SÓPWUN 10
Pwúpwúlú, Eú Liffang Seni ewe Kot mi Tong
“Efoch saan mi för seni unufoch saan mi weires an epwe mmu.”—ÄN SALOMON AFALAFAL 4:12, KG.
1, 2. (a) Fán ekkóch eli met sia kan ekieki usun ekkewe pwúpwúlúfé, me pwata? (b) Ikkefa ekkewe kapas eis sipwe pwóróusfengen wóón lón ei sópwun?
KA KAN sani le fiti apwúpwúlú? Chómmóng ra sani pún a mmen apwapwa ekkena atun. Kopwe kúna pwe ekkewe rúúemén ra fókkun foutéch. Nge esap chék ina pwe ra pwal fókkun wopwapwa! Lón ena rán ra fókkun emelimel pwe usun itá manawer lón mwach, a uren ápilúkúlúkéch.
2 Nge me ren chómmóng aramas lón ei fansoun, a tatakkis ewe ririin pwúpwúlú. Inaamwo ika sia áneánei pwe epwe sópwéch manawen ekkewe pwúpwúlúfé, nge fán ekkóch sia pwal ekieki: ‘Epwe pwapwa ei pwúpwúlú? Epwe nómoffóch?’ Pélúwen ekkena kapas eis a lóngólóng wóón án ewe mwán pwúpwúlú me fin pwúpwúlú lúkúlúkú me apwénúetá án Kot kewe kapasen fén usun pwúpwúlú. (Än Salomon Fos 3:5, 6) A lamot ar repwe féri ena pwe repwe chék nóm lón án Kot tong. Sipwe ánnefota ekiekich wóón ekkeei rúáánú kapas eis mi pélú seni Paipel: Met popun ekkóch ra pwúpwúlú? Ika kopwe pwúpwúlú ié kopwe filatá pwe pwúlúwom? Ifa usun kopwe ammólnatá fán iten óm pwúpwúlú? Me met a tongeni álisi ekkewe rúúemén ar repwe chék pwapwa lón ar pwúpwúlú?
MET POPUN EKKÓCH RA PWÚPWÚLÚ?
3. Pwata án emén pwúpwúlú ren ekkóch popun ese lamot, esap ina eú alen tipachem?
3 Ekkóch ra lúkú pwe emén ese tongeni kúna pwapwa me menemenéch ika pwe ese pwúpwúlú. Ese fókkun pwúng ena! Jesus i emén mi lipich me a apasa pwe ewe fansoun lipich ina eú liffang me a pesei chókkewe mi tufichin lipich ar repwe achocho ngeni ena. (Mateus 19:11, 12) Ewe aposel Paulus a pwal fós usun échún ewe fansoun lipich. (1 Korint 7:32-35) Nge Jesus me Paulus rese féri och allúk usun án emén epwe chék lipich. Ren enletin ewe afalafal pwe a “ngau pwüpwülü” ina eú me lein áitien ekkewe chónláng mi ngaw. (1 Timoty 4:1-3) Iwe nge, lipich a tongeni efisi án emén epwe angang ngeni Jiowa nge esap wor eppetin. Ina popun, esap alen tipachem án emén epwe pwúpwúlú ren ekkóch popun ese lamot, áwewe chék ren án chiechian etipetipa an epwe pwúpwúlú.
4. Met sokun lóngólóng eú pwúpwúlú mi sópwéch a awora fán iten túmúnún semirit?
4 Iwe nge, itá a wor popun mi lamot an emén epwe pwúpwúlú? Ewer, pún pwúpwúlú pwal ina eú liffang seni ach we Kot mi tong. (Keneses 2:18) Ina popun a wor échún me a tongeni atoto pwapwa. Áwewe chék, eú pwúpwúlú mi sópwéch ina eú lóngólóng mi fókkun múrinné fán iten manawen famili. A lamot ngeni ekkewe nau án semer kewe me iner repwe túmúnúúr, tonger, emiritiir me emmweniir lón napanap mi núkúnúkéch. (Kölfel 127:3; Efisos 6:1-4) Iwe nge, túmúnún semirit esap ina chék ewe popun án emén epwe pwúpwúlú.
5, 6. (a) Me ren Än Salomon Afalafal 4:9-12, ikkefa ekkewe feiéch seni eú chiechi mi pacheéchfengen? (b) Ifa usun án eú pwúpwúlú epwe usun chék úlúfóch sáán?
