Ié Ekkewe “Souemwen Mi Fokun Pöchökül” Lón Ei Fansoun?

1. Pwata esap fókkun tongeni pwénúetá met ewe kingen Israel me ewe kingen Siria ra ekiekin féri?

ÓRUN 750 ier mwen uputiwen Kraist, ekkewe kingen Israel me Siria ra poputá maun ngeni ewe mwúún Juta. Met ra ekiekin féri? Ra mochen tééki Jerusalem, me atowu King Ahas seni wisan we me siwili ngeni emén, ese mwáál esap seni án King Tafit we famili. (Ais. 7:5, 6) Iwe nge ar na ekiek esap tongeni pwénútá. Jiowa a fen apasa pwe emén me lein mwirimwirin King Tafit epwe nemenem me wisen King tori feilfeiló, me meinisin minne Jiowa a apasa a chék pwénúetá.​—Jos. 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. Áweweei ifa usun Aisea 7:14, 16 a pwénútá (a) órun 750 ier mwen Kraist (b) lón fansoun Jesus we.

² Lepoputáán, usun itá mwúún Siria me mwúún Israel repwele win. Lón chék eú me lein ekkewe maun, 120,000 néún King Ahas kewe soufiu mi péchékkúl ra ninniiló! Maseia, “nöün ewe king mwän” a pwal ninniiló. (2 Kron. 28:6, 7) Nge Jiowa a kakkatol met a fiffis. A chechchemeni an we pwon ngeni Tafit, ina minne a tiinaaló ewe soufós Aisea me a uwei ngeniir och pwóróus mi apéchékkúl.

³ Iei alon Aisea: “Nengeni, eman föpwül epwe pwopwo o nöüni eman ät, nge epwe aita ngeni Emanuel. . . . Mwen ewe ät epwe sile pälüeni mine a ngau o filätä mine a öch, fanüen ekewe ruoman king en ka niueitiir [Siria me Israel] epwe tala.” (Ais. 7:14, 16) Pwúngún pwe ewe áeúin kinikinin ena oesini a weneiti uputiwen ewe Messaia. (Mat. 1:23) Iwe nge, pokiten ekkewe “ruoman king,” ewe kingen Siria me ewe kingen Israel, rese maunei Juta lón ewe fansoun Jesus a uputiw, iwe, a ffat pwe ena oesini usun Emanuel a pwal wor pwénútáán lón fansoun Aisea we.

⁴ Ekiseló mwirin án Aisea na esilesil mi amwarar, pwúlúwan we a pwopwo me a néúnatiw emén át itan Maher-salal-haspas. Ese mwáál ei ménúkol, ina i “Emanuel” ewe Aisea a fós usun.a Lón fansoun lóóm, lupwen emén ménúkol a uputiw ra tongeni eita ngeni eú it epwe áchema ngeniir och mettóch a fis mi kkóló aúchean. Nge seman, inan me aramasan repwe kékkér ngeni pwal eú it. (2 Sam. 12:24, 25) Ese wor pisekin ánnet pwe aramas ra fen kér ngeni Jesus ewe it Emanuel.​—Álleani Aisea 7:14; 8:3, 4.

5. Met King Ahas a féri mi pwáraatá an miritingaw?

⁵ Atun Israel me Siria ra akkóta ar repwe maun ngeni Juta, ewe mwúún Asiria a pwal ekiekin akkufu meinisin ekkewe fénú mi nóm únúkkún. Ena mwúún Asiria a péppéchékúleló an nemenem wóón fénúfan. Me ren Aisea 8:3, 4, Asiria epwe uwealó “wöün Tamaskus” me “pisekin Samaria” me mwen epwe maunei ewe mwúún Juta mi nóm éér. Itá Ahas epwe lúkúlúk wóón án Kot we kapas Aisea a uweato ren, iwe nge a fen féri eú pwonen etipeeú ngeni ekkewe chón Asiria. Pokiten ena, ló, ló, ló, chón Asiria ra nemenemengaw ngeni chón Juta. (2 King 16:7-10) A ifa me elichippúngún pwe Ahas a lipwákingaw le túmúnú Juta! Sia tongeni pwisin eisinikich, ‘Ika a nóm mwei eú kefil mi lamot, ua lúkúlúk wóón Kot are aramas?’​—SalF. 3:5, 6.

