En Mi Fen Mmolneta Fan Iten Ranin Jiowa?
“Ewe ran mi lap, ranin Jiowa, a arapoto. A arapoto o muttirito.”—SEFANAIA 1:14.
1. Ifa ussun ewe Paipel a awewei ranin Jiowa?
EKISELO chok nge ewe “ran mi lapalap me aniuokkus”, ranin Jiowa, epwele wareiti ei otot mi ngau. Ewe Paipel a apasa pwe ewe ranin Jiowa eu ranin maun, rochopwak, song, fitikoko, riaffou, akurang, me tatakkis. Iwe nge, epwe wor epwe chuen manau mwirin, pun “iteiten aramas meinisin mi kori iten Jiowa epwe kuna manau.” (Joel 2:30-32; Amos 5:18-20) Ewer, mwirin, Kot epwe nnielo ekkewe mi u ngeni i me amanaua noun kewe aramas.
2. Pwata sipwe ita meefi pwe epwe muttirito ranin Jiowa?
2 Noun Kot kewe soufos ra pwarata pwe epwe fokkun muttirito ranin Jiowa. Awewe chok, iei makkeien Sefanaia: “Ewe ran mi lap, ranin Jiowa, a arapoto. A arapoto o muttirito.” (Sefanaia 1:14) Ikenai a kon chou ena poraus pun noun Kot we Chon Nninni mi Lapalap, ewe King Jesus Christ, epwele ‘ri ngeni lewon pechen noun we ketilas me epwe ssa won oris fan iten ewe enlet, tipetekison, me pwung.’ (Kol Fel 45:3, 4) En mi fen mmolneta fan iten ena ran?
Ra Aneanei Mettoch mi Lapalap
3. Met ekkoch chon Tesalonika ra ekiekin kuna, me ikkefa ekkewe ruu popun a mwaal ar ekiek?
3 Chommong rese kuna minne ra ekieki epwe fis ussun ewe ranin Jiowa. Ekkoch popun chon Kraist lon Tesalonika ra apasa, ‘ranin Jiowa a fen waroto!’ (2 Tesalonika 2:2) Nge a wor ruu popun an esaamwo wareitir. Ewe aposel Paul a affata eu me leir pwe iei makkeian: “Lupwen aramas repwe apasa, ‘Kinamwe pwal lukulukoch,’ iwe, kiteter epwe muttir feito wor.” (1 Tesalonika 5:1-6) Lon ei “fansoun le sopwolon”, sia witi pwonutaan ekkena kapas. (Taniel 12:4) Ese nom ren ekkewe chon Tesalonika pwal eu pisekin annet pwe ewe ran mi lapalap, ranin Jiowa, a fen war, pun iei alon Paul ngenir: “Ewe ran esap feito, ika ewe fansoun lukumach esap fis akkom.” (2 Tesalonika 2:3) Lupwen Paul a makkei ekkena kapas (ina epwe 51 C.E.), “ewe fansoun lukumach (rikilo)” seni ewe lamalamen Kraist mi enlet esaamwo unusen maarita. Ikenai, sia kuna an a unuselo lon Christendom. Inaamwo ika ese pwonuta minne ra ekiekin kuna, nge ekkewe chon kepit mi tuppwol lon Tesalonika, mi angang ngeni Kot fan tuppwol tori malo ra kuna liwinir lon lang mwirin. (Pwarata 2:10) Kich sipwe pwal kuna liwinich ika sipwe tuppwol atun sia witiwiti warotoon ranin Jiowa.
4. (a) Ranin Jiowa a riri ngeni met lon 2 Tesalonika 2:1, 2? (b) Met sokkun ekiek ekkewe Church Fathers ra eani ussun an Kraist liwinsefal me ekkewe poraus mi pacheri ena mettoch?
