Sa Usa ka Panahon, Labi Pang Bililhon Kay sa Bulawan

INGONG pahumot gisabwag kana sa mga teatro sa Gresya. Sa madaogong misulod si Nero sa Roma, ang kadalanan giwisikan niana. Gimahal kana ni Solomon. (Awit ni Solomon 4:14) Sa usa ka panahon kana labi pang bililhon kay sa bulawan. Bisan karong adlawa kini gihapon ang labing mahal nga panakot sa kalibotan. Kini mao ang saffron o azafran.

Kining talagsaong pula-bulawanong panakot gibuhat gikan sa stigma sa saffron crocus, nga kabanay sa crocus nga nagaadorno sa daghang tanaman sa tingpamulak. Kini mabuhi sa uga apogon nga yuta, nga nagahimo sa rehiyon sa La Mancha sa Espanya nga mithianon sa pagtanom niini.

Kay lumad sa dapit sa Mediteranyo, ang saffron gitanom sa unang kapanahonan sa Asia Minor. Kasiglohan sa ulahi, gidala kini sa mga Moro ngadto sa Espanya ug gipasiugda ang pagtanom niini. Gimahal nila kini aron sa pagtimpla sa mga potahe ug gigamit gani kini sa pagtambal sa mga sakit nga lainlain sama sa sakit sa ngipon, sakit sa regla, ug sa hampak. Karong adlawa, ang saffron gimahal gihapon diha sa kusina, nga nagadugang sa kalami ug kolor sa bantogang mga resipe sama sa Spanish paella ug French bouillabaisse.

Dinaliang Paghago ug Pagkutlo

Sa uga nga kapatagan sa La Mancha, diyutay ra ang kausaban sa daghang siglo. Ang pagtanom ug saffron mosugod sa sinugdan sa ting-init sa dihang ang crocus nga mga bulbo itanom sa pulang yuta sa La Mancha. Sa tinghunlak moabot ang pagkutlo, nga molungtad ug tulo ka semana. Ang tanang trabaho ginahimo sa kamot, kay ang modernong mga paaging de makina wala pa gamita.

Nahauna mao ang makasakit-sa-likod nga pagpangutlo sa libolibong kabulakan nga tinagsa. Kini himoon sa hinapos sa Oktubre, sa dihang moabot na ang unang katugnaw sa tinghunlak. Dayon ang ginatos ka tagabalangay mangadto sa ilang mga lote nga gitamnan sa mga crocus. Sila moduko ibabaw sa bag-ong mibuswak nga kabulakan, ug uban sa katingad-ang katulin, ang ilang hanas nga mga kamot magakutlo sa delikadong bulak sa crocus.

Sa taudtaod ang ilang mga basket mag-awas na sa pagkutlo sa buntag, nga andam nga madala sa balay. Didto ang bag-ong kinutlong mga bulak katagon sa mga trey aron mahanginan. Karon ang labi pang hagong trabaho mosugod, nga mao ang pagbulag sa stigma sa saffron—ang baye nga bahin sa bulak—gikan sa ubang bahin sa bulak.

Pagbulag sa Stigmata

Nga nagasunod sa batasan sa La Mancha, ang tibuok nga mga pamilya nagabuhat sa tingob sa pagproceso sa nakutlo. Sa tulo ka semana sila kasagarang maghago sa 19 ka oras sa usa ka adlaw.

Buksan ang mga bulak, ug ang stigmata ayohon sa pagkutlo. Ang basa, pula kaayong stigmata—adunay tulo ka stigmata sa matag bulak—tigomon diha sa mga plato. Ug ania ang sekreto sa bili sa saffron. Sumala sa The New Encyclopædia Britannica, mahimong gikinahanglan ang mga 75,000 ka bulak aron makuha ang usa ra ka librang saffron!

Ang katulin ug kabatid hinungdanon niining ang-anga, sanglit ang stigma kinahanglang makutlo sa adlaw mismo sa pagkutlo sa saffron. Ang mga bulak dali kaayong malawos ug daling magpilit, nga imposible na ang pagkuha sa stigmata. Ug ang stigma kinahanglang kutloon sa eksaktong hustong dapit; kay kon dili kini dili makakuwalipikar nga Mancha Selecta, ang pinakamaayong saffron.

Pagtostar sa Stigmata

Sa pagkahuman niining hagong trabaho, ang stigmata ayohon pagkatag diha sa mga trey o mga salaang muslin nga gasa aron mauga. Niining puntoha, andamon ang kalayo sa uling, ug ang mga trey o mga salaan uban sa ilang bilihong mga sulod ibutang ibabaw sa kalayo. Himoon ang tanang posibleng panagana aron dili maasohan ang humok nga stigmata. Kinahanglang matostar kini, dili paasohan.

Tapos sa 15 ka minutos lang ibabaw sa hinay nga kalayo, ang saffron mawad-ag 80 porsiento sa gibug-aton niini. Ang pagkutlo sa usa ka ektarya—nga ang stigmata motimbang ug hapit 50 kilos—mahimo na lamang 9 kilo sa naugang saffron.

Inigkatapos sa pagpauga, ang saffron, nga karon maoy pula kaayong gumon sa mga tanudtanod, andam nang ipondo. Nga sinulod sa itom plastik nga mga puyo ug protektado batok sa kahayag, ang “pulang bulawan” sa La Mancha maghulat aron ibaligya sa usa ka negosyanteg saffron.

Makapahimuot nga Panakot Gikan sa Matahom nga Bulak

Bisan pag ang saffron gitanom usab sa Pransiya, Italya, Gresya, Iran, ug India, 70 porsiento sa baligyaan ug saffron sa kalibotan gitagana sa Espanya. Ang may pagkapait nga lami niini gigamit sa tibuok kalibotan sa pagpalami sa manok, kan-on, ug pagkaon sa dagat, samtang gusto sa mga taga-Scandinavia ang lami sa tinapay nga gitimplahan sa saffron. Ug sa Hapon kini gigamit gihapon ingong diyobos alang sa pagkolor sa mahalong mga artikulo.

Ang mga balos sa pagtanom ug saffron maoy dili lang ekonomiko. Adunay mga adlaw sa dihang ang tanang crocus nga kabulakan sa kasarangang uma nga may 460 metros kuwadrado daw magdungan sa pagbulak. Ang maong adlaw tawgon nga dia del manto—adlaw sa mantel. Mopatim-aw nga ang tibuok uma sa hinay gitabonan sa pulang mantel. Sa maong adlaw, ang katahom sa abogong mga uma sa La Mancha mopahinumdom sa mga pulong sa propeta: “Ang desyerto magmasadyaon ug mamulak sama sa azafran.”—Isaias 35:1.