Kalangas—Kon Unsay Imong Mahimo Bahin Niini

INIGKATAPOS sa makapoy nga adlaw, lawom ang imong pagkatulog. Takulahaw lang, ikaw nahigmata sa usig sa mga iro sa kasilinganan. Natulog kag balik ug naglaom nga sa dili madugay mawala ra ang makalagot nga kalangas. Apan kini nagpadayon. Sa kasubsob, ang mga iro nagpadayon sa pag-usig. Nasuko, naglagot kay wala makatulog, ug karon bug-os nang nagmata, ikaw naghunahuna kon sa unsang paagi makaantos ang imong mga silingan sa maong kalangas.

Ang mga tawo magkalahi ug dako sa paagi sa pagtugot nila sa kalangas. Ang mga empleyado sa tugpahanan nga nagpuyo duol sa landingan dili kaayo samokan sa kalangas sa ayroplano kay niadtong kansang trabaho walay kalabotan sa mga ayroplano. Ang asawa nga nagagamit sa de-koryenteng tigproseso ug pagkaon mas makaagwanta sa kalangas niini kay sa tawo diha sa pikas kuwarto nga naningkamot sa pagbasag libro o pagtan-aw ug TV.

Unsa ang Polusyon sa Kalangas?

Nagkadaiya ang paagi sa mga nasod sa paghubit niini sa polusyon sa kalangas. Sa Mexico, ang kalangas mao “ang bisan unsang wala kinahanglanang tingog nga makasamok o makadaot sa mga tawo.” Ang New Zealand nag-isip sa kalangas ingong hinobra kon kini “anaa sa kahimtang nga sa pagkadili-makataronganon makabalda sa kalinaw, kaharuhay ug kakombenyente ni bisan kinsa.”

Duha ka iladong siyentipiko, si Alexander Graham Bell, ang imbentor sa telepono, ug si Heinrich Hertz, usa ka Alemang pisiko, ang suod nga nalangkit sa pagsukod sa tingog. Ang mga bel, o mas sagad nga desibel (ikanapulo sa usa ka bel), nagsukod sa kakusgon, samtang ang hertz nagsukod sa katas-on, o frequency, sa usa ka tingog. Sa dihang sukdon ang kalangas, ang mga taho sagad nagpunting sa desibel nga gikusgon sa tingog.a

Apan kinsay magtino kon unsa ka banha ang gipahinabo sa tingog? Ikaw, nga nakabati! “Ingong tig-ila sa makalagot nga kalangas, ang dalunggan sa tawo nagpabiling ang kinamaayohang detektor,” nag-ingon ang The Independent sa London.

Ang mga Epekto sa Kalangas

Sanglit ang dalunggan mao ang “kinamaayohang detektor” sa kalangas, dayag nga kana ang bahin sa lawas nga kalagmitan kaayong mag-antos sa kadaot gikan niana. Ang kadaot sa sensitibong mga selula sa nerbiyos sa imong sulod nga bahin sa dalunggan makapahinabog permanenteng pagkabungol. Tinuod, nagkadaiya ang pagsanong sa mga tawo sa kakusog sa tingog. Apan ang balikbalik nga pagkaladlad sa tingog nga molabaw sa 80 hangtod sa 90 ka desibel mahimong motultol ngadto sa inanayng pagkabungol. Sa pagkatinuod, kon grabe ang kalangas, menosi ang panahon nga imong gugolon adlaw-adlaw niana nga palibot aron dili madaot ang imong pangdungog.

Ang magasing New Scientist nagtaho nga daghang personal nga mga stereo nga gibaligya sa Pransiya may kinakusgang tingog nga 113 ka desibel. Nagpunting sa usa ka pagtuon, kini nag-ingon nga ang “musikang rock nga kusog nga gipatokar sulod sa usa ka oras diha sa kaugalingong mga compact disc player misobrag 100 ka desibel sa kadaghanang higayon ug nakaabot sa kinakusgan nga mga 127 ka desibel.” Labi pang grabe mao ang epekto sa kalangas nga gipahinabo sa aktuwal nga mga konsiyerto. Usa ka imbestigador nakakaplag sa mga tawo nga naghugop duol sa pundok sa mga trompa diha sa kahimtang nga daw walay-panimuot. “Mihanap ang akong panan-aw, daw milanog sa mga lungag sa lawas ang kompas sa baho,” siya miasoy, “ug ang kalangas masakit sa akong mga dalunggan.”