4 Ewe Paipel a ririfengenni “ewe ran mi lapalap, ranin Jiowa” me “warotoon ach Samol Jises Kraist.” (2 Tesalonika 2:1, 2) Ekkewe ita Church Fathers ra eani ekiek mi sokkopat ussun warotoon Kraist, an ita nonnom leich, me an Engerou Ierin Nemenem. (Pwarata 20:4) Lon ewe oruuen senturi C.E., Papias seni Hierapolis a ekieki pwe atun ewe Engerou Ierin Nemenemen Kraist, fonufan epwe wesewesen uwaoch. Justin Martyr a kapas fan chommong ussun an Jises ita nonnom leich me a ekieki pwe Jerusalem epwe iolapen an we Muu. Irenæus seni Lyons a ekieki pwe mwirin taloon Muun Rom, Jises epwe pwa ngeni mesen aramas, fotekini Setan, me nemenem lon Jerusalem won fonufan.
5. Ifa alon ekkoch sou kaeo ussun an Kraist “Oruuen Waroto” me an Engerou Ierin Nemenem?
5 Ewe sou uruwo Philip Schaff a kuna pwe “ewe poraus mi kkolo” lon ewe fansoun mwen ewe Council of Nicaea lon 325 C.E., ina “an aramas luku pwe Kraist epwe pwa ngeni mesen aramas, iwe, epwe nemenem lon ling won fonufan fitifengen me ekkewe aramasepin mi manausefal ukukun engerou ier mwen an epwe fis manausefallin ekkewe lusun me ewe kapwung.” Iei alon A Dictionary of the Bible, edited by James Hastings: “Tertullian, Irenæus, me Hippolytus mi chuen luku pwe Waren [Jises Kraist] epwe muttir chok; nge ren ekkewe Alexandrine Fathers sia kuna och minefoon ekiek . . . Lupwen Augustine a apasa pwe ewe Engerou Ierin Nemenem a wewe ngeni ewe Church militant, iwe, a pwal wewe ngeni pwe ewe Oruuen Waroto epwap fis towau lon fansoun epwe feito.”
Ranin Jiowa me An Jises Waroto
6. Pwata sisap ekieki pwe a towau ranin Jiowa?
6 Ekiek mi mwaal a fen efisata lichipung, nge sisap ekieki pwe a towau senikich ranin Jiowa. An Jises waroto le monomon a riri ngeni ena ran lon Paipel, iwe, a fen poputa. Fan chommong, Ewe Leenien Mas me ekkewe fitu puk seni Chon Pwarata Jiowa ra fen awora pisekin annet seni Paipel pwe an Kraist waroto a poputa lon ewe ier 1914.a Iwe, met Jises a apasa ussun an waroto?
7. (a) Ikkefa ekkoch lapalap ren esissinen an Jises nonnom me sopwolon ei otot minen lom? (b) Ifa ussun sipwe tongeni kuna manau?
7 Aramas ra popporaus ussun an Jises waroto ekis chok mwen an malo. Mwirin an ekkewe aposel rong an oesini taloon ewe imwen felin Jerusalem, Piter, Jemes, Jon, me Antru ra eis: “Inet epwe fis ekkeei mettoch, o meta esissinen om liwinsefal pwal sopwolon ei fansoun?” (Mattu 24:1-3; Mark 13:3, 4) Ren poluan, Jises a oesini pwe epwe fis maun, lengita, chechchechin fonu, me pwal ekkoch lapalap ren “esissinen” an waroto me sopwolon ewe otot minen lom. Iei pwal alon: “Are emon epwe likiitu tori sopwolon, iwe, epwe manau.” (Mattu 24:13) Sipwe kuna manau ika sipwe likiitu fan tuppwol tori le sopwolon manauach iei are tori le sopwolon ei otot mi ngau.
8. Mwen sopwolon ewe ototen chon Jus, menni angang epwe fen akkom pwonuta, me ifa ussun an a pwopwonuta ena angang ikenai?
8 Mwen ewe sopwolon, eu lapalap mi kkolo lamotan ren an Jises waroto epwe pwonuta. Iei alon ussun ena mettoch: “Ei kapas allim ussun ewe muu epwe esilefeil won unusen fonufan pwe epwe pwar ngeni einang meinisin; iwe, ewe sopwolon epwe war.” (Mattu 24:14) Mwen an ekkewe chon Rom atai Jerusalem me an a sopwolo ototen ekkewe chon Jus lon 70 C.E., Paul a tongeni apasa pwe ewe poraus allim “a fen afalafalfeil ekis meinisin fan lang.” (Kolose 1:23) Iwe nge, ikenai a fokkun lapalo ewe angangen afalafal Chon Pwarata Jiowa ra foffori “ekis meinisin won fonufan.” Lon ekkewe chok fitu ier ra lo, Kot a fen suuki ewe al fan iten an epwe fis eu angangen afalafal mi lapalap lon Eastern Europe. Pokiten an a wor ekkewe leenien for puk me minen alillis won unusen fonufan, an Jiowa mwicheich a fen mmolneta fan iten an epwe alapalo an angang, lon pwal mwo nge ekkewe “leeni ese lien wor chon afalafal ie.” (Rom 15:22, 23) Letipom a ita amwokutuk om kopwe achocho le afalafal mwen ewe sopwolon epwe war? Ika ina, Kot epwe tongeni apochokkulok fan iten om kopwe fiffiti ewe angang lon mwach kkan, iwe, epwe wor feiochum seni.—Filipai 4:13; 2 Timoti 4:17.
9. Ifa ewe poraus Jises a menlapei, ussun an a mak lon Mattu 24:36?
9 A pwopwonuta iei chok ekkewe oesini ussun ewe angangen afalafal fan iten ewe Muu me ekkewe pwal fitu lapalap ren esissinnen an Jises waroto. Ina minne, a arapoto sopwolon ei otot mi ngau. Mi enlet alon Jises ei: “Ren ranin are fansoun, esor emon mi silei ussun, esap ekkewe chonlang, esap pwal ewe Nau, pwe ewe chok Sam.” (Mattu 24:4-14, 36) Nge an Jises oesini epwe tongeni alisikich pwe sipwe mmolneta ren “ena ran me fansoun.”
Ir Ra fen Mmolneta
10. Pwata sia silei pwe mi tufich ach sipwe nennelo lon pekin ngun?
10 Ren ach sipwe kuna manau mwirin ewe ran mi lapalap, ranin Jiowa, a lamot sipwe nennelo lon pekin ngun me uppwos fan iten ewe lamalam mi enlet. (1 Korint 16:13) Sia silei pwe mi tufich ach sipwe likiitu, pun eu famili mi luku Kot a ina ussun me ra kuna manau lupwen a fis ewe Noter mi nnielo ekkewe aramas mi ngau lon 2370 B.C.E. Iei alon Jises lupwen a alollofengenni ena fansoun me ewe fansoun an war: “Pun ussun chok ekkewe ranin Noa, epwe iei ussun ren an ewe Noun aramas waroto. Pun ussun chok ar foffor lon ekkewe ran mwen ewe noter, ra mommongo o ukkun, ra pwal pupulufengen, tori ewe chok ran Noa a tolong lon ewe waaimw. Nge rese meefi och, tori fansoun ewe noter a fis, o a uweiirelo meinisin. Iwe, epwe fokkun iei ussun ren an ewe Noun aramas waroto.”—Mattu 24:37-39.
11. Ifa ewe al Noa a aleni, inaamwo ika fonufan a ur ren foffor mi mwanesol lon ena atun?
11 Ussun chok kich, Noan me an famili ra manau lon eu fonufan mi ur ren fofforingau. Ekkewe chonlang ra alleasolap, “noun ewe Kot mi enlet kewe” ra awiliirelo lon nikinikin aramas me ra puluweni fin fonufan, iwe, ra nounatiu ekkewe Nefilim nge ir aramas mi mwanesol, iwe, ese mwaal, ra alapalo ekkewe lapalap mi ngau won fonufan. (Keneses 6:1, 2, 4; 1 Piter 3:19, 20) Iwe nge, “Noa a pacheoch ngeni ewe Kot mi enlet” fan an lukuluk. Atewe “chok a fofforoch lein pilon kewe,” weween, ewe tappin aramas mi ngau lon ena fansoun. (Keneses 6:9-11) Ika sipwe eani apilukuluk won Kot fan iotek, epwe tufich ach sipwe pwal ina ussun lon ei fonufan mi ur ren foffor mi mwanesol me fofforingau fansoun ach sipwe witiwiti ranin Jiowa.
12. (a) Met sokkun angang Noa a fori lukun an fori ewe waaimw? (b) Met meefien aramas ussun an Noa afalafal ngenir, me met a fis ngenir?
12 Chommong aramas ra silei pwe Noa a fori eu waaimw fan iten amanauen aramas lon ewe Noter. Pwal i “emon chon afalafala minne mi pwung,” nge pilon kewe “rese afanni” ewe poraus a angei seni Kot. Ra mommongo me ukkun, ra pupulufengen, ra forata ar kewe famili me ra foffori chok minne aramas ra pukun fori lon manauer tori ewe Noter a uweiirelo meinisin. (2 Piter 2:5; Keneses 6:14) Rese mochen rong ussun kapas me foffor mi pwung, iwe, pwal ussun chok, ewe tappin aramas mi ngau ikenai ra kan apwungalo selinger ngeni minne Chon Pwarata Jiowa ra apasa ussun “aier ngeni Kot,” lukuluk lon Kraist, minne mi pwung, me “ewe kapwung epwe war.” (Fofor 20:20, 21; 24:24, 25) Ese ffat ika fitemon aramas ra manau lupwen Noa a esileifeili ewe poraus seni Kot. Nge iei eu mettoch mi ffat, chochoon chon fonufan a fokkun kisikisilo lon 2370 B.C.E.! Ewe Noter a arosalo aramas mi ngau meinisin, iwe, ekkewe chok mi fen mmolneta fan iten ena fofforun Kot ra manau, weween, Noa me ekkewe fumon lon an famili.—Keneses 7:19-23; 2 Piter 3:5, 6.
13. Ifa ewe apwung Noa a luku ren unusen letipan, me ifa ussun fofforun a tipeeu ngeni minne a luku?
13 Kot ese affata ngeni Noa fitu ier me mwan wesewesen ewe ran me ewe kulok ewe Noter epwe war. Iwe nge, lupwen Noa a 480 ierin, iei ewe mettoch Jiowa a apwungalo: “Sap minne nguni esap eani och foffor ngeni aramas tori feilfeilo chok pun pwal ir futuk. Iwe, ranin manauer epwe ukukun ipuku ruwe ier.” (Keneses 6:3) Noa a luku ena apwung seni lang ren unusen letipan. Mwirin an tori 500 ierin, a “nouni Sam, Ham me Jafet,” iwe, me ren an aramas eoreni lon ena fansoun, eli noun kewe aluwol repwap pupulu 50 are 60 ier mwirin. Lupwen Kot a ereni Noa pwe epwe fori ewe waaimw fan iten an epwe amanauer lon ewe Noter, neman noun kana me puluwer kewe ra alisi i lon ena angang. Neman ewe angang won ewe waaimw a pwonuta lon chok ewe atun Noa a apwonueta wisan we, wisen “emon chon afalafala minne mi pwung,” iwe, a angangolo lon ekkewe 40 are 50 ier mwen ewe Noter. (Keneses 5:32; 6:13-22) Lon ekkena ier meinisin, ir me an famili ra angang fan ar lukuluk. Sipwe pwal ita pwarata ach lukuluk atun ach sipwe afalafala ewe poraus allim me witiwiti warotoon ranin Jiowa.—Ipru 11:7.
14. Mwiriloon, met Jiowa a affata ngeni Noa, me met popun?
14 Lupwen ewe waaimw epwele wes, eli Noa a ekieki pwe ewe Noter epwele fis, inaamwo ika ese silei inet epwe wesewesen war. Nge Jiowa a affata ngeni i ena mettoch mwirin: “Mwirin fisu ran upwe apwungatiu ut won fonufan lon ukukun faik ran me faik pwin.” (Keneses 7:4) Ena ukukun fansoun a mut ngeni Noa me an famili ar repwe atolonga ekkewe sokkopaten man lon ewe waaimw me pwisin ir ra tufichin tolong mwen an poputa ewe Noter. Ese lamot ngenikich ach sipwe silei lon menni ran me kulok epwe poputa taloon ei otot minen lom pun sap minne sipwe wisen amanaua ekkewe man, me ekkewe aramas mi eani ewe apilukulukun ar repwe kuna manau ra fen tottolong lon ewe waaimw lon kapas awewe, weween, ina ewe paratis lon pekin ngun a nom ren noun Kot kewe aramas.