EMÉN MINEFÉÉN CHÓN TÚMÚN MI SÓKKÓLÓ FÉFFÉRÚN

6. Ifa sókkofesenin án King Ahas nemenem me án King Hiskia nemenem?

⁶ King Ahas a máló lón ewe ier 746 mwen Kraist me néún we Hiskia a wii lón wisan we. Iwe lón ena atun, ekkewe chón Juta ra osupwang me rese chúen fel ngeni Jiowa. Hiskia i emén chék aluwen atun a nemenem, nge met epwe akkomw féri? Epwe sótun pwákini osupwangen ekkewe chón Juta me achocho ngeni ar repwe wéúéch sefál? Aapw. Hiskia a ririéch ngeni Kot, me i emén chón mas mi múrinné fán iten ewe mwú. A akkomw popusefalietá angangen ewe fel mi enlet me álisi aramas ar repwe pwal fel ngeni Kot. Lupwen Hiskia a weweiti met Kot a tipeni fán itan, iwe a mwittir álleasochisi. A ifa me múrinnéén an leenien áppirú fán itach!​—2 Kron. 29:1-19.

7. Pwata a lamot án ewe mineféén king anúkúnúkú ngeni chón Lefi pwe epwe álisiir?

⁷ Epwe watte wisen ekkewe chón Lefi lón ei angang mi lamot, angangen popusefalietá ewe fel mi enlet. Ina minne, Hiskia a emwicher me anúkúnúkú ngeniir pwe i epwe álisiir. Anchangei meefien ekkewe chón Lefi mi fiti ena mwich, a ssúr meser lupwen ra rongorong án néúr we king apasa: “Ewe Samol mi Lapalap a filikemiitä pwe oupwe nöün chon angang, oupwe ü fän mesan o angang ngeni.” (2 Kron. 29:11) Ewer, a fen ewisa ngeni chón Lefi ar repwe álisi ekkewe aramas le fel ngeni ewe Kot mi enlet!

8. Met King Hiskia a pwal féri pwe epwe apéchékkúla aramasen Juta lón ar fel ngeni Kot, iwe met mwirilóón?

⁸ Hiskia a etiwa meinisin chón Juta me Israel ar repwe féri ewe Pasofer mi lap, mwirin ra pwal féri ewe Fetellapen Pilawa ese Lefen úkúkún fisu rán. Ekkewe aramas ra kon pwapwaiti ena fetellap, ina minne ra attamaaló ren pwal fisu rán. Ewe Paipel a apasa: “A wor pwapwa watte lon Jerusalem, pun seni ewe fansoun mwün Salomon nöün Tafit ewe kingen Israel we mwän esamwo fis och usun ei lon Jerusalem.” (2 Kron. 30:25, 26) A ifa me péchékkúletáán ekkewe aramas ren ar féri ena fetellap! Sia kúna lón 2 Kronika 31:1 pwe “wesin ar we chulap . . . ra atatakisi ekewe ür o pöküetiu ekewe uluulun ewe anüfefin Asera. Ra pwal ataetiu ekewe rongen asor me ekewe lenien fel won ekewe leni tekia.” Iwe ekkewe chón Juta ra kul sefál ngeni Jiowa. Ar limeliméchúló lón ar fel ngeni Kot a fókkun lamot pwe repwe mmólnetá ngeni minne epwe fis mwirin.

EWE KING A LÚKÚLÚK WÓÓN JIOWA

9. (a) Pwata ese pwénútá met ewe mwúún Israel a ekiekin féri? (b) Met a fis lepoputáán án Sanherip we maun ngeni Juta?

