Jiowa A Kan Akkapwonueta An Kkewe Pwon Ngeni Noun Kkewe Mi Tuppwol
“Mi tuppwol emonnewe mi pwonei.”—IPRU 10:23.
1, 2. Pwata sipwe tongeni achifoua an Jiowa kkewe pwon ren unusen letipach?
JIOWA a kutta seni noun kkewe chon angang ar repwe amaaraata me alikiitu luku mi pochokkul lon i me an kkewe pwon. Ren ena sokkun luku, emon epwe tongeni eani apilukuluk won Jiowa ren unusen letipan pwe epwe ffori minne a fen pwonei. Iei alon an we Kapas mi fel: “Jiowa sapaot a fen akkapwon ren an apasa, ‘Minne chok ua fen ekiekieta, epwe pwal ina ussun epwe fisita; iwe, minne chok ua fen apwungalo, ina ewe mettoch epwe pwonuta.’”—Aisea 14:24.
2 Ei kapas, “Jiowa meilapen sounfiu a fen akkapwon,” a pwarata pwe a eani eu akkapwon mi lukuchar pwe epwe apwonueta an kkewe pwon. Ina ewe popun an Kapas a tongeni apasa: “Eani apilukuluk won Jiowa ren unusen letipom me kosap luku pwisin miritum. Lon om kkewe ffoffor meinisin kopwe fitipach ngeni i, iwe, epwe awenechara om kkewe aal.” (Än Salomon Fos 3:5, 6) Ika sipwe eani apilukuluk won Jiowa me anomukich fan emmwenien an mirit, aalach epwe wesewesen emmwen ngeni manau esemuch, pun miritin Kot “efoch iraan manau ngeni ir mi kamwochuta won.”—Än Salomon Fos 3:18; Jon 17:3.
Luku mi Enlet lon Fansoun Lom Lom
3. Ifa ussun Noa a pwarata pwe a luku Jiowa?
3 Porausen an Jiowa kkewe ffoffor ngeni ir mi eani luku mi enlet a pwarata pwe i mi lukuchar. Ren chok awewe, lap seni 4,400 ier lom, Kot a ereni Noa pwe fonufan epwe kataalo ren eu Noter. A ereni Noa pwe epwe falei efoch waaimw mi watte fan iten amanauen aramas me man. Met Noa a ffori? Iei alon Ipru 11:7: “Ren luku, Noa, mwirin an rong eu ourour seni lang ussun ekkewe mettoch esaamwo kuna, a pwarata ewe sokkun niuokkus mi fichiiti chon luku Kot, iwe, a falei efoch waaimw fan iten amanauen chon le imwan kkewe.” Pwata Noa a luku eu mettoch esaamwo fis fan eu me mwan, weween, och mettoch “esaamwo kuna”? Pun a naf sileian ussun an Kot kkewe ffoffor me lom ngeni chon fonufan fan iten an epwe weweiti nge minne Kot a apasa pwe pwonuta. Ina minne, Noa a achifoua pwe ewe Noter epwe fis.—Keneses 6:9-22.
4, 5. Pwata Eperiam a luku Jiowa ren unusen letipan?
4 Eperiam pwal emon mi eani luku mi enlet. Arapakan 3,900 ier lom, Kot a ereni pwe epwe asoresini Aisek, noun we alaemon me won puluwan we, Sera. (Keneses 22:1-10) Met Eperiam a ffori? Iei alon Ipru 11:17: “Ren luku, Eperiam, lupwen a sossot, a ussun ita eani asor Aisek.” Iwe nge, noun Jiowa we chonlang a pinei i seni minne a ekiekin ffori. (Keneses 22:11, 12) Nge pwata Eperiam a ekiekin ffori ena mettoch? Pun ussun Ipru 11:19 a apasa, “a luku pwe Kot a tufichin amanauata [Aisek] seni malo.” Nge pwata Eperiam a tongeni luku ewe manausefal ika esaamwo kuna fan eu emon mi manausefal are esor porausen emon mi manausefal me mwan?
5 Chechchemeni pwe Sera a 89 ierin lupwen Kot a pwonei ngeniir pwe repwe nouni emon at. Sera a luenlap, weween, ese tongeni nounou. (Keneses 18:9-14) Kot a amanauasefalli ewe leenien monukol lon Sera, iwe, a nounatiu Aisek. (Keneses 21:1-3) Eperiam a silei pwe pokiten Kot a amanauasefalli ewe leenien monukol lon Sera, iwe, a pwal tongeni amanauasefalli Aisek ika pwe mi lamot ena. Iei alon Rom 4:20, 21 ussun Eperiam: “Pokiten an Kot pwon atewe ese lukumwaramwar, nge a pochokkuleta ren an luku, iwe, a alinga Kot me a unusen achifoua pwe minne a pwonei epwe pwal tongeni apwonueta.”
