Kon Unsay Magtino sa Imong Panglawas—Kon Unsay Imong Mahimo

DILI sama sa humay o harina, ang maayong panglawas dili mahimong itagana sa usa ka tighatag ug hinabang. Dili kini mabatonan diha sa usa ka puyo tungod kay kini dili usa ka palaliton kondili usa ka kahimtang. “Ang maayong panglawas,” nagbatbat ang WHO (World Health Organization), “maoy usa ka bug-os maayong pisikal, mental ug sosyal nga pagkamaayo.” Nan, unsa ang magtino sa sukod sa maong maayong kahimtang?

Ang usa ka kasarangang balay mahimong tukoron ginamit ang mga tabla, lansang, ug sin, apan ang lainlaing mga bahin sagad nga gisangga sa upat ka patukoranang mga haligi. Sa susama, ang atong maayong panglawas gihulma sa daghang impluwensiya, apan ang tanan nalangkit sa upat ka “patukoranang” impluwensiya. Kini sila mao ang (1) panggawi, (2) kalikopan, (3) medikal nga pag-atiman, ug (4) biyolohikanhong kahulmahan. Maingon nga imong mapalig-on ang imong balay pinaagi sa pagpauswag sa kalidad sa mga haligi, sa ingon mapaarang-arang nimo ang imong panglawas pinaagi sa pagpauswag sa kalidad niining makaimpluwensiyang mga hinungdan. Ang pangutana mao, Sa unsang paagi kana mahimo uban sa limitadong kahinguhaan?

Imong Panggawi ug Imong Maayong Panglawas

Sa upat ka hinungdan, ang imong panggawi mao ang labing makontrolar nimo. Ang pagpaarang-arang niana makatabang. Tinuod, ang kakabos maglimite sa mga kausaban nga imong himoon sa imong pagkaon ug mga kinaiya, apan pinaagi sa paggamit sa mga pagpili nga mabatonan, makahimo ka ug igoigong kalainan. Matikdi ang mosunod nga pananglitan.

Ang usa ka inahan sagad adunay kapilian tali sa pagpasuso ug pagbeberon sa iyang bata. Ang pagpasuso, matud sa United Nations Children’s Fund, mao “ang kinalabwang pagpili, sa pisikal ug sa ekonomikal nga paagi.” Ang gatas sa inahan, matud sa mga eksperto, mao “ang kinalabwang pagkaon nga makapahimsog,” nga nagahatag sa bata ug “hustong gidaghanon sa protina, tambok, asukar, mga bitamina, minerales ug mga trace element nga gikinahanglan sa harmoniyang pagtubo.” Ang gatas sa suso nagadala usab ug mga protina nga moaway sa sakit, o mga antibody, gikan sa inahan ngadto sa bata, nga nagahatag sa masuso ug maayong sinugdanan sa pagpakig-away sa mga sakit.

Ilabina sa tropikanhong kanasoran nga adunay dili maayong mga kahimtang sa sanitasyon, ang pagpasuso mao ang labing maayo. Dili sama sa gatas sa beberon, ang gatas sa suso dili mahimong layawon aron magdaginot ug salapi, dili mahimo ang mga sayop panahon sa pagtimpla, ug kanunay kining gidalit gikan sa hinlong sudlanan. Sa kaatbang, “ang usa ka bata nga gibeberon diha sa kabos nga komunidad,” matud sa Synergy, usa ka mantalaan gikan sa Canadianhong Sosyedad Alang sa Internasyonal nga Panglawas, “maoy halos 15 ka pilo nga mas kalagmitang mamatay gumikan sa kalibanga ug labaw ug upat ka pilo nga kalagmitang mamatay gumikan sa pulmonya kay sa bata nga gipasuso lamang.”

Unya anaa ang bentaha sa salapi. Sa nagaugmad nga kalibotan, mahal ang pinulbos nga gatas. Pananglitan, sa Brazil ang pagbeberon sa usa ka bata mahimong moiban ug kinta parte sa binulang kita sa kabos nga pamilya. Ang salapi nga madaginot sa pagpasuso makatagana ug mas makapahimsog nga mga pagkaon alang sa tibuok pamilya​—lakip sa inahan.

