Pagsabot sa Kahadlok nga Monganga sa Pagsulti

MAKAILA ka ba sa kalainan tali sa usa nga mosulti nga larino ug sa usa nga mahadlok nga monganga sa pagsulti? ‘Aw, siyempre,’ tingali motubag ka. Apan tagda kon unsay gisulat ni Peter Louw diha sa iyang Aprikaan nga librong Hhhakkel (Ssstutter): “Alang sa matag dayag nga tignganga, lagmit adunay napulo nga buot magpabiling dili himatikdan kutob sa mahimo ug itago ang ilang depekto sa pagsulti sa lainlaing mga paagi.” Itago ang depekto nila sa pagsulti? Unsaon pagkaposible niana?

Ang pipila ka nganga nga mosulti makahimo sa pagtago sa ilang depekto pinaagi sa pagdahom sa mga pulong nga nakahatag nilag kalisdanan sa nangagi. Unya, inay litokon kanang pulonga, ilang usbon ang tudling-pulong o gamiton ang laing pulong nga amgid ug kahulogan. Usa ka bana ang nagtago sa iyang pagkanganga sulod sa 19 ka tuig nga panagtiayon. Sa dihang namatikdan sa iyang asawa ang kamatuoran, siya nangutana sa usa ka terapista sa pagsulti: “Sa imong hunahuna kana ba ang hinungdan nga ako ang iyang patawgon sa telepono, ug kanunayng ako ang iyang paorderon sa among mga pagkaon diha sa mga restawran, ug dili gayod siya mokomento panahon . . . sa mga tigom?”

Tagda, usab, si Gerard ug si Maria, nga usa ka malipayong magtiayon nga taga-Habagatang Aprika.a Sa ubay-ubayng higayon, si Maria misulay nga ipatin-aw ngadto sa iyang bana nga naglikay siya pagkomento panahon sa mga tigom sa pagtuon sa Bibliya tungod sa iyang kahadlok nga monganga sa pagsulti. “Binuang,” siya magahiong moingon, “dili ka man nganga.” Gibase ni Gerard ang iyang panghukom diha sa kasagarang estoryador nga kinaiya sa iyang asawa. Ang pipila lang ka tinong mga higayon sa pagsulti magpahinabo nga siya mahadlok nga monganga sa pagsulti. Sa unang higayon, human sa lima ka tuig nga kaminyoon, si Gerard nakaamgo niini ug miadmitir: “Ako way-alamag ug way-konsiderasyon.” Karon, inay sawayon siya, siya modayeg kaniya alang sa mga higayon nga siya makabatog kaisog nga mosulti atubangan sa daghang mamiminaw.

Hisabtan, daghang nganga ang gihasi sa “kahadlok . . . nga usahay malungtaron, kasagaran hingapin,” misaysay ang nganga nga si David Compton diha sa iyang librong Stammering. “Sa labing mahuyang niyang gutlo, sa iyang labing kinahanglanong gutlo nga makigkontak sa iyang isigkatawo, sa iyang pagtinguha nga masabtan diha sa pagsulti, mahimong ordinaryo o masanduroton kini, sa maong mga higayon ang nganga tingali magdahom nga masakitan, mobati nga kataw-anan . . . Bisan kadtong labing malamposon sa pagsagubang moadmitir gihapon nga naumol ang ilang kinaiya tungod sa ilang kahadlok, ug kini wala gayod bug-os nga mahanaw.”

Mga Situwasyong Makapukaw sa Kahadlok

Sa dihang ang usa ka nganga patubagon sa usa ka pangutana atubangan sa mamiminaw, sama diha sa lawak-klasehanan, panahon sa miting pamatigayon, o panahon sa relihiyosong panagkatigom, kini mahimong magpahinabog kabalaka nga mosangpot sa grabeng sugmat sa pagnganga. “May panahon bang makahunahuna ka nga mas maayo pang magpakahilom?” usa ka 15-anyos nga nganga sa Habagatang Aprika nga ginganlag Rosanne gisukna sa usa ka interbiyo sa radyo. Mitubag siya, “Makadaghan, pananglitan, diha sa situwasyon sa klasehanan dihang duna koy hustong tubag nga nasayod akong makahatag kanakog maayong grado apan nasayod akong malisdan kaayo ako nga mosulti.”

