Ranin Jiowa A Arapoto
“Oupwe rong ei mettoch, ami kkana mwan mi chinnap, me auseling, ami meinisin chon ewe fonu.”—SOWEL 1:2.
1, 2. Jiowa a amwokutu Sowel pwe epwe makkei an oesini mi pochokkul pun mei fet Juta?
“RIAFFOUN ewe ran; pun ranin Jiowa a arapoto, me epwe war ussun eu fansoun kitetter seni ewe Emon mi Unusen Tekia!” A ifa aniuokkusun ena poraus! Ina ewe poraus Kot a akunou noun we soufos Sowel pwe epwe wisen uwei ngeni noun kkewe aramas.
2 Ekkena kapas lon Sowel 1:15 ra mak lon Juta, neman lon ewe ier 820 B.C.E. Lon ena atun a wor ekkewe leeni mi ppaneta mi arauarau lon ewe fonu. Ekkewe masies ra waammong me arauarau. Iwe nge, a wor och mettoch mi fokkun ngau. A mmen choufetal ewe lamalamen Paal lon Jerusalem me lon fonuen Juta. Aramas ra kan unupuch mwen liosun ena kot chofona. (Alollo ngeni 2 Kronika 21:4-6, 11.) Jiowa epwe ita mut ngeni ekkena mettoch ar repwe sopwosopwolo?
3. Jiowa a ouroura aramas ussun met, me ekkewe muu repwe ita mmonleta fan iten met?
3 Ewe puken Paipel itan Sowel a affata poluan. Jiowa epwe pwarata pwe a pwung an nemenem me epini itan we mi fel. A arapoto ranin Jiowa we mi lapalap. Iwe, Kot epwe apwungu ekkewe muu meinisin lon “ewe masiesin Jehoshaphat.” (Sowel 3:12) Repwe mmonleta fan iten ar repwe maunfengen me ewe Emon mi Unusen Tekia, Jiowa. Sipwele pwal kuna ranin Jiowa we mi lapalap. Ina minne, sipwe nengenifichi an Sowel oesini fan iten ach ei fansoun me ewe fansoun lom lom.
A Rangoto Mantoto
4. Epwe ifa ukuukun watteen ewe mettoch Sowel a ouroura aramas ussun?
4 Iei alon Jiowa me ren noun we soufos: “Oupwe rong ei mettoch, ami kkana mwan mi chinnap, me auseling, ami meinisin chon ewe fonu. Ei mettoch a fen ita fis lon ranin manauemi, are pwal mwo nge lon ranin sememi kkewe? Oupwe awewei ngeni noumi kkewe ussun, me noumi kkewe repwe awewei ngeni nour kkewe, me nour kkewe repwe awewei ngeni ewe tappin aramas mi tapwoto mwirir.” (Sowel 1:2, 3) Ekkewe chinnap me aramas meinisin repwe ekiekin kuna eu mettoch esaamwo fis lon manauer are lon ranin semelaper kkewe. Minne epwe fis epwe kon nenneiruk, ina minne, epwe esile ngeni ewe aulungatin tappin aramas! Met sokkun mettoch mi amairu epwe fis? Ren ach sipwe silei, sipwe anchangei pwe sia manau lon fansoun Sowel.
5, 6. (a) Awewei mwo ewe riaffou Sowel a oesini ussun. (b) Ion ewe Chon Efisata ena riaffou?
5 Auseling mwo! Sowel a rong ungungun och mettoch. A rocholo fan lang, me a wattelo ungungun ewe mettoch, nge a pwal lapalo rochopwaken fan lang. Iwe, eu kuchu mi ussun otuot a sotiu. Ina eu mwichen mantoto mi wachemuk. Iwe, a ifa watteen ar ateri ewe fonu! Iei nengeni mwo Sowel 1:4. Sap minne ekkewe chok nifichifich mas mi wor poukassir ra rangoto. Aapwi! A pwal rangoto ewe sokkun nifichifich mas mi tofetal, nge ra mmen chommong me ra echik. Ekkewe nifichifich mas ra warekai ren ar fitaato ewe asapwal, me ungungur a ussun wokenin maun. (Sowel 2:5) Pokiten ar tufichin mongo watte, fite million repwe tongeni awilalo eu leeni mi ussun paratis ngeni eu fonu mi ter.
6 A pwal rangoto ekkewe muun, nge ir ewe esin man mi wiliiti nisipwisip. Chommong muun mi echik ra tongeni mongo choon ira tori an epwe arapakan rosolo. Iwe, minne esap rosolo rer ekkewe nifichifich mas repwe ani. Iwe, minne ekkewe nifichifich mas repwe likitalo, ekkewe kakiros repwe eitalo. Nge nengeni mwo ei mettoch. Lon Sowel sopwun 2, wokisin 11, Kot a apasa pwe ewe mwichen nifichifich mas a wewe ngeni “an mwichen sounfiu.” Ewer, i ewe Chon Atoto ekkewe nifichifich mas mi ateri ewe fonu, iwe, epwe wor lengita watte mwirin. Ineet epwe fis ena? Ekis chok mwen “ewe ranin Jiowa.”