6. Ifa ussun Josua a pwarata pwe a luku Jiowa?
6 Lap seni 3,400 ier lom lupwen Josua a lap seni 100 ierin me mwirin an kuna wenecharen Jiowa lon unusen manauan, a uwawu ei popun a wor an lukuluk: “Oua silei ren unusen letipemi me pwal ren unusen ngunumi pwe esap wor eu kapas me lein ekkewe kapas murinno meinisin Jiowa ami Kot a fen apasa ngenikemi esaamwo pwonuta. Ir meinisin ra fen pwonuta ngenikemi. Esap wor eu kapas me leir esaamwo pwonuta.”—Josua 23:14.
7, 8. Chon Kraist mi tuppwol lon ewe aewin senturi ra ffori met fan iten ar repwe kuna manau, me met popun?
7 Ina epwe 1,900 ier lom, chommong aramas mi tipetekison ra pwarata pwe ra eani luku mi enlet. Ra miritiiti seni pwonutaan an Paipel kkewe oesini pwe Jises ewe Messaia me ra etiwa an kkewe afalafal. Pokiten sileier a longolong won minne mi enlet me minne a mak lon ewe Tesin Ipru, ra luku aitien Jises. Ina minne, lupwen Jises a apasa pwe an Kot apwung epwe wareiti Jutia me Jerusalem pokiten ar rikilo seni i, ra luku alon. Iwe, lupwen a ereniir met repwe ffori ren ar repwe selani manauer, ina ewe mettoch ra ffori.
8 Jises a ereni chon luku pwe lupwen mwichen sounfiu repwe pwelli Jerusalem, repwe su seni. Sounfiun Rom ra wareiti Jerusalem lon 66 C.E. Nge ese ffat ika met popun ra lo seni mwirin. Ina ewe fansoun chon Kraist repwe su seni ewe telinimw, pwe iei alon Jises: “Lupwen oupwe kuna an ekkewe sounfiu pwelli Jerusalem, iwe, oupwe silei pwe kataaloon neminnewe a fen arapoto. Iwe, ir mi nom lon Jutia repwe suuri ekkewe chuuk, me ir mi nom lukanapen neminnewe repwe towu, me ir mi nonnom wiliorun resap tolong lon neminnewe.” (Luk 21:20, 21) Ir mi eani luku mi enlet ra su seni Jerusalem me ekkewe leeni wiliorun, me ra selani manauer.
Pwunungauen Nafangauen Luku
9, 10. (a) Ifa ussun ekkewe sou emmwen lon pekin lamalam ra pwarata pwe rese luku Jises? (b) Met a fis pokiten nafangauen ar luku?
9 Ra fet chokkewe esor ar luku? Rese su lupwen a suuk ngeniir ewe aalen ngaselo. Ra ekieki pwe nour kkewe sou emmwen repwe tongeni selaniir. Iwe nge, mi pwal nom ren ekkena sou emmwen me chokkewe mi peniir ekkewe pisekin annet pwe Jises ewe Messaia. Iwe, pwata rese luku minne a apasa? Popun, pun letiper a ngau. A ffatolo ena mettoch me mwan lupwen ra kuna chommong aramas tekisosson ar ra rangeiti Jises mwirin an amanauata Lasares. Iei alon Jon 11:47, 48: “Ekkewe samol fel lapalap me ekkewe Farisi ra amwicha ewe Sanhedrin [an chon Jus kapwung tekia] me ra poputa le apasa: ‘Met sipwe ffori, pun ei mwan [Jises] a ffoffori chommong esissin? Ika sipwe mut ngeni an epwe ikkina ussun, ir meinisin repwe luku i, me chon Rom repwe war me angei senikich wisach me muuch.’” Wokisin 53 a apasa: “Ina minne, seni ena ran, ra pwungupwungfengen pwe repwe nnielo i.”
10 A ifa amwarararen ewe manaman Jises a ffori lupwen a amanauasefalli Lasares! Nge ekkewe sou emmwen lon lamalam ra mochen nnielo Jises ren an ffori ena mettoch. A pwal pwalo ngauer lupwen “ekkewe samol fel lapalap . . . ra pwungupwungfengen pwe repwe pwal nnielo Lasares, pun chommong chon Jus ra feffeilo ikewe ie me ra luku Jises pokiten atewe.” (Jon 12:10, 11) Jises a amanauata Lasares seni malo, me ekkena samol fel ra mochen an epwe malosefal! Rese ekieki letipen Kot are feiochun aramas. Ir mi tipennap, me ra ekieki chok wiser me pwisin feiochur. “Ra saani ar repwe lingelo mwen mesen aramas lap seni ar repwe lingelo me ren Kot.” (Jon 12:43) Nge ra kuna liwinin nafangauen ar luku. Lon ewe ier 70 C.E., sounfiun Rom ra liwinsefal me ra ataielo wiser me muur, me chommong leir ra nninniilo.
Luku a Pwalo ren Ffoffor lon Ach ei Fansoun
11. Le poputaan ei senturi, ifa ussun a pwalo pwe aramas ra eani luku mi enlet?
11 Lon ei senturi, a fen pwal wor chommong mwan me fefin mi eani ewe luku mi enlet. Awewe chok, mwirin 1900, aramas ra kan ekieki pwe epwe wor kinamwe me lukulukoch lon fansoun mwer. Nge lon chok ena atun, ir mi luku Jiowa ra esilefeili pwe chon fonufan repwele kuna eu fansoun fitikoko mi ngau seni ekkewe fansoun lom meinisin. Ina ewe mettoch an Kot Kapas a oesini lon Mattu sopwun 24, 2 Timoti sopwun 3, me lon pwal fitu wokisin. Minne ekkena chon luku ra apasa a wesewesen fis, poputa lon 1914 ren ewe Aewin Maunen Fonufan. Fonufan a enletin tikeri ekkewe “ranin le sopwoloon” nge mi fiti “fansoun efeiengau mi lapalap mmen weires an aramas pwakini.” (2 Timoti 3:1) Pwata noun Jiowa kkewe chon angang ra silei ewe enlet ussun lapalapen fonufan lon ena atun, nge chon fonufan rese silei? Popun, pun ussun Josua, ra luku pwe esap wor eu me lein an Jiowa kapas esap pwonuta.
12. Ikenai, menni pwon seni Jiowa noun kkewe chon angang ra luku ren unusen letiper?
12 Ikenai, noun Jiowa kkewe chon angang mi luku i ra tori arapakan wonu million won unusen fonufan. Ra silei seni ekkewe pisekin annet ren pwonutaan an Kot kapasen oesini pwe i epwele asopwalo ei otot mi ur ren ffoffor mi mwanesol me ffoffor ese pwung. Iwe, ra achifoua pwe a arapoto ewe fansoun lupwen repwe kuna pwonutaan 1 Jon 2:17, nge iei alon: “Fonufan a mommorolo me minne a tipeni, nge ewe mi ffoffori letipen Kot epwe nonnom tori feilfeilo chok.” Noun kkewe chon angang ra luku ren unusen letiper pwe Jiowa epwe apwonueta ena pwon.
13. Ifa ukuukun kopwe tongeni luku Jiowa?
13 Epwe ifa ukuukun om kopwe tongeni luku Jiowa? Kopwe tongeni likiti le poun manauom. Inaamwo ika kopwe malo pokiten om angang ngeni i, nge epwe ngonuk manau mi fokkun amwarar seni ewe manau mi nom reom iei lon ewe fansoun manausefal. Iei an Jises kapasen alukuluk ngenikich: “Ewe kulok epwe war lupwen ir meinisin mi nonnom lon peiasen achechchem [weween, Kot a chechchemeniir] repwe rong leuwan, iwe, repwe towu.” (Jon 5:28, 29) En mi silei emon tokter, chon nemenem, sou aak, chon sopai, are pwal emon aramas mi tongeni ffori ena mettoch? Minne ra ffori seni lom lom a pwarata pwe resap tongeni. Nge Jiowa epwe tongeni, iwe, ina ewe mettoch epwe wesewesen ffori!