Tungod niining maong mga bentaha, makadahom ka nga modaghan ang magpasuso. Apan, ang mga trabahante alang sa panglawas sa Pilipinas nagtaho nga ang pagpasuso dinhi “hapit nang mahanaw,” ug ang usa ka pagtuon sa Brazil nagpakita nga usa sa pangunang mga hinungdan nga nalangkit sa pagkamatay sa mga masuso gumikan sa impeksiyon sa respiratoryo mao ang “kakulang sa pagpasuso.” Hinuon, ang imong masuso mahimong makaikyas sa maong kadaot. Ikaw adunay kapilian.

Ang mga paningkamot sa inahan sa pagpanalipod sa panglawas sa bata, hinuon, subsob nga madaot sa dili-makapahimsog nga panggawi sa ubang mga membro sa pamilya. Tagda pananglitan ang usa ka inahan sa Nepal. Siya nagpuyo diha sa usa ka umog nga lawak uban sa iyang bana ug tres-anyos nga batang babaye. Ang gamayng lawak, misulat ang magasing Panoscope, napuno sa aso gikan sa kusina ug sa tabako. Ang bata nag-antos gumikan sa impeksiyon sa respiratoryo. “Dili nako mapahunong ang akong bana sa pagpanigarilyo,” nanghupaw ang inahan. “Ako karon nagapalit ug sigarilyo alang sa akong bana ug tambal alang sa akong anak.”

Ikasubo, ang iyang suliran nagkahimong mas komon pa kay mas daghang tawo sa nagaugmad nga mga nasod ang nag-usik ug gikinahanglan kaayong kita pinaagi sa pagpanigarilyo. Sa pagkatinuod, alang sa matag tigtabako nga mohunong sa pagpanigarilyo sa Uropa o sa Tinipong Bansa, duha ka tawo ang mosugod pagpanigarilyo sa Latin Amerika o sa Aprika. Ang malimbongong mga anunsiyo, matud sa Olandes nga librong Roken Welbeschouwd, angay basolon pag-ayo. Ang mga eslogan sama sa “Varsity: alang nianang maayo tin-awg-hunahuna nga pagbati” ug “Gold Leaf: hinungdanon kaayong mga sigarilyo alang sa hinungdanon kaayong mga tawo” nagdani sa mga kabos nga ang pagpanigarilyo nalangkit sa kauswagan ug kalamboan. Apan ang kaatbang maoy tinuod. Kini naghurot sa imong salapi ug nagadaot sa imong panglawas.

Tagda kini. Matag panahon nga ang usa ka tawo manigarilyo, iyang gipamubo ang gitas-on sa iyang kinabuhi ug napulo ka minutos ug nagapauswag sa iyang riyesgo sa atake sa kasingkasing ug estrok, maingon man sa mga kanser sa baga, tutonlan, ug baba ug ubang mga sakit. Matud sa magasing UN Chronicle: “Ang pagtabako mao ang kinadak-ang masanta nga hinungdan sa sayong kamatayon ug pagkabaldado sa kalibotan.” Palihog matikdi nga kini nag-ingon “masanta nga hinungdan.” Ikaw makahimo sa paghunong sa pagpanigarilyo.

Siyempre, adunay daghan pang mga kapilian sa panggawi nga nag-impluwensiya sa imong panglawas. Ang kahon sa panid 11 niining artikuloha naglista sa pipila ka materyal nga imong mabasa sa librarya sa Kingdom Hall sa mga Saksi ni Jehova. Tinuod, ang pagbaton nimog kasayoran nagkinahanglan ug paningkamot. Bisan pa niana, ang usa ka opisyal sa WHO nag-ingon: “Dili ka makabaton ug maayong panglawas nga dili malangkit ang nahayagang mga tawo nga nahatagag kasayoran ug naedukar bahin sa ilang kahimtang sa panglawas.” Busa himoa kining libre nga nagpauswag-sa-panglawas nga lakang: Edukaha ang imong kaugalingon.

Maayong Panglawas ug ang Kalikopan sa Panimalay

Ang kalikopan nga labing nag-impluwensiya sa imong panglawas, matud sa librong The Poor Die Young, mao ang imong panimalay ug ang imong silinganan. Ang imong kalikopan mahimong usa ka kapeligrohan sa panglawas tungod sa tubig. Ang mga impeksiyon, mga sakit sa panit, kalibanga, kolera, disenterya, tipos, ug ubang mga antosonon gipahinabo sa kulang ug dili-luwas nga tubig.

