Ang Katawhan sa Diyos Mibalik sa Ilang Yuta

ANG duha ka iladong kutay sa kabukiran nagliyok sa halapad nga kabungtoran sa modernong Iran​—ang Elburz (habagatan sa Dagat Caspian) ug ang Zagros (habagatan-silangan paingon sa Gulpo sa Persia). Gisal-otan kana ug taas, tabunok nga mga walog nga ang mga bakilid niini napunog kakahoyan. Ang klima diha sa mga walog bugnawbugnaw, apan sobra ka tugnaw panahon sa tingtugnaw diha sa mas habog, uga, kusog-ug-hangin nga kapatagan. Sa duol mao ang desyerto sa halapad nga kabungtoran nga panagsa ray molupyo. Diha nianang katibuk-ang rehiyon sa silangan sa Mesopotamia, ang Imperyo sa Medo-Persia mitungha.

Ang mga Medianhon namuyo sa amihanang bahin sa halapad nga kabungtoran, bisan pag sa ulahing panahon nakakaylap sila abot sa Armenia ug Cilicia. Apan ang mga Persiano namuyo sa habagatan-kasadpang bahin sa halapad nga kabungtoran, silangan sa Walog sa Tigris. Ubos sa pagmando ni Ciro sa tungatunga sa ikaunom nga siglo W.K.P., nag-usa ang maong duha ka gingharian, nga nahimong Medo-Persianhong Gahom sa Kalibotan.

Gipukan ni Ciro ang Babilonya niadtong 539 W.K.P. Ang iyang imperyo nakaabot pasilangan sa India. Pakasadpan, kini naglakip sa Ehipto ug sa ginganlan karon ug Turkey. Haom nga gibatbat ni Daniel ang Imperyo sa Medo-Persia ingong manunukob nga “oso” nga ‘mikaon ug daghang unod.’ (Dan 7:5) Gitukod ni Ciro ang makitawhanon, matinugoton nga pagmando. Iyang gibahin ang imperyo ngadto sa mga probinsiya. Ang matag usa gimandoan ug satrapa, nga sagad Persiano, apan ubos kaniya, ang usa ka lokal nga magmamando may awtoridad usab. Ang mga katawhan sa imperyo gidasig nga ipadayon ang pagsunod sa ilang mga kostumbre ug mga relihiyon.

Nahiuyon sa maong polisa, si Ciro mitugot sa mga Hudiyo sa pagbalik aron ipasig-uli ang matuod nga pagsimba ug tukoron pag-usab ang Jerusalem, sumala sa gibatbat ni Esdras ug Nehemias. Sa imong hunahuna ang maong dakong panon mibalik ba agi sa rutang gisubay ni Abraham abot sa Euprates paingon sa Carkemis, o tingali gisubay ba nila ang mas mubong ruta agi sa Tadmor ug Damasco? Walay gisulti ang Bibliya bahin niini. (Tan-awa ang mga panid 6-7.) Ngadtongadto, ang mga Hudiyo namuyo usab sa ubang mga bahin sa imperyo, sama sa Delta sa Nilo ug sa mga dapit pahabagatan. Ang daghang Hudiyo nagpadayon pagpuyo sa Babilonya, nga lagmit maoy hinungdan nga si apostol Pedro miduaw didto mga siglo na sa ulahi. (1Pe 5:13) Sa pagkatinuod, ang Imperyo sa Medo-Persia maoy usa sa mga hinungdan nga makaplagan ang mga Hudiyo sa daghang dapit panahon sa misunod nga mga imperyo sa Gresya ug sa Roma.

Human mapukan ang Babilonya, gigamit sa mga Medo-Persiano ang siyudad ingong sentro sa kagamhanan, nga ang mga ting-init niana maoy sobra ka init ug uga. Ang Susan, ang kaulohan kanhi sa Elam, maoy usa sa mga siyudad sa hari. Sa ulahi, diha nianang dapita nga ang Persiano nga si Haring Ahasuero (lagmit mao si Jerjes I) naghimo kang Ester nga iyang rayna ug nagpakyas sa daotang laraw sa paglaglag sa katawhan sa Diyos sa tibuok nga luag kaayong imperyo. Ang duha ka laing kaulohan sa Medo-Persia mao ang Ecbatana (nahimutang sa gihabogong kapin sa 1,900 ka metros, nga ang mga ting-init maoy presko) ug ang Pasargadae (samag gihabogon, nga mga 650 ka kilometros pahabagatan-silangan).