5 Ekieki mwo ewe wokisin ei sópwun a lóngólóng wóón me ekkeei wokisin mwan. A erá: “Ruömön aramas mi angang fengen a öch nap seni emon chok, pokiten ar angang me ruömön a fisiöch. Ika pwe emon neir a turutiw, ewe emon a tongeni anisi an epwe pwaata. Nge ika emon a chok akkanamonuno o a turutiw, ese öch, pokiten ese wor emon epwe anisi. Ika pwe a patekich, ruömön ra tongeni annut fengen o ra tongeni pwichikar, nge ifa ussun om kopwe pwichikar ika ka akkanamonuno? Ruömön aramas ra tongeni eppeti ew fiu mi tongeni nnieno emon mi chok akkanamonuno. Efoch saan mi för seni unufoch saan mi weires an epwe mmu.”—Än Salomon Afalafal 4:9-12, KG.
6 Ena wokisin a ákkáeúin fós usun aúchean ewe mettóch chiechi. Nge mi pwúng pwe pwúpwúlú a wewe ngeni eú chiechi mi fókkun pacheéchfengen. Usun chék met ena wokisin a áiti ngenikich pwe ena sókkun riri epwe tongeni awora álillis, ouruur me túmún. Eú ririin pwúpwúlú epwe kon péchékkúl ika epwe pwal wor och mettóch lón ewe riri lefilen ekkewe rúúemén. Usun itá ena wokisin a erá pwe rúúefóch sáán a tongeni mmú. Nge úlúfóch sáán mi fúresfengen a mmen weires an epwe mmú. Ika ewe mwán pwúpwúlú me ewe fin pwúpwúlú ra akkomwa ar repwe apwapwaai Jiowa, iwe ar pwúpwúlú a usun úlúfóch sáán. Jiowa a wesewesen kapachelong lón ewe pwúpwúlú ina popun ewe riri a mmen péchékkúl.
7, 8. (a) Ifa ewe kapasen fén Paulus a makkeei fán iten Chón Kraist mi lipich nge ra fiffiu ngeni mochenin futuker? (b) Me ren Paipel, met epwe wesewesen fis lón pwúpwúlú?
7 Ewe kókkótun pwúpwúlú, ina chék ewe atun a fich an epwe fis ewe féfférún lisowu. Lón ena fansoun, mi pwúng ach sipwe ekieki pwe ewe féfférún chufengen ina eú popun pwapwa. (Än Salomon Fos 5:18) Inaamwo ika emén mi lipich a lu seni ewe fansoun mi fókkun péchékkúl mochenin letipan, nge neman a chúen fiffiu ngeni mochenin futukan. Ika ese tongeni nemeniéchú mochenin, epwe tongeni emmwenaalong lón féffér ese pwúng. Kot a amwékútú Paulus an epwe makkeei ei kapasen fén fán iten chókkewe mi lipich: “Nge are ousap tongeni nemeni mochenin fitukemi, oupwe pwüpwülü. Pun a mürina ämi oupwe pwüpwülü lap seni ämi oupwe nom lon pwichikaren ämi mochenia.”—1 Korint 7:9; James 1:15.
8 Ese lifilifil ewe popun emén epwe pwúpwúlú, nge a múrinné an epwe eáni ekiek mi éch. Paulus a erá pwe ekkewe mi pwúpwúlú epwe wor “osukosuk lon manauer.” (1 Korint 7:28) Ekkewe mi pwúpwúlú repwe kúna ekkewe sókkun weires chókkewe mi lipich rese kúna. Iwe, ika ka filatá óm kopwe pwúpwúlú, ifa usun kopwe ekisikisaaló óm kúna ekkewe osukosuk nge fen alapaaló óm kúna pwapwa me menemenéch? Óm kefiléch pwúlúwom, ina eú mettóch epwe álisuk.
IÉ EPWE PÉLÚWÉCH NGONUK?
