Lupwen Esap Chuen Wor Tipis
“KICH chon tipis seni uputiuach?” Emon chon sukul lon ewe United States a osukosuk ren ena kapas eis lupwen a poputa le kaeo Paipel. Pokiten i emon chon Hindu, ese silei ussun porausen an aramas alemwiri tipis. A ekieki pwe ika mi enlet pwe aramas ra kan alemwiri tipis, iwe, esor popun ach sipwe amamaesini are tunalo ena mettoch. Ifa ussun emon epwe tongeni kuna poluen ena kapas eis?
Ika aramas ra alemwiri tipis, iwe, a wor poputaan tipis. Ewe akkemonun mwan a ita forutiu emon mi ngau, iwe, mwirimwirin kewe ra alemwiri lapalapan kewe mi ngau? Are a ngauolo ewe mwan mwirin? Inet a wesewesen poputa tipis? Iwe nge, ika pwe tipis och chok lapalap mi ngau a nom lukun inisin aramas, sipwe tongeni ekiekin ngaselo seni?
Me ren lukuen chon Hindu, riaffou me mettoch mi ngau ra chok pukun fiti mettochun ei fonufan. Emon chon Hindu, emon sou kaeo, a apasa pwe “Riaffou a ussun metekin le kailen chuu pwe a chok mokutfetal, nge esap tongeni unusen molo.” A enlet pwe mettoch mi ngau a fen pacheri aramas lon uruwo meinisin. Ika a fen fiffis mwen uruwo mi makketiu, iwe, porausen poputaan mettoch mi ngau epwe feito seni och mettoch mi tekia seni aramas. Weween, epwe feito seni Kot.—Kol Fel 36:9.
Lupwen Aramas ra Foruta, Esor Tipisir
Ewe sou ekiek Nikhilananda a apasa pwe kapas awewe chok ekkewe poraus ussun forutaan aramas lon ewe Vedas. Pwal ussun chok, a lap me lein ekkewe lamalam lon fonuen Otiu ar ra awewei porausen forutaan aramas lon tutunlap chok. Iwe nge, pekin science me ekiek mi pwung a awora popun ach sipwe luku porausen Paipel ussun forutaan ewe akkaemonun mwan.a Ei poraus a mak lon ewe akkaewin sopwun: “Kot a poputa le forata ewe mwan lon lapalapan, lon lapalapen Kot a forata i; a foriretiu mwan me fefin.”—Keneses 1:27.
Met weween a foruta “lon lapalapen Kot”? A chok weween: Aramas a foruta lon lapalapen Kot we, mei wor ren ekkewe lapalap—ussun pwung, tipatchem, me tong—mi asokkolo i seni ekkewe man. (Alollo negeni Kolose 3:9, 10.) Ekkena lapalap ra ngenir ewe tufichin ar repwe filata fofforoch are fofforingau, weween, ra tufichin pwisin filata fofforur. Esor tipis lon ewe akkaemonun mwan, esor mettoch mi ngau are riaffou lon manauan lupwen a foruta.
Iei an Jiowa Kot alluk ngeni Atam: “Seni iteiten iraan ewe malamal kopwe tongeni mongo tori om kopwe mot. Nge ren ewe iraan silei och me ngau, kosap mongo seni, pun lon ewe ranin om kopwe mongo seni, kopwe wesewesen malo.” (Keneses 2:16, 17) Ika epwe alleasochis, Atam me puluwan, If, repwe tongeni mwareiti me asamolu ewe Chon Forir me esap wor tipisir. Iwe nge, alleasolap epwe affata pwe rese tufichin apwonueta an Kot alluk mi unusoch, iwe, resap chuen aramas unusoch, nge repwe aramas mi tipis.
Sap minne Atam me If ra for pwe repwe ussun chonlang. Iwe nge, ra eani lapalapen Kot me ewe tufichin filata met a och me ngau. Pokiten ir forien Kot, esor tipisir, weween ra unusoch. (Keneses 1:31; Tuteronomi 32:4) Ar foruta ese angaua ewe tipeeu lefilen Kot me forian kewe seni popun lom tori ena fansoun. Iwe, ifa ussun tipis a poputa?
Poputaan Tipis
Tipis a akkom poputa lein ekkewe chonlang. Mwen forutaan fonufan me aramas, Kot a fen forata ngun mi mirit, ekkewe chonlang. (Hiop 1:6; 2:1; 38:4-7; Kolose 1:15-17) Emon lein ekkena chonlang a mmen aucheani pwisin lingan me miritin. (Alollo ngeni Isikiel 28:13-15.) Seni aitien Kot ngeni Atam me If pwe repwe nounou, ena chonlang a tongeni weweiti pwe ewe fonufan epwele masou ren aramas mi pwung, me meinisin repwe fel ngeni Kot. (Keneses 1:27, 28) Ena chonlang a mochen pwe aramas repwe fel ngeni i. (Mattu 4:9, 10) An ekilapei mochenin a amokutu i pwe epwe rikilo.—Jemes 1:14, 15.
