonal nga mga magdudula,” miingon ang usa ka babaye, “ug siya wala mag-inusara. Pipila lang ang iyang mga higala nga dili magtan-aw sa mga dula sa regular. Ang labing dakong kadaot nga nalangkit niining kalihokana,” matud pa niining babayehana, “mao ang impluwensiya niini sa mga bata.” Siya midugang: “Naglagot ako nga gigugol sa akong bana ang iyang personal nga panahon sa pagtan-aw sa mga dula nga walay paghunahuna kanako o sa mga bata.”

Talagsa ra ba kining maong reklamo? Dili gayod. Diha sa mga panimalay halos sa tanang bahin sa kalibotan, adunay mga membro sa pamilya nga sobrang makagugol ug panahon sa pagtan-aw sa mga dula nga napasagdan na lang ang ubang mga membro sa pamilya. Usa ka taga Brazil nga asawa naghisgot sa usa ka peligrosong resulta: “Ang gugma ug pagsalig sa bana ug asawa anam-anam nga madaot, nagapameligro sa kaminyoon.”

Ang mga mahigugmaon sa mga dula sagad dili-timbang sa ubang mga paagi usab. Ilang gihimo ang mga magdudula nga mga idolo, diin nakita sa ubang mga magdudula mismo nga usa ka suliran. “Sa miadto ako sa akong kaugalingong lungsod, ang mga tawo nagbarog didto ug nagtan-aw kanako ingon nga daw nagpaabot sila nga panalanginan sa Papa,” matud pa sa hawod nga magdudula sa tennis sa Alemanya nga si Boris Becker. “Inigtan-aw nako sa mga mata sa akong mga humahalad . . . Abi nakog nagtan-aw ako sa mga mangtas. Ang ilang mga mata nagtutok ug walay kinabuhi diha kanila.”

Walay duhaduha mahitungod niana, ang mga dula mahimong usa ka magnetikong puwersa nga kini makapukawg paukyab ug kusganong mga pag-unong. Ang mga tawo mabihag dili lamang sa pagbuligay sa kaubang mga magdudula ug sa mga kalaki kondili sa kawalay-katinoan sa resulta sa dula. Buot silang masayod kon kinsay makadaog. Dugang pa, ang mga dula nagtanyag ug kalingawan sa milyon-milyon gikan sa kinabuhi nga para kanila usa ka malaay nga kinabuhi.

Apan, ang mga dula ba makahatag sa mga tawo ug kalipay? Duna ba gayoy tinuod nga kaayohang mahatag niana? Sa unsang paagi ikaw makalikay sa mga suliran nga nalangkit niana?

[Kahon sa panid 9]

Ang Relihiyon sa mga Dula

Ang taga Canada nga si Tom Sinclair-Faulkner nangatarongan nga ang ice “hockey dili kay usa lamang ka dula sa Canada: kini nagalihok ingong usa ka relihiyon alang sa kadaghanan.” Kini ang tipikal nga tinamdan nga gipakita sa daghang dumadapig sa mga dula, bisan asa sila nagpuyo.

Pananglitan, ang mga dula sa Tinipong Bansa gitawag nga “usa ka dinawat nga sekular nga relihiyon.” Ang sikologo sa mga dula si David Cox miingon nga “daghag koneksiyon ang mga dula ug ang paghubit sa diksiyonaryo labot sa relihiyon.” Ang pipila ka “tawo nagtagad sa mga magdudula nga daw sila mga diyos o mga santos,” midugang si Gn. Cox.

Ang mga panatiko sa mga dula mohimog dagkong mga pagsakripisyo, mogastog panahon ug salapi alang sa ilang dula, sa kadaot sa ilang mga pamilya. Igugol sa mga humahalad ang dili-maihap nga mga oras sa pagtan-aw sa mga dula diha sa telebisyon. Magarbohon silang magsul-ob sa kolor sa ilang tem ug ipasundayag sa publiko ang mga emblema sa mga dula. Manganta silag mga awit sa masiboton ug kusog nga managyamyam nga magpaila kanila nga mga humahalad sa ilang dula.

Daghang mga magdudula mag-ampo pa gani sa panalangin sa Diyos sa dili pa ang dula ug moluhod alang sa pag-ampo sa pagpasalamat human nakaiskor. Diha sa 1986 World Cup nga dula, gipasalamatan sa usa ka hawod nga magdudula sa soccer sa Argentina ang Diyos sa iyang kadaogan. Ug sama sa ubang mga relihiyonista, ang mga panatiko sa mga dula gitawag nga “dogmatikong mga pundamentalista.” Kini nga pagkapanatiko sa dula mosangpot sa madugoon, usahay makamatay, nga mga away batok sa kontrang mga humahalad.

Sama sa bakak nga relihiyon, ang “sekular nga relihiyon” sa mga dula dunay “mga santos,” tradisyon, ug relikyas, ug mga rituwal alang sa mga masibotong mga sumusunod niini apan walay mahatag nga tinuod nga kahulogan sa ilang mga kinabuhi.

[Hulagway sa panid 7]

Ang mga magdudula sagad mangaangol

[Hulagway sa panid 8]

Ang pagtan-awg mga dula diha sa TV mopahinabog kabingkilan sa pamilya