Sa unsang paagi nalaglag ang maong gahom sa kalibotan? Sa kinapungkayan sa gahom niini, ang Medo-Persia milihok aron sumpoon ang mga pagrebelde nga giukay sa mga Grego sa amihanan-kasadpang utlanan niini. Ang Gresya niadtong panahona nabahin sa nagkontrahanayng mga siyudad-estado, apan kadto nagtinabangay aron pildihon ang Persianhong kasundalohan sa mahukmanong mga bugno diha sa kapatagan sa Maraton ug diha sa dagat duol sa isla sa Salamis. Didto nagsukad nga ang nahiusang Gresya nahimong mas gamhanan kay sa Medo-Persia.

[Kahon sa panid 25]

Ubos sa pagpanguna ni Zorobabel, ang halos 50,000 ka Israelinhong lalaki mipanaw sa 800 ngadto sa 1,600 ka kilometros (depende sa ruta) pabalik sa Jerusalem. Ilang nasagubang ang grabeng kalisod sa pangabuhi. Naawaaw ang ilang yuta sulod sa kapitoan ka tuig. Ang mga tawong namalik misugod sa pagpasig-uli sa matuod nga pagsimba pinaagi sa pagtukod pag-usab sa halaran ug pagtanyag ug mga halad kang Jehova. Sa tinghunlak sa 537 W.K.P., ilang gisaulog ang Pista sa Balongbalong. (Jer 25:11; 29:10) Dayon, ang mga tawong namalik nagpahiluna sa patukoranan sa balay ni Jehova.

[Kahon sa panid 25]

MGA BASAHON SA BIBLIYA GIKAN NIINING YUGTOA:

Daniel

Haggeo

Zacarias

Ester

Mga Salmo (bahin)

1 ug 2 Cronicas

Esdras

Nehemias

Malaquias

[Mapa sa panid 24]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Imperyo sa Medo-Persia

A2 MACEDONIA

A2 TRASIA

A4 Cirene

A4 LIBYA

B2 Byzantium

B2 LYDIA

B3 Sardis

B4 Mempis (Nop)

B4 EHIPTO

B5 No-amon (Thebes)

B5 Syene

C3 CILICIA

C3 Tarso

C3 Issus

C3 Carkemis

C3 Tadmor

C3 SIRYA

C3 Sidon

C3 Damasco

C3 Tiro

C4 Jerusalem

D2 Pasis

D2 ARMENIA

D3 ASIRYA

D3 Nineve

D4 Babilonya

E3 MEDIA

E3 Ecbatana (Acmeta)

E3 HYRCANIA

E4 Susan (Susa)

E4 ELAM

E4 Pasargadae

E4 Persepolis

E4 PERSIA

F3 PARTIA

F4 DRANGIANA

G2 Maracanda (Samarkand)

G3 SOGDIANA

G3 BACTRIA

G3 ARIA

G4 ARACOSIA

G4 GEDROSIA

H5 INDIA

[Ubang lokasyon]

A2 GRESYA

A3 Maraton

A3 Atenas

A3 Salamis

C1 SITYA

C4 Elat (Elot)

C4 Tema

D4 ARABIA

[Kabukiran]

E3 BKD. SA ELBURZ

E4 BKD. ZAGROS

[Kadagatan]

B3 Dagat Mediteranyo (Dakong Dagat)

C2 Itom nga Dagat

C5 Pulang Dagat

E2 Dagat Caspian

E4 Gulpo sa Persia

[Suba]

B4 Nilo

C3 Euprates

D3 Tigris

H4 Indus

[Hulagway sa panid 24]

Ang mga tropa ni Ciro mitabok sa Kabukiran sa Zagros aron makaabot sa Babilonya

[Hulagway sa panid 25]

Ibabaw: Ang Ganghaan sa Tanang Nasod, sa Persepolis

[Hulagway sa panid 25]

Gisukip nga letrato: Lubnganan ni Ciro, sa Pasargadae