⁹ A pwénútá alon Aisea we, ekkewe chón Asiria ra tééki ewe mwúún Israel mi nóm ennefen me iir ra eoló, ina minne ese pwénúetá ar we ekiekin atowu ewe kingen Juta me atolonga emén esap seni án Tafit famili. Nge ifa usun án ekkewe chón Asiria we kókkót? Iei ekkewe chón Asiria repwele maunei Juta. Ewe Paipel a apasa: “Lon engol me rüanün ierin mwün ewe king Hiskia, Sanherip ewe kingen Asiria a feito, a maun ngeni ekewe telinimwen Juta mi pöchökül tittir o liapeniir.” Sanherip a fen tééki 46 ekkewe telinimw lón Juta. Anchangei ika epwele ifa meefiom ika ka manaw lón Jerusalem lón ena atun. Ekkewe soufiun Asiria ra okkufatiw eú me eú ekkewe telinimwen Juta me iei ra feffetál ngeni ewe telinimw Jerusalem!​—2 King 18:13.

10. Pwata alon Mika lón Mika 5:5, 6 a tongeni apéchékkúla Hiskia?

¹⁰ King Hiskia a silei ewe watteen osukosuk a kakaneto rer, nge ese áppirú King Ahas, seman we mi rikiló, le mwittir kútta álillis seni ekkewe mwú mi fel ngeni kot chofona. Nge Hiskia a lúkúlúk wóón Jiowa. (2 Kron. 28:20, 21) Eli a silei ewe oesini usun Asiria pilóón we soufós Mika a eáni. Iei met a erá: “Äm aipwe tinala nöüm kewe souemwen mi fokun pöchökül pwe repwe maun ngeniir. Repwe liapeni ewe fanü Asiria, . . . fän kenin ketilas.” (Mik. 5:5, 6) Ekkeei kapas mi mak fán emmwenien Kot a tongeni apéchékkúla Hiskia pwe a pwáraatá pwe mei wor eú mwichen soufiu mi sókkóló epwe útá me fiu ngeni chón Asiria me epwe akkufuur.

11. Ineet epwe fis pwénúetáán ewe oesini usun ekkewe “souemwen mi fokun pöchökül,” pwénútáán we mi fókkun lamot?

¹¹ Pwénúetáán ewe oesini usun ekkewe “souemwen mi fokun pöchökül,” epwe fis fitepúkú ier mwirin án Jesus uputiw, ewe “samolun Israel, a nonom seni lomlom.” Iei pwénútáán we mi fókkun lamot. (Álleani Mika 5:1, 2.) Lón ena atun usun itá néún Jiowa kewe chón angang repwele ninniiló meinisin pokiten án “ekewe chon Asiria” lón kapas áwewe repwe mauner. Menni mwichen soufiu Jiowa epwe néúnéú fán emmwenien Néún we, pwe epwe fiu ngeni chón koputan kewe mi péchékkúl? Sipwe ppii. Nge akkomw, sipwe nengeni met sia tongeni káé seni met King Hiskia a féri lupwen chón Asiria ra maun ngeniir.

HISKIA A EÁNI FÉFFÉR MI MIRIT

12. Met Hiskia me chienan kewe ra féri pwe repwe túmúnú néún Kot kewe aramas?

¹² Fansoun meinisin Jiowa a mochen álisikich lón ach osukosuk ika ese ki rech. Nge a pwal mochen sipwe achocho úkúkún ach tufich le angang wóón. Hiskia a kútta álillis seni “nöün kewe meilap, pwal nöün kewe mwän mi pwora,” iwe ra apwúngaló ar repwe “pineela ekewe puächen koluk mi nom ünükün ewe telinimw. . . . Mürin, Hiskia a tiliken lon an angang o senätä ekewe tit meinisin mi tala, a pwal aüetä imw tekia wor. Nge lükün ei tit a senätä pwal eu. . . . A pwal föri pisekin maun me tittin maun mi fokun chomong.” (2 Kron. 32:3-5) Ren án Jiowa epwe túmúnú me emmweni Néún kewe aramas lón ena atun, a néúnéú ekkewe mwán mi pwora me péchékkúl, weween King Hiskia, ekkewe meilap me ekkewe soufós mi péchékkúl ar lúkú Kot.

13. Ifa ewe mettóch mi lamot seni meinisin Hiskia a féri pwe epwe ammólnatá ekkewe aramas ngeni án Asiria epwe mauner? Áweweei.

