Ang Mamumuo Takos ba sa Iyang Suhol?

TAN-AWA na sila! Sila daw igo ra gayod nga mabuhi, kasagaran diha sa hugaw-inayom-ayom nga mga balay, nga igo rang makaabot sa pangunang mga panginahanglan, bisan tuod daghan kanila nagpuyo ug nagpadako ug pamilya diha sa adunahang nasod. Sila mao ang lalin nga mga mamumuo, nga duolan sa lima ka milyon sa Tinipong Bansa lamang, nga mamupo ug mga prutas ug mga utanon alang sa pipila ka dagkong mga korporasyon sa nasod.

Tan-awa ang ilang nagkaulat-ulat ug gipamaolang mga lawas nga naghago diha sa naglagiting nga kainit. Tan-awa sila nga misulay pagtuyhad sa ilang mga bukobuko human sa hataas nga oras nga pagtikubo, sa pagpanguhag mga utanon nga ibutang sa mga estante ug mga bodega sa halayong mga groseriya ug dagkong mga tindahan. Gikan sa pagsubang hangtod sa pagsalop sa adlaw, unom ug pito ka adlaw sa usa ka semana atua sila didto. Tan-awa ang mga bata, nga nagtrabaho tapad sa ilang mga ginikanan ug kasagaran uban sa ilang tigulang nga mga apohan. Daghan sa mga bata gipaundang pagtungha sa sayong panuigon tungod kay ang ilang mga ginikanan magsigeg balhin kon asa ang adunay anihon, sa ting-ani ngadto sa ting-ani. Kining tanan aron lamang makakitag igong kapangabuhian.

Ang walay hunong nga pagdahunog sa mubog-lupad nga ayroplano nakatugaw ba kanimo samtang gitan-aw nimo kining mga mamumuo sa umahan? Ang makahilong mga pamatay sa dangan gikan sa mga sumpitan sa espri sa ayroplano nakapahalang ba sa imong mga mata ug nakapahapdos ug nakapangatol sa imong panit? Nahadlok ka ba sa mubo- ug layog-abot nga mga kapeligrohan kanimo? Ang mga mamumuo mibati niana. Ang kemikal anaa kanunay sa ilang mga senina, sa lungag sa ilang mga ilong, sa ilang mga baga. Sila nagtan-aw niining peligrosong mga pamatay sa dangan nga makadaot sa ilang mga anak ug sa edarang mga ginikanan. Nakita nila ang mga membro sa pamilya ug kaubang mga mamumuo nga nabaldado sa sayong pangedaron tungod sa pagkahilo sa pamatay sa dangan.

Usa ka bata, nga karon magdalagitahay na, nahimugsong nalisa ang bat-ang, walay maskulo sa tuong dughan, ug paralisado ang pikas niyang nawong. Ang iyang amahan nagtuo nga ang iyang pagkabaldado gipahinabo sa pamatay sa dangan nga giespri sa kaumahan sa strawberry sa panahon nga nagsabak ang iyang inahan. Gikataho nga ang pagkaladlad sa pamatay sa dangan lamang nakaapektar ug 300,000 ka mamumuo matag tuig ug ang porsiento sa pagkabaldado sa lalin nga mga mamumuo lima ka pilo kay sa mga mamumuo sa bisan unsang ubang industriya.

Kon ang imong mga emosyon wala matandog sa paglantaw lamang kanila nga naghago diha sa kaumahan o sa pagkakita sa ilang makaluluoyng mga kahimtang sa pamuyo, nan pamati sa ilang mga pulong. “Kining trabahoa kapoy gayod kaayo,” nanghupaw ang usa ka inahan sa pito ka anak tapos sa hataas mabudlay nga adlaw sa uma. “Tingali maligo na lang ko ug matulog. Lapas na sa alas 4 ako nakatulog ganihang buntag ug wala nay panahong magluto sa paniudto, busa wala pa ako makakaon. Karon gikapoy na kaayo ko nga dili na makakaon.” Ang iyang mga kamot nangapaslot. Sakit ang pagtinidor o pagkutsara sa pagkaon.