“Oupwe Mammasa”
15. (a) Lon pwisin om kapas, ifa ussun om kopwe awewei alon Jises lon Mattu 24:40-44? (b) Ach sise silei wesewesen ewe fansoun an Jises waroto fan iten an epwe apwonueta an Kot apwung a kan feteikich?
15 Iei alon Jises ussun an waroto: “Lon ewe fansoun, ruuemon repwe nomfengen le malamal, epwe uweialo emon nge likiti emon; ruuemon fefin repwe pofengen won eu nif, epwe uweialo emon nge likiti emon. Iei minne, oupwe chok mammasa, pun ouse silei ranin an noumi Samol epwe feito. Nge iei chok oupwe silei, ika ewe mastaan imw mi silei tefenipwin chon sola epwe feito, epwe fokkun mammasa, o esap mut ngeni an epwe amokalong lon imwan we. Iei popun ami oupwe pwal ammolnata, pun ouse silei menni fansoun ewe Noun aramas epwe feito.” (Mattu 24:40-44; Luk 17:34, 35) Pokiten sise silei wesewesen ewe fansoun Jises epwe war pwe epwe apwonueta an Kot apwung, iwe, a alisikich pwe sipwe mammasa me a suuki ngenikich iteiten ran ewe alen ach sipwe tufichin anneta pwe a pwung ewe popun sia kan angang ngeni Jiowa.
16. Met epwe fis ngeni ekkewe mi “tiuelo” me ekkewe mi “kekilo”?
16 Ekkewe mi fen pin nom lon ewe saram, iwe nge, ra fen rikilo ren ar kukkutta pwisin letiper, repwe kapachelong lein ekkewe mi tiuelo pwe repwe fiti nninniloon ekkewe aramas mi ngau. Amwo sipwe nom lein ekkewe mi kekilo, weween, ekkewe mi unusen tuppwol ngeni Jiowa me ra enletin meefi kilisou ren minne a kan awora lon pekin ngun ren an nounou “ewe chon angang mi tuppwol me tipatchem.” (Mattu 24:45-47) Tori ewe sopwolon, sipwe angang ngeni Kot ren “tong seni lelukach mi limelimoch, me pwal seni mwelien letipach mi murinno me pwal seni ach luku esor likotupotup ren.”—1 Timoti 1:5.
A Wesewesen Lamot Foffor mi Fel
17. (a) Ifa ewe oesini a mak lon 2 Piter 3:10? (b) Ikkefa ekkoch me lein ekkewe foffor 2 Piter 3:11 a peseikich ach sipwe eani?
17 Iei makkeien ewe aposel Piter: “Nge ranin ach samol epwe feito ussun chok emon chon sola, o lon ewe fansoun ekkeei lang repwe morolo ren akurang chapur, o ekkeei sokkun meinisin repwe itelo ren ekkei, o fonufan me fofforun kewe epwe pwapwalo.” (2 Piter 3:10) Ekkewe lang me fonufan lon kapas awewe repwe morolo fan pwichikaren an Kot song. Ina minne, iei pwal makkeien Piter: “Iwe, are ekkeei mettoch meinisin repwe itelo ren ekkei, met sipwe aramas ami oupwe wiliiti lon manauemi mi fel o mi fich ngeni Kot!” (2 Piter 3:11) Mi kapach ngeni ekkena foffor ach fiffiti ekkewe mwich chon Kraist ra eani, ach foffor murinno ngeni aramas, me ach fiffiti ewe angangen afalafala ewe poraus allim.—Mattu 24:14; Ipru 10:24, 25; 13:16.
