Ang Tawo nga Nagbukas sa Kalibotan — Watchtower ONLINE NGA LIBRARYA

Ang Tawo nga Nagbukas sa Kalibotan

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

SA DIHANG ang mga tawo unang miadto sa bulan, sila nagplano uban sa matematikanhong katukma kon asa sila padulong ug sa unsang paagi sila makaabot didto. Ug sila makapakigkomunikar sa yuta. Apan sa dihang ang lima ka hinimog kahoy nga barko ni Ferdinand Magellana—ang kadaghanan niana mga 21 metros ang gitas-on, nga ikatandi sa usa ka modernong samag-treyler—migikan sa Espanya niadtong 1519, milawig sila ngadto sa dapit nga wala mahibaloi. Ug sila lamang gayod.

Lakip sa labing mapakigbisogon, labing maisogon nga kalamposan sa paglawig sa tanang panahon, ang mga biyahe ni Magellan maoy handomanan sa Bantogang Panahon sa Pagpanuhid—usa ka panahon sa kaisog ug kahadlok, sa kalipay ug trahedya, sa Diyos ug bahandi. Nan, mobalik kita ngadto sa mga 1480, sa dihang si Ferdinand Magellan natawo sa amihanang Portugal, ug susihon nato ang talagsaong tawo nga nagbukas sa kalibotan ug ang iyang makasaysayanhong mga panaw.

Gikan sa Usa ka Sulugoon sa Palasyo Ngadto sa Usa ka Maisogong Marinero

Ang pamilyang Magellan maoy mga membro sa mga hamili, busa, ingong kostumbre, samtang bayongbayong pa si Ferdinand, siya gipatawag ingong usa ka personal nga sulugoon sa palasyo. Dinhi, gawas nga naedukar, nahibalo siya mismo sa mga kahimoan sa mga tawo sama kang Christopher Columbus, nga bag-o pa lang mibalik gikan sa kayutaan sa Amerika human mangitag ruta sa dagat sa kasadpan ngadto sa nabantog nga Spice Islands (Indonesia). Ang batan-ong si Ferdinand sa wala madugay nangandoy sa adlaw sa dihang siya usab makadungog sa linagapak sa mga layag sa ulohan ug mapiskan ang iyang nawong sa tubig sa wala pa masuhid nga kadagatan.

Ikasubo, niadtong 1495 ang iyang tigpaluyo, si Haring John, gipatay ug si Duke Manuel, nga interesado sa bahandi apan dili sa pagpanuhid, ang mipuli sa trono. Sa usa ka katarongan, wala maangayi ni Manuel ang 15-anyos nga si Ferdinand ug sulod sa katuigan wala panumbalinga ang iyang mga hangyo nga molawig. Apan sa dihang si Vasco da Gama mibalik gikan sa India, nga kargado sa mga panakot, si Manuel daw nakapanimaho ug dakong bahandi. Sa kataposan, niadtong 1505, gitugotan niya si Magellan nga molawig. Si Magellan mibiyahe padulong sa Sidlakang Aprika ug India sa usa ka Portuges nga panon sa mga barkong iggugubat aron ilogon ang pagkontrolar sa negosyo sa panakot gikan sa Arabong mga magpapatigayon. Human niana, milawig siya ug layolayo pa sa sidlakan paingon sa Malacca uban sa laing militaryong ekspedisyon.

Panahon sa sambunot sa Morocco niadtong 1513, grabeng nasamdan si Magellan sa tuhod. Ingong resulta, nagtakiang siya sa tibuok niyang kinabuhi. Mihangyo siya kang Manuel nga patas-an ang iyang pensiyon. Apan ang kayugot ni Manuel wala mamenosi bisag diyutay sa bag-ohayng mga kahimoan, pagsakripisyo, ug kaisog ni Magellan. Gipalakaw niya siya nga halos nagkinabuhi sa kakabos.

Niining labing alaot nga yugto sa kinabuhi ni Magellan, giduaw siya sa iyang dugay nang higala, ang bantogang tiglawig nga si João de Lisboa. Ang duha naghisgot ug mga paagi sa pag-abot sa Spice Islands pinaagi sa habagatan-kasadpang ruta, latas sa el paso—usa ka dulho nga gihulongihong nga molatas sa Habagatang Amerika—ug unya latas sa dagat nga bag-o pa lang nga nadiskobre ni Balboa sa dihang milabang siya sa hikting yuta sa Panama. Sila nagtuo nga sa pikas nga bahin niining dagata nahimutang ang Spice Islands.

Si Magellan niadtong tungora naghinamhinam sa pagbuhat sa wala mabuhat ni Columbus—pangitaon kanang kasadpang ruta paingon sa Oriente, nga gituohan niyang mas duol kay sa sidlakang ruta. Apan nagkinahanglan siya ug suportar nga salapi. Busa, sanglit nahiubos pa sa hilabihang kasuko ni Manuel, gibuhat niya ang gibuhat ni Columbus mismo katuigan una pa niana—nangayo siyag suportar sa hari sa Espanya.

Mamati ba ang Hari sa Espanya?

Binuksan ang mga mapa, si Magellan nagpresentar sa iyang mga argumento ngadto sa batan-ong hari sa Espanya, si Charles I, nga nainteres pag-ayo sa kasadpang ruta ni Magellan padulong sa Spice Islands, kay malikayan niini ang pag-agi sa mga agianan sa barko sa Portugal. Dugang pa, giingnan siya ni Magellan nga ang Spice Islands mahimong sa aktuwal anaa sa teritoryo sa Espanya, dili sa Portugal!—Tan-awa ang kahong “Ang Tratado sa Tordesillas.”

Nakombinsir si Charles. Gihatagan niya si Magellan ug lima ka karaang barko nga ayohon alang sa ekspedisyon, naghimo kaniyang kapitan-heneral sa panon sa mga barko, ug gisaaran siya ug usa ka bahin sa mga abot gikan sa mga panakot nga madala inigpauli. Misugod dayon si Magellan sa pagtrabaho. Apan tungod kay si Haring Manuel malipotong naningkamot sa pagsabotahe sa proyekto, gidangtag kapin sa usa ka tuig una mahimong andam ang panon sa mga sakayan alang sa makasaysayanhong biyahe niini.

“Ang Kinadak-ang Kalamposan sa Paglawig sa Kasaysayan”

Sa Septiyembre 20, 1519, ang San Antonio, ang Concepción, ang Victoria, ug ang Santiago—kinadak-an ngadto sa kinagamyan—nagsunod sa bapor sa komandanteng si Magellan, ang Trinidad, ang ikaduhang-kinadak-an nga barko, samtang naglawig sila padulong sa Amerika del Sur. Sa Disyembre 13, nakaabot sila sa Brazil, ug nag-atubang sa madanihong Pão de Açúcar, o Sugarloaf Mountain, misulod sila sa matahom nga luok sa Rio de Janeiro aron sa pag-ayoayo ug pagkuhag abiyo. Unya mipadayon sila sa habagatan ngadto sa gitawag karon ug Argentina, nga sa tanang panahon nangita sa el paso, ang lisod pangitaong agianan ngadto sa laing dagat. Kasamtangan, ang mga adlaw nag-anam ka bugnaw ug mitungha ang dagkong mga hanig sa yelo. Ngadtongadto, sa Marso 31, 1520, si Magellan mihukom sa pagpalabay sa tingtugnaw sa matugnawng pantalan sa San Julián.

Ang biyahe gidangtan na nianang panahona ug unom ka pilo nga mas dugay kay sa unang pagtabok ni Columbus sa Atlantiko—ug sa gihapon walay dulho! Nabugnaw ang kadasig sama ka bugnaw sa klima sa San Julián, ug ang mga lalaki, lakip ang pipila sa mga kapitan ug mga opisyal, gusto nang mopauli. Dili katingad-an sa dihang mibuto ang pag-alsa. Apan pinaagi sa madali, mahukmanong aksiyon sa bahin ni Magellan, napakyas kini, ug duha ka pangulo sa kasamok ang gipatay.

Siyempre ang presensiya sa barkong estranghero diha sa pantalan nakapukaw sa pagkamaukiton sa himsog—ug dagko—nga lokal nga mga molupyo. Mibating samag mga inano kon itandi niining maong mga higante, ang mga bisita nagtawag sa maong yuta nga Patagonia—gikan sa Kinatsila nga pulong nga nagkahulogang “dagkong tiil”—ang ngalan niini hangtod karon. Nakita usab nila ang ‘mga lobo sa dagat nga samag gidak-on sa mga baka, ug itom ug puti nga mga gansa nga molangoy sa ilalom sa tubig, mokaon ug isda, ug may mga sungo nga sama sa mga uwak.’ Oo, nakatag-an ka—mga seal ug mga penguin!

Ang mga latitud sa polo o polar latitudes dali rang maapektohan sa kalit, kusog nga mga bagyo, ug sa wala pa mahuman ang tingtugnaw, naguba ang usa sa mga barko—ang gamayng Santiago. Apan, maayo na lang nga ang mga tripulante naluwas gikan sa nalunod nga barko. Human niadto, ang upat ka nahibiling mga barko, nga daw gimakmak nga gagmayng pak-an nga mga anunugba gumikan sa kakusog sa walay-paglurang nga bugnawng unos, mipadayon sa biyahe niini paingon sa habagatan diha sa mas bugnawng katubigan—hangtod sa Oktubre 21. Latas sa pinisik sa dagat ug ulan nga niyebe, ang tanang mata nagtutok sa agianan ngadto sa kasadpan. El paso? Oo! Sa kataposan, miliko sila ug misulod sa dulho nga sa ulahi nailhan nga Strait of Magellan! Bisan pa niana, bisan kining yugto sa kadaogan nadaot. Ang San Antonio tinuyong mibiya sa makuting kutay sa mga agianan ug mga isla diha sa dulho ug mibalik sa Espanya.

Ang tulo ka nahibiling barko, nga gitaliwad-an sa umaw nga mga lugot ug naputos sa niyebe nga mga taluktok, determinadong milatas sa naglikolikong dulho. Pahabagatan nakita nila ang daghang daob, lagmit gikan sa mga kampo sa Indian, busa ilang gitawag ang maong yuta nga Tierra del Fuego, “Yuta sa Kalayo.”

Ang Kalisdanan sa Pasipiko

Human sa lima ka makalilisang nga semana, milawig sila ngadto sa usa ka dagat nga malinawon kaayo nga ginganlan kana ni Magellan ug Pasipiko. Ang mga lalaki nag-ampo, nangantag mga himno, ug nagpasidungog sa ilang kadaogan pinaagi sa ilang mga kanyon. Apan ang ilang kalipay makadiyot lamang. Kaalaot nga mas dako sa bisan unsang ilang nasinati hangtod nianang tungora ang nagpaabot kanila, kay dili kadto mao ang gamay nga dagat nga ilang gidahom—kini nagpadayon ug nagpadayon, ug ang mga lalaki nag-anam ka gutom ug ka luya ug ka masakiton.

Si Antonio Pigafetta, usa ka maisog nga Italyano, naghupot ug talaan. Siya misulat: “Miyerkoles, petsa bayente-otso sa Nobyembre, 1520, kami . . . misulod sa dagat Pasipiko, diin kami nagpabilin sulod sa tulo ka bulan ug bayente ka adlaw nga walay makaon . . . Mikaon lamang kami ug bahaw nga biskuwit nga nadugmok na, ug puno sa ulod, ug nanimaho gumikan sa hugaw sa ilaga . . . , ug miinom kami ug tubig nga dalag ug nanimaho na. Gipangaon usab namo ang panit sa baka . . . , ang ginabas, ug mga ilaga nga nagkantidad ug katunga sa crown ang matag usa, dugang pa kulang kadto.” Busa, sa dihang ang preskong hangin nga mihuros sa usa ka direksiyon mihapak sa ilang mga layag ug ang tin-awng tubig misulod sa ubos sa ilang lasti, ang mga lalaki naglubog nga nag-anam ka luya gumikan sa scurvy, o sakit gumikan sa kakulang sa bitamina C. Desinuybe ang nangamatay pag-abot nila sa Mariana Islands, sa Marso 6, 1521.

Apan didto, tungod sa kamabatokon sa mga taga-isla, nakakuha lamang sila ug diyutayng preskong pagkaon una mopadayon paglawig. Sa kataposan, sa Marso 16, nakita nila ang Pilipinas. Sa kataposan, ang tanang lalaki nakakaon ug maayo, nakapahulay, ug naulian sa ilang panglawas ug kusog.

Trahedya—Usa ka Damgo Nahugno

Usa ka relihiyoso kaayong tawo, si Magellan nagdani ngadto sa Katolisismo sa daghang lokal nga mga molupyo ug ilang mga magmamando. Apan ang iyang kasibot mao usab ang nakadaot kaniya. Nalangkit siya sa tali-tribo nga panag-away ug, uban sa 60 lamang ka tawo, miatake sa 1,500 ka nitibo, nga nagtuo nga ang pana, pusil, ug ang Diyos magpasalig kaniya sa kadaogan. Hinunoa, siya ug ubay-ubay sa iyang mga tawo ang nangamatay. Si Magellan mga 41 anyos. Ang maunongong si Pigafetta mibakho: ‘Gipatay nila ang among modelo, kahayag, kahupayan, ug tinuod nga giya.’ Pipila ka adlaw sa ulahi, mga 27 ka opisyal nga nagtan-aw lamang gikan sa ilang mga barko gipamatay dayon sa kanhi mahigalaong mga pangulo.

Sa dihang namatay si Magellan, namatay siya sa sinating mga palibot. Dili halayo sa habagatan nahimutang ang Spice Islands ug ngadto sa kasadpan, ang Malacca, diin siya nakig-away niadtong 1511. Kon, ingon sa gihunahuna sa pipila ka historyano, siya milawig paingon sa Pilipinas human sa gubat sa Malacca, nan siya, sa pagkamatuod, nakalibot sa yuta—siyempre, bisag dili sa usa ka biyahe. Nakaabot siya sa Pilipinas gikan sa sidlakan ug sa kasadpan.

Katalagman Naghampak sa Pagpauli nga Biyahe

Sanglit diyutay na lang kaayo ang nahibiling mga lalaki, ang pagpadagan sa tulo ka barko imposible na, busa ilang gilunod ang Concepción ug nagpalawig sa nahibiling duha ka bapor ngadto sa ilang kataposang adtoan, ang Spice Islands. Unya, sa nakakarga na ug mga panakot, ang duha ka barko nagbulag. Apan, ang mga tripulante sa nakigbisog nga Trinidad nadakpan sa mga Portuges ug gibilanggo.

Apan ang Victoria, nga ubos sa pagmando sa kanhing mialsa nga si Juan Sebastián de Elcano, nakaikyas. Milikay sa tanang dunggoanan gawas sa usa, nangarisgar sila sa Portuges nga ruta libot sa Cape of Good Hope. Apan, ang wala paghunong alang sa abiyo maoy masakripisyohong estratehiya. Sa dihang sa kataposan nakaabot sila sa Espanya sa Septiyembre 6, 1522—tulo ka tuig gikan sa ilang pagbiya—18 na lamang ka masakiton, niwang kaayo nga mga lalaki ang nagpabiling buhi. Sa gihapon, walay duhaduhang sila ang unang nakalibot sa yuta. Ug si De Elcano mao ang bayani. Malisod tuohan, ang karga sa Victoria nga 26 ka toneladang panakot nakaganansiya ug igo nga ikabayad sa tibuok ekspedisyon!

Nahinumdoman ang Ngalan ni Magellan

Sulod sa katuigan gihikaw kang Magellan ang iyang tinuod nga dapit diha sa kasaysayan. Naimpluwensiyahan sa mga taho sa mialsang mga kapitan, ang mga Katsila nagpasipala sa iyang ngalan, nga nag-ingong siya maoy haras ug kulang sa katakos. Ang mga Portuges nagngalan kaniyang traydor. Ikasubo, ang iyang talaan nawagtang sa dihang siya namatay, lagmit gidaot niadtong iyagyag niana. Apan tungod sa maisogong Pigafetta—usa sa 18 nga nakalibot sa yuta—ug mga 5 ka ubang mga membro sa ekspedisyon, kita labing menos adunay talaan niadtong makasubo, apan talagsaon, nga biyahe.

Ngadtongadto, ang kasaysayan nagbali sa hukom niini, ug karong adlawa ang ngalan ni Magellan gipasidunggan. Usa ka dulho ang ginganlan sa iyang ngalan, maingon man ang Magellanic Clouds—duha ka dili-tin-awng mga galaksiya sa habagatan nga unang gihubit sa iyang mga tripulante—ug ang usa ka kasangkapang tigsusi sa kawanangan nga Magellan. Ug, siyempre, nautang nato ang ngalan sa kinadak-ang dagat sa kalibotan—ang Pasipiko—kang Magellan.

Sa pagkatinuod, “walay biyahe sa tawo nga ingon ka hinungdanon ang nahitabo hangtod ang Apollo 11 mitugpa sa Bulan 447 ka tuig sa ulahi,” misulat si Richard Humble, sa The Voyage of Magellan. Nganong hinungdanon kaayo ang maong biyahe? Una, kana nagpamatuod nga ang kayutaan sa Amerika dili bahin ni duol sa Asia, ingon sa gihunahuna ni Columbus. Ikaduha, sa kataposan sa biyahe, ang usa ka adlaw nga kalainan sa petsa nagpakita sa panginahanglan sa usa ka international date line. Ug, sa kataposan, sumala sa giingon sa magsusulat bahin sa siyensiya nga si Isaac Asimov, kana nagpakita nga ang yuta lingin. Oo, bahin niining naulahi, gipakita ni Magellan sa praktikal nga paagi kon unsay giingon mismo sa Bibliya sulod na sa 2,250 ka tuig. (Isaias 40:22; itandi ang Job 26:7.) Sa walay duhaduha ang relihiyoso kaayong tawo nga nagbukas sa kalibotan malipay unta niana.

[Footnote]

a Ang iyang Portuges nga ngalan maoy Fernão de Magalhães.

[Kahon sa panid 14]

Ang Tratado sa Tordesillas

Sanglit usa ka dakong kalibotan ang naabli sa ilang atubangan, ang Portugal ug Espanya nagkauyon pinaagig tratado nga bahinon ang negosyo ug mga katungod sa pagmando sa bag-ong mga yuta. Busa, ubos sa pagtultol sa mga Papa Alejandro VI ug Julio II, sila nagbadlis ug hinandurawng linya nga nagbahin sa gitawag karon ug Brazil. Ang kayutaan nga nadiskobrehan sa kasadpan niining maong linya mahimong iya sa Portugal; ang nahibilin, sa Espanya. Si Magellan dili-maalamong nagsugyot sa Portuges nga Haring Manuel nga sa dihang kining maong linya ibadlis latas sa mga polo ngadto sa pikas bahin sa yuta, ang Spice Islands mahimong sa aktuwal masakop sa teritoryo sa Espanya. Kining matinud-anong obserbasyon, nga gipasikad sa kaylap nga ideya bahin sa usa ka mas gamay nga Dagat Pasipiko, misangpot sa grabeng pagsaway kaniya. Sa kaatbang, napamatud-an ni Magellan ang iyang kaugalingon nga sayop. Bisan pa niana, ang iyang pagtuo naghatag kaniya ug dugang katarongan nga mohangyo nga paluyohan sa hari sa Espanya.

[Kahon/Hulagway sa panid 15]

Ang Kalisdanan sa Unang mga Marinero

Ilabina sa mas dugayng mga biyahe sa pagpanuhid—nga kasagarang dangtag katuigan—ang kinabuhi alang sa ubos nga marinero dili usa ka makalingaw nga paglawig. Ania ang pananglitan sa kinabuhi sa usa ka marinero:

• Makapasubong siot nga mga lawak ug kakulang sa pribasiya

• Kasagaran, pintas nga silot, nga nag-agad sa gusto sa kapitan

• Scurvy ug kamatayon gumikan sa kakulang sa bitamina C

• Kamatayon gumikan sa pagkalunod, kagutom, kauhaw, kawalay-panalipod sa klima, mga nitibo

• Kalibang o tipos gumikan sa baho ug hugaw nga tubig imnonon

• Pagkahilo gumikan sa lata, adunay parasito nga pagkaon

• Hilanat gumikan sa pinaakan sa gutom nga mga ilaga

• Tipos, gumikan sa kuto nga mikatap sa hugaw nga mga lawas ug sapot

• Sa daghang kahimtang, mga 50% lamang ang purohan nga makapauli nga buhi

[Credit Line]

Century Magazine

[Mapa/Mga hulagway sa panid 16, 17]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Biyahe ni Magellan, 1519-22

⇦••• Ruta □ Sinugdanan ug kataposan sa biyahe

Strait of Magellan

Si Magellan gipatay sa Pilipinas

Kataposang bahin sa biyahe ni Juan Sebastián de Elcano

[Credit Line]

Hulagway sa panid 17]

Ferdinand Magellan

[Hulagway sa panid 16]

“Victoria,” ang unang barko nga nakalibot sa kalibotan. Sa iyang lima ka barko, kadto maoy ikaupat sa gidak-on ug gisakyan sa 45 ka tawo. Ang barko maoy mga 21 metros ang gitas-on

[Mga hulagway sa panid 17]

Mga kagamitan sa paglawig: Ang hourglass nagsukod sa panahon, samtang ang astrolabe nagtino sa latitud sa barko