“[Ang among mga anak] motabang usahay kanamo sa hinapos-semana,” miingon ang laing inahan, “ug nasayod kon sama sa unsa ang magtrabaho sa uma. Dili nila gusto nga mao kanay ilang pangabuhian. . . . May mga salugsog pa ang akong mga kamot tungod sa pagpamupo ug mga kahil sa miaging tingtugnaw.” Miingon ang iyang bana: “Motrabaho kami gikan sa pagsubang hangtod sa pagsalop sa adlaw unom ka adlaw sa usa ka semana. . . . Apan tingali buhaton namo kini sa tibuok namong kinabuhi. Unsa pay among buhaton?” Ang magtiayon mokita rag $10,000 sa usa ka tuig​—kita nga ubos kaayo sumala sa mga sukdanan sa Amerika.

Ang mga mamumuo mahadlok nga moreklamo tungod sa kahadlok nga mawad-an sa ilang mga trabaho. “Kon moreklamo ka,” matud sa usa, “dili ka nila patrabahoon sa sunod.” Daghang lalin nga mga mamumuo maoy mga bana ug mga amahan kinsa kinahanglang mobiya sa ilang mga pamilya sa pagsunod kon asa ang anihon, sanglit ang puy-anan, nga kasagaran mga kuwadro-kuwadro lang nga mga tinukod nga ginama gikan sa semento ug apog puy-an sa halos 300 ka mamumuo, hugaw kaayo ug huot alang sa ubang membro sa ilang pamilya. “Maayo unta kon makauban ug puyo ang [akong pamilya] sa tibuok-tuig,” matud sa usa ka amahan, “apan kinahanglan ko kining buhaton.” “Grabe na kaayo namong lisora,” matud sa lain. “Wala nay mograbe pa sa among kahimtang, busa kinahanglan kining moarang-arang.” Sa pagpasamot pa sa daotang kahimtang, daghan niini nila ang nagdawat usab sa kinaubsang suhol. Alang sa pipila, ang $10,000 sa usa ka tuig alang sa pamilya sa mamumuo daw dili maabot, usa ka suweldo nga dili sila makalaom sa pag-abot. “Ang mga tag-iya sa umahan mohatag ug suweldo sama sa suweldo nga ihatag sa pobre nga mga nasod ug yanong papahawaon ang bisan kinsang mamumuo nga dili mobuhat sa husto sumala sa gisugo kanila,” misulat ang magasing People Weekly. “Ang mamumuo takos sa iyang suhol,” miingon si Jesus. (Lucas 10:7) Ang lalin nga mga mamumuo nagapamalandong kon kanus-a kining prinsipyoha mapadapat sa ilang mga kinabuhi.

Kadtong Nagatudlo sa Atong mga Anak

Karon, tagda kadtong kansang mga trabaho naghimo kanilang responsable sa pagtudlo sa kabataan ug sa mga hamtong sa pagbasa, pagsulat, pagtitik, aritmetika, paninugdang siyensiya, panggawi diha sa trabahoan​—mga sangkap sa paninugdang edukasyon. Sa mga institusyon sa hataas nga edukasyon, ang mga edukador magtudlog balaod, medisina, kemistriya, enhinyeriya, ug hataas nga mga teknolohiya, mga natad nga nagdominar sa mas dakog kita nga mga trabaho niining kapanahonan sa kompiyuter ug abanseng teknolohiya. Tungod sa pagkahinungdanon sa natad sa pagpanudlo, ang maong mga edukador dili ba nahilakip niadtong takos sa suhol nga nahiangay sa bililhong serbisyo nga gihatag? Kon itandi sa mga tawo kansang mga suweldo daw dili gayod timbang sa trabaho nga ilang ginahimo, mopatim-aw nga mubo ug pagtasal ang katilingban sa pagpanudlo nga propesyon.

