Ang Panglantaw Gikan sa Ika-29ng Andana

SA DIHANG mokawas ka sa elebetor ngadto sa ika-29ng andana sa tinukod sa Hiniusang Kanasoran sa New York City, ang usa ka gamay asul nga karatula nagpakita sa agianan paingon sa Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR). Kining tigpataliwala nga buhatan naghawas sa hedkuwarter sa OHCHR sa Geneva, Switzerland—ang sentro sa mga kalihokan sa tawhanong mga katungod sa HK. Samtang si Mary Robinson, ang Hataas nga Komisyonado Alang sa Tawhanong mga Katungod, maoy nangulo sa OHCHR sa Geneva, ang natawo-sa-Gresya nga si Elsa Stamatopoulou maoy pangulo sa buhatan sa New York. Sayo niining tuiga, si Gn. Stamatopoulou malulotong nag-abiabi sa usa ka magsusulat sa Pagmata! ug nahinumdom sa lima ka dekadang mga kalihokan sa tawhanong mga katungod. Ania ang pipila ka mga kinutlo gikan sa interbiyo.

P. Sa imong hunahuna unsang pag-uswag ang nahimo sa pagpasiugda sa tawhanong mga katungod?

T. Hatagan ti ka ug tulo ka pananglitan sa pag-uswag: Una, 50 ka tuig kanhi ang ideya bahin sa tawhanong mga katungod wala diha sa internasyonal nga mga hilisgotan; karon kini kanunayng anaa ug andam nga ipatuman. Ang mga gobyerno nga wala pa gayod makadungog bahin sa tawhanong mga katungod mga dekada kanhi naghisgot na bahin niini. Ikaduha, duna na kitay internasyonal nga kodigo sa balaod, o basahon sa balaod, nga gilangkoban sa daghang kombensiyon nga may sinulat nga pahibalo sa gobyerno kon unsay ilang mga obligasyon ngadto sa ilang mga ginsakpan. [Tan-awa ang kahong “Ang Internasyonal nga Balaodnon sa Tawhanong mga Katungod,” sa panid 7.] Gidangtag daghang tuig sa hago nga trabaho ang pagtigom niining maong kodigo. Kami mapasigarbohon kaayo niini. Ang ikatulong pananglitan mao nga karon mas daghang tawo sukad masukad ang nakigbahin sa mga kalihokan sa tawhanong mga katungod ug nakahimo sa pagpahayag sa ilang kaugalingon sa tataw nga paagi bahin sa mga isyu sa tawhanong mga katungod.

P. Unsay mga babag?

T. Human magtrabaho ug 17 ka tuig uban sa mga programa sa tawhanong mga katungod sa HK, siyempre, akong naamgohan nga nag-atubang kita ug makapahigawad nga mga suliran. Ang kinadak-an mao nga ang mga gobyerno kasagarang nag-isip sa tawhanong mga katungod ingong politikanhong isyu inay makitawhanong isyu. Dili tingali sila andam nga mopatuman sa mga tratado sa tawhanong mga katungod tungod kay gibati nilang nameligro sa politikanhong paagi. Niana nga mga sirkumstansiya, ang mga tratado sa tawhanong mga katungod nawad-an sa puwersa. Ang laing babag mao ang kawalay-katakos sa HK sa pagsanta sa grabeng mga paglapas sa tawhanong mga katungod sa mga dapit sama sa kanhing Yugoslavia, Rwanda ug, ning mas bag-ohay pa, sa Algeria. Ang kawalay-katakos sa HK sa pagsanta sa mga masaker nga nahitabo niining mga nasora maoy dakong kapakyasan. Ang mga pamaagi sa tawhanong mga katungod gipahiluna na, apan kinahanglang dunay mopatuman niini. Kinsa man kanang maong tawo? Kon ang mga intereses sa mga nasod nga makahatag sa panalipod wala mameligro, kasagarang walay politikanhong determinasyon sa pagpaningkamot sa paghunong sa mga paglapas.

P. Unsay imong nakita sa unahan?

T. Nakita ko ang usa ka hulga ug usa ka saad diha sa dalan nga motultol ngadto sa tawhanong mga katungod alang sa tanan. Ang nakapabalaka nako mao ang hulga sa paghimong globonhon sa ekonomiya, nga naghaylo sa dagkong mga korporasyon sa pag-establisar sa ilang kaugalingon diha sa mga nasod diin mas barato ang suweldo. Karon, kon gikinahanglan, mahimo natong basolon ang mga gobyerno tungod sa mga paglapas sa tawhanong mga katungod ug pit-oson sila. Apan kinsay atong mabasol sa mga paglapas sa dihang ang giapilan sa daghang nasod nga mga kasabotan sa negosyo nag-anam pagbalhin sa gahom gikan sa mga gobyerno ngadto sa globonhon ekonomikanhong mga puwersa? Sanglit wala nato kontrolaha kining ekonomikanhong mga puwersa, nagpahuyang kini sa posisyon sa organisasyon nga giapilan sa daghang gobyerno sama sa HK. May kalabotan sa tawhanong mga katungod, kining maong kiling makadaot. Hinungdanon karon nga mapaikag ang pribadong sektor sa kalihokan sa tawhanong mga katungod.