Eu Apilukuluk mi Amwarar lon Mwach kkan ren Chon Tuppwol
14. An Kot Kapas a pwonei pwe chon tuppwol repwe tongeni kuna met sokkun mettoch mi murinno lon mwach kkan?
14 Jises a affata lukucharen eu fonufan sefo fan nemenien an Kot Muu lon lang ren an apasa pwe “Mi pwapwa ir mi mosonoson, pun repwe fonueni fonufan.” (Mattu 5:5) A alukuchara an Kot pwon lon Kol Fel 37:29: “Chokkewe mi pwung repwe fonueni fonufan, iwe, repwe nonnom won tori feilfeilo chok.” Iwe, ekis chok mwen an Jises malo lupwen emon chon ffofforingau a pwarata an luku i, iei alon Jises ngeni ena mwan: “Kopwe nonnom rei lon Paratis.” (Luk 23:43) Ewer, pokiten i Kingen an Kot Muu, Jises epwe pi pwe ena mwan epwe manausefallita won fonufan ren an epwe tufichin kuna manau esemuch lon ena Paratis. Ikenai, ir mi luku an Jiowa Muu repwe pwal tongeni aneanei ar repwe manau lon Paratis lupwen “[Kot] epwe tolu chonun mas meinisin seni meser, me malo esap chuen wor, me esap pwal chuen wor letipeta are puchor are metek.”—Pwarata 21:4.
15, 16. Pwata manauen aramas epwe wesewesen kinamwe lon ewe fonufan sefo?
15 Sipwe anchangei ena fonufan sefo. Sipwe anchangei pwe sia fen nonnom lon. Muttir chok, sia kuna pwe ekis meinisin aramas mi pwapwa ra nonnomfengen lon unusen kinamwe. Ir mi pwapwaesini ekkewe lapalap Aisea 14:7 a awewei: “Unusen fonufan a fen asosolo, me a ngaselo seni fitikoko. Aramas ra fen chengel fan ar puchorun pwapwa.” Pwata ra ina ussun? Aewin, nengeni mwo pwe esor lok won asamen ekkewe imw. Esor lamotan pun esor ipweri alluk are ffoffor mi mwanesol. A ussun minne an Kot Kapas a apasa: “Repwe wesewesen mot, emon me emon fan en me ffotan iraan krep me fan en me ffotan iraan fiik, iwe, esap wor emon epwe aniuokkusur.”—Mika 4:4.
16 Esap pwal wor maun, pun lon ei fonufan sefo, mi pinepin maun. Meinisin pisekin maun ra fen wiliilo ngeni pisekin kinamwe. Aisea 2:4 a fen unusen pwonuta: “Repwe usi nour kkewe ketilas pwe repwe wiliiti minen ttu ppwul me wokur kkewe siles pwe repwe wiliiti minen fichin ira. Muu esap eitieta ketilas ngeni muu, me resap chuen kaeo maun.” Nge ina ewe mettoch sia ekiekin kuna! Pwata? Pun chommong chon ewe fonufan sefo ra fen kaeo pwe repwe ina ussun atun ar akkangang ngeni Kot lon ewe fonufanen lom.
17. Epwe fet nonnomun aramas fan an Kot Muu?
17 Ka pwal kuna pwe esor chon mwelele. Esor emon mi nonnom lon imweppwul are mi ufouf uf mi kamwakam are mi osupwang ren imwan. Meinisin a wor en me imwan mi murinno me apariir a mmen torotoroch me a wor ira me poon ira mi ling lon. (Aisea 35:1, 2; 65:21, 22; Isikiel 34:27) Iwe, esor chon echik pun Kot a fen apwonueta an pwon pwe epwe wor chommong mongo fan iten meinisin. “Epwe wor chommong uwaan atake won fonufan; won tolen ekkewe chuuk mongo epwe uroureta.” (Kol Fel 72:16) Enlet, fan emmwenien an Kot Muu, eu paratis mi lingemwarar epwe choufetal won unusen fonufan, ussun Kot a fen akkota me lom lon Ichen.—Keneses 2:8.
18. Lon ewe fonufan sefo, met sokkun mettoch esap tongeni efeiengaua aramas?
18 Ka pwal mairu ren aumanauen aramas meinisin. Ra ina ussun pun iei a unusoch inisir me ekiekir. Ese chuen wor samau, cheuch, are malo. Esor emon mi wawa kuruma are mi nom lon pioing. Ekkena mettoch meinisin ra fen lofoch. (Aisea 33:24; 35:5, 6) Ekkewe man resap pwal efeiengaua aramas pun ra fen kinamwelo ren an Kot manaman!—Aisea 11:6-8; 65:25; Isikiel 34:25.