Sa hinapos niining ika-20ng siglo, ang pagpanudlo nahimong peligroso-kaayong trabaho sa pila ka dapit, dili lamang sa mga hayskul kondili sa elementaryang mga tunghaan usab. Sa pila ka lokal nga dapit ang mga magtutudlo gisultihan nga magdalag baston iniglakaw diha sa mga klasehanan ug sa mga dulaanan aron mapanalipdan ang ilang kaugalingon batok sa badlongong mga bata. Nagadalag mga pistola ug mga baraw ang kabataang nagtungha sa tanang pangedaron, nga nagtakin niini ug diha sa mga balonan.

Ang mga magtutudlo, lalaki ug babaye, nakaagom ug pagkabun-og sa lawas nga gihimo sa mga estudyante. Sa mga hayskul ning ulahing katuigan, kapin sa 47,000 ka magtutudlo ug 2.5 ka milyong estudyante ang nangabiktima sa krimen. “Ang suliran makita bisan asa,” mitaho ang mantalaan sa mga magtutudlo nga NEA Today, “apan mas grabe pa kini diha sa mga siyudad, diin tuig-tuig ang usa ka magtutudlo magaatubang ug 1-sa-50 nga posibilidad nga atakehon diha sa tunghaan.” Ang kaylap nga paggamit sa mga droga ug alkohol diha sa mga tunghaan nagpasamot sa kahigawad sa mga magtutudlo.

Nakadugang sa ilang palas-anon, diha sa pila ka dapit ang mga magtutudlo ginadahom nga magpadayon sa pagpalambo sa ilang propesyon sa tibuok nilang karera, sa paggamit sa ilang bakasyon sa pagkuhag abanseng mga kurso o sa pagtambong sa mga kombensiyon o mga seminar alang sa mga magtutudlo diha sa ilang natad. Apan, makuratan ka kaha nga masayod nga sa pipila ka dagkong siyudad sa Tinipong Bansa, ang suweldo sa mga tinugyanan sa tunghaan​—kadtong responsable sa paglimpiyo ug pag-ayo sa mga tunghaan​—labaw pa ug $20,000 kay sa suweldo sa mga magtutudlo?

Ang mga suweldo sa mga magtutudlo dili-managsama sa nagkalainlaing nasod, sa nagkalainlaing estado, ug sa nagkalainlaing distrito. Sa ubang nasod ang suweldo sa mga magtutudlo maoy kinaubsan sa nasod. Bisan sa mas dato nga mga nasod, ang mga taho nagpakita nga alang sa responsabilidad nga gipas-an sa mga edukador, ang ilang mga suweldo dili timbang.

Ingon sa gitaho sa The New York Times, usa ka kritiko sa suweldo sa mga magtutudlo ug mga edukador nag-ingon: “Ang bokasyonal nga mga propesyon sa Tinipong Bansa, sama sa pagpanudlo . . . , dugay nang panahon nga wala kaayo hatagig maayong suweldo o ganti. Ang katilingban nagtuo kanunay nga, ‘aw, mao nay ilang [linya], mao kanay ilang gikalipayan nga buhaton.’ Wala ako magtuo nga kana makataronganon gayod, ug wala ako magtuo nga kana maalamon gayod.” Tagda, pananglitan, kining taho nga gipatik diha sa The New York Times: “Ang mga suweldo sa pakultad sa Kolehiyo ug Unibersidad sa 1991-92 nga tuig sa pag-eskuyla gamay ra kaayog umento sulod sa 20 anyos,” sa aberids nga 3.5 porsiento. “Sa dihang ang 3.5 porsiento nga pag-umento gipasibo sa implasyon,” usa ka tigdukiduki nag-ingon, “ang suweldo mitubo sa gamay kaayo nga 0.4 porsiento.” Midako ang mga kabalaka nga tungod sa gamay nga suweldo nga ginahatag sa responsableng mga edukador, daghan ang mapugos sa pagbiya sa propesyong pagpanudlo alang sa mas dakog suweldo nga mga trabaho.

Ug Unya Anaa ang Isport

Usa ka magkasukwahi nga pananglitan sa mga suweldo nga sobra ka dako mao ang sa kalibotan sa isport. Giunsa paglantaw sa lalin nga mga mamumuo nga gamay kaayog suweldo kay sa gitakda sa gobyerno ug sa gamayg suweldong mga edukador ang dako kaayong suweldo sa mga atleta?

