Mga Batan-on Nangutana . . .

Nganong Kusog Kaayo ang Akong Pagtubo?

“Sa dihang ako nagsiksto grado, ako ang kinatas-an sa tanan. Makauulaw kaayo kadto alang kanako. Diha akoy gamayon nga higala ug nasina ako kaniya.”​—Annie.

“Sanglit mora akog desisayes o desisiyete anyos nga tan-awon, daghang tawo, lakip ang akong mga ginikanan, nagdahom nga molihok akong mas hamtong.”​—Tanya, nag-edad ug 12 anyos.

PAGKADALAGITA o pagkaulitawhay​—kadaghanan nato nga nakaagi niana tingali mopalabi nga kalimtan ang tibuok nga kasinatian. Kana maoy kahibulongan ug makahahadlok. Panahon sa pagkadalagita o pagkaulitawhay, ang imong lawas mosinati ug tulin, kalit, ug, usahay, makauulawng mga kausaban. Ang bag-ong mga pagbati, mga panukmod, ug mga tinguha mohasmag kanimo. Kadaghanang batan-on mahupay sa kamatuoran nga ang ilang mga isigkaingon nagasinati usab sa samang butang. Apan, alang sa pila ka batan-on ang pagkadalagita o pagkaulitawhay daw sayo ra kaayong miabot. Ilang masayran nga sila mas dako, mas taas, mas naporma, mas hamtong tan-awon kay sa ilang mga higala ug mga klasmet.

Kon kini nahitabo kanimo, makapahupay kanimo ang pagkasayod nga normal ang pagbuswak nga sayo. Ang biolohikanhong orasan sa matag usa mohagtik sa iyang kaugalingong gikusgon, ug ang imoha dayag nga mas kusog nga nagtuyok kay sa imong isigkaingon. Aw, ang mga kausaban sa pagkaulitawhay sa usa ka lalaki magsugod ingon ka sayo sa edad nga diyes anyos, ug sa babaye, ingon ka sayo sa otso anyos. Tingali sa dili madugay ang imong mga higala magsugod na sa pagsinati sa samang mga kausaban. Kasamtangan tingali may mga suliran kang sagubangon.

Ang Kalipay ug Kasakit sa Pagkataas ug Barog

Usa ka batan-ong babaye mitug-an sa Pagmata!: “Mopalabi ako nga mahimo nga kinatas-ang batan-on sa klase. Ang mga tawo motahod nimo.” Ang mga pagtuon nagpakita nga ang sayo-mohamtong nga mga lalaki ilabinang nagpahimulos ug pila ka linaing bentaha kay sa wala pa mohamtong nga mga isigkaingon. Nag-ingon ang librong Adolescent Development, nga sinulat ni Barbara ug Philip Newman: “Ang sayo-mohamtong nga mga lalaki mas taas ug mas kusgan kay sa ilang mga kaedad. . . . Ang tag-as, kusgang mga lalaki mas lagmit nga mahatagan ug responsibilidad, lantawon ingong mga pangulo sa isigkaingon, ug tratahon nga daw sila labi pang hamtong sa panghunahuna maingon man sa pisikal.”

Apan, ang sayong pagtubo sa gitas-on adunay iyang mga disbentaha. Sa usa ka butang, ikaw mahimong biktima sa kanunayng masakit nga mga komedya gikan sa imong mga klasmet. Usa ka batan-ong babaye mitug-an sa Pagmata!: “Ako ang kinatas-ang babaye sa klase. Gitawag nila akong ‘Tag-as ug Bitiis.’” Nahinumdom ang usa ka batan-ong lalaki nga ginganlag Dwayne: “Ang mga batan-on motawag nakog mga ngalan, sama sa ‘Talabong.’ Usahay mangutana sila, ‘Komosta man ang klima diha sa taas?’”a

Ilabinang malisod ang mga panahon sa dihang ang imong tag-as nga mga kasway dili magkatakdo sa paglihok. (Itandi ang Efeso 4:16.) “Ako yangkaw, daot, ug bakikaw,” nahinumdom si Christine sa katuigan sa iyang pagkabatan-on. “Dili gyod ko maayo sa esports,” midugang si Dwayne. “Dili magkatakdo ang akong utok ug mga kasway! Dili kaayo ako angayan nga magroler eskets.” Paneguroa nga kining bakikaw nga yugto natural lamang. Molabay ra kini. Makaplagan nimo nga ang kasarangang “pagbansay sa lawas makaayo.” (1 Timoteo 4:8) Kon sige nimong gamiton ang imong lawas, labi pang magkatakdo ang lihok sa imong lawas.