19. Pwata aramas repwe kuna “chengel mi lapalap” iteiten ran lon ewe fonufan sefo?
19 A ifa ochchun nonnomun aramas pokiten mi tuppwol chon ena fonufan sefo! Ar pochokkul me tufichir kkewe me woun fonufan ra kan weneiti ffoffor mi murinno, nge esap ffoffor mi ngau, me aramas ra kan tipeeufengen, nge sap minne ra ekkemiisfengen. Iwe, aramas meinisin kopwe chuuri repwe aramas wenechar, pun, ussun Kot a fen pwonei, ir meinisin “aramas mi kait me ren Jiowa.” (Aisea 54:13) Pokiten meinisin mi nom fan nemenien an Kot kkewe alluk, fonufan a “ur ren ewe sile ussun Jiowa ussun an ewe ssat pwoluelo ewe matau.” (Aisea 11:9) Enlet, iteiten ran meinisin lon ena fonufan sefo a ussun minne Kol Fel 37:11 a apasa epwe fis, weween, epwe ur ren “chengel mi lapalap.”
Mi Lukuchar Pwapwa lon Mwach kkan
20. Met sipwe ffori ren ach sipwe kuna manau mi kinamwe lon mwach kkan?
20 Met sipwe ffori ren ach sipwe kuna ena fansoun apwapwa lon mwach kkan? Iei alon Aisea 55:6: “Oupwe kutta Jiowa, ami kkana aramas, atun oupwe tufichin kuna i. Oupwe kokko ngeni i atun an arap ngenikemi.” Iwe, fansoun sipwe kukkutta i, ach ekiek epwe ussun met a mak lon Kol Fel 143:10: “Kopwe aitiei pwe upwe ffori letipom, pun en ai Kot.” Ir mi ffoffori ena mettoch repwe tongeni eani manau mi wenechar mwen mesen Jiowa lon ekkeei ranin le sopwoloon me repwe tongeni ekiekin kuna manau mi apwapwa lon fansoun mwer. “Akkatola ewe emon mi limoch me nennengeni ewe emon mi wenechar, pun ena mwan epwe kuna kinamwe lon fansoun epwe feito. Nge chon ffofformwaal repwe kitetterilo; epwe wesewesen muchulo manauen aramas mi ngau.”—Kol Fel 37:37, 38.
21, 22. Met Kot a kan fforatiu ikenai, me ifa ussun a kan pwoppwonuta ewe kokkotun asukula aramas?
21 Iei chok Jiowa a kokkori ir mi mochen ffori letipan seni muu meinisin. A kan amwicher pwe repwe wiliiti longolongun an we minefoon mwicheich won fonufan, ussun a mak lon oesinien Paipel: “Le muchuloon ekkewe ran [ewe fansoun sia manau lon iei] . . . chommong sokkun aramas repwe kiilo me apasa: ‘Ou feito, ami kkana aramas, iwe, sipwe pwereta ngeni chuukun Jiowa [ewe fel mi enlet ngeni Jiowa, nge mi fen tekiata] . . . Epwe aiti ngenikich ussun an kkewe ffoffor, me sipwe feffetal lon an kkewe aal.’”—Aisea 2:2, 3.
22 Pwarata 7:9 a awewei pwe ir “eu mwich mi lapalap . . . seni muu me einang me aramas me fos meinisin.” Iei alon wokisin 14: “Ikkeei ir chokkewe mi feito seni ewe riaffou mi lapalap,” iwe, repwe kuna manau lupwen ei otot minen lom epwe sopwolo. Ei longolong fan iten ewe fonufan sefo a tori arapakan wonu million, me chommong minefo ra kan kapachelong iteiten ier. Meinisin ekkena chon angangen Jiowa mi tuppwol ra kan kait fan iten ar repwe manau lon an we fonufan sefo. Ir mi kakkaeo pwe repwe eani ekkewe sokkun tufich lon pekin ngun me pwal fitu sokkun mi lamot fan iten ar repwe awilalo fonufan ngeni eu paratis. Iwe, ra luku ren unusen letiper pwe epwe wesewesen fis ewe Paratis pun “mi tuppwol emonnewe mi pwonei.”—Ipru 10:23.
Enniwili Poraus
◻ Lon ewe aewin senturi, ifa pwunungauen nafangauen luku?
◻ Ifa ukuukun chon angangen Kot repwe tongeni luku i?
◻ Chon tuppwol repwe kuna met lon mwach kkan?
◻ Met sipwe ffori ren ach sipwe wesewesen kuna ewe manau mi apwapwa lon an Kot fonufan sefo lon mwach kkan?