Ang kasarangan bang polis nga nagpatrolya sa iyang lugar ug ang bomberong nagkinabuhi sa pagtubag sa mga alarma​—mga tawo nga nagpameligro sa ilang mga kinabuhi sa adlaw-adlaw diha sa trabaho​—mopahiyom nga mauyonon sa hilabihan ka dakong mga suweldo sa propesyonal nga mga atleta tungod kay sila gimantala nga mga bituon? Sa Tinipong Bansa, kapin sa 700 ka polis ang nangamatay samtang nagtrabaho sa miaging dekada. Daghan usab ang nangamatay nga mga bombero. Apan, kining nabansay pag-ayo nga mga propesyonal gidawat sa tanan nga gamay gayod ug suweldo. Dili ba sila magreklamo sa bili nga gihatag sa sosyedad sa ilang mga trabaho ug mga kinabuhi?

Pananglitan, tagda ang besbol​—usa ka dakong tigdanig mga maghahalad sa isport sa Tinipong Bansa, Canada, ug Hapon. Kapin sa 200 ka dagkong mga magdudula sa liga sa Tinipong Bansa makasapig kapin sa usa ka milyong dolyar sa usa ka tuig. Sa kataposan sa 1992 nga season sa besbol, 100 ka magdudula ang nagpirmag mga kontrata nga nagagarantiya kanila ug $516 ka milyon. Niini, 23 ang mipirmag mga kontrata nga mobalor ug kapin sa $3 ka milyon ang usa ka tuig. Milabaw niining makakurat nga mga suweldo sa dili-kaayo iladong mga magdudula mao ang mga kontrata niadtong mas popular, nga mipirmag kapin sa $43 ka milyon alang sa unom ka tuig nga dula ug $36 ka milyon alang sa lima ka tuig. Tuig-tuig ang suweldo padayong nagaumento, ug bag-ong rekord ang naabot alang sa kinatas-ang suweldo sa kasaysayan sa besbol. Ang potbol usab adunay mga suweldo sa mga magdudula nga misulbong sa aberids nga $500,000.

Kining mga suweldoha nakapatunghag pangutana, Ang aberids ba nga magbabasa makahanduraw sa pagdawat ug tseke sa usa ka semana nga $62,500? “Apan mao kanay suweldo nga ginadawat niadtong mga potbolista nga balor ug milyong-dolyar diha sa National Football League kada semana panahon sa 16-ka-semanang season,” mitaho ang The New York Times. “O komosta na man ang balor nga $2 ka milyong magdudula sa besbol, nga makadawat ug $75,000 nga suweldo sa matag duha ka semana? Nakuhaan na ug buhis, makadawat siya ug limpiyo nga $50,000 nga makatabang kaniya sa malisod kuno nga panahon hangtod sa kinsenas sa bulan.” Wala pay labot niini ang kuwarta nga ibayad ngadto sa mga bituon sa isport alang sa pagduso ug produkto, pagpirma sa mga bola sa besbol, pagpirma sa awtograp sa mga maghahalad, ug mga bayad sa pag-atubang sa tumatan-aw, nga tanan-tanan mokabat sa minilyon. Dinhi usab, unsay hunahunaon sa gamayg-suweldo nga magtutudlo dihang sa usa ka tuig siya makasapig ubos kay sa kita sa usa ka atleta sa usa ka dula?

Tungod sa gahom sa telebisyon, ang mga propesyonal sa golf, tennis, basketbol, ug hockey nakadawat usab ug dagkong kantidad nga salapi. Ang mga bituon sa ilang mga natad makaihap sa ilang mga kita sa minilyon. Ang usa ka $42-milyong kontrata gipirmahan sa usa ka pangunang magdudula sa hockey alang sa unom ka tuig. Laing magdudula sa hockey makadawat ug $22 ka milyon sulod sa lima ka tuig, nga nag-aberids ug $4.4 milyon sa usa ka season bisan pag dili siya makadula alang sa iyang tem tungod sa pagkalisa o sakit.