Komosta na man ang paghatag ug maot nga mga ngalan ug ang mga insulto? Daw maayo kaayong mobalos pinaagi ug pila ka masakit nga tubag, apan ang Bibliya nag-ingon: “Ayaw tubaga ang usa ka buang sumala sa iyang binuang, aron ikaw dili mahisama kaniya.” (Proverbio 26:4) Gawas pa, ngadtongadto, ‘ang pagbalos ug daotan sa daotan’ makapasamot lamang sa kahimtang. (Roma 12:17) Ang Bibliya nag-ingon nga adunay “panahon sa pagkatawa.” (Ecclesiastes 3:4) Ang katistis makatabang kanimo nga modumala sa daghang makauulawng kahimtang.b

‘Sila Naghunahunang Hamtong Ako’

Usahay ang suliran, dili ang mga isigkaingon, apan ang mga hamtong nga naghunahunang mas hamtong ka kay sa tinuoray. Nahinumdom si Dwayne: “Pilion ako diha sa grupo ingong awtoridad, ang lider. Kas-a haduol ako sa pundok sa mga batan-on, ug sila misugod pagpanglabay ug mga butang gikan sa taytayan. Ang polis miabot ug misinggit kanako tungod kay ako ang kinatas-an. Apan wala ako masayod kon unsay nahitabo.”

Usahay malipay kang tratahon nga sama sa hamtong. Ang problema mao, ang pisikal nga pagtubo mas kusog kay sa mental ug emosyonal nga pagtubo. Dili igsapayan kon unsay imong panagway, ikaw tingali maghunahuna ug mangatarongan gihapon, dili sama sa usa ka hamtong, apan sama sa kaedad nimo. (Itandi ang 1 Corinto 13:11.) Busa sa dihang ang mga tawo mopabuhat kanimo sa mga butang nga angay sa mga hamtong, ikaw tingali malisdan sa pagbuhat sa ilang gidahom.

Tingali kinahanglan nga malulutong pahinumdoman nimo ang mga higala ug mga membro sa pamilya matag karon ug unya nga dili ikaw ingon niana ka hamtong. “Adunay pagkapakyas sa mga plano kon walay panagsabotsabot,” nag-ingon ang Proverbio 15:22. Busa kon imong gibati nga ang imong mga ginikanan naghinobra ra sa ilang gipabuhat nimo, sulti nga matinahuron. Usa ka magasin alang sa mga tin-edyer nagsugyot nga mahimong ikaw moingong: “Ako nasayod nga tungod kay ako hamtong kaayong tan-awon, sayon ra ang pagdahom nga molihok ako nga sama sa hamtong. Apan sa kinahiladman, mibati gihapon ako sama sa akong pangedaron, ug usahay malisdan ako pagtuman sa tanang gidahom ninyong buhaton nako.”

Ayaw pagkasayop sa pagpasiugda sa panagway nga mas hamtong nga tan-awon pinaagi sa pagpakaaron-ingnong eksperyensiyado, o pinaagi sa paglihok, o pagsinina ug pagpanghindik nga dili haom sa imong edad. Aw, ang pila ka sayong-mihamtong nga mga batan-on mibiya pa gani sa ilang mas bata-tan-awong mga higala ug misulay nga mohaom diha sa mas hamtong nga pundok! Apan ang usa nga mosulay sa pagtago kon unsa gayod siya niining bahina mahimong mapakaulawan. (Itandi ang Salmo 26:4.) Ngadtongadto ang uban makakita sa imong pagpakaaron-ingnon. Busa, ang Bibliya maalamong nag-ingon nga “ang kaalam anaa sa mga makasaranganon.” (Proverbio 11:2; Miqueas 6:8) Ang makasaranganong tawo nasayod sa iyang mga kakulangan.