Unsay mga epekto sa kalangas diha kanimo? Usa ka awtoridad nag-ingon: “Ang kasarangan ngadto sa kusog nga kalangas nga nagpadayon makapahinabog tensiyon, kakapoy, ug pagkadaling masuko.” “Ang kahasol sa kalangas dili lamang makapawala sa kalipay sa kinabuhi, kini makadaot sa usa ka tawo sa pisikal ug sa emosyonal,” nag-ingon si Propesor Gerald Fleischer, sa University of Giessen, sa Alemanya. Kon ang kalangas nakadugang sa ubang makahatag ug tensiyon nga mga kahimtang, sumala kang Propesor Makis Tsapogas, kini makapahinabog depresyon ingon man usab sa organikong mga sakit.

Ang dugayng pagkaladlad sa kalangas makaapektar sa imong personalidad. Sa dihang ang mga tigdukiduki sa kagamhanan sa Britanya nangutana sa mga biktima sa polusyon sa kalangas kon unsay ilang gibati bahin niadtong responsable, sila naghisgot ug pagdumot, panimalos, ug bisan pagpatay. Sa laing bahin, ang mga tigmugna ug kalangas subsob nga nahimong agresibo sa dihang sila ang puntirya sa balikbalik nga mga reklamo. “Ang kalangas nagpamenos sa pagkamatinabangon sa mga tawo ug makapatunghag pagkaagresibo ug pagkamabatokon,” miangkon ang usa ka tigkampanya batok sa kalangas.

Ang kadaghanang nag-antos gumikan sa polusyon sa kalangas nakaamgo sa inanayng pagkaluya sa ilang resistensiya sa kabanha. Sila nagbanaag sa panghunahuna sa usa ka babaye kansang banhang mga silingan kanunayng nagpatokar ug kusog nga musika: “Kon ikaw pugson sa pagpamati sa butang nga dili nimo gusto, kini magpaluya kanimo. . . . Bisan kon wala na ang kalangas, kami nagdahom niana nga magsugod pag-usab.”

Nan, wala bay paagi nga masagubang ang polusyon sa kalangas?

Kon Unsay Imong Mahimo

Tungod kay kaylap kaayo ang kalangas, daghang tawo ang wala lamang makaamgo nga sila nakapahinabog kabanha ngadto sa uban. Kon sila nahibalo, ang pipila sa walay duhaduha mohunong sa pagbuhat niana. Tungod niini nga katarongan nga ang usa ka mahigalaong pagduol sa usa ka banhang silingan mahimong mosaler. Usa ka tawo nasuko batok sa iyang mga silingan kay mipasakag mga reklamo nga siya banha. Siya miingon: “Ako nagdahom nga sila makigkita kanako nawong-sa-nawong kon sila naglagot sa kalangas.” Usa ka inahang naghikay ug salosalo alang sa pipila ka kabataan natingala sa dihang gisukmatan sa usa ka opisyal nga nag-imbestigar ug reklamo sa kalangas. “Naglaom ako nga kadtong mga nagreklamo manuktok sa akong pultahan ug magsulti nako nga sila wala malipay,” siya miingon. Nan, dili ikahibulong nga usa ka sanitaryo sa palibot sa Britanya natingala sa pagkasayod nga 80 porsiyento niadtong nagreklamo bahin sa kalangas sa balay wala maghangyo sa ilang mga silingan nga menosan ang kalangas.

Ang pagpanuko sa mga tawo nga makigsulti sa banhang mga silingan nagpaila sa kakulang ug pagtahod sa usag usa. ‘Kon gusto kong magpatokar sa akong musika, magpatokar ako. Ako kining katungod!’ mao ang tubag nga gidahom ug subsob nga madungog nila. Sila nahadlok nga ang usa ka malulotong sugyot sa pagpamenos sa gikusgon mahimong motultol ug komprontasyon samtang isipon sa banhang silingan ang ilang reklamo nga pagpanghilabot. Pagkamakapasubong banaag kini sa presenteng-adlawng katilingban! Pagkahaom gayod sa pahayag sa Bibliya nga niining “makuyaw nga mga panahong lisod sagubangon,” ang mga tawo sa katibuk-an maoy ‘mahigugmaon sa kaugalingon, mapahitas-on, mabangis, ug gahig-ulo’!​—2 Timoteo 3:1-4.

Nagdepende ug dako ang paagi sa pagduol sa biktima. Ang magasing Woman’s Weekly nagtanyag sa mosunod nga hitabo kon sa unsang paagi masulbad ang tensiyonadong kahimtang human maglagot ang tagsala sa agresibong reklamo: “Ang mahigalaon ug masinabtanong, ‘Pasensiya ka na​—naglagot man god ko apan kapoyon kaayo ko kon dili ko makatulog’ lagmit igo na nga magpalukmay sa [mapanalipdanong mga silingan].” Tingali malipay sila nga ibalhin ang ilang kasangkapan nga halayo gikan sa sikbit nga bungbong ug medyo hinayan ang tingog.

