Kadalo—Unsay Ginahimo Niini Kanato?
ANG kadalo nagdaot sa kinabuhi sa milyonmilyon. Kini naghimo sa mga dalo nga di-tawhanon ug nagdalag kasakit ug kasub-anan sa ilang mga biktima. Sa imong kinabuhi mahimong imong gibati ang mga epekto sa kadalo. Bisan ang kasagarang pagpangawat ug mga tinda magpamahal sa mga prisyo sa imong ginapamalit. Kon gamay ang imong suweldo ug ang prisyo sa adlaw-adlawng mga kinahanglanon dili nimo maabot, lagmit nga ikaw biktima sa kadalo sa laing tawo.
Ang Gigutom ug ang Himalatyon
Ang dinalo nga nasodnong interes-sa-kaugalingon mobabag sa mga paningkamot sa mga gobyerno sa epektibong pagtabang sa mga kabos. Balik pa niadtong 1952, ang siyentipiko ug eksperto sa nutrisyon nga si Sir John Boyd Orr miingon: “Ang mga gobyerno andam sa pagpahiusa sa mga tawo ug sa mga kahinguhaan alang sa usa ka gubat sa kalibotan apan ang Gamhanang mga Nasod dili andam nga maghiusa aron wad-on ang kagutmanan ug kakabos sa kalibotan.”—Food Poverty & Power, ni Anne Buchanan.
Siyempre, ang usa ka matang sa hinabang gitagana. Apan unsa bay tinuod nga kinabuhi alang sa kabos, gipasagdan nga kinabag-an sa populasyon sa kalibotan? Ang usa ka bag-ong taho nagpahayag nga bisan pa sa midakong produksiyon sa pagkaon sa pipila ka dapit, “ang kagutmanan ug kakulang sa sustansiya nagpanuop gihapon sa kinabag-an sa mga kabos sa kalibotan . . . Usa sa lima ka bahin [kapig usa ka bilyon] sa katawhan sa kalibotan ang gigutom kada adlaw.” Ang taho nagpadayon sa pag-ingon: “Dugang pa, 2 ka bilyong tawo nag-antos sa ‘tinagong kagutmanan’ tungod sa . . . mga kakulang [sa pagkaon] nga mahimong mosangpot sa grabeng mga sakit.” (Developed to Death—Rethinking Third World Development) Kining mga numeroha angay gayod nga mahimong mga ulohan sa balita!
Ang Naulipon
Ang mga haring-gangis sa krimen nagpadato sa ilang kaugalingon sa kadaotan sa ilang mga biktima ug sa katibuk-ang katilingban. Ang mga droga, kapintasan, prostitusyon, ug ekonomikanhong pagpanghimulos nag-ulipon sa milyonmilyon. Lain pa, si Gordon Thomas miingon diha sa iyang librong Enslaved: “Sumala sa Kapunongang Kontra-Pangulipon, adunay gibanabanang 200 ka milyong ulipon sa kalibotan. Mga 100 ka milyon kanila maoy mga bata.” Unsa ang pangunang hinungdan? Saysay sa taho: “Ang agda sa pagpangulipon nagpabiling madulom nga bahin sa kinaiyahan sa tawo . . . [Ang pagpangulipon mao] ang produkto sa kaibog, kadalo ug gugma sa gahom.”
Ang mga tawong gamhanan mag-abog sa maluya ug mahuyang ug magpatay sa daghan. “Sa duha ka milyong Indian nga nagpuyo sa Brazil sa dihang unang nangabot ang mga tawong puti, tingalig duha ka gatos ka libo ang buhi karon.” (The Naked Savage) Ngano? Ang pangunang hinungdan mao ang kadalo.
Ang Nagdakong Kal-ang Tali sa Dato ug Kabos
Ang The New York Times mitaho nga si James Gustave Speth, usa ka administrador sa United Nations Development Program, miingon nga “ang nagagimaw tibuok-yuta nga hamiling pundok . . . naghakop sa dakong bahandi ug gahom, samtang kapin sa katunga sa katawhan ang kabos kaayo.” Kining makuyawng kal-ang tali sa dato ug kabos mas gipadayag sa iyang mga pulong: “Kita adunay kapin sa katunga sa katawhan sa planeta nga may mga kinitaang wala makaabot ug $2 sa usa ka adlaw—kapin sa 3 ka bilyong tawo.” Midugang siya: “Alang sa kabos nga katawhan niining duhag-klaseng kalibotan, kini maoy usa ka dapit sanayanan sa kawalay-paglaom, kasuko, pagbati sa kapakyasan.”
Kining kawalay-paglaom mosamot tungod sa kamatuorang daghan sa mga dato morag walay konsensiya o kaluoy sa kahimtang sa kabos ug sa gigutom nga mga masa.
Nahadiindiin ang mga biktima sa kadalo. Tan-awa, pananglitan, ang nalibog nga tinan-awan sa mga mata sa mga kagiw nga naipit sa tunga sa mga away alang sa gahom sa Bosnia, Rwanda, ug Liberia. Tan-awa ang pagkamadinawaton diha sa mga dagway niadtong gigutom taliwala sa kalibotang may kadagaya. Unsay hinungdan niining tanan? Kadalo—sa usa o laing matang!
Sa unsang paagi ikaw makapadayong buhi kon alirongan sa dalo nga mga manunukob sa maong mabatokong silinganan? Ang sunod duha ka artikulo maghisgot niining pangutanaha.