¹³ Minne Hiskia a féri mwirin, a kon lamot seni an pineaaló ewe konik me apéchékkúla tittin ewe telinimw. Pokiten Hiskia emén chón túmún mi múrinné, iwe a emwichafengeni ekkewe aramas me apéchékkúler ren ekkeei kapas: “Ousap niuokus ika apilükingau me mwen ewe kingen Asiria . . . Pun mi wor eman mi manaman a nom rech, lap seni ewe mi eti ätenan. Pöchökülen aramas echök a nom ren, nge ewe mi nom rech ewe Samol mi Lapalap ach we Kot, i epwe alisikich o eäni ach ei maun.” A ifa me apéchékkúlen ekkena kapas pwe Jiowa epwe fiu fán iten néún kewe aramas! Iwe ekkewe chón Jus ra “apilükoch ren än Hiskia ewe kingen Juta kewe kapas.” Nengeni pwe “än Hiskia . . . kewe kapas” ina met a apéchékkúla letipen ekkewe aramas. I me néún kewe meilap me mwán mi pwora, kapachelong soufós Mika me Aisea, iir ekkewe sou emmwen ra fókkun álisi ekkewe aramas, usun met Jiowa a fen oesini me ren néún kewe soufós.​—2 Kron. 32:7, 8; álleani Mika 5:5, 6.

14. Met ewe meilapen soufiu a ereni ekkewe aramasen Jerusalem, me met ekkena aramas ra féri?

¹⁴ Ewe kingen Asiria me néún kewe soufiu ra nóm Lakis, éérún notoun Jerusalem. Me ikena ie, a tiinaaló úlúmén chón kúné pwe repwe ereni chón ewe telinimw Jerusalem ar repwele chék fangetá. Néún we soufós, emén meilapen soufiu, a féri sókkópaten mettóch pwe repwe fangetá. A fós lón fósun Ipru me pesei aramasen Jerusalem ar repwe ú ngeni néúr we king me onómuur fán nemenien Asiria, me anúkúnúkú ngeniir pwe repwe mwékút ngeni eú leeni ikewe ie ra tongeni pwapwaiti ewe sókkun manaw mi kinamwe. (Álleani 2 King 18:31, 32.) Mwirin, ena meilapen soufiu a apasa pwe koten ekkewe pwal ekkóch mwú rese túmúnú chón fel ngeniir, iwe, pwal ina usun Jiowa esap tongeni amanawa ekkewe chón Jus seni Asiria. Ekkewe aramas ra tipachem pwe rese sótun pélúweni an kapas chofona. Fán chómmóng pwal ina met néún Jiowa kewe chón angang ra féri lón ei fansoun.​—Álleani 2 King 18:35, 36.

15. Met a lamot chón Jerusalem repwe féri, me ifa usun Jiowa a amanawa chón ena telinimw?

¹⁵ Hiskia a fókkun letipengaw fiti niwokkus nge ese kútta álillis seni ekkewe chón ekis. A fen kútta álillis seni Jiowa me ren soufós Aisea. Ena soufós a ereni Hiskia: “[Sanherip] esap tolong lon ei telinimw ika likapichielong eföü föün esefich lon.” (2 King 19:32) A lamot ekkewe chón Jerusalem repwe chék ú péchékkúl. Jiowa epwe wisen fiu fán iten Juta. Iwe, ina met Jiowa a féri! “Lon ewe chök pwinin eman nöün ewe Samol mi Lapalap chon läng a feila o niela ipükü walik me limungeröü mwän lon ewe lenien sounfiun Asiria.” (2 King 19:35) Chón Juta ra kúna manaw pokiten Jiowa a álisiir, nge esap ren án Hiskia pineaaló ekkewe puwachen konikin ewe telinimw are apéchékkúla tittiir kewe.

