Ilang-Ilang—Kahumot Gikan sa Isla sa Agwa

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA MAYOTTE

NAKADUNGOG ka na ba niini sukad? Malagmit nakagamit ka na niini. Labing menos imo kining napanimahoan! Unsa man kini? Buweno, kini maoy parehong kahoy ug agwa.

Ang ilang-ilang maoy usa ka kahoy nga nagpatunghag purong duga nga gigamit sa paggama ug maluhong mga agwa. Ang pipila nag-ingon nga kini naggikan sa isla sa Madagascar; ang uban nag-ingon sa Malaysia, diin kini usab gitanom. Apan dinhi sa mga Isla sa Comoro, taliwala sa Aprika ug Madagascar, ug partikular diha sa isla sa Mayotte, ang klima angayan kaayo alang sa pagpatunghag purong duga sa agwa sa kinalabwang kalidad​—ang pipila nag-ingon ang kinamaayohan sa kalibotan.

Ang Mayotte, nga usahay tawgong isla sa agwa, mao ang tinubdan sa dakong porsiyento sa tanang produkto sa kalibotan niining bililhong purong duga. Ang mga plantasyon sa ilang-ilang milukop sa mga umahan ug sa mga hanayhay sa kabungtoran niining matahom nga isla. Apan, ang unang butang nga mamatikdan sa usa mao ang talagsaong mga porma sa mga kahoy. Ang mga sanga daw samag ang usa ka higanteng kamot nagbawog niana paubos, nga nagbalikos niana palibot sa bukohon, medyo abohon nga mga punoan. Apan kini dili kinaiyanhon. Kini maoy resulta sa sistematikong pagmaniobra.

Sa dihang ang kahoyng ilang-ilang makaabot sa gitas-on nga hangtod sa abaga, diin ang mga bulak sayon pang kab-oton, ang mga sanga bawogon paubos. Kon dili kini buhaton, ang kahoy motubo nga tul-id ug taas, nga magdala niining bililhong mga bulak nga taas ra kaayo nga lisod kutloon. Dayon, ang kahoy larason na lang.

Bisan kon dili pa nimo mailhan ang kahoyng ilang-ilang gikan sa naglibot nga tropikanhong kakahoyan, ang isog nga alimyon niini magdani sa imong pagtagad. Bisan tuod ang mga bulak niini dili talagsaon, ang isog nga kahumot niini dili makalimtan. Sa tinuoray, ang dili sinati niini malisdan sa pag-ila sa mga bulak, tungod kay malisod ilhon kini gikan sa mga dahon. Sa diha lamang nga mogulang na ang mga bulak nga mabatonan niini ang pughaw yelong kolor. Ug kon kana mahitabo, panahon na sa pagkutlo niini.

Sa among tropikanhong isla, ang kahoy nga ilang-ilang magsugod sa pagpamulak sa edad nga duha o tulo ka tuig. Ang pagkadagaya sa mga bulak niini maoy talagsaong pamatuod sa mahinatagong espiritu sa Maglalalang! Tali sa Mayo ug Disyembre, ang matag kahoy makutloan gikan sa usa ngadto sa duha ka kilo nga mga bulak matag 15 ka adlaw. Mamulak usab gikan sa Enero hangtod sa Abril, apan kini mangadaot sa tropikanhong mga ulan.

Sa dihang ang mga bulak gipangutlo, ang tanan sa pamilya motabang, ilabina ang kababayen-an ug ang kabataan. Ang pagpangutlo sayon lang, sanglit ang mga sanga mugbo. Ang mga bulak isulod sa kangas​—ang lokal nga termino sa bukag nga hinimo sa mga dahon sa lubi. Mahulagway ba nimo ang usa ka bata nga naglukdo ug malubaylubay nga kangas nga nagasuwak sa mga bulak? Ang gibug-aton nga 20 o 30 kilos nga mga bulak morag motabon sa iyang gamay nga ulo samtang siya ug ang uban nanaglakaw nga naglaray subay sa dalan padulong sa dapit diin idistilar ang puro nga duga.

Karon magsugod ang 24 oras sa hagong trabaho sa pagdistilar sa puro nga duga. Ubos sa usa ka dako kaayong alambic, o distileriya, ang kalayo padayong nagasiga. Sulod sa alambic, ang 200 ka kilo nga gulang nga mga bulak naglutaw sa 70 litros nga nagbukal nga tubig. Ang lukong sa distilasyon kinahanglan pabugnawon sa hustong temperatura aron ang purong duga mahimong taas kaayog kalidad. Hangtod sa usa ka litro sa espeso kaayo nga purong duga ang mapuga gikan niining gidaghanona sa mga bulak, ang tinong gidaghanon nagdepende sa rehiyon nga gigikanan niini. Ang dugang nga purong duga nga dili kaayo espeso mapuga usab gikan sa samang pagpabukal. Sa kataposan, ang purong dugo ibaligya sa Uropa aron isagol sa maluhong mga agwa.

Lagmit karon imo nang masabtan kon nganong ang isla sa Mayotte gitawag nga isla sa agwa. Sa pagkamatuod, ang makapahimuot nga alimyon sa ilang-ilang diha sa kahanginan sa among isla nagpadako sa among apresasyon sa buhat sa Maglalalang.

[Mapa sa panid 18]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

APRIKA

MADAGASCAR

MGA ISLA SA COMORO

Great Comoro

Mohéli

Anjouan

Mayotte

[Hulagway sa panid 18]

Mga bulak sa ilang-ilang

[Mga hulagway sa panid 19]

Plantasyon sa mga kahoyng ilang-ilang