Kababayen-an—Gitahod Diha sa Dapit-Trabahoan?

“Bisan kon ulitawo o minyo, kinabag-an sa kalalakin-an nag-isip sa kababayen-an ingon nga gukdonon.”​—Jenny, kanhi usa ka legal nga sekretarya.

“Ang seksuwal nga panghasol ug pagpasipala sa kababayen-an diha sa ospital ilado.”—Sarah, usa ka nars.

“Ako kanunay nga gitental sa trabaho, nga mao, sa imoral nga mga tanyag.”​—Jean, usa ka nars.

ANG maong mga kaso ba hawasnon sa talagsaon nga kahimtang, o kanat ba sila? Giinterbiyo sa Pagmata! ang ubay-ubay nga kababayen-an nga may kasinatian diha sa dapit-trabahoan. Sila ba gitahod ug gitratar nga ligdong sa ilang lalaki nga mga katimbang sa trabaho? Kini maoy pipila sa ilang mga pahayag:

Si Sarah, usa ka nars nga taga-New Jersey, T.B.A., nga may siyam ka tuig nga kasinatian sa militaryong mga ospital sa T.B.: “Mahinumdom ako sa diha nga ako nag-alagad sa San Antonio, Texas, ug mitungha ang bakanteng puwesto sa Departamento sa Dialysis sa Rinyon. Nangutana ako sa usa ka grupo sa mga doktor kon unsay buhaton nako aron maangkon ang trabaho. Usa kanila mitubag nga nagtingsi, ‘Pakigdulog sa pangulo nga doktor.’ Miingon lamang ako, ‘Pinasukad nianang mga kondisyona dili nako buot kanang trabahoa.’ Apan sagad nga kana ang paagi nga ginahukman ang promosyon ug mga trabaho. Ang babaye kinahanglang mopauyon sa dominante higal nga lalaki.

“Sa laing okasyon, ako nagtrabaho sa intensive care unit nga nagtaod ug IVs [intravenous nga tubo] sa usa ka pasyente sa diha nga miagi ang usa ka doktor ug gikusi ang akong sampot. Ako napungot ug masuk-anon nga migawas ug misulod sa usa ka duol nga lawak. Siya misunod kanako ug misultig binastos. Ako lang siyang gisukmag nga nahisulod tunong sa basurahan! Unya mibalik dayon ako sa akong pasyente. Dili na mistil isulti pa nga siya wala na gayod mousab sa paghasol kanako!”

Si Miriam, usa ka babayeng minyo nga taga-Ehipto nga sa nangagi nagtrabaho nga sekretarya sa Cairo, misaysay sa kahimtang sa kababayen-an nga nagtrabaho diha sa Ehiptohanon Muslim nga palibot. “Ang kababayen-an mas ligdong ug pamiste kay sa diha sa Kasadpanhong katilingban. Wala ako makapaniid ug pisikal seksuwal nga panghasol diha sa akong dapit-trabahoan. Apan adunay seksuwal nga panghasol sa subway sa Cairo sa sukod nga sa pagkakaron gireserba ang unang seksiyon alang sa kababayen-an.”

Si Jean, usa ka hilomon apan determinado nga babaye nga may 20 anyos nga kasinatian ingong nars, miingon: “Gisunod ko ang estriktong lagda nga dili gayod makigdeyt kang bisan kinsa sa trabahoan. Apan ang panghasol miabot sa dihang ako nakiglabot sa mga doktor o sa lalaking mga attendant. Silang tanan naghunahuna nga sila may sikolohikal nga bentaha. Kon kaming mga narses dili ‘mokooperar’ kanila sa ilang sekuwal nga mga pangibog, nan ang mga attendant wala diha sa dihang kinahanglanon namo ang tabang sa pag-alsa sa pasyente paingon sa higdaan ug sa susama nga mga butang.”

Si Jenny nagtrabaho ingong legal nga sekretarya sulod ug pito ka tuig. Siya misaysay kon unsay iyang nakita samtang nagtrabaho kauban sa mga abogado. “Bisan ulitawo o minyo, ang kinabag-an sa mga lalaki nag-isip sa kababayen-an nga gukdonon. Ang ilang tinamdan mao, ‘Ingong mga abogado kita takos niini, ug ang kababayen-an maoy usa sa atong mga pribilehiyo.’” Ug ang ebidensiya maorag nagapaila nga ang ubang mga propesyonal nagbaton sa samang opinyon. Apan unsay mahimo sa usa ka babaye sa pagkunhod sa panghasol?

Si Darlene, usa ka itom nga Amerikana nga nagtrabaho nga sekretarya ug ingong tigpahiluna sa mga mokaon sa restawran, miingon: “Madaot ang kahimtang kon mapakyas ka sa pagtukod sa imong mga utlanan sa kagawian. Kon mosugod sa pagsungog nimo ang usa ka lalaki ug mobalos ka sa pagsungog, nan ang kahimtang dali nga mahimong dili na kapugngan. Kinahanglan nga akong ipahayag ang akong posisyon sa tin-aw sa lainlaing mga okasyon. Gigamit nako ang mga pamulong sama sa, ‘Pasalamatan ko kon dili ka mosulti kanako sa maong paagi.’ Sa laing okasyon ako miingon: ‘Ingong usa ka babayeng minyo, ako gingil-aran sa imong gisulti, ug sa akong hunahuna ang akong bana dili makaangay niana.’

“Ang punto mao, kon gusto nimo ang pagtahod, kinahanglan nga imo kanang hagoan. Ug dili ko hisabtan kon sa unsang paagi ang usa ka babaye makaangkon ug pagtahod kon mosulay siya sa pagpakig-indig sa mga lalaki diha sa gitawag ko nga law-ay nga sinultihan​—hilas nga mga komedya ug seksuwal nga mga pasabot. Kon himoon nimong hanap ang utlanan tali sa dalawaton ug dili-dalawaton nga sinultihan ug pamatasan, nan ang usa ka lalaki mosulay sa pagtabok niana.”

Ang Tigdaogdaog nga Lalaki

Si Connie, usa ka nars nga may 14 ka tuig nga kasinatian, mipatin-aw sa laing matang sa panghasol nga mahimong mopatim-aw sa kalit diha sa daghang kahimtang. “Ako nagtrabaho uban sa usa ka doktor sa kasagaran nga pag-ilis sa bendahe sa samad. Gisunod ko ang tanang naandang paagi nga akong nakat-onan. Nasayod ako sa tanan bahin sa paagi sa paghinlo sa samad ug pagbendahe, ug uban pa. Apan walay butang ang husto alang sa maong doktor. Siya nangasaba ug nagsaway sa matag lakang nako. Kining butanga, ang pagtamay sa kababayen-an, subsob kaayo. Ang pila ka lalaki may suliran sa garbo, ug mopatim-aw nga kinahanglang ipasunod nila ang ilang awtoridad ibabaw sa kababayen-an nga nagtrabaho kauban nila.”

Si Sarah, nga gikutlo sa nangagi, midugang sa iyang kasinatian niining bahina. “Ako nagtrabaho sa preparasyon alang sa operasyon sa dihang akong gisusi ang pulso, presyon sa dugo, ug susamang butang sa pasyente. Ang iyang EKG [electrocardiogram] nga rekord iregular kaayo nga ako nasayod nga siya dili angay nga operahan. Ako nasayop sa pagdala niini sa pagtagad sa siruhano. Siya napungot, ug ang iyang tubag mao: ‘Ang mga nars angay magtagad sa mga ihianan, dili sa EKGs.’ Busa gipahibalo ko lang ang pangulong anestesiologo, ug siya miingon nga ubos sa maong mga kahimtang ang iyang tem dili mokooperar sa siruhano. Dayon ang siruhano miliso ug gisultihan ang asawa sa lalaki nga ako ang mabasol nga ang iyang bana dili pa maoperahan! Sa maong kahimtang ang usa ka babaye dili makadaog. Ngano? Kay ikaw sa dili-tinuyo nakatandog sa garbo sa lalaki.”

Tin-aw, ang kababayen-an sagad gipailalom sa panghasol ug makaulaw nga kagawian diha sa dapit-trabahoan. Apan unsa ang ilang baroganan atubangan sa balaod?

Kababayen-an ug ang Balaod

Sa pila ka nasod gidangtag kasiglohan aron makab-ot sa kababayen-an bisan ang teoritikanhon nga panag-angay ubos sa balaod. Ug diin ang balaod nagpatin-aw nianang panag-angay, ang dako kaayong bung-aw sagad nagabulag sa teoriya ug sa buhat.

Ang basahon sa UN nga The World’s Women​—1970-1990 nagaingon: “Dako niining kal-anga [kal-ang sa polisa sa gobyerno] nasulod sa mga balaod nga naghikaw sa kababayen-an sa panag-angay uban sa kalalakin-an diha sa ilang mga katungod sa pagpanag-iyag yuta, paghulam ug kuwarta ug pagsulod sa mga kontrata.” Sumala sa giingon sa usa ka babaye nga taga-Uganda: “Kami padayon nga nahimong segunda-klaseng lungsoranon​—dili, tersera-klase diay, sanglit ang among mga anak mauna pa kanamo. Bisan ang mga asno ug mga traktora usahay makabaton ug mas maayong pagtagad.”

Ang Time-Life nga basahong Men and Women nagaingon: “Niadtong 1920, ang ika-19ng Enmiyenda sa Batakang-Balaod sa Tinipong Bansa migarantiya sa katungod sa kababayen-an sa pagbotar​—dugay na tapos nga naangkon nila ang maong katungod diha sa daghang nasod sa Uropa. Apan ang katungod sa pagbotar gitugot lang sa Britanya niadtong 1928 (ug tapos lamang sa Gubat sa Kalibotan II sa Hapon).” Sa pagprotesta sa politikanhong inhustisya sa kababayen-an, usa ka Britanikong tigpaluyo sa katungod sa pagbotar sa kababayen-an, si Emily Wilding Davison, mihasmag sa kabayo sa Hari sa 1913 Derby ug napatay. Siya nahimong usa ka martir sa kawsa sa samang mga katungod alang sa kababayen-an.

Ang kamatuoran mismo nga ingon ka bag-o sa 1990, ang Senado sa U.S. nagtagad sa “Kabangisan Batok sa Kababayen-an nga Akta” nagpakita nga ang mga lehislatura nga dominado sa lalaki hinayan sa pagtagana sa mga panginahanglan sa kababayen-an.

Kining mubo nga hulagway sa pagtratar sa kababayen-an sa tibuok nga yuta motultol kanato sa pangutana, May panahon ba nga malahi ang kahimtang? Unsay gikinahanglan aron mausab ang kahimtang? Ang sunod duha ka artikulo mohisgot nianang mga pangutanaha.

[Kahon/Hulagway sa panid 11]

Kinsay Mas Daotan ug Kahimtang?

“Kababayen-an ang nagatrabaho sa dos-tersiya sa trabaho sa kalibotan. Sila nagatanom sa 60 ngadto 80 porsiento sa pagkaon sa Aprika ug Asia, 40 porsiento sa Latin Amerika. Bisan pa ang ilang kita mao lamay usa sa napulo ka bahin sa kita sa kalibotan ug nanag-iya sila sa walay usa ka porsiento sa yuta sa kalibotan. Sila nalakip sa mga labing kabos sa mga kabos sa kalibotan.”​—May You Be the Mother of a Hundred Sons, ni Elisabeth Bumiller.

“Ang matuod mao nga ang mga gagmayng batang babaye wala mag-eskuyla [diha sa pila ka bahin sa kalibotan] tungod kay walay luwas nga tubig ilimnon. . . . Nakakita akog tin-edyer nga mga babaye nga nagkalos ug tubig ilimnon gikan sa bayente ug usahay trayenta kilometros ang kalayo, nga dangtag usa ka adlaw. Sa panahon nga sila katorse o kinse anyos na, ang maong mga batang babaye . . . wala gayod makaeskuyla, wala gayoy nakat-onan.”​—Jacques-Yves Cousteau, The Unesco Courier, Nobyembre 1991.

[Hulagway sa panid 10]

Ang seksuwal nga panghasol angay dili itugot