Kon ang pagpanghunaw nagkinahanglan ug pag-abli lamang sa gripo, tingali lisod nimong handurawon kon unsa ka dakong panahon ang gigugol sa mga tawong walay linya sa tubig diha sa ilang balay sa pagkalos ug tubig kada adlaw. Kasagaran kapin sa 500 ka tawo ang mogamit ug usa lamang ka gripo. Kana nagkinahanglag paghulat. Apan ang ubos-ug-kita nga mga tawo motrabahog tag-as nga mga oras, ug ang paghulat, matud sa librong Environmental Problems in Third World Cities, “nag-iban sa panahon nga magamit unta sa pagpanguwarta.” Dili ikatingala nga sa pagdaginot ug panahon ang usa ka pamilya nga may unom ka membro sagad mokalos ug menos sa 30 ka baldeng tubig nga gikinahanglan kada adlaw alang sa pamilya nga ingon niana ang gidaghanon. Apan diyutay lang kaayo ang tubig alang sa paghugas sa pagkaon, sa mga plato, ug paglaba ug alang sa personal nga kahinlo. Kini motultol sa mga kahimtang nga, sa baylo, magdani sa mga kuto ug mga langaw, nga magpameligro sa panglawas sa pamilya.

Hunahunaa kining maong kahimtang. Kon ikaw nagsalig sa usa ka bisikleta sa pag-abot sa imong layo nga trabaho, isipon ba nimong usa ka kapildihan ang paggugol ug pipila ka panahon matag semana sa paggrasa sa kadena, pagpasibo sa mga preno, o pag-ilis sa rayos? Dili, sanglit imong naamgohan nga bisan kon ikaw makadaginot ug pipila ka oras karon pinaagi sa pagpasagad sa pagmentenar, mahimong mawad-an ka ug tibuok adlaw nga trabaho sa ulahi kon maguba ang imong bisikleta. Sa susama, makadaginot ka tingali ug pipila ka oras ug diyutayng salapi matag semana kon dili ka mokalos ug igong tubig sa pagmentenar sa imong maayong panglawas, apan sa ulahi mahimong mawad-an ka ug daghang adlaw ug salapi sa dihang, tungod sa dili maayong pagmentenar, masakit ka.

Ang pagkalos ug igong tubig mahimong himoon nga usa ka proyekto sa pamilya. Bisan tuod nga ang lokal nga kultura modiktar nga ang inahan ug ang mga bata magsilbing mga tigkalos ug tubig, ang mahangawaong amahan dili molikay sa paggamit sa iyang kusog sa pagkalos mismo ug tubig.

Apan, human makaabot sa balay ang tubig, ang ikaduhang suliran motungha​—kon unsaon kana paghupot nga hinlo. Ang mga eksperto sa panglawas nagtambag: Ayawg ipondo ang tubig-imnonon ug ang tubig nga gamiton sa ubang mga katuyoan sa samang dapit. Taboni kanunay ang pondohanan sa maayong-pagkahaom nga tabon. Palugdanga usa ang mga hugaw. Ayaw ituslob ang imong kamot sa tubig sa dihang nagkabo niana, apan gamita ang usa ka limpiyo nga tasa nga may taas nga gunitanan. Hinloi kanunay ang mga sudlanan sa tubig ginamit ang igpaputi, ug human niana hinawnawi ug limpiyong tubig. Ug ang tubig-ulan? Tinuod gayod nga makadaginot (kon moulan man!), ug kini mahimong luwas kon walay hugaw nga mabanlas ngadto sa pondohanan nga tangke uban sa tubig-ulan ug kon ang tangke napanalipdan gikan sa mga insekto ug mga ilaga ug ubang mga mananap.

Kon nagduhaduha ka kon luwas ba ang tubig, ang WHO nagsugyot nga imong butangan kana ug nagpagawas-ug-klorin nga substansiya, sama sa sodium hypochlorite o calcium hypochlorite. Kini epektibo, ug kini barato. Pananglitan, sa Peru kining maong paagi mobili sa aberids nga pamilya ug menos sa duha ka dolyar sa usa ka tuig.