18. Ika a fen poputa ach pacheri fonufan, met sipwe ita fori?
18 “Foffor mi fel me foffor mi pwarata tuppwol ngeni Kot” a wewe ngeni pwe esap wor ‘tikitikippwuluch seni fonufan.’ (Jemes 1:27) Nge epwe ifa ussun ika epwe poputa ach pacheri ei fonufan? Eli sia fen atolongakich lon eu leeni mi efeiengau mwen mesen Kot ren ach kukutta minen apwapwa mi limengau are ren ach akauseling ngeni ekkewe nikattik me kol mi afeffeitai ewe ngunun u ngeni Kot lon ei fonufan. (2 Korint 6:14-18) Ika pwe a ina ussuch, sipwe kutta an Kot alillis lon iotek pwe sisap fitalo ei fonufan mi ngau lupwen an epwe morolo nge sipwe uoch mwen mesen ewe Noun aramas. (Luk 21:34-36; 1 Jon 2:15-17) Ika sia fen fangolo manauach ngeni Kot, ese mwaal sia mochen achocho ren unusen ach tufich pwe sipwe forata me alikiitu ach chiechioch ngeni i, iwe, epwe ina ussun sipwe mmolneta ren ewe ran mi lapalap me aniuokkus, ranin Jiowa.
19. Pwata chommong, chommong chon afalafala porausen ewe Muu repwe tongeni ekiekin kuna manau lupwen an epwe sopwolon ei otot mi ngau?
19 Noa, emon mwan mi tuppwol ngeni Kot, me an famili ra kuna manau lon ewe Noter mi ataielo ewe fonufanen lom. Ekkewe aramas mi pwung ra kuna manau le sopwolon ototen ekkewe chon Jus lon 70 C.E. Awewe chok, ewe aposel Jon a chuen angang ngeni Kot lefilen 96 me 98 C.E., lupwen a makkei ewe puken Pwarata, ewe puken Poraus Allim itan Jon, me ulungat taropwe fan an lang emmwen. Neman chommong me lein ekkewe fite ngerou mi pacheri ewe lamalam mi enlet lon Pentekos 33 C.E., ra kuna manau le muchuloon ototen ekkewe chon Jus. (Fofor 1:15; 2:41, 47; 4:4) Ikenai chommong, chommong chon afalafala porausen ewe Muu ra tongeni eani ewe apilukulukun ar repwe kuna manau lupwen ei otot mi ngau epwe sopwolo.
20. Pwata sipwe ita tinikken lon wisach we, wisen ‘chon afalafal fan iten minne mi pwung’?
20 Pokiten an a nom rech ewe apilukulukun ach sipwe kuna manau lon ewe fonufan sefo, sipwe achocho ngeni ach sipwe tiniken lon wisach we, wisen ‘chon afalafal fan iten minne mi pwung.’ A ifa watte aucheaan ach sipwe tufichin angang ngeni Kot lon ekkeei ranin le sopwolon! Iwe, a ifa watten ach chengel ren ach tufichin emmwen ngeni aramas ewe “waaimw” mi nom rech ikenai, weween, ewe paratis lon pekin ngun noun Kot kewe aramas ra kan pwapwaesini! Amwo ekkewe chommong, chommong aramas mi nonnom lon ena waaimw iei repwe tuppwol, nennelo lon pekin ngun, me mmolneta fan iten ewe ran mi lapalap, ranin Jiowa. Nge met epwe alisikich meinisin ach sipwe nennelo?
[Footnote]
a Pi sopwun 10 me 11 lon ewe puk Knowledge That Leads to Everlasting Life, forien ewe Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Epwe Ifa Ussun Om Kopwe Polueni?
◻ Met ekkoch ra ekiekin kuna ussun ranin Jiowa me an Kraist waroto?
◻ Pwata sia tongeni apasa pwe Noa me an famili ra mmoneta fan iten ewe Noter?
◻ Met epwe fis ngeni ekkewe mi “mammasa” me ir kewe resap ina ussun?
◻ Met sokkun foffor mi fel ra wesewesen lamot, nge akkaewin, lupwen sia akarap ngeni ewe ran mi lapalap, ranin Jiowa?