P. Ug ang saad?

T. Ang pag-ugmad sa usa ka globonhong tawhanong mga katungod nga kultura. Ang akong gipasabot mao nga pinaagi sa edukasyon kinahanglang paamgohon pa nato pag-ayo ang mga tawo sa tawhanong mga katungod. Siyempre, dako kanang hagit tungod kay naglangkit kinig kausaban sa panglantaw. Mao nga, napulo ka tuig kanhi, ang HK naglansad ug usa ka tibuok-kalibotang kampanya sa pagpahibalo sa publiko aron sa pag-edukar sa mga tawo bahin sa ilang mga katungod ug pag-edukar sa mga nasod mahitungod sa ilang mga responsibilidad. Dugang pa, ang HK naghingalan sa mga tuig nga 1995 hangtod sa 2004 ingong “Dekada Alang sa Edukasyon sa Tawhanong mga Katungod.” Gilaoman, ang edukasyon mahimong mag-usab sa hunahuna ug kasingkasing sa mga tawo. Halos susama kini sa Ebanghelyo paminawon, apan kon bahin sa edukasyon sa tawhanong mga katungod, ako tinuod nga magtutuo niana. Ako naglaom nga ang kalibotan mosagop sa tawhanong mga katungod nga kultura ingong ideolohiya niini sa mosunod nga siglo.

[Kahon sa panid 7]

Ang Internasyonal nga Balaodnon sa Tawhanong mga Katungod

Gawas pa sa Tibuok Kalibotang Deklarasyon sa Tawhanong mga Katungod, anaa usab ang Internasyonal nga Balaodnon sa Tawhanong mga Katungod. Unsay kalambigitan niini nila?

Aw, kon itandi nimo ang Internasyonal nga Balaodnon sa Tawhanong mga Katungod ngadto sa usa ka libro nga dunay lima ka kapitulo, nan ang Tibuok Kalibotang Deklarasyon ikatandi sa kapitulo 1. Ang mga kapitulo 2 ug 3 mao ang Internasyonal nga Pakigsabot Bahin sa Sibil ug Politikanhong mga Katungod ug ang Internasyonal nga Pakigsabot Bahin sa Ekonomikanhon, Katilingbanon ug Kultural nga mga Katungod. Ug ang mga kapitulo 4 ug 5 matag usa naundan sa Kapiliang Lagda sa Diplomasya.

Bisan tuod ang Tibuok Kalibotang Deklarasyon gihunahunang dunay moral nga bili, nga nagbaod sa mga nasod kon unsay angay nilang buhaton, kining upat ka dugang nga mga dokumento may legal nga obligasyon, nga nagbaod sa mga nasod kon unsay kinahanglan nilang buhaton. Bisan tuod ang paghimo niining mga dokumentoha gisugdan sa 1949, gidangtag mga dekada una kini miepekto. Karon, kining upat ka dokumento duyog sa Tibuok Kalibotang Deklarasyon maoy naglangkob sa Internasyonal nga Balaodnon sa Tawhanong mga Katungod.

Gawas pa niining Internasyonal nga Balaodnon, giaprobahan sa HK ang kapin sa 80 ka uban pang mga tratado sa tawhanong mga katungod. “Busa sayop ang paghunahuna nga ang mga tratado sa tawhanong mga katungod sa Internasyonal nga Balaodnon maoy mas hinungdanong mga tratado,” mikomento ang usa ka batid sa tawhanong mga katungod. “Pananglitan, ang 1990 nga Kombensiyon Bahin sa mga Katungod sa Bata mao ang labing kaylap nga giaprobahan ug malukpanong dokumento sa HK, ug bisan pa niana dili kini bahin sa Internasyonal nga Balaodnon. Ang terminong ‘Internasyonal nga Balaodnon sa Tawhanong mga Katungod’ gimugna aron sa pagdani sa publiko inay kay ingong pormal nga ideya. Ug, mouyon ka, kini maoy makadaning prase.”a

[Footnote]

[Hulagway sa panid 6]

Elsa Stamatopoulou

[Credit Line]

UN/DPI nga letrato ni J. Isaac