Panglawas ug Pag-atiman sa Panglawas

Kasagaran ang mga kabos makaila lamang sa duha ka matang sa pag-atiman sa panglawas: (1) mabatonan pero dili maabot ug (2) maabot apan dili mabatonan. Si Donna Maria, usa sa halos 650,000 ka mga tawo nga nagpuyo sa mga barongbarong sa São Paulo, nagsaysay sa unang matang sa pag-atiman sa panglawas: “Alang kanamo, ang maayong pag-atiman sa panglawas sama sa usa ka baligya diha sa estante sa usa ka maluho nga tindahan. Matan-aw nato kana, apan dili nato mabatonan.” (Magasing Vandaar) Sa pagkatinuod, si Donna Maria nagpuyo sa usa ka siyudad diin ang mga ospital nagtanyag ug heart-bypass nga mga operasyon, mga transplant, mga CAT scan, ug ubang modernong medisina. Apan, alang kaniya kining mga butanga dili maabot.

Kon ang dili-maabot nga pag-atiman sa panglawas maoy sama sa usa ka maluho nga baligya diha sa usa ka tindahan, nan ang maabot nga pag-atiman sa panglawas maoy sama sa usa ka barato nga baligya nga gatosan ka nagtuloray nga mga mamamalit ang mokuha sa samang panahon. Matud sa usa ka bag-ong balita sa usa ka nasod sa Amerika del Sur: ‘Ang masakiton naglinya sulod sa duha ka adlaw sa pagpahiling sa doktor. Wala nay bakanteng mga katre. Ang publikong mga ospital nakulangan sa salapi, tambal, ug pagkaon. Ang sistema sa pag-atiman sa panglawas naglisod.’

Sa pagpaarang-arang nianang nadaot nga pag-atiman sa panglawas sa katawhan, ang WHO hinayhinay nga mibalhin sa trabaho niini gikan sa pagsanta sa sakit ngadto sa pagpasiugda sa panglawas pinaagi sa pag-edukar sa mga tawo diha sa pagsanta ug pagsumpo sa mga sakit. Ang mga programa nga nagpasiugda ug pangunang pag-atiman sa panglawas, sama sa hustong nutrisyon, luwas nga tubig, ug pasukaranang sanitasyon, misulat ang UN Chronicle, miresulta sa “usa ka igoigong kauswagan sa panglawas sa tibuok yuta.” Kini bang maong mga programa makabenepisyo kanimo? Usa kanila mahimong makabenepisyo. Hain niana? Ang EPI (Expanded Program on Immunization).

“Ang tigbakuna nagpuli sa kartero ingong labing iladong bisita sa balay ug balangay,” matud sa taho bahin sa EPI. Sulod sa miaging dekada, ang pagbakuna gihimo gikan sa Amazon ngadto sa Himalayas, ug pagka 1990, ang WHO mitaho, 80 porsiento sa mga masuso sa kalibotan ang nabakunahan batok sa unom ka makamatayng mga sakit.a Matag tuig, ang EPI nagaluwas sa kinabuhi sa kapin sa tulo ka milyong bata. Ang laing 450,000 nga mabaldado unta gumikan sa sakit makalakaw, makadagan, ug makadula. Busa, sa pagsanta sa mga sakit, daghang ginikanan ang personal nga midesisyon nga pabakunahan ang ilang mga anak.

Usahay dili ka makasanta sa usa ka sakit, apan masumpo gihapon nimo kini. “Gibanabana nga kapin sa katunga sa tanang pag-atiman sa panglawas,” matud sa magasing World Health, “maoy pag-atiman sa kaugalingon o pag-atiman nga gitagana sa pamilya.” Ang usa ka matang nianang maong kinaugalingon nga pag-atiman mao ang yano, barato nga sinagol sa asin, asukar, ug hinlong tubig nga gitawag ug oral rehydration solution (ORS).

Daghang mga propesyonal sa panglawas ang nag-isip sa oral rehydration nga pagtambal, lakip ang paggamit sa ORS, ingong ang labing epektibong tambal sa pagkawala sa tubig sa lawas gumikan sa kalibanga. Kon gamiton sa tibuok kalibotan sa pagsumpo sa 1.5 bilyong mga kaso sa kalibanga nga mahitabo matag tuig sa nagaugmad nga mga nasod, ang usa ka gamay nga pakete sa ORS salts nga mobili lamang ug napulo ka cents makaluwas sa mga kinabuhi sa daghan sa 3.2 milyong bata nga mamatay gumikan sa kalibanga matag tuig.