Seksuwal nga Panghasol

Ang paggawi nga makasaranganon makapanalipod usab kanimo gikan sa suliran nga sagad giatubang ilabina sa sayong-mihamtong nga mga babaye: seksuwal nga panghasol. Sa makapatingalang tulin nga yugto sa panahon, ang lawas sa usa ka batang babaye maporma sama sa iya sa madanihong babaye. (Itandi ang Awit ni Solomon 8:8, 10.) Apan, alang sa pila ka batan-ong babaye ang pagbaton ug mga dughan ug bat-ang nga sama sa hamtong nga babaye mahimong​—buweno—​makauulaw.

Ang manunulat nga si Ruth Bell nag-ingon: “Ang nagtubong mga babaye ilabinang maoy tumong sa mga reaksiyon sa mga lalaki.” Misaysay ang usa ka 12-anyos nga batan-ong babaye nga si Denise: “Sukad mas nahamtong ako sa pisikal ang mga tawo motutok sa akong lawas kon ako mogawas.” (Changing Bodies, Changing Lives) Ang maukit-ukitong mga klasmet lalaki man o babaye tingali mohikap pa gani nimo sa dili-angayng paagi. Dili ikatingala, ang librong Adolescent Development nag-ingon: “Ang sayong-mohamtong nga mga babaye tingali mahimong bako, magsul-ob ug luag nga mga kamisin, o mahimong maulawon ug tigpalayo aron dili mamatikdan sa isigkaingon ang ilang nagakausab nga lawas.”

Bisan kon ikaw dili kinahanglang magsul-ob ug sapawsapaw nga sinina aron matago ang lawas, maayong likayan ang mga sinina ug mga estilo sa panghindik nga makapatental o naghatag ug dili-angayng pagtagad kanimo. Kini kaharmoniya sa tambag sa Bibliya nga magsinina “uban sa pagkamakasaranganon ug pagkamabuot sa hunahuna.”​—1 Timoteo 2:9.

Mahimong may lain pang mga lakang nga imong himoon. Balik sa mga panahon sa Bibliya, si Ruth nag-atubang sa posibilidad sa seksuwal nga panghasol sa dihang nagtrabaho siya sa umahan ni Booz. Sa kamaluluton si Booz ‘nagsugo sa mga batan-ong lalaki nga dili siya hilabtan.’ Bisan pa, siya nagpahimangno kaniya: “Ayaw pagpanghagdaw sa laing umahan, . . . ug nianang paagiha dili ka magpalayo sa akong mga batan-ong babaye.” (Ruth 2:8, 9) Sa samang paagi, ang pila ka batan-ong babaye nakig-uban sa ubang Kristohanong mga babaye nga nagtungha sa samang tunghaan. Gilikayan nilang molakaw nga walay kauban sa mga dapit nga nailhang peligroso.

Bisan unsa man ang kahimtang, walay usa nga may katungod sa paghasol kanimo​—sa pisikal man o sa binaba. Kon ikaw nag-antos ug pila ka suliran niining bahina, pakigsulti sa imong mga ginikanan o sa kasaligang hamtong. Tingali sila may pila ka sugyot o mahimong motanyag nga mopataliwala sa pila ka paagi.

Bisan ilalom sa labing maayong mga kahimtang, ang pagkadalagita o pagkaulitawhay maoy malisod nga panahon sa kinabuhi. Ang pagkahimong mas dako​—o mas gamay—​kay sa imong mga isigkaingon makapahimo nianang mas lisod pa. Bisan kon sulayan nimo ang pagbag-o sa mga butang wala ka kaayo ing mahimo bahin sa imong pisikal nga pagtubo. Apan makapaningkamot ka sa imong espirituwal nga pagtubo. Ug kon imong buhaton kana, sama sa batan-ong si Samuel sa mga panahon sa Bibliya, ikaw “mouswag ug labi pang kahimut-an sa panan-aw ni Jehova ug sa mga tawo.”​—1 Samuel 2:26.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 25]

Ang tag-as nga mga batan-on sagad maoy biktima sa walay-kaluoyng mga komedya