Sa usa ka bangga sa tennis tali sa duha ka pangunang mga propesyonal, usa lalaki ug usa babaye​—nga gitawag nga “Tigiay sa Lalaki ug Babaye”​—ang duha grabeng nagsangka diha sa tennis court alang sa $500,000 nga ganti nga tibuok nga madawat sa mananaog. Bisan tuod ang lalaki ang nakadaog sa ganti, gikataho nga silang duha nakadawat ug “dakong suhol sa pag-atubang sa tumatan-aw, nga wala ipahibalo apan gibanabana nga mokabat ug $200,000 ngadto sa $500,000 kada usa.”

Sa mga nasod sama sa Britanya, Italya, Hapon, ug Espanya, sa pagngalan ug pipila, ang mga suweldo sa propesyonal nga mga atleta sobra na kaayo ka dako​—makakurat nga mga kantidad sa minilyong dolyar. Kining tanan nakatukmod sa usa ka pangunang propesyonal nga magdudula sa tennis sa pagtawag sa mga suweldo sa katuigang 1990 ingong “naghingapin ug makahasol.”

Hinuon, dili buot ingnon nga ang propesyonal nga mga atleta mao ang mabasol niining taas nga mga suweldo. Ang mga tag-iya sa tem ang nagtanyag ug taas nga suweldo alang sa abilidarang mga magdudula. Ang mga magdudula modawat lamang sa itanyag. Ang mga magdudula mao ang makadani sa mga maghahalad sa pagtan-aw sa dula aron suportahan ang mga tem. Ang 1992 nga mga season sa besbol ug potbol, pananglitan, nakakita ug kinatas-ang tumatan-aw diha sa daghang istadyum. Kini ug ang mga katungod sa pagpasalida nga gipalit sa kompaniya sa telebisyon naghatag ug dugang dakong kita sa mga tag-iya. Busa, ang uban nangatarongan nga ang mga magdudula nagadawat lamang sa ilang nagakaigo nga bahin.

Ang dagkong mga suweldo nga ibayad sa paghapak sa bola saylo sa net, ngadto sa usa ka gamayng lungag, o sa gawas sa dulaanan, kon itandi sa gamay ug suweldong lalin nga mga mamumuo kinsa naghago sa hataas nga mga oras ubos sa naglagiting nga adlaw sa pag-ani sa atong pagkaon, maoy talamayong ilustrasyon sa mga prinsipyo sa sapian nga sosyedad.

Tagda ang laing sukwahi nga pananglitan, ang dagway sa laing ilado-kaayong propesyonal. Nagatrabaho uban sa wala pay $2 ka milyon alang sa pagdukiduki sa bakuna batok sa polio, ang Amerikanong siyentipiko nga si Jonas Salk ug ang iyang kaubang tigdukiduki naghagog hataas nga mga oras diha sa laboratoryo nga nagmugnag nagkalainlaing bakuna, nga naghimog daghang pagsulay. Niadtong 1953, gipahibalo ni Salk ang pagmugna sa usa ka sulay nga bakuna. Apil sa nakadawat sa unang pagsulay nga bakuna mao si Salk, iyang asawa, ug ilang tulo ka anak. Ang bakuna nakaplagang luwas ug epektibo. Karon, ang polio halos nawagtang na.

Si Salk nakadawat ug daghang pasidungog tungod sa iyang talagsaong amot sa pagsanta niining makamatay ug makabaldado nga sakit. Apan, wala siya modawat sa bisan unsang ganting salapi. Siya mibalik sa iyang laboratoryo aron pauswagon pa ang bakuna. Dayag, ang iyang tinuod nga ganti dili salapi kondili katagbawan sa pagkakita nga ang kabataan ug mga ginikanan wala nay kahadlok alang niining grabeng kapeligrohan.

Sa kataposan, handurawa nga ikaw gitudloan bahin sa mga palaaboton nga mabuhing walay kataposan sa paraisong yuta, diin ang sakit, balatian, ug kasub-anan mawagtang na sa walay kataposan. Hunahunaa ang dagkong mga suweldo nga angay untang madawat nianang maong mga magtutudlo sa maong maayong balita. Apan, adunay ingon niana nga mga edukador, ug sila nagatudlo nga walay bayad! Walay ganting salapi alang kanila! Sa dihang si Jesus nag-ingon nga ‘ang mga mamumuo takos sa ilang mga suhol,’ siya wala maghisgot bahin sa mga suweldo alang sa mga magtutudlo niining maayong balita. (Lucas 10:7) Siya nag-ingon nga sila makadawat sa ilang mga panginahanglan. Sa mga ingon kanila siya usab nag-ingon: “Nakadawat kamo nga walay bayad, panghatag nga walay bayad.” (Mateo 10:8) Unsa man unyay ilang ganti? Ah, ang gisaad gayod ni Jesus, ang labing bantogang tawo nga nabuhi sukad​—kinabuhing walay kataposan diha sa nahinloan, paraisong yuta. Ang mga suweldo nga milyon-milyon dili makatupong niana!

[Kahon sa panid 9]

Salapi, Kabantog, o mga Droga​—Hain?

Ang pangdani sa kabantog ug sa milyon-milyong dolyar nga mahimong makita diha sa propesyonal nga mga isport nakaaghat sa mga batan-on nga modangop sa paggamit ug anabolic steroids aron padakoon ang ilang mga lawas ug pabugdohon ang ilang mga maskulo sulod sa dili-normal mubo nga panahon. Si Dr. William N. Taylor, membro sa U.S. Olympic Drug Control Program, mipasidaan nga ang paggamit niining mga drogaha nakaabot sa “epidemikong mga proporsiyon.” Gibanabana nga sa Tinipong Bansa lamang, mga 250,000 ka batan-on ang nagagamit ug mga steroid.

“Ang pamugos sa paggamit ug mga steroid sa kolehiyo dili-katuohan,” matud sa usa ka propesyonal nga potbolista. “Ang mga atleta dili maghunahuna sa 20 ka tuig sa unahan ngadto sa mga suliran nga mobangon unya kon sila mogamit ug mga steroid. Sila dili maghunahuna sa 20 ka adlaw sa umaabot, ilabina ang mga estudyante sa kolehiyo. Ang panghunahuna sa atleta, ilabina kon batan-on, mao: Buhaton ko ang bisan unsa aron mahimong hawod nga atleta.”

“Kon gusto kong mahimong magdudula,” matud sa usa ka naninguha nga mahimong propesyonal nga potbolista, “kinahanglang mogamit ako niana. . . . Daghan kaayong indigay sulod sa lawak nga praktisanag barbel. Gusto nimong mas modako ug mas kusgan tuig-tuig, ug imong makita ang uban nga midako ug maskulado, ug gusto nimong modako usab. Kanang matanga sa panghunahuna ang mogahom.” Hinuon, bisan pa nianang pagbatia, kining atletaha, bisag walay tabang sa mga steroid, milampos ra sa iyang tumong​—usa ka propesyonal nga potbolista. Siya nagtuo nga ang mga steroid “mas peligroso sa dula kay sa mga droga nga mapalit sa dalan.”

Daghan na ang nasulat dili lamang sa mga doktor kondili niadto usab nga nag-antos sa grabeng makadaot nga mga epekto sa mga steroid ug ubang makapadako-sa-lawas nga mga droga. Ang labing seryosong mga epekto misangpot sa kamatayon.

[Hulagway sa panid 7]

Lalin nga mga mamumuo nga nangani ug ahos sa Gilroy, California

[Credit Line]

Camerique/​H. Armstrong Roberts

[Hulagway sa panid 8]

Dili ba ang mga magtutudlo nahilakip niadtong takos sa ilang mga suweldo?

[Hulagway sa panid 10]

Kapin sa 200 ka pangunang magdudula sa liga sa besbol sa Tinipong Bansa mokita ug kapin sa usa ka milyong dolyar sa usa ka tuig

[Credit Line]

Focus On Sports