Kini makaluwas, apan ang paggamit ug kontra-kalibanga nga mga droga sa pipila ka nasod, matud sa Essential Drugs Monitor, nga usa ka mantalaan sa WHO, sa gihapon “mas komon kay sa paggamit ug ORS.” Sa pipila ka nagakaugmad nga mga nasod, pananglitan, ang mga droga gigamit ug tulo ka beses nga mas subsob pa sa pagtambal sa kalibanga kay sa ORS. “Kining wala-kinahanglanang paggamit sa droga mahal kaayo,” matud sa mantalaan. Ang kabos nga mga pamilya tingali mamaligya pa gani ug pagkaon tungod niining katuyoana. Dugang pa, kana nagpasidaan, ang kontra-kalibanga nga mga droga walay napamatud-ang praktikal nga bili, ug ang pipila peligroso. “Ang mga doktor kinahanglang dili moreseta sa maong mga droga, . . . ug ang mga pamilya kinahanglang dili mopalit niana.”

Inay nga mosugyot ug mga droga, ang WHO naghatag karon ug lima ka lagda alang sa pagtambal sa kalibanga. (1) Santaa ang pagkawala sa tubig sa lawas pinaagi sa pagpainom sa bata ug dugang pluwido, sama sa lanot o tsa. (2) Kon ang bata mahutdan gihapon sa tubig sa lawas niini, pakigkita sa usa ka trabahante sa panglawas aron matimbangtimbang, ug tambali ang bata ginamit ang ORS. (3) Pakaona ang bata sa naandan sulod ug human magkalibanga. (4) Kon grabeng nahutdan sa tubig sa lawas ang bata, kinahanglang idekstros siya pinaagi sa mga ugat.b

Kon dili ka makabaton ug pinaketeng ORS, sunda pag-ayo kining yanong resipe: Sagola ang usa ka kinalis nga kutsaritang asin, walo ka kutsaritang kinalis nga asukar, ug usa ka litrong (lima ka tasa nga 200 mililitros ang matag usa) limpiyong tubig. Hatagig usa ka tasa alang sa matag pagkalibang ug basa, tung-a kana alang sa gagmayng mga bata. Tan-awa ang kahon sa panid 10 alang sa dugang impormasyon bahin niining butanga.

Apan, komosta ang ikaupat nga hinungdan, ang atong biyolohikanhong kahulmahan? Sa unsang paagi kini maimpluwensiyahan? Ang mosunod nga artikulo maghisgot nianang maong pangutana.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 8, 9]

PASIKARANANG PAG-ATIMAN SA PANGLAWAS​—SA UNSANG PAAGI KINI NAGALIHOK?

Aron makaplagan ang tubag niining pangutanaha, ang Pagmata! nakighinabi kang Dr. Michael O’Carroll, usa ka hawas sa WHO sa Amerika del Sur. Ang pipila ka kinutlo mosunod.

‘KITA nakapanunod ug usa ka sistema sa pag-atiman sa panglawas nga gipasikad sa medikal nga paagi sa pag-atiman sa panglawas. Kon ikaw masakit, moadto ka sa doktor. Wala nimo hunahunaa nga miinom ka ug duha ka botelyang wiski. Wala nimo hunahunaa nga wala ka mag-ehersisyo. Magpahiling ka sa doktor ug moingon: “Doktor, tambali ako.” Unya ang doktor mopainom kanimo ug tambal, moineksiyon kanimo, modisdis, o taoran ka ug prosthesis. Karon, dili pino ang akong pagkasulti niini, ingon sa imong masabtan, aron lang sa pagpasabot kanimo, apan kining matanga sa medikal nga paagi naglungtad. Sayop natong giisip ang mga suliran sa katawhan ingong medikal nga mga suliran. Ang paghikog, malnutrisyon, ug pag-abuso sa droga nahimong medikal nga mga suliran. Apan dili kini ingon niana. Dili gani kini mga suliran sa panglawas. Kini maoy mga sosyal nga suliran uban sa mga sangpotanan maylabot sa panglawas ug sa medikal.