9. Ifa usun Paulus a áweweei efeiengawen án emén ririéch ngeni emén chón lúkún?
9 Kot a amwékútú Paulus an epwe makkeei ei kapasen emmwen mi lamot atun emén epwe filatá ié epwe pwúlúweni: “Ousap rifengenikemi me chokewe resap lükü Kot.” (2 Korint 6:14) Ika rúúemén man mi fókkun sókkofesen saisiir me péchékkúler ra féféfengen, iwe iir me rúúemén repwe riáfféú. Pwal ina usun ren pwúpwúlú. Ika emén Chón Kraist epwe pwúlúweni emén esap Chón Kraist, iwe ese wor tipemwaramwar pwe epwe chék fis osukosuk. Ika ewe emén a mochen nónnóm lón án Jiowa tong nge ewe emén ese mochen, iwe ese taitap met ra akkomwa lón manawer me epwe chék fis watteen riáfféú. Paulus a pesei ekkewe Chón Kraist ar repwe chék pwúpwúlú ngeni chiener kewe Chón Kraist.—1 Korint 7:39.
10. Fán chómmóng, met a fis pokiten án ekkóch tunaló án Kot kapasen fén pwe resap pwúlúweni emén chón lúkún?
10 Fán ekkóch, Chón Kraist mi lipich ra ekieki pwe ar pwúpwúlú chón lúkún a éch lap seni ewe pwos ra kan memmeefi. Ekkóch ra filatá le tunaló án Paipel kewe kapasen fén me ra pwúlúweni emén ese angang ngeni Jiowa. Fán chómmóng a elichippúng mwirilóón. Chókkana ra pwisin kúna pwe ra pwúlúweni emén rese tongeni pwóróusfengen wóón ekkewe mettóch mi fókkun lamot lón manawer. Ewe pwos ra meefi mwirin ar pwúpwúlú eli epwe fen kon lap seni ewe ra meefi mwen ar resaamwo pwúpwúlú. Sia pwapwa pún a wor fite ngeréú Chón Kraist lipich mi lúkúlúkú me álleasochisi án Kot kapasen fén usun ei mettóch fán tuppwél. (Kölfel 32:8) Inaamwo ika ra áneánei pwe repwe pwúpwúlú eú rán, nge ra chúen lipich tori ar kúnékún pwúlúwer me lein chókkewe mi fel ngeni Jiowa Kot.
11. Met epwe tongeni álisuk le kefiléch pwúlúwom? (Ppii ewe pwóór “Met Sókkun Napanap Ua Kútta Seni ewe Emén Upwe Pwúlúweni?”)
11 Pwúngún, esap meinisin néún Jiowa kewe chón angang ra pélúwéch lón pekin pwúpwúlú. Ika ka ekiekin pwúpwúlú, kopwe kútta emén mi léllé napanapemi, met oua achocho ngeni lón pekin lúkú me emén mi fókkun tongei Kot. Ewe chón angang mi alúkúlúk a fen awora chómmóng puken álillis usun pwúpwúlú. Eú alen tipachem óm káé me ekieki án Paipel kana kapasen fén fán iótek me mut ngeni an epwe emmwenuk lón ei kefil mi aúchea.a—Kölfel 119:105.
12. Met sókkun eéreni usun pwúpwúlú a chúen fiffis lón chómmóng fénú? Ifa ewe pwóróus lón Paipel sipwe tongeni káé seni?
12 Lón eérenien chómmóng fénú, ekkewe sam me in ra kan wisen filatá pwúlúwen néúr kewe. Lón ekkena sókkun eéreni ra ekieki pwe a wor án ekkewe sam me in watteen tipachem me sile le féri ena kefil mi lamot. Fán chómmóng ra sópwéch ekkena sókkun pwúpwúlú sam me in ra pwisin akkóta, usun chék pwóróusen ekkóch lón ewe Paipel. Pwóróusen án Apraham tiinaaló néún we chón angang pwe epwe kút pwúlúwen Isaak, a álilliséch ngeni ekkewe sam me in lón ei fansoun mi eáni ena esin eéreni. Me ren Apraham ese lamot pisekisek me iteféúló. Nge Apraham a achocho le akkótaéchú le kút pwúlúwen Isaak me lein chókkewe mi fel ngeni Jiowa.b—Keneses 24:3, 67.
IFA USUN KOPWE AMMÓLNATÁ EÚ PWÚPWÚLÚ MI SÓPWÉCH?
13, 14. Ifa usun ewe kapasen emmwen lón Än Salomon Fos 24:27 a álisi emén alúwél mi ekiekin pwúpwúlú?
13 Ika ka fókkun ekiekin pwúpwúlú, a éch ika kopwe pwisin eisinuk: ‘Ngang mi wesewesen mmólnetá?’ Inaamwo ika ka mmólnetá nge ese chék lóngólóng wóón óm memmeef usun tong, lisowu, chiechi are túmúnún semirit. Nge emén mwán are emén fefin mi ekiekin pwúpwúlú epwe fen ekieki usun pwisin wisan kewe lón pwúpwúlú.
14 Emén alúwél mi kúkkút pwúlúwan, epwe ekiekiéchú usun ei kapasen emmwen: “Kopwe akomwen amolätä o fotuki om kewe tanipi, pwe epwe wor mine kopwe manau seni, mürin na kopwap aüetä imwom o popuetä eu famili.” (Än Salomon Fos 24:27) Met weween ena? Me lóóm, ika emén mwán a mochen “popuetä eu famili” ren an epwe pwúpwúlú, a lamot an epwe eisini pwisin i: ‘Ua mmólnetá le túmúnú pwúlúwei we me néúm kewe?’ A lamot pwe epwe lóóm angang me atake. Ina ewe kapasen emmwen a pwal weneitikich lón ei fansoun. A lamot ngeni emén mwán mi mochen pwúpwúlú an epwe mmólnetá fán iten wisan kewe. Mi lamot pwe epwe angang úkúkún an tufich. Án Kot we Kapas a apasa pwe emén mwán ese túmúnú chón an famili lón pekin aion, pekin memmeef me pekin lúkú, a ngaw lap seni emén chón lúkún!—1 Timoty 5:8, TF.
15. Met emén fefin epwe tongeni féri pwe epwe mmólnetá fán iten pwúpwúlú?
15 Emén fefin mi filatá an epwe pwúpwúlú epwe pwal tipeeú ngeni an epwe wiseni ekkewe wis mi chou. Ewe puken Än Salomon Fos a kapas usun emén fefin mi lipwákéch, mi eáni ekkóch tufich me napanap mi múrinné mi lamot ngeni emén fin pwúpwúlú an epwe álisi pwúlúwan we me túmúnú an famili. (Än Salomon Fos 31:10-31) Ekkewe mwán me fefin mi atapwalen pwúpwúlú nge rese mwo mmólnetá ngeni wiser kewe, ra wesewesen ekieki chék pwisin iir nge rese ekieki met epwe álisi ié we repwe pwúlúweni. Iwe nge eú mettóch mi lamot seni meinisin, pwe chókkewe mi ekiekin pwúpwúlú repwe mmólnetá le apwénúetá án Kot kapasen emmwen lón ar pwúpwúlú.
16, 17. Ikkefa ekkewe kapasen emmwen seni Paipel mi lamot án chókkewe mi ammólnatá fán iten pwúpwúlú repwe ekilonei?
16 Án rúúemén ammólnatá fán iten pwúpwúlú, a wewe ngeni ar repwe ekilonei wiser kewe Kot a ewisa ngeni emén mwán pwúpwúlú me emén fin pwúpwúlú. A lamot ngeni emén mwán an epwe silei met a kapachelong lón wisan we mékúren eú familien Chón Kraist. Wisan na esap weween pwe epwe eáni féfférún kirikiringaw. Nge mi lamot an epwe áppirú napanapen án Jesus apwénúetá wisan we mékúren ewe mwichefel. (Efisos 5:23) Pwal ina usun ren emén fefin Chón Kraist, a lamot an epwe weweiti wisan we mi aúchea. Itá epwe tipemecheres le onómu fán nemenien pwúlúwan we? (1 Korint 11:3) A fen nóm fán allúkún Jiowa me Kraist. (Kalatia 6:2) Án pwúlúwan we nemenem lón ewe famili a pwal wewe ngeni eú allúk. Itá epwe tongeni álisatá me álleasochisi nemenien emén mwán ese unuséch? Ika ese sani ena, iwe a fen éch an esap pwúpwúlú.
17 Pwal och, a lamot ngeni ekkewe rúúemén ar repwe mmólnetá le chúngú met mi kon lamot ngeni emén me emén leir. (Filipi 2:4) Iei makkeien Paulus: “Ämi mwän meinisin oupwe fokun echeni en me pwülüan usun ämi echeni püsin inisimi, nge ämi fefin meinisin oupwe meniniti pwülüemi.” Fán emmwenien Kot, Paulus a kúna pwe a fókkun lamot ngeni emén mwán an epwe meefi án pwúlúwan we unusen súféliti. Me a fókkun lamot ngeni emén fefin an epwe meefi án pwúlúwan we tongei.—Efisos 5:21-33.