Ena chonlang mi rikilo a fos ngeni If ren an nounou emon serepenit, iwe, a ereni pwe ren an Kot piner seni ar repwe mongo seni ewe iraan silei och me ngau, a amwochu senir och silelap epwe ita nom ren. (Keneses 3:1-5) Ina eu kapas mi chofona, weween, eu tipis. Ren ena kapas chofona, ewe chonlang a wiliiti emon chon tipis. Ina popun, a iteni Tefil, emon chon pweni, me Setan, emon chon u ngeni God.—Pwarata 12:9.
If a pwunungau ren an Setan kapasen emichimich. A luku alon ewe Chon Sossot, iwe, pokiten a tupulo, a mongo seni uwaan ewe ira mi pin. Puluwan, Atam, a fiti i le mongo, iwe, ir me ruuemon ra wiliiti chon tipis. (Keneses 3:6; 1 Timoti 2:14) A ffat pwe ren ar filata ewe alen alleasolapa Kot, popuch kewe rese chuen unusoch me ra pwisin wiliiti chon tipis.
Ifa ussun mwirimwirin Atam me If? Paipel a apasa pwe “Ren emon aramas tipis a tolong lon fonufan me malo ren tipis, iwe, malo a tori aramas meinisin pun ir meinisin chon tipis.” (Rom 5:12) A wor ewe alluk mi nemeni met sipwe alemwiri seni popuch kewe. Atam ese tongeni likiti ngeni mwirimwirin kewe met ese nom ren. (Hiop 14:4) Pokiten rese chuen unusoch, ewe aewin pea, ir chon tipis lupwen ra nounou. Ina minne, oukich meinisin sia fen alemwiri tipis. (Kol Fel 51:5; Rom 3:23) Iwe mwirin, tipis a fen forata mettoch mi ngau me riaffou. Pwal och, pokiten tipis, sia kan chinnapelo me malo, “pun liwinin tipis malo.”—Rom 6:23.
Mwelien Letip a kan ‘Apwungu’ are ‘Mutata’
Pwal ekieki mwo pwunungauen tipis won fofforun ewe aewin pean aramas. Ra apwolu inisir me ra sotun op seni Kot. (Keneses 3:7, 8) Iwe, ra mengiringir, aurek, me sau pokiten ar tipis. Ikenai a pwal ina ussun meefien aramas.
Ita io esaamwo meefi mengiringir pokiten an ese pwarata kirokiroch ngeni emon mi osupwang are pokiten an apasa och mettoch ese och. (Jemes 4:17) Pwata sia kan mengiringir? Ewe aposel Paul a apasa pwe ‘alluk a mak lon letipach.’ Ika mwelien letipach ese chemau, ach ipweri ena alluk epwe efisata aurek. Epwe ina ussun mwelien letipach epwe ‘apwungu’ or ‘mutata’ och foffor. (Rom 2:15; 1 Timoti 4:2; Taitos 1:15) Letipach a tufichin meefi ika och foffor a mwaal, weween, eu tipis, ikaamwo sia silei are sise silei ena mettoch!
Paul a sileifichi ewe manamanen tipis lon inisin. A apasa, “Lupwen ua mochen fori minne mi pwung, minne mi ngau a nom rei. Ua wesewesen pwapwa ren ewe allukun Kot lon letipei, nge ua meefi lon inisi pwal eu alluk mi fiffiu ngeni allukun ekieki me a fotekiniei ngeni allukun tipis mi nom lon inisi.” Iwe, Paul a eis: “Io epwe selaniei seni ei inis mi mammalo?”—Rom 7:21-24.
Ifa Ussun Aramas repwe Ngaselo seni Tipis?
Emon sou kaeo a apasa pwe “Me ren chon Hindu, an aramas ngaselo seni fotek a wewe ngeni ar ngaselo seni ar upsefal me malosefal fan fite.” Ren an epwe fis ena, pekin Buddhist a pwal luku Nirvana, weween, a ukutiu an aramas meefi mettoch mi fiffis unukkur. Pokiten Hinduism ese weweiti ewe poraus ussun an aramas alemwiri tipis, a tongeni awora ewe chok apilukulukun an epwe ukutiu manauen aramas.