‘Unya, sulod sa milabayng 20 ka tuig, ang mga tawo miingon, “Hoy, mohunong una ta ug maghunahuna pag-usab. Gibuhat nato ang mga butang sa sayop nga paagi. Kinahanglan natong batbaton pag-usab kon unsa gayod ang atong panglantaw bahin sa panglawas.” Ang pipila ka prinsipyo nga nagpaluyo sa pangunang-pag-atiman-sa-panglawas nga paagi naugmad, sama sa:

‘Labi pang makitawhanon ug labi pang makadaginot ngadtongadto ang pagsanta sa sakit kay sa pagtambal niana. Pananglitan, batok niining prinsipyoha ang pagtukod ug usa ka klinika nga mohimo ug open-heart nga pagdisdis sa dihang wala kay buhaton bahin sa mga hinungdan. Wala kana magpasabot nga dili nimo tambalan ang mga sakit kon kini motungha. Siyempre buhaton nimo kana. Kon adunay lungag sa karsada nga nagapahinabog mga aksidente matag adlaw sa semana, imong tambalan ang makaluluoyng tawo nga mahulog ug mapiangan sa iyang mga bitiis, apan ang labing makitawhanon ug makadaginot nga butang nga himoon mao: Tambaki ang lungag.

‘Ang laing prinsipyo mao ang paggamit sa imong mga kahinguhaan sa panglawas sa episyenteng paagi. Supak niining prinsipyoha ang pagpadala sa usa ka tawo ngadto sa klinika tungod sa usa ka sakit nga madumala sa balay. O ipadala ang usa ka tawo ngadto sa usa ka modernong ospital sa pagtambal sa usa ka sakit nga mahimong maatiman diha sa usa ka klinika. O sa pagpadala sa usa ka doktor, nga nabansay sulod sa napulo ka tuig diha sa usa ka unibersidad, sa paggula ug pagpamakuna samtang ang usa ka tawo nga nabansay sulod sa unom ka bulan makahimo sa samang trabaho. Kon adunay panginahanglan sa usa ka doktor nga mohimo sa trabaho diin siya gibansay, kinahanglang anaa siya. Mao kini ang ginatug-an kanato sa pangunang-pag-atiman-sa-panglawas: Edukahon ang mga tawo, santaon ang mga sakit, ug gamitang maalamon ang imong mga kahinguhaan labot sa panglawas.’

[Kahon sa panid 10]

LAING ORS PARA SA KOLERA

Ang WHO karon nagsugyot nga ang ORS (oral rehydration solution) nga hinimo gikan sa humay, inay sa naandang ORS nga hinimo gikan sa asukar, gamiton sa pagtambal sa mga pasyenteng may kolera. Ang mga pagtuon nagpakita nga ang mga pasyenteng may kolera nga gitambalan ug ORS nga hinimo gikan sa humay mopagawas ug 33 porsientong menos nga hugaw ug mas mugbong mga yugto sa kalibanga kay sa mga pasyenteng may kolera nga gihatagan ug naandang ORS. Ang usa ka litrong ORS nga hinimo gikan sa humay himoon pinaagi sa pagpuli sa 20 gramos nga asukar ug 50-80 gramos nga giluto nga pinulbos nga humay.​—Essential Drugs Monitor.

[Kahon sa panid 11]

DUGANG PAGBASA BAHIN SA . . .

Kinaiya: “Maayong Panglawas​—Unsay Imong Mahimo Bahin Niini?” (Pagmata!, Disyembre 8, 1989) “Tabako ug Imong Panglawas​—Tinuod Bang May Koneksiyon?” (Pagmata!, Hulyo 8, 1989) “Pagtabang sa Kabataan nga Magpabiling Buhi!” (Pagmata!, Septiyembre 22, 1988) “Ang Ginahimo sa Alkohol sa Imong Lawas”​—Pagmata!, Agosto 8, 1980.

Kalikopan: “Pag-atubang sa Hagit sa Kahinlo” (Pagmata!, Septiyembre 22, 1988) “Magmahinlo, Magmahimsog!”​—Pagmata!, Pebrero 22, 1978.

Pag-atiman sa panglawas: “Uban Pang Makaluwas sa Kinabuhing mga Paagi” (Pagmata!, Septiyembre 22, 1988) “Ang Paratong Ilimnon nga Makaluwas ug Kinabuhi!”​—Pagmata!, Pebrero 22, 1986.

[Hulagway sa panid 7]

Ang pagkalos ug tubig nagkinahanglan ug pagpaabot ug paghago

[Credit Line]

Mark Peters/Sipa Press

[Hulagway sa panid 9]

Igong luwas nga tubig​—usa ka kinahanglanon alang sa maayong panglawas

[Credit Line]

Mark Peters/Sipa Press