SALAMPATI

[Heb., yoh·nahʹ, goh·zalʹ (piso sa salampati o kuyabog); Gr., pe·ri·ste·raʹ].

Ang salampati maoy usa sa unang duha ka langgam nga espesipikong ginganlan diha sa Bibliya, ug sa tulo ka higayon si Noe nagpadalag usa ka salampati human sa Lunop aron sa pagtino nga mihubas na ang katubigan. (Gen 8:8-12) Ang Hebreohanong ngalan nga yoh·nahʹ gituohang naggikan sa pulong nga ʼa·nahʹ, nga nagkahulogang “pagbangotan,” ug lagmit nga gigamit kini agig pagsundog sa masulub-ong pag-agumod sa salampati.​—Isa 38:14; 59:​11, 12; Eze 7:16; Nah 2:7.

Mga Matang ug Kahubitan. Lakip sa pamilyang Columbidae mao ang nagkalainlaing matang sa mga salampati. Ang labing komon nga matang niini nga makaplagan sa Israel mao ang rock dove (Columba livia), ang ring dove (Columba palumbus; gitawag usab nga wood pigeon), ug ang stock dove (Columba oenas). Ang mga ring dove ilabinang makaplagan sa kalasangan sa Gilead ug Carmelo. Ang stock dove pangunang nanimuyo sa palibot sa Jerico ug sa sidlakang bahin sa Jordan, samtang ang rock dove misanay diha sa kabaybayonan, ubay sa mga lugot sa Walog sa Jordan ug sa kabukiran sa kasadpan. Ang mga salampati kasagaran linginon ug lawas, dakog dughan, nindot ug liog, gamay ug linginon ang ulo nga may gagmayng sungo, ug mugbog mga tiil. Ang mga balhibo niini kupkop kaayo, mao nga hapsay kaayong tan-awon kining langgama. Ang mga salampati sagad nga asul-abohon ug kolor, samtang ang uban adunay samag balangaw nga kolor sa lainlaing mga bahin sa mga balhibo, nga tungod niana kini daw metal tan-awon kon madan-agan sa adlaw. Lagmit nga kini ang gipasabot sa Salmo 68:​13, bisan tuod nga ang paghisgot diha niini nga teksto maylabot sa “mga pako sa salampati nga naputos sa plata ug ang iyang mga dagang sa dalagong-berde nga bulawan” gituohan sa pipila nga nagtumong sa maanindot kaayong butang nga batid ang pagkahimo ug gidala ingong inagaw sa gubat.

Malumo ang dagway ug kinaiya sa salampati mao nga gitawag kining ‘ang karnero sa kalibotan sa mga langgam.’ Tungod niana ang ngalang Jonas (Yoh·nahʹ) kaniadto ug karong adlawa maoy usa ka popular nga ngalan sa mga batang lalaki nga Hudiyo. (Jon 1:1) Kini nga mga langgam nailhan sa ilang pagkamaunongon ug pagmahal sa ilang mga kaparis, ug sa ilang pagbirigay ilang ipaduol ang ilang mga ulo sa usag usa ug magtinuhikay nga sama gayod sa paghalokay sa mga managhigugma. Busa ang “akong salampati” maoy usa ka haom nga termino sa pagmahal nga gigamit sa magbalantay nga hinigugma sa dalagang Sulamita. (Aw 5:2) Ang mga mata sa dalaga gipakasama sa hiloy ug malulot nga mga mata sa usa ka salampati (Aw 1:15; 4:1), samtang ang mga mata sa magbalantay gipakasama sa Sulamita sa asul-abohon nga mga salampati nga naligo sa mga linaw sa gatas, nga pinaagi niining maanindot nga pagtandi dayag nga gilarawan ang itom nga tawotawo nga gilibotan sa nagdan-ag nga puti sa mata. (Aw 5:12) Ang mga salampati hilig nga maligo, nga mopalabi sa pagsalag duol sa usa ka tuboran sa tubig. Ang maunongong laki nga salampati motabang sa bayeng salampati sa paghimog salag ug sa paglumlom sa mga itlog. Ang salampati lahi sa tanang ubang mga langgam tungod sa ilang talagsaong paagi sa pagpakaon sa ilang mga piso pinaagig “gatas sa salampati,” ang samag bagtok nga gatas nga gipatungha sulod sa balonan sa ginikanang salampati. Ang mga squab o mga kuyabog sa salampati maoy sagad nga pagkaon sa daghang kayutaan.

Kay usa ka maulawon nga langgam, nga mangurog kon mahadlok (Os 11:11), ang ihalas nga salampati sagad magsalag diha sa kawalogan (Eze 7:16), samtang ang rock dove magsalag diha sa misiwil nga mga bato ug sa mga bangag sa mga pangpang ug sa batoong mga lugot. (Aw 2:14; Jer 48:28) Kon binuhi, kini molupad ug balik ngadto sa mga balaybalay nga gihimo alang niini, ug ang puting bahin ilalom sa mga pako sa usa ka dakong panon sa mga salampati mahisamag usa ka gipadpad nga panganod. (Isa 60:8) Ang mga balaybalay sa salampati, nga ang pipila niini dagko, nakubkoban didto sa Israel.

Tungod sa kinaiya niini nga makapauli sa iyang pinuy-anan, kini gigamit sa pagdalag mga mensahe sukad pa sa unang mga panahon. Dili sama sa mga tawong nabigador nga kinahanglan pang mogamit ug mga chronometer ug mga sextant aron matino ang ilang nahimutangan, ang mamauling mga salampati halos dihadiha makatuod​—pinaagi sa pagmatikod sa magnetic field sa yuta ug pinaagi sa paglantaw sa nahimutangan sa adlaw​—kon asa nga direksiyon sila molupad, bisan pag buhian sa dili-sinating teritoryo ginatos ka kilometro gikan sa ilang pinuy-anan. Sila kinaiyanhong maniid sa dagan sa adlaw diha sa kalangitan aron ang anggulo sa ilang pagpanaw dili masayop.

Ang salampati lig-on ug mga pako, ug kini makalupad ug lagyong mga distansiya sa pagpangitag pagkaon, ug abtik (nga makalupad sa gikusgong kapin sa 80 km/oras) sa pag-ikyas gikan sa kadaghanan sa mga kaaway niini. (Sal 55:6-8) Apan ang mga salampati anad kaayo sa mga tawo ug dali rang malit-agan o mabitik sa usa ka pukot. Busa, ang apostatang Epraim, nga sa kabuangan nagbutang sa iyang pagsalig una sa Ehipto ug dayon sa Asirya, gipakasama sa usa ka “walay buot nga salampati,” nga hapit nang masikop sa pukot. (Os 7:​11, 12) Si Jesus, sa pagpasidaan sa iyang mga tinun-an batok sa samag-lobo nga mga magsusupak, nagtambag kanila nga dili lamang ‘magmainosente ingon sa mga salampati’ apan usab ‘magmabinantayon ingon sa mga halas.’​—Mat 10:16.

Sa panahon sa bawtismo ni Jesus ug sa misunod nga pagdihog kaniya pinaagi sa balaang espiritu sa Diyos, ang maong balaang espiritu gipatungha “sa dagway nga lawasnon ingon sa usa ka salampati,” ug ang makitang pagkunsad niini diha kang Jesus tingali maoy sama sa pagkapakapa sa salampati sa dihang kini hapit nang motugdon sa batogan niini. (Luc 3:22; Mat 3:16; Mar 1:10; Ju 1:32-34) Kini maoy tukmang simbolo, tungod sa kinaiyahan niini sa pagkainosente.​—Mat 10:16.

Gigamit Ingong Halad. Ang mga salampati, uban sa mga tukmo (Heb., to·rimʹ), maoy dalawaton nga halad nga gigamit ingong halad-nga-sinunog (Lev 1:14); ang usa ka paris nga salampati mahimong ihalad niadtong kabos kaayo nga dili makaarang sa paghalad ug bayeng nating karnero o nating kanding ingong halad-sa-pagkasad-an (Lev 5:5-7); ang usa ka salampati (o kaha usa ka tukmo) kinahanglang dad-on ingong halad-sa-sala uban sa usa ka laking nating karnero sa rituwal nga pagputli sa babaye human siya manganak gawas lang kon siya dili makaarang sa paghalad ug laking karnero, nga sa maong kahimtang “duha ka piso sa salampati” maoy dalawaton (Lev 12:6-8) (sama sa pagpaputli ni Maria human ipahimugso si Jesus; Luc 2:22-24); ug ang usa ka paris sa mga salampati o mga tukmo kinahanglang ilakip sa mga halad sa pagputli sa usa ka tawo nga naayo gikan sa inagas (Lev 15:​13, 14, 28, 29; tan-awa ang TUKMO). Kini dalawaton usab maylabot sa paghinlo sa mga Nazareo gikan sa kahugawan. (Num 6:10). Ang ekspresyon nga “(mga) piso sa salampati” (NW, KJ, RS) diha sa Hebreohanon sa literal nagkahulogang “(mga) anak sa usa ka (o sa) salampati.”

Bisan tuod nga daghang pamilya taliwala sa mga Hudiyo ang aduna gayoy kaugalingong mga salampati, ang ekspresyon nga, “Karon kon wala siyay ikaarang alang sa duha ka tukmo o sa duha ka piso sa salampati,” dayag nga nagpakitang kini sagad nga paliton aron ihalad.​—Lev 5:11.

Ang Hebreohanong termino nga goh·zalʹ, nga gigamit sa asoy sa paghalad ni Abraham sa dihang “si Jehova mihimog pakigsaad uban kang Abram,” gisabot nga nagtumong sa “usa ka piso sa salampati.” (Gen 15:​9, 18) Kini tungod kay ang salampati kanunayng ilakip uban sa tukmo diha sa mga halad nga gilatid sa Balaod nga sa ulahi gihatag ngadto sa Israel. Ang samang Hebreohanong pulong gihubad nga “kuyabog” diha sa Deuteronomio 32:11. Walay duhaduha nga ang salampati maoy lakip sa unang halad ni Noe, sanglit lakip sa maong halad ang “pipila . . . sa tanang mahinlong naglupad nga mga linalang.”​—Gen 8:20.

Ang probisyon sa Balaod nga mahimong gamiton ang mga piso sa salampati o sa mga tukmo ingong halad maoy usa ka maluluy-ong kahikayan alang sa mga Hudiyo, sanglit kadaghanan sa mga tukmo molalin gikan sa yuta sa Israel sa mga bulan sa tingtugnaw, samtang ang dili-tiglalin nga mga salampati anaa kanunay sa tibuok tuig.

Ang mga salampati gibaligya sa mga nagnegosyo didto sa templo sa Jerusalem; ang Gregong termino nga pe·ri·ste·rasʹ nga gigamit dinhi lagmit nagpasabot sa “mga tukmo” o sa “mga piso sa salampati” nga gihisgotan sa Moisesnong Balaod.​—Mar 11:15; Ju 2:14-16.