Usa ka negosyanteng ginganlag Simon giinterbiyo usab sa programa sa radyo nga gihisgotan sa itaas. Sama kang Rosanne, miarang-arang si Simon sa tabang sa terapiya sa pagsulti. Apan usahay siya duna gihapoy daotang yugto nga monganga sa pagsulti. Kini mahimong mograbe tungod sa tinamdan sa iyang mamiminaw. “Kon anaa ka sa tigom sa hunta diin gikinahanglan nga mosulti ka sa makadaghan ug duna kay suliran sa pagsulti, ang mga tawo nga nag-alirong paglingkod sa lamesa sa miting mahimong laayan gayod kaayo,” misaysay siya.

Ang kahadlok nga gihambin sa usa ka nganga angayng dili saypon sa kahadlok nga gihambin tingali sa tawong maulawon nga makigsultig mga estranyo. Tagda si Lisa, kinsa nagtambongan sa mga tigom sa mga Saksi ni Jehova sulod sa miaging duha ka tuig. Sa pakig-estorya sa mga higala, kasagaran nga siya makasulting may pagkalarino. Siya usab madasigong nagpakig-ambit sa buluhatong pagsangyaw nga gikinahanglan ang pagkaunang moduol sa mga estranyo. Apan siya adunay kahadlok nga sama sa daghang nganga nga mosulti​—ang pagsulti atubangan sa daghang mamiminaw. “Panahon sa among mga tigom,” misaysay si Lisa, “talagsa ra kong makapataas sa akong kamot ug makatubag sa usa ka pangutana. Kon motubag man gayod ako, kadaghanan kini usa ka pulong o mubong tudling-pulong. Bisan pag pila lang ka pulong, kini ang akong kinamaayohan. Kasagaran, ang mga tubag anaa sa akong ulo ug sa akong mga ngabil tungod kay ako kanunayng abanteng mangandam. Apan ang akong dila dili gayod mokooperar.”

Ang usa ka daotang kasinatian alang sa pipila ka nganga nga mosulti mao nga siya pabasahog kusog. Magpugos kini kanila sa paglitok ug mga pulong nga kasagarang ilang likayan. “Sa usa sa among mga tigom,” nagpadayon si Lisa, “kami usahay hangyoon sa pag-ulos-ulos pagbasa sa mga teksto sa Kasulatan nga gihisgotan. Sa maong mga higayon ako maglingkod nga mahadlokon, mabalak-on, nga nagpaabot sa akong turno, kay wala masayod kon makabasa ba ako sa teksto o dili. Usahay magbasa ako apan dili makalitok sa usa ka pulong. Unya akong sayloan kana ug magpadayon sa pagbasa.”

Dayag, gikinahanglan nga hunahunaog maayo sa dili pa modasig sa usa ka nganga sa pagbasag kusog. Tungod sa maong “pagdasig” labi pang daotan ang bation sa nganga. Sa kapulihay, kanang tawhana angayng tim-os nga dayegon tungod sa paghimo sa iyang kinamaayohan.

Sa Dihang Mosulay sa Pagtabang

Ang pagnganga maoy komplikado kaayong depekto. Ang butang nga mosaler alang sa usa tingali dili mosaler alang sa lain. Ngani, daghang nganga nga nakasinatig yugto sa “pagkaayo” makasinatig pagsugmat sa ulahi. Mas dakong pagdukiduki bahin sa pagnganga ang nahimo kay sa laing mga depekto sa pagsulti. Bisan pa niana, ang mga eksperto wala pa makakaplag ug usa ka tinong hinungdan. Ngani, ang kadaghanan nagkauyon nga daghang hinungdan ang mahimong nakaamot sa nganga nga pagsulti. Usa ka pangagpas, sumala sa bag-ong mga pagtuon, mao nga kini may kalabotan sa di-hapsay nga kahan-ayan sa mga selula sa utok sa linghod kaayong panuigon sa nganga. Sumala kang Dr. Theodore J. Peters ug Dr. Barry Guitar, diha sa ilang teksbok nga Stuttering​—An Integrated Approach to Its Nature and Treatment, ang mga opinyon karon bahin sa mga hinungdan “mahimong karaan na samtang napuno ang laglom nga mga bung-aw sa atong kinaadman bahin sa pagkanganga tungod sa bag-ong mga pagtuon.”

Sanglit ang tawo diyutay ra kaayog nasayran bahin sa pagkanganga, gikinahanglan nga mag-amping kon mosugyot sa usa sa daghang terapiya alang sa mga gisakit nianang depektoha. “Kadaghanang grabe ang pagkanganga,” midugang ang teksbok sa itaas, “moarang-arang lamang. Makakat-on sila nga mosulting mas hinay o dili na mabalaka pag-ayo nga monganga, ug dili na kaayo mapikal niana. . . . Tungod sa mga hinungdang wala nato hisabti, ang pipila ka nganga nga mosulti dili mausob pag-ayo pinaagi sa pagpatambal.”b

Sa dihang dili molampos ang pagtambal, basolon sa pipila ka terapista ang nganga tungod kay wala maningkamot pag-ayo. Nagpatuo ang usa kanila: “Ang bugtong purohan nga mapakyas anaa sa dili-bug-os-kasingkasing nga tinamdan sa nganga.” Mahitungod sa maong mga pangangkon, ang awtor nga si David Compton miingon: “Dili nako ikabatbat sa mga pulong ang kasukong mahimong bation sa mga nganga tungod niining matanga sa komento. Una, tungod kay kini dayag nga bakak. Walay usa ka terapiya ang epektibo gayod alang sa tanang nganga nga mosulti, ug bisan pa ang usang epektibo alang sa usa ka linaing nganga dili gayod kay dili masayop. Ikaduha, tungod kay ang mga nganga nga mosulti naanad na sa kapakyasan . . . Ang bisan unsang makapasamot [sa ilang kapakyasan] nga dili unta angay, nga dili matarong, maoy usa ka krimen.”

Pagpagaan sa Ilang Giantos

Ang mga nganga nga mosulti kasagarang dili gusto nga kaluy-an. Bisan pa niana, dako ang mahimo aron mogaan ang ilang giantos. Sa dihang sila monganga sa pagsulti, ayawg lingiw tungod kay maulaw. Inay tan-awon ang ilang baba, tan-awa sila sa mata. Sagad nga sila sensitibo sa linihokan sa lawas sa ilang mga mamiminaw. Kon tan-awon kang relaks, kana makatabang nga makunhoran ang ilang mga kahadlok. “Ipakita sa tawo nga ikaw andam nga mamati kaniya sama ra nga ikaw andam nga mamati kang bisan kinsang makigsulti kanimo,” matod sa usa ka terapista sa pagsulti.

Ang mga magtutudlo nga adunay nganga nga estudyante dakog mahimo aron mahupay ang iyang mga kahadlok. Sa edukasyonal nga magasing Die Unie sa Habagatang Aprika, ang mosunod nga tambag gihatag ngadto sa mga magtutudlo: “Ang kadaghanang nganga dili kaayo monganga sa pagsulti sa dihang sila mahibalo nga ang usang namati dili magdahom ug larinong pagsulti.”