Iwe nge, ewe alen ngaselo me ren Paipel a wewe ngeni an epwe molo tipis. Mwirin an eis ifa ussun epwe tufichin ngaselo seni tipis, Paul a polueni: “Kilisou ngeni Kot fan iten Jises Kraist ach Samol!” (Rom 7:25) Ewer, Kot a awora ewe alen ngaselo ren an nounou Jises Kraist.
Me ren makkeien Mattu Poraus Allim, “ewe Noun aramas,” Jises Kraist, a war “pwe epwe fangolo manauan pwe epwe eu moon kepich ren akasiwilin chommong.” (Mattu 20:28) Lon 1 Timothy 2:6, Paul a makkei pwe Jises “a fangolo manauan pwe epwe eu moon kepich mi ukukoch fan iten meinisin.” Ewe kapas “moon kepich” a wewe ngeni kamotiuen liwinin ngaseloon chon fotek. Pokiten ina eu moon kepich mi ukukoch, a affata pwe liwinin a tipeeu ngeni pwungun alluk. Nge ifa ussun maloon emon mwan epwe tufichin awora “eu moon kepich mi ukukoch fan iten meinisin”?
Atam a amomolo aramas meinisin, pachelong kich, pwe sipwe fotek ngeni tipis me malo. Liwinin a monatiu, ina manauan mi unusoch. Ren an epwe totosefal ena, pwal eu manauen aramas mi unusoch, weween, eu moon kepich mi ukukoch, epwe kamotiu. (Ekistos 21:23; Tuteronomi 19:21; Rom 5:18, 19) Pokiten aramas mi tipis rese tufichin awora ena moon kepich, Kot, fan miritin mi unusoch, a pwakini ewe osukosuk. (Kol Fel 49:6, 7) A siwili ewe manau mi unusoch mi nom ren Noun we alaemon mi nonnom lang, iwe, a minalong lon ewe leenien monukol an emon fin fonufan esaamwo tori mwan ren an epwe uputiu emon mwan mi unusoch.—Luk 1:30-38; Jon 3:16-18.
Ren an epwe apwonueta ewe angangen amanaua aramas, a lamot ngeni Jises an epwe tuppwol fansoun meinisin lupwen a nom won fonufan. Ina ewe mettoch a fori. Iwe, a malo pwe epwe eu asor. A ina ussun an Jises alukulukatiu pwe aucheaan eu manauen aramas mi unusoch, weween, pwisin manauan, epwe kawor pwe epwe eu moon kepich fan iten ngaseloon aramas.—2 Korint 5:14; 1 Piter 1:18, 19.
Met ewe Moon Kepichilo Kraist a Awora epwe Tongeni Fori Fan Asengesich
An Jises asor fan iten ewe moon kepich epwe tongeni efeiochukich iei chok. Ren ach eani lukuluk won, sipwe tongeni wiliiti aramas mi limoch mwen mesen Kot me sipwe tongeni nom fan an Jiowa tumun mi fiti tong me kirokiroch. (Fofor 10:43; Rom 3:21-24) Esap kon ssenuk ach mengiringir ren tipisich kewe, nge sipwe tongeni kutta omusomus seni Kot fan iten ewe moon kepich.—Aisea 1:18; Efisus 1:7; 1 Jon 2:1, 2.
Lon mwach kkan, ewe moon kepich epwe atufichi an aramas unusen chikareta seni apwangapwangen tipis. Ewe saingoon puken Paipel a awewei “eu chanpupuun konikin manau” mi pupuwu seni ewe leenien motun Kot. Le pekin ewe chanpupu a wor ira mi uwaoch me choon kewe “ren pochokkuletaan ekkewe muu.” (Pwarata 22:1, 2) Lon kapas awewe, Paipel a kapas ussun an Kot kokkot mi amwarar fan iten an epwe angasalo aramas seni tipis me malo tori feilfeilo chok, nge mi longuni an Jises asor fan iten ewe moon kepich.
Ekkewe oesini lon ewe puken Pwarata repwele pwonuta. (Pwarata 22:6, 7) Iwe, meinisin mi tipewen repwe unusochulo, pun repwe “ngaselo seni fotekin tipis.” (Rom 8:20, 21) Ena poraus esap ita amokutukich pwe sipwe alapalo sileiach ussun Jiowa Kot me Noun we mi tuppwol, Jises Kraist, ewe mi wiliiti ewe moon kepich?—Jon 17:3.
[Footnote]
a Pi ewe Puk Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation?, forien ewe Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Sasing lón pekin taropwe 6]
Atam a atoto ngeni aramas tipis me malo
[Sasing lón pekin taropwe 7]
An Jises asor fan iten ewe moon kepich epwe angasakichelo seni tipis me malo