Sa pagkatinuod, mapuslanon ang paghupot ug maayong mga relasyon uban sa imong mga silingan. Ang pipila ka lokal nga mga awtoridad sa kagamhanan nagtanyag ug serbisyo sa pagtabang aron ipasig-uli ang maayong kabubut-on sa nag-away nga mga silingan. Tungod sa kusganong mga pagbati nga mapukaw sa pagpasakag mga reklamo, ang pagtawag ug tinugyanan sa balaod angayng isipon ingong “kataposang paagi nga buhaton.”

Kon naglaom ka nga mobalhin sa usa ka bag-ong pinuy-anan, makakaplag ka nga maalamon ang pagsusi sa posibleng mga tinubdan sa kalangas una ka pa mopirma sa mga kontrata. Ang mga ahente sa balay-ug-yuta morekomendar nga moduaw ka sa imong umaabot nga balay sa nagkalainlaing mga higayon sa adlaw sa pagsusi sa kalangas. Makapangutana ka sa mga silingan sa ilang mga obserbasyon. Kon aduna kay mga problema human mobalhin sa imong bag-ong pinuy-anan, sulayi ang pagsulbad niini sa silinganong paagi. Ang pagpasakag sumbong kasagarang magdasig ug kayugot.

Apan komosta kon ikaw nagpuyo sa banhang kasilinganan ug ikaw walay mga paagi nga makabalhin sa laing dapit? Mag-antos ka na ba sa hangtod? Dili gayod.

Kon Unsaon Pagkab-ot ug Panalipod sa Kalangas

Susiha kon unsay imong mahimo aron kabutangan ug panagang ang imong balay gikan sa kalangas sa gawas. Susiha ang mga bungbong ug mga salog kon adunay mga lungag nga imong kasampongan. Timan-i ilabina ang nahimutangan sa mga suksokan sa koryente. Hilwas ba kini?

Ang kalangas sagad mosulod sa balay pinaagi sa mga pultahan ug mga bentana. Ang pagtaod ug ikaduhang palid sa salamin sa mga bentana (dobleng pamildo) makapamenos sa kalangas. Bisan ang pagdugang ug nipis nga kutson diha sa bayanan sa imong pultahan makapaneguro nga ang pultahan mohaom pag-ayo. Tingali ang pagtukod ug balkon sa balay ug paghimog ikaduhang pultahan manalipod sa imong sala gikan sa makatugaw nga kalangas sa mga sakyanan.

Bisag ang kalangas sa mga sakyanan nag-usbaw sa makapabalakang gikusgon, ang mga tighimog-awto padayong nag-ugmad ug bag-ong mga materyales ug mga paagi sa pagpamenos sa kalangas sa sulod sa imong sakyanan. Ang mas hilom nga mga ligid sa imong awto makatabang usab. Sa daghang nasod ang mga eksperimento sa nagkalainlaing dagway sa dalan nakapatunghag mga produkto sama sa “whisper concrete,” o modernong dagway sa dalan nga gidisenyo sa pagpamenos sa kalangas, diin ang bahin sa gipatag nga minasang semento wala ritokeha ug busa dili pareho ang dapatan sa goma. Ang paggamit niining dagwaya sa dalan gikatahong nagpamenos sa gikusgon sa kalangas hangtod sa duha ka desibel sa gagmayng mga sakyanan ug usa ka desibel sa dagkong mga trak. Bisag kini daw dili dako kaayo, ang pag-us-os ug tulo ka desibel sa aberids motumbas sa pagkunhod ug katunga sa kalangas sa mga sakyanan!

Ang mga tiggama ug dalan karon nagdisenyo sa mga haywey nga natago sa mga ali o pundok sa yuta, sa ingon nagpamenos pag-ayo sa kalangas. Bisan kon walay luna alang niini, ang linain nga pagkadisenyong mga koral, sama nianang usa sa sidlakang bahin sa London nga gama sa siniklat nga kahoyng willow ug tanom nga evergreen, nanalipod sa mga molupyo nga duol sa haywey gikan sa wala-kinahanglanang kalangas.

Ang pagtabon sa makalingang tingog sa gitawag ug puting kalangas​—pananglitan, sama sa static o huros sa hangin​—mapuslanon sa pipila ka palibot, sama sa mga opisina.b Sa Hapon ang hilom nga mga piano mapalit sa tindahan. Imbes nga pakngon ang kuwerdas, ang tigpakang magpalihok sa elektronikong sirkito nga mopatunghag nota diha sa mga earphone sa nagpatokar.

Ang mga siyentipiko nakagugol na ug daghang oras sa pagtuki sa pagpatungha sa gitawag nilang batok-kalangas. Sa paninugdan, kini naglakip sa paggamit ug laing tinubdan sa tingog nga magpatunghag mga pagkurog nga makawala sa mga epekto sa kalangas. Siyempre, nalangkit niini ang dugang kasangkapan ug mas dakong galastohan ug dili gayod magwagtang sa tinubdan sa suliran. “Hangtod ang mga tawo magsugod sa paghunahuna sa kalangas ingong basura sa tingog,” nag-ingon ang U.S.News & World Report, “ang batok-kalangas tingali mao lamang ang paagi nga makabaton ug usa ka yugto sa kahilom.” Malagmit, apan ang kahilom ba maoy pangontra sa polusyon sa kalangas?

Aduna ba gayoy bisan unsang palaaboton sa kalinaw ug kahilom diha sa imong pinuy-anan ug sa imong kasilinganan? Ang among sunod nga artikulo motanyag ug tinuod nga paglaom.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 6]

Kon sa Unsang Paagi Imong Malikayan nga Mahimong Banhang Silingan

● Tagda ang imong mga silingan kon aduna kay buhatong banha, ug pahibal-a sila nga abante.

● Pakigkooperar kon hangyoon sa usa ka silingan nga menosan ang kalangas.

● Hunahunaa nga ang imong kahimuot dili angayng motultol sa kasubo sa imong mga silingan.

● Hinumdomi nga ang kalangas ug pagkurog daling mapasa sa mga agianan ug mga pasilyo.

● Hanigi ang banhang mga kasangkapan sa balay.

● Paneguroa nga adunay matawagan sa pag-atiman sa wala-kinahanglanang alarma gikan sa balay ug kotse.

● Ayawg buhata ang banhang mga trabaho o gamiton ang banhang mga kasangkapan sa balay sa halawom nang gabii.

● Ayaw pagpatokar ug musika sa gikusgon nga makalagot sa imong mga silingan.

● Ayaw biyaig dugay ang mga iro.

● Ayawg tugoti ang mga bata nga magluksolukso sa salog ug sa ingon makatugaw sa mga tawo sa ubos.

● Ayaw pagbusina, ilamba ang mga pultahan, o paandarag kusog ang makina sa gabii.

[Kahon/Hulagway sa panid 7]

Kalangas ug Ikaw

“Ang kalangas maoy labing kaylap nga kapeligrohan sa industriya sa Britanya karon,” nag-ingon ang The Times, “ug ang pagkabungol mao ang kasagarang sangpotanan.” Ang pipila ka pagtuon sa panglawas nga langkit sa trabaho nagpakita nga ang kalangas nga sobrag 85 ka desibel makadaot sa bata sa tagoangkan. Mabungol ang bata, ug ang bata mahimong makabatog kadaot sa hormone ingon man sa mga depekto sa pagkatawo.

Ang pagkaladlad sa kusog nga kalangas makapakupos sa kaugatan ug magpamenos sa pag-agos sa dugo ngadto sa imong mga bahin sa lawas. Sa baylo, mosanong ang imong lawas pinaagi sa pagpatunghag mga hormone nga magpasaka sa imong presyon sa dugo ug magpakusog sa pinitik sa imong kasingkasing, nga usahay motultol ngadto sa pagkubakuba o bisan panghuot sa dughan o angina.

Sa dihang ang kalangas makasagabal sa imong rutina, motungha ang ubang mga problema. Ang natugaw nga pagkatulog makaapektar sa imong mga reaksiyon sa adlaw. Ang kalangas mahimong dili mag-usab sa katibuk-ang gikusgon sa imong paagi sa pagtrabaho, apan kini may kalabotan sa daghang sayop nga imong mahimo.

[Kahon/Hulagway sa panid 9]

Proteksiyon Diha sa Trabahoan

Kon imong nakaplagan nga ang kalangas sa trabaho usa ka problema, hunahunaa ang pagsul-ob ug pipila ka matang sa proteksiyon sa dalunggan.* Ang mga sampong sa dalunggan mohaom sa imong ulo samag mga headphone ug kasagarang epektibo kon kusog ang kalangas. Kini may bentaha nga makadungog ka gihapon sa binabang mga mensahe ug mga senyas sa pasidaan sa makina, bisag malisdan ka tingali sa pagtino kon diin gikan ang tingog. Ang mga pangsuksok sa dalunggan kinahanglang eksakto ang gidak-on alang kanimo ug dili angay kon may sakit ka sa dalunggan o may pangatol sa kanal sa dalunggan.

Ang maayong pagmentinar sa makina makapamenos sa mga pagkurog. Ang pagbutang sa kasangkapan diha sa gomang mga tungtongan magpakunhod sa polusyon sa kalangas, ingon man ang paglain sa banhang makina.

*Ang balaod sa daghang nasod nagkinahanglan nga tinoon sa mga amo nga ang ilang mga trabahante nagsul-ob ug igong proteksiyon sa pangdungog.

[Hulagway sa panid 8]

Unsaon nimo pagpanalipod sa imong kaugalingon gikan sa kalangas nga gipatungha sa daghag sakyanang katilingban?