Sumala sa magasin sa itaas, hinungdanon usab nga hisayran sa usa ka magtutudlo ang mga pagbati sa estudyante. Inay likayan ang maong mga estudyante tungod sa kaulaw, gitambagan ang mga magtutudlo nga makigsulti kanila ug dasigon sila nga ipahayag ang ilang mga pagbati bahin sa suliran. Niining paagiha ang magtutudlo makasusi kon unsang mga situwasyon sa pagsulti ang labing gikahadlokan sa estudyante. “Ang kalarino sa iyang pagsulti nagdepende ug 80 porsiyento kanimo,” ang magasin mitaho. Ang iyang larinong pagsulti moarang-arang kon siya nahibalo nga siya gidawat bisan pa sa suliran. Ang magasin dugang misaysay: “Ang relaks, ikag-makakat-on nga palibot sa klasehanan makaayo dili lamang sa nganga nga mosulti kondili sa uban pa sa klase.”

Segurado, kining mga sugyota ikapadapat nga malamposon sa mga situwasyon sa pagpanudlo nga naglangkit sa mga hamtong.

Ang Atong Maglalalang Nakasabot

Ang atong Maglalalang, si Jehova nga Diyos, bug-os nakasabot sa tawhanong pagkadili-hingpit. Iyang gisangonan si Moises nga mahimong iyang tigpamaba aron manguna sa mga Israelinhon sa paggula sa Ehipto. Gihimo niya kadto nga bug-os nahibalo nga si Moises may depekto sa pagsulti nga nagpahinabo nga siya lisdan sa pagpakigsulti. Nasayod usab ang Diyos nga ang igsoong lalaki ni Moises, si Aaron, sa sukwahi, maoy larinong manulti. “Nahibalo ako nga siya maayong manulti,” matod sa Diyos. (Exodo 4:14) Ugaling, si Moises nakabaton ug labaw pang hinungdanong mga hiyas, sama sa pagkamaunongon, kalulot, pagtuo, ug malumong kinaiya. (Numeros 12:3; Hebreohanon 11:24, 25) Bisan pa sa mga pagtutol ni Moises, ang Diyos wala magduhaduha sa iyang pagpili kang Moises ingong pangulo sa Iyang katawhan. Sa samang panahon, ang Diyos naghatag ug konsiderasyon sa mga kahadlok ni Moises pinaagi sa pagtudlo kang Aaron ingong tigpamaba ni Moises.​—Exodo 4:10-17.

Makasundog kita sa Diyos pinaagi sa pagpakitag pagkamasinabtanon. Ayaw pakamenosi ang mga nganga nga mosulti, ug ayaw tugoti nga ang depekto sa pagsulti makapabuta kanimo sa tinuod nga katakos sa tawo. Giilustrar kini sa kasinatian sa usa ka batang babaye ug sa iyang amahang nganga nga mosulti. Ang amahan nakakat-on ug usa ka metodo sa mas larinong pagbasa. Usa ka gabii iyang gisulayan kini diha sa iyang sayis-anyos nga batang babaye pinaagi sa pagbasa kaniyag usa ka estorya, ug siya magarbohon kaayo sa iyang pagkalarino.

“Sultig tarong, Pa,” siya miingon pagkahuman sa iyang amahan.

“Tarong kaayo ang akong pagsulti,” siya mitubag nga masuk-anon.

“Dili,” siya namugos, “sulti nga sama sa nangagi.”

Oo, gimahal niining batang babaye ang iyang amahan tungod sa kon kinsa siya, bisan pag may depekto ang iyang pagsulti. Busa sa sunod higayong makiglabot ka sa usang nganga nga mosulti, hinumdomi nga ang maong tawo mahimong adunay bililhong mga ideya ug maayong mga hiyas. Siya aduna gayod ing mga pagbati. Magmapailobon ug pakitai siyag pagkamasinabtanon.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 25]

Ang usa ka nganga mahimong mahadlok nga mosulti sa publiko

[Hulagway sa panid 26]

Magmapailobon kon ang usa ka nganga maglisod sa pagpakigsulti kanimo

[Hulagway sa panid 27]

Ang mga nganga nga mosulti kasagarang mahadlok sa telepono