EKKEWE LESEN FÁN ITACH IKENÁI

16. Ikenái ié kewe ra wewe ngeni (a) chón Jerusalem (b) “ekewe chon Asiria” (c) ekkewe “souemwen mi fokun pöchökül”?

¹⁶ Ewe oesini usun ekkewe “souemwen mi fokun pöchökül” a wor watteen pwénúetáán lón ach ei fansoun. Lón fansoun lóóm ekkewe chón Asiria ra maunei ekkewe chón Jerusalem. Nge ekiseló chék, “ekewe chon Asiria” lón kapas áwewe repwe pwal maunei néún Jiowa kewe aramas pwe usun itá ese wor chón túmúnúúr. Ra ekieki ar repwe nireló meinisin. Ewe Paipel a fós usun ena maun me pwal ewe maun án Kok seni Makok, án “ewe king mi nóm efeng,” me án “ekewe kingen fanüfan.” (Tan. 11:40, 44, 45, NW; Pwär. 17:14; 19:19; Is. 38:2, 10-13) Ekkeei maun repwe fis lón en me an fansoun? Sise silei. Pún eli ewe Paipel a fós usun eú chék maun nge mi chék sókkópat iter. Me ren án Mika we oesini, menni mwichen soufiu Jiowa epwe néúnéú le maunei “ekewe chon Asiria,” ekkewe chón koput mi kirikiringaw? Epwe néúnéú ekkewe “souemwen mi fokun pöchökül”! (Mik. 5:5) Ekkena sou emmwen mi péchékkúl lón ei mwichen soufiu mi sókkóló, iir ekkewe mwán mi ásimaw lón ekkewe mwichefel. (1 Pet. 5:2) Ikenái, Jiowa a awora chómmóng chón masen néún kewe siip mi aúchea pwe repwe apéchékkúler fán iten met epwe fis lón mwach, atun “ekewe chon Asiria” lón kapas áwewe repwe mauner. Me ren án Mika we oesini, iir “repwe liapeni ewe fanü Asiria, . . . fän kenin ketilas.” (Mik. 5:6) Ewer, eú me lein ar kewe “pisekin maun” ina ewe “ketilas” me ren án Kot we manaman mi fel, ewe Kapasen Kot.​—2 Kor. 10:4; Ef. 6:17.

17. Ikkefa ekkewe rúáánú mettóch ekkewe mwán mi ásimaw ra tongeni káé seni minne sia kerán pwóróus wóón?

¹⁷ Ekkewe mwán mi ásimaw mi álleani ei lesen ra tongeni káé ekkeei mettóch seni ei pwóróus sia kerán káé: (1) Ren ach sipwe mmólnetá fán iten án “ekewe chon Asiria” repwe maunekich, mi fókkun lamot sipwe akkapéchékkúla ach lúkú Kot me ákkálisi pwiich kewe ar repwe pwal ina usun. (2) Lupwen “ekewe chon Asiria” repwe maun ngenikich, mi lamot ekkewe mwán mi ásimaw repwe unusen lúkúlúk pwe Jiowa epwe amanawakich. (3) Lón ena atun, sipwe angei kapasen éúréúr seni án Jiowa we mwicheich fán iten amanawach. Nge neman me ren ekiekin aramas ena kapasen éúréúr ese álilliséch. Meinisin kich sipwe tipemecheres le álleasochisi meinisin kapasen éúréúr seni ach we mwicheich, ese lifilifil ika me ren ekiekin aramas usun itá ese pwúng are ese fen tongeni túmúnúkich. (4) Ika a wor ekkewe mi lúkúlúk wóón sukul tekia, pisek are mwicheichen aramas, iei ewe atun repwe áwena ar ekiek. Mi lamot ekkewe mwán mi ásimaw repwe mmólnetá le álisi chókkewe eli ra apwangapwangoló lón ar lúkú iei.

18. Ifa usun ach ekieki ei pwóróus epwe álisikich lón mwachkkan?

¹⁸ Epwe wor ewe fansoun pwe néún Kot kewe aramas ikenái usun itá esap wor chón túmúnúúr, usun chék ekkewe chón Jus mi mwéchúló lón ewe telinimwen Jerusalem lón fansoun Hiskia we. Lón ena atun, amwo án Hiskia keei kapas repwe apéchékkúlakich. Sipwe chechchemeni pwe ekkewe chón oput kich, a nóm rer “pöchökülen aramas echök . . . , nge ewe mi nom rech ewe Samol mi Lapalap ach we Kot, i epwe alisikich o eäni ach ei maun.”​—2 Kron. 32:8.