“Ou Nelo, Ami kkana Chon Unupuch”!
7. (a) Mei fet lapalapen ekkewe nouwisen lamalam lon Juta? (b) Ifa ussun lapalapen ekkewe nouwisen Christendom a ussun lapalapen ekkewe nouwisen lamalam lon Juta?
7 Lupwen ei alluk a katowu, a weneiti eu mwichen aramas mi anioput, weween, ekkewe sou emmwen lon lamalam lon Juta: “Ou nelo, ami kkana chon unupuch, me kechiu; me oupwe puchor, ami kkana chon un wain, pokiten ewe wain mi ngar, pun a fen pinepin seni auemi.” (Sowel 1:5) Ewer, mi tori ekkewe chon unupuch lon pekin ngun lon Juta ewe alluk pwe repwe “nelo,” are miritilo. Nge kosap ekieki pwe ina och chok uruwoon lom. Iei chok, mwen ewe ranin Jiowa mi lapalap, ekkewe nouwisen Christendom ra kon unummong wain mi ngar, ina minne, rese lien meefi ena kokko seni ewe mi Unusen Tekia. Epwe ifa watteen ar ruko lupwen repwe kitipopota seni ar torongki ren ewe ran mi lapalap me aniuokkus, ranin Jiowa we!
8, 9. (a) Ifa ussun Sowel a awewei lapalapen ekkewe nifichifich mas me met a fis pokiten ewe riaffou ra efisata? (b) Ikenai, ekkewe nifichifich mas ra liosueta io?
8 Nengeni mwo ewe mwichen nifichifich mas mi lapalap! “A wor eu muu mi fen feilong lon fonuei, a pochokkul me ese kauk iteiter. Niin kkewe a ussun niin laion, me chuun ngachin a ussun chuun ngachin emon laion. A fen awilalo ffotai krep ngeni eu minen amairu, me ffotai fiik ngeni efoch popun ira. A fen ateri me moneilo. Palan kkewe a fen pwechelo. Ou kechiu ussun emon fopwul mi ufouf mangakuun letipechou epwe kechiueiti ewe emon mi nouni i seni le kukkunun.”—Sowel 1:6-8.
9 Ita ina eu chok oesini ussun “eu muun” nifichifich mas, weween, chommong nifichifich mas mi toki Juta? Aapw, a wor pwal och weween. Lon Sowel 1:6 me Pwarata 9:7, nifichifich mas a liosueta noun Kot kkewe aramas. Ikenai ewe mwichen nifichifich mas mi ussun sounfiu a wewe ngeni noun Jiowa kkewe nifichifich mas mi kepit, nge iei 5,600,000 noun Jises kkewe ‘pwal fitemon siip’ ra fen pacheriir. (Jon 10:16) Kese kan pwapwa pokiten om kapachelong lein ena mwich mi lapalap mi fel ngeni Jiowa?
10. Met a fis ngeni Juta pokiten ewe riaffou seni ekkewe nifichifich mas?
10 Lon Sowel 1:9-12, sia alleani met a fis pokiten ekkewe nifichifich mas. A unusen ter ewe fonu pun ra mmen chommong. Pokiten esor uwaan atake, wain, me apura, ekkewe samol fel mi tokolo rese tongeni sopweilo ar angang. Ewe ppwul a pwal riaffou, pun ekkewe nifichifich mas ra atai uwaan atake me ekkewe ira esor uwaar. Pokiten a tatakkis ekkewe ira krep, ese chuen wor wain fan iten ekkewe chon fel ngeni Paal mi ukkun wain, nge ir chon unupuch lon pekin ngun.
“Oupwe Pisiri Fan Mwarimi, Ami kkana Samol Fel”
11, 12. (a) Ikenai, io kkewe ra apasa pwe ir noun Kot samol fel? (b) Met a kan fiffis ngeni ekkewe nouwisen Christendom ikenai pokiten ewe riaffou seni ekkewe nifichifich mas?
11 Iei an Kot poraus ngeni ekkena samol fel mi rikilo: “Ou aufoufakemi, me pisiri fan mwarimi, ami kkana samol fel. Ou puchor, ami kkana chon angang fan iten ewe roong.” (Sowel 1:13) Lon ewe aewin fansoun a pwonuta an Sowel oesini, ekkewe samol felin Lifai ra angang fan iten ewe roong. Nge ifa ussun ewe saingoon fansoun an epwe pwonuta? Ikenai, ekkewe nouwisen Christendom ra pwisin seikiireta pwe repwe wisen angang fan iten an Kot roong, iwe, ra apasa pwe ir noun chon angang, are noun “samol fel.” Iwe nge, met a kan fiffis pokiten noun Kot kkewe nifichifich mas ra mwokutukut iei?
12 Lupwen ekkewe “samol fel” lon Christendom ra kuna ffofforun noun Jiowa kkewe aramas me ra rong ewe ourour ussