Pagpasanayg Karnero Maoy Among Pangabuhian

NAKASUL-OB ka na bag delanang sapot o nakapalit na ug rolyong tanod delana? Imo bang gihunahuna kon asa gikan ang delana? O unsay nalangkit sa pagpasanayg karnero nga tinubdan sa imong delana? Tingali kami makatabang kanimo. Ngano? Kay, uban sa akong asawa, si Barbara, ako may pastohan ug karnero dinhi sa South Island sa New Zealand.

Ang mga karnero makaiikag nga mga linalang​—daling mansohon, mahadlokon, ug kasagaran dayag nga bugok. Apan ako nahinumdom sa usa ka baye nga maayong modumala sa iyang mga anak kay sa ubang baye diha sa panon. Ang uban dili makatigom sa ilang mga anak, apan dili kanang bayeha. Unsay nakalahi kaniya? Siya buta. Apan gibawi niya ang iyang pagkabuta pinaagi sa iyang hait nga mga sentido sa pagsingo ug pandungog. Siya sa tukma masayod kon asa pangitaa ang iyang mga anak. Makapalipay ang pagtan-aw kanila nga motutoy, nga nagkitiw ang ilang mga ikog nga mora nag malagpot!

Ako halos nagkinabuhi nga kauban ang mga karnero sa South Island. Ang akong amahan may pastohan ug karnero sa 60 ka tuig. Karon nganong ako moingon nga “nagpastog karnero” ug dili “magbalantay”? Ang popular nga ideya sa magbalantay maoy usa ka tawo nga mopasibsib sa panon sa karnero sa lainlaing dapit. Sa among kahimtang, may mga pastohan kami. Ang among mga karnero pasibsibon sulod sa tinong mga utlanan ug mobalhin lamang gikan sa usa ka sibsibanan, o tugwayanan, ngadto sa lain. Inay sa dinosena o ginatos ka karnero, kami may linibo. Ug bisan pa, kon itandi sa kasagarang mga pastohan sa New Zealand, ang amoa gamay ra. Bisan pa niana, ang among trabaho usa na ka industriya. Busa unsay nalangkit sa pagpasanayg daghan kaayong karnero?

Pasanayon Aron Modaghan

Samtang ang pila nga may pastohan sa karnero mopasanay alang lamang sa karne, kami nagpasanay alang sa delana ingon man sa karne. Ang mga bisita sa subsob makuratan sa pagkahibalo nga ang New Zealand may mga 70 ka milyong karnero, kadaghanan gikan sa 19 ka lainlaing liwat. Ang karnero dili lumad sa among nasod apan gidala gikan sa ubang mga yuta. Ang dagkong merino nga karnero, sa sinugdan gikan sa Extremadura, Espanya, ug ang Romney, Leicester, ug ubang mga liwat nga Ingles sa kasagaran gidala dinhi agig Australia.

Ang among mga karnero maoy Romney, nga may huyog nga motaas ug modako ang lawas, nga makapatunghag maayong delana. Apan ang pagpatungha nianang kataposang produkto naglangkit sa hagong trabaho ug pagplano. Una sa tanan, mopasanay kamig mabungahong panon, ug kana magkahulogan sa maayong paliwatan nga mga hayop. Ako mopalit ug maayong mga laki kada tuig hangtod moabot ug 35 ka buok, ug sa Abril sila pagawason aron moupa, sa mga baye. Sulod sa tulo ka semana, ang mga laki nakaupa na sa mga 60 ngadto 80 ka baye ang kada usa. Ang pagpanganak maoy sa Septiyembre, ug mao kanay panahon nga labing gikalingawan ni Barbara ug nako. Apan sa unsang paagi nga kami mapuliki hangtod sa Septiyembre?

Pagpakaon sa Tingtugnaw

Dinhi sa Habagatang Hemispera, ang among tingtugnaw mosugod sa Mayo paunahan. Ang pagtubo sa sagbot sa pastohan sa maong panahon dili maayo, busa kami magdalag kompay alang sa panon. Ug ako moingon “kami” kay si Barbara mapuliki sa pagtabang kanako. Among blokehon sa tagtunga ka ektarya ang among mga sibsibanan, o tugwayanan, pinaagig de-koryenteng alambre. Ang pagtaod lang sa de-koryenteng mga koral usa na ka dakong trabaho. Karon nganong kinahanglan namo kini nga himoon? Tungod kay ang mga karnero kinahanglang balhinon kada adlaw gikan sa usa ka bloke sa sibsibanan ngadto sa lain, ug among hakoton ang kompay ug ubang pagkaon ngadto kanila. Ang “ubang pagkaon” mahimong magpasabot sa sebada ug mga lugas, ilabina una pa gayod manganak ang mga baye nga kinahanglan ug ekstrang sustansiya. Amo sang ilawog ang mga swede (mga rutabaga) sa mga hogget, ang nag-edad ug usa ka tuig nga karnero. Ug asa namo kuhaa ang mga swede? Amo kanang tanom, nga nagpasabot kami usab nag-uma, dili lang nagpastog karnero. Apan mobalik ta sa makalilipayng trabaho, ang pagpanganak.

Mipapel Ingong mga Komadrona

Pag-abot sa Septiyembre, si Barbara ug ako magpabulhot sa pastohan sa among motorsiklo. Dili, dili kini lumba. Mao kanay among sakyanan sa pag-adto sa tanang baye nga manganakay. Kaupat o kalima namo duawa sa usa ka adlaw ang mga baye nga hapit nang manganak aron tabangan ang naglisod. Ang kadaghanan manganak nga walay bisan unsang komplikasyon, apan kinahanglan pa namong timan-an ang kaluha nga mga anak aron nga kon mahamulag ang usa, amo kanang ibalik sa iyang kaluha.

Ang pila ka baye maglisod sa pagpanganak, ug dinha ang mga motorsiklo nagkahulogan sa dali nga tabang kon kinahanglan. Pananglitan, kon ang anak mogula nga una ang ulo nga wala mogimaw ang mga tiil, mahimo kanang matuok. Nan, kami motabang ingong mga komadrona ug ayudahan ang kinaiyahan sa pagsubay sa iyang tukmang palakaw. Alang kang bisan kinsa nga wala maanad niana, mora kana ug hugaw nga tahas, apan alang kanamo, ang pagkakita sa bag-ong kinabuhi nga mogula maoy usa ka tinuig nga milagro.

Ang kadaghanan sa mga baye manganak ug kaluha. Sa ulahi among butangan ug buloknon nga timaan sa dalunggan ang mga 500 ka bayeng karnero nga buhion alang sa pagpasanay. Kini magpaila sa ilang edad. Tapos sa tulo o upat ka bulan, ang mga laki ug sobrang baye ipadala sa freezer factory aron ihawon. Lain pa, aduna kami ing linaing termino sa pag-ila sa mga edad. Ang usa-ka-tuig nga karnero gitawag ug hogget ug ang duha-ka-tuig gitawag ug duhay-ngipon. Abi nimo, ang karnero tuboan lang ug walo ka ngipon, duha kada tuig. Sa dihang ang baye maoy duhay-ngipon, andam na siyang magpaliwat.

Dili nato kalimtan ang katarongan nganong kami nagbuhi niining tanang karnero​—alang sa ilang bililhong mga kupo, ang ilang delana—​nga modala kanato sa usa ka bug-os nga yugto sa hago kaayong trabaho.

Pagtabang sa Pag-arol

Bisan tuod ang usa ka maayong tig-arol makaalot ug mga 300 ngadto 400 ka karnero kada adlaw, ako dili ingon niana. Ang akong aberids maoy mga 150 sa usa ka adlaw. Kadaghanan sa karnero alotan ug makausa sa usa ka tuig, apan ang pila makaduha sa usa ka tuig, sama sa mga hogget pa sa Oktubre ug sa mga duhay-ngipon sa Marso. Aron mas sayon ang pag-alot sa ulahi, among putlan ang ikog sa kordero, nga makatabang sa paghinlo sa ilang sampot.

Sa kanhing mga adlaw, ang pag-arol himoon pinaagig labaha o gunting pang-alot. Karon kami may de-elektrik na nga gunting, apan ang trabaho sa gihapon budlay ug nagkinahanglag linaing kahanas. Depende sa imong paggunit sa karnero, ang imong trabaho mahimong sayon o lisod. Ako nagsuhol ug mga tig-alot nga bayran sumala sa gidaghanon sa ilang maalotan kada adlaw. Sa kasagaran kami makakuhag 4.5 ngadto 5.5 kilos sa delana gikan sa kada baye.

Ang sunod trabaho mao ang pag-andam sa delana aron ibaligya sa mga negosyanteg delana. Amo kanang bultohon ug hugot nga motimbang ug 180 kilos ang kada usa. Apan sa unsang paagi kami makagarantiya sa maayog kuwalidad nga delana? May usa pa ka ang-ang sa among trabaho nga hinungdanon sa pagpatunghag maayong delana.

Pagtuslob

Ang mga karnero matakdan ug karapata o kuto gikan sa usag usa, ug mangatol sila tungod nianang mga parasitoha. Ang sunod butang nga mahitabo, ang mga karnero mogugol sa ilang panahon sa pagbagnod sa ilang kaugalingon sa mga koral inay sa pagsibsib. Busa sila moniwang ug madaot ang ilang delana. Sa unsang paagi namo kana makontra? Amo silang ituslob sa kemikal makausa sa usa ka tuig. Kini usab maoy usa ka yugto sa hagong trabaho, sama sa namatikdan sa usa ka langyawng bisita sa akong pastohan. Kini maoy iyang paghubit niana.

Ang Panglantaw sa Taga-Siyudad

“Sa akong pag-abot sa dapit, nagtuslobay nag pipila ka oras. Ang unang nakita sa akong dili-anad nga mga mata nga taga-siyudad maoy esena sa kaguliyang. Ang mga lalaki nagsininggitay; ang mga iro nanagpaghot. Ang pila ka karnero nag-ubo; ang uban naghangos. Ang mga iro sa literal nanglukso lapaw sa nakuratang mga karnero aron makaabot sa atubangan sa grupo aron sa pagbungkag sa pagdasok. Sa wala madugay akong nakita ang lohiko sa luyo sa nagakahitabo.

“Ginatos ka karnero diha sa sulod sa mga koral, nga naghulat sa ilang turno nga giyahan, mga usa ka dosena kada higayon, paingon sa hiktin nga agianan. Didto usa ka magpapasto naghulat sa daplin sa usa ka gamayng lanaw sa miksklada sa kemikal nga nasalipdan gikan sa panan-aw sa karnero pinaagig binitay nga sako. Sa pag-abot sa matag hayop sa nagahulat nga tawo, iya kanang ituklod ug kalit pinaagi sa iyang mga tuhod agi sa sako ug, splas! ngadto sa lubog nga likido. Ang unang reaksiyon sa hayop mao ang pagsulay sa pagtakas, ug kana mosugod sa paglangoy ngadto sa hiktin nga gawasanan. Ugaling, sa matag kiliran anaa ang ubang mga sinuholan nga naghulat nga may tag-as nga tukon aron ituslob ang karnero ug sa ingon maseguro nga ang tanang delana, gikan sa ulo hangtod sa tiil, mahumod. Samtang ang mga hayop motakas gikan sa hugawng miksklada sa kemikal, sila mag-ubo ug magsaba ug magyugyog sa ilang kaugalingon, nga manuasik sa hangin ang tubig. Sa dihang ang pila andam na nga buhian gikan sa gawasanang toril, sila tugotan nga mobalik sa natad, nga ang kadaghanan morag maoy gihimo uban sa kahupay ug kalagsik!”

Ang Bugno Batok sa mga Karapata ug Bitok

Makaiikag alang kanako nga madunggan ang paghubit sa usa ka tagagawas mahitungod sa among gihimo. Basin gusto nimong mahibaloan kon unsa ang sambog sa kemikal nga among gigamit sa pagtuslob. Kana gitawag ug Grenade, ug ang iyang aktibong sangkap maoy Pyrethroid, nga may 5 porsiento nga Cyhalothrin, nga mopatay sa mga karapata o kuto. Dili lamang kining mga parasitoha ang kinaiyanhong kaaway sa mga karnero. Sila usab magkabitok sa tiyan ug baga, nga magkahulogan nga kinahanglan namong purgahon ang mga karnero sa regular. Kana maglangkit sa pagdala sa mga karnero sa mga toril. Amo silang ibutang sa kinoral nga agianan, nga mga 1.2 metros ang gilapdon, nga paigo ang mga 50 ka karnero. Unya sila purgahon pinaagi sa pagpugos nga moagi sa ilang tutunlan ang miksklada sa kemikal nga makapatay sa mga bitok. Mosang-ay kamig backpack nga nasudlan ug likido ug mogamit ug hose ug bokilya aron ipasirit kana sa ilang mga tutunlan. Usahay mogamit usab kami ug penisilin ingong tambal batok sa pagkahilo sa dugo.

Ang amo bang mga karnero magkasakit sa kamalo nga sakit sa mga hayop? Dili, salamat sa estriktong mga kontrol sa mga awtoridad sa panglalin ug sa agrikultura diha sa mga pantalan ug airport sa New Zealand. Daghang langyaw ang samokan sa ilang pag-abot sa among mga airport ug makit-an nga ang sulod sa ayroplano kinahanglang esprehan una pa sila makakanaog. Apan kana maoy usa ka katarongan nga kami wala ing pila ka sakit nga nagahampak sa mga hayop sa ubang mga nasod.

Ang Walay-Kapuling mga Iro

Ang akong asoy dili kompleto nga walay pila ka paghisgot sa among mga iro. Kami may tunga sa dosena sa among pasto ug nagagamit ug duha ka matang sa mestisong mga liwat sa iro nga gipaliwatan sa collie. Aduna kami ing gitawag namo nga tigpaghot nga iro. Sila mopaghot ug maneobrahon ang mga karnero pinaagi sa pagdagan tabok sa ilang mga bukobuko aron makakuhag estratehikong posisyon. Ang laing matang maoy gitawag namo ug tigtutok nga iro. Kana moatubang sa karnero ug tutokan kana sa mata, nga hadlokon pinaagig pagtutok inay pagpaghot. Wala kami ing mahimo sa among trabaho kon wala kining matinumanong mga hayop. Sila motrabaho hangtod makuyapan sa kahago.

Kana, sa mubo, maoy kahubitan sa among kinabuhi dinhi sa Mossburn, New Zealand nga nag-atiman sa mga karnero. Busa sa sunod higayon nga mopalit kamo sa nindot delana nga sapot, hunahunaag makadiyot ang mga magpapasto sa tibuok kalibotan nga maampingong nag-alima sa mga hayop nga nagahatag nianang delanaha.​—Sumala sa asoy ni Bruce Cournane.

[Hulagway sa panid 16]

Napulog-siyam ka lainlaing liwat gipasundayag sa Agrodome, Rotorua

[Credit Line]

Mga Laking Karnero sa Entablado sa Agrodome

[Mga hulagway sa panid 18]

Ibabaw: Ang mga karnero nga nagpaingon sa tuslobanan

Sa ubos sa tuo: Ang pag-arol sa karnero kapoy kaayong trabaho