Fansoun kammwetfengen, chómmóng ra mirit le akkóta pwe epwe wor emén epwe fitiir
18. Pwata a lamot án ekkewe rúúemén repwe nemeniéchú pwisin mocheniir atun ar kammwetfengen?
18 Iwe nge, fansoun kammwetfengen esap ina fansoun apwapwa chék. Nge ina ewe fansoun án emén mwán me emén fefin repwe silei ika epwe ifa usun repwe féfféréch lefiler me ppii ika epwe éch ar repwe filatá le pwúpwúlú. Pwal ina ewe fansoun a lamot ngeniir ar repwe nemeniéchú pwisin mocheniir pún a fókkun péchékkúl ewe sóssótun ar mochen féri ekkewe féffér mi chék fich ngeni ekkewe mi pwúpwúlú. Nge án rúúemén mochen pachfengen iteitan, pwúkún ina usuusun. Iwe nge, chókkewe mi enletin tongefengeniir repwe túmúnú seniir ekkewe féffér meinisin mi tongeni atai ewe riri lefiler me Kot. (1 Tesalonika 4:6) Ina popun, ika ka kammwet ngeni emén, iwe kopwe nemeniéchú pwisin mochenum. Ka tongeni kúna feiéch lón unusen manawom seni ena napanap ese lifilifil ika kopwe pwúpwúlú are kosap.
IFA USUN ÓM PWÚPWÚLÚ EPWE NÓMOFFÓCH?
19, 20. Ifa usun a sókkóló án emén Chón Kraist ekiek usun pwúpwúlú seni ekiekin chómmóng lón ei fansoun? Áweweei mwo.
19 Mi lamot ngeni ekkewe rúúemén ar repwe eáni ekiek mi pwúng usun ar we pwonen etipeeú ika ra mochen pwe ar pwúpwúlú epwe nómoffóch. Ren enletin, án rúúemén pwúpwúlú esap ina lesópwólóón nge fen ina lepoputáán. Ra poputááni eú kókkót Jiowa a fen akkóta pwe epwe nómoffóch. (Keneses 2:24) Nge a solap pwe esap ina ekiekin chómmóng aramas lón ei fansoun. Lón ekkóch eéreni, aramas ra apasa pwe pwúpwúlú a usun ruuofóch sáán mi pwukopwukfengen. Neman rese mirititi pwe ena kapas áwewe a fókkun weneiti ekiekin aramas iei usun pwúpwúlú. Ifa usun? Eú pwukopwuk mi núk a tongeni nóm tori a wes áeáán. Nge a pwal mecheres an epwe pichfesen me pwukopwukfengen.
20 Lón ei fansoun, chómmóng ra ekieki pwe pwúpwúlú esap nómoffóch. A mecheres ar repwe pwúpwúlú pokiten ra ekieki pwe epwe ataweei ar mochen, me ra ekieki pwe ra tongeni áwesi ewe pwúpwúlú ineet chék ra kúna pwe usun itá a weires. Iwe nge, chemeni mwo ewe kapas áwewe usun ewe sáán Paipel a néúnéú fán iten eú riri, usun chék ewe ririin pwúpwúlú. Ekkewe sáán mi ffér fán iten siip, a ffér pwe epwe nómoffóch nge esap fókkun mengechingechiló, pwal mwo nge atun mélúmél mi fókkun péchékkúl. Pwal ina usun pwúpwúlú, a ffér pwe epwe nómoffóch. Chechchemeni mwo alon Jesus ei: “Mine Kot a rifengeni esap wor eman aramas epwe mwütifeseni.” (Mateus 19:6) Ika kopwe pwúpwúlú, mi lamot kopwe eáni ena sókkun ekiek usun pwúpwúlú. Itá ena sókkun ekiek epwe achchowu eú pwúpwúlú? Aapw ese.
21. A lamot ngeni mwán pwúpwúlú me fin pwúpwúlú ar repwe ákkeáni met sókkun ekiek lefiler? Met epwe tongeni álisiir le féri ena?
21 A lamot ngeni emén mwán pwúpwúlú me emén fin pwúpwúlú ar repwe ákkeáni ekiek mi pwúng usun emén me emén leir. Ika repwe chék achocho le nefotofot wóón ekkewe napanap mi múrinné me achochoon emén me emén leir, iwe ar pwúpwúlú epwe ina eú popun pwapwa me kinamwe. Itá mi pwúng ach sipwe eáni ena sókkun ekiek mi pwúng usun pwúlúwach we ese unuséch? Fansoun meinisin Jiowa a kúna mwáálich kewe, nge sia lúkúlúk pwe epwe kúna napanapéchúch kewe. Ewe soumak kél a eis: “Are en, äm Samol mi Lapalap, kopwe maketiu äm kewe tipis, iö epwe tongeni manau?” (Kölfel 130:3) A lamot ngeni ekkewe mwán pwúpwúlú me fin pwúpwúlú ar repwe eáni ena sókkun ekiek mi pwúng usun pwúlúwer kewe me okkomusaló tipisin emén me emén leir.—Kolose 3:13.
22, 23. Ifa usun Apraham me Sara ra isetiw leenien áppirú mi múrinné fán iten ekkewe mi pwúpwúlú lón ei fansoun?
22 Pwúpwúlú a tongeni atoto watteen pwapwa me menemenéch atun a feffeiló ekkewe ier. Paipel a áiti ngenikich pwóróusen án Apraham me Sara pwúpwúlú atun ra chinnap. A pwal wor ar osukosuk me weires lón manawer. Anchangei mwo meefien Sara, ewe fefin neman 60 ierin. A likitaló imwan we mi múrinné lón ewe telinimw mi wéúéch itan Ur me nónnóm lón ekkewe tento lón unusen manawan. Nge a onómu pwisin i fán nemenien pwúlúwan we. A enletin pélúéch ngeni Apraham me i emén chón álillis ngeni, iwe fán súfél a álisatá án Apraham kewe kefil pwe epwe sópwéch. Ese chék elingepin lón an súféliti nemenien pwúlúwan we. Pwal mwo nge “lon lelukan” a kér ngeni pwúlúwan we an samol. (Keneses 18:12; 1 Petrus 3:6) An súféliti Apraham a feito seni letipan.
23 Nge esap weween pwe Apraham me Sara ra tipeeúfengen fansoun meinisin. Lón eú fansoun, Sara a uwawu meefian wóón och mettóch Apraham a “fokun oput.” Nge fán emmwenien Jiowa, Apraham a tipetekison le aúseling ngeni meefien pwúlúwan na mi fen efeiéchú ar we famili. (Keneses 21:9-13) Ekkewe mwán pwúpwúlú me fin pwúpwúlú lón ei fansoun, pwal mwo nge chókkewe mi fen pwúpwúlú ren fite fite ier, ra tongeni káé chómmóng mettóch seni ena pean pwúpwúlú mi angang ngeni Kot.
24. Met sókkun pwúpwúlú a elingaaló Jiowa Kot, me pwata?
24 Lón ewe mwichefelin Chón Kraist, a chómmóng ekkewe pwúpwúlú iir mi pwapwa pún ewe fin pwúpwúlú a unusen súféliti pwúlúwan we me ewe mwán pwúpwúlú a tongei me asamolu pwúlúwan we. Iir me rúúemén ra angangfengen lón ar akkomwa le féri letipen Jiowa lón manawer. Ika ka filatá óm kopwe pwúpwúlú, amwo kopwe kefiliéch pwúlúwom, mmólneéchútá fán iten pwúpwúlú me anganga eú pwúpwúlú mi kinamwe me fiti tong, ewe sókkun pwúpwúlú mi elingaaló Jiowa Kot. Iwe óm na pwúpwúlú epwe unusen álisuk le onómuk lón án Kot tong.
b Ekkóch néún Jiowa kewe chón angang me lóóm ra pwúlúweni lap seni emén, usun chék Apraham me Jakop. Jiowa a chék mut ngeni néún kewe chón angang mi tuppwél me lóóm me ekkewe chón Israel ar repwe pwúlúweni lap seni emén. Ese poputááni ena kókkót nge a aúkúkú ren ekkóch allúk. Iwe nge, Chón Kraist repwe chechchemeni pwe Jiowa ese chúen mutatá án néún kewe chón fel repwe pwúlúweni lap seni emén.—Mateus 19:9; 1 Timoty 3:2.