Pagpaniid sa Kalibotan
Usa ka Talagsaong Planeta
Ang mga siyentipiko dugay nang naghunahuna bahin sa posibilidad nga adunay kinabuhi sa ubang mga planeta. Gipakaingon nga ang mga kahimtang nga nagpaposible sa kinabuhi sa yuta seguradong naglungtad usab sa usa ka dapit taliwala sa gatosan ka bilyong galaksiya sa uniberso. Ugaling, ang Pranses nga magasing Le Nouvel Observateur, nag-ingon nga labi pang naklaro karon nga “una mitungha ang tawo sa yuta daghan kaayong milagrosong mga pagkaatol ang nahitabo” ug nga ang ulahing mga diskobre bahin sa uniberso ug sa yuta mismo “nakakunhod ug dako sa posibilidad, nga diyutay nang daan, nga ang samang proseso nahitabo sa laing dapit.” Nagkomento bahin sa halos matematikal nga pagkaimposible nga ang managsamang mga kahimtang naglungtad sa laing planeta, ang magasin nag-ingon nga ang mga siyentipiko nakatino nga ang kinabuhi naglungtad sa labing menos usa ka planeta—ang atoa.
Telebisyon o mga Mantalaan Alang sa Tukmang Balita?
Sa Australia, ang mga balita sa telebisyon nawad-an na sa kredibilidad samtang ang mga mantalaan nadugangan sa kredibilidad. Sumala sa usa ka pagtuon sa palumagian sa balita nga giluwat sa The Australian, “sa dakong bahin gisakripisyo sa telebisyon ang pagkatukma, pagkakasaligan ug pagkamakataronganon sa mga ulohan niini aron lamang makapasundayag ug ‘maayong estorya.’” Pananglitan, ang pila ka balita sa TV gibulakbulakan ug karaang mga kuha sa video aron himoong mas kulba kaayo ang estorya. Sa 500 ka estorya sa balita nga gianalisar, 260 ang migamit ug daang kuha sa video, sumala sa nadiskobrehan sa pagtuon. Kon ang usa ka taho sa TV adunay karaang kuha sa video, kasagarang dahomon sa mga tawo nga kini ipahibalo, apan wala kini kanunay himoa. Ang taho nagpahayag: “Ang panukiduki sa Ray Morgan Research Centre . . . nagpakita nga ang gidaghanon sa mga tawo nga nagtuo nga ang TV mao ang kinamaayohang paagi alang sa ‘tukma ug kasaligang balita’ mius-os ug kapin sa 12 ka porsentahe nga puntos, gikan sa kinatas-ang 53.7 porsiento niadtong 1986 ngadto sa 41.5 porsiento” sa 1993.
Ginikanan/Anak nga Relasyon?
Angay bang trataron sa mga ginikanan ang ilang mga anak ingong katalirongan? Ang edukador nga si Lisandre Maria Castello Branco sa São Paulo University nag-ingon diha sa mantalaan sa Brazil nga O Estado de S. Paulo: “Ang mga ginikanan dili gayod kapareho sa ilang mga anak, ug kinahanglan nga kini matin-aw. . . . Sa dihang dili nila gamiton ang ilang awtoridad, ang batan-on mahimong abandonado, usa ka ilo. Dahomon kanunay sa usa ka bata nga pangabagahon sa ilang mga ginikanan ingong usa ka hamtong ang responsabilidad sa pagtudlo sa ilang anak.”
Nagkadaghan ang Nagpa-cesarean
“Giakusar sa napulo ka libong mga gynecologist ang Italya: sobra ra kaayo ka daghang operasyong cesarean,” taho sa mantalaan sa Roma nga Il Messaggero. Kon bahin sa gidaghanon sa mga pagpanganak pinaagig cesarean, nanguna ang Italya sa Uropa ug ikatulo sa kalibotan, sunod sa Tinipong Bansa ug Brazil. Sukad niadtong 1980, ang nagpa-cesarean midoble sa Italya; karon halos 1 ka bata sa matag 4 gipanganak pinaagig cesarean. Nganong nagdaghan? Sumala sa Il Messaggero, dunay duha ka katarongan gawas sa katarongang medikal: Ang mga babaye gustong molikay sa sakit nga pagpanganak, ug ang mga doktor, nga nahadlok sa aksiyon sa korte, mopalabi sa dili kaayo peligrosong paagi. Hinunoa, bisan tuod ang pagpa-cesarean dugay nang giisip nga luwas, daghang doktor ang nagtuo nga kini sagad nga gamiton ug dili kanunay alang sa maayong mga katarongan. Si Carlo Signorelli, sa La Sapienza University, sa Roma, nag-ingon: “Walay makitang relasyon tali sa mga cesarean ug kamatayon panahon sa pagpanganak.” Ug si Luciano Movicelli, sa S. Orsola Hospital, Bologna, nag-ingon: “Ang pagtuo nga mas luwas ang cesarean kinahanglang isalikway tungod kay dili gayod kini tinuod.”
Pagpakaaron-ingnon
Unsay himoon sa usa ka lalaking Hapones kon siya wala kaayoy mga paryente o mga higala aron may maayong impresyon diha sa mga kasal ug sa mga haya? Ang tubag: Mag-abang ug mga paryente. Ang pangasaw-onon ug pamanhonon matag usa kasagarang manapit ug samang gidaghanon sa bisita. Ugaling, kon ang duha ka grupo dili magkapareho ang gidaghanon o kaha ang usa diyutay kaayo aron makahatag ug maayong impresyon, ang pangasaw-onon o pamanhonon hilom nga motawag sa mga serbisyo sa benriya, sa literal “mapuslanong mga tawo.” Ang benriya mohimo sa halos bisan unsang trabaho, lakip na ang pagpuli sa mga paryente ug mga higala. Kon bahin sa mga haya, sila suholan dili ingong propesyonal nga tigbangotan kondili ingong mga kapuli aron dili madiskobrehan sa mga silingan, pananglitan, nga ang mga kauban sa trabaho sa namatay dili moabot. Ang tag-iya sa usa ka kompaniyang benriya gitaho sa Mainichi Daily News nga nag-ingon nga sa usa ka haya sa opisyal sa usa ka kompaniya nga iyang gitambongan, mga 60 sa 100 ka tawo nga atua didto maoy mga benriya. “Seguradong ang pamilya mitawag sa 3 o 4 ka kompaniya sa benriya,” matud niya.
Unsay Nagpahimo sa mga Magtutudlo nga Popular?
“Bisan tuod daghang kabataan ang subsob nga nagreklamo bahin sa tunghaan, ang kadaghanan kanila may paborito gihapong magtutudlo,” mitaho ang mantalaang Nassauische Neue Presse sa Alemanya. Sa pagkamatuod, 91 porsiento sa mga batang babaye ug 83 porsiento sa mga batang lalaki ang adunay paboritong magtutudlo. Usa ka surbi sa 2,080 ka estudyante tali sa 7 ug 16 anyos ang edad misulay sa pagsusi kon unsang mga hiyasa ang nakapahimong popular sa mga magtutudlo diha sa ilang mga estudyante. Tingali matingala ang daghan nga ang “magtutudlo nga dili kaayo tighatag ug homwork dili kinahanglang mao ang paborito.” Mas hinungdanon mao nga ang magtutudlo makataronganon, makamaong mopakatawa, ug naghimo sa mga leksiyon nga makaiikag. Dugang pa, ang mga estudyante nakadayeg sa mga magtutudlo nga makapatin-awg maayo sa mga butang, makapabiling kalmado, ug masinabtanon.
Pinasagdang mga Bata
Ibilin sa nagkadaghang mga ginikanan sa Australia ang gagmayng mga bata nga silasila ra samtang ang mga ginikanan atua sa trabaho o nag-atiman sa ubang mga kalihokan. Kining makapabalaka nga dagan napadayag sukad natukod ang nasodnong telephone hotline alang sa kabataan. Kini karon nagadawat ug duolan sa 35,000 ka tawag sa usa ka semana gikan sa nabalakang kabataan. Sumala sa The Sunday Telegraph sa Sydney, ang direktor sa tabang pinaagig telepono nag-ingon: “Walay bugto ang tawag sa mga bata nga problemado kaayo—mga bata nga gibiyaang nag-inusara nga walay pagkaon o bisan unsang matang sa pag-atiman sa ginikanan.” Ang mantalaan mikomento: “[Kini] maoy usa ka sumbong sa modernong pamilyahanong kinabuhi sumala sa atong pagkahibalo niini.” Sa pagkamatuod, ang pipila niining mga bataa dako lag diyutay sa mga masuso; ang usa ka tigtawag sa emerhensiyang numero maoy usa ka nahadlok nga kuwatro-anyos nga batang babaye.
Atong Basura Nagasulti
Unsay ginasulti sa atong basura kanato? Kini nagtug-an kanato kon unsang hularan sa tawhanong paggawi ang atong ginasunod. Ang basura nagpakita kon unsay atong ginakonsumo ug kon unsay atong giusikan. “Ang mga tawo nga nagkinabuhing ordinaryo, rotina nga kinabuhi wala kaayoy usik, tungod kay paliton lamang nila kadtong ilang gikinahanglan ug sa paggamit sa ilang gipalit,” matud sa The Toronto Star. Katingad-an, sa dihang magkanihit ang usa ka butang, “ang mga tawo, sa kasukwahi, mas usikan kay sa panahon nga daghan nianang butanga,” dugang sa Star. Nganong ingon man niini? Ang mga tawo tigtipig. Mopalit silag sobra kay sa ilang gikinahanglan ug dayon ilabay ang dili nila magamit. Ang mga hot dog—daghan kaayong hot dog—mao ang labing kasagarang pagkaon nga makita diha sa basurahan. Ang papel, daghan kaayong papel, ilabina ang newsprint, mosangko sa mga tambakanan. Ang katuigan sa kompiyuter nagpasamot, wala magpamenos, sa papel sa atong ugang basura. Ang kinatibuk-ang mensahe sa atong basura mao nga kita nagkinabuhi sa usa ka usikan nga katilingban.
Bakuna sa AIDS “Walay Ganansiya”
Ang direktor sa panukiduki ug pagmugna sa World Health Organization, si Dr. Piot, mipahayag nga ang ekonomikanhong mga konsiderasyon nagpahinabo sa pipila ka parmasiyutikal nga mga laboratoryo sa paghunong sa ilang panukiduki alang sa bakuna sa AIDS baylo sa mga medisina sa pagtambal sa mga pasyenteng adunay AIDS. Gikataho nga ang mga laboratoryo nahadlok nga kon maugmad ang epektibong bakuna sa AIDS, ang pagpit-os sa kagamhanan makapugos kanila sa pagtugyan sa produkto ngadto sa publiko, nga diyutay na lamang ang makitang ganansiya.
Gikinahanglan ang Giya sa Ginikanan
Sa pakigkomunikar pinaagi sa mga kompiyuter, ang mga bata sagad makakuhag mga mensahe nga punog seksuwal nga mga pasabot o direktang pangamoral. Magkasinabot sila sa mga bayot ug mga homoseksuwal. Makakat-on sila sa paghimog mga bomba, sa pagpangawat sa mga numero sa credit card, ug sa pagsulod sa ubang mga sistema sa kompiyuter ug sa paghimog kriminal nga mga buhat. Ang pila ka dula sa kompiyuter nagadani sa kabataan sa walay kataposang pagbulag gikan sa kamatuoran, ug ubay-ubay kanila ang nahimong giyanon niini. Ang pipila nag-ingong “ang solusyon anaa sa labing makapalugda nga buluhaton: pagtudlo ug mga prinsipyo,” nag-ingon ang The Washington Post National Weekly Edition.
Nanganak sa Edad nga 62
Sa edad nga 62, usa ka Italyana ang nanganak. Ang inahan ug ang bata, usa ka batang lalaki nga may gibug-atong 3 kilos ug 270 gramos, anaa sa maayong kahimtang. Uban sa mga pahalipay sa malipayong okasyon, ang kaso nagpahinabo usab ug kagubot sa natad sa etika. Ngano? Ang inahan namabdos pinaagi sa artipisyal nga pagpasulod sa binhi. “Nasayod ako nga kining kasoha mahimong dakong isyu,” mipahayag si Propesor Severino Antinori, ang gynecologist nga nagtabang sa pagpanganak, “apan kinahanglang isipon kini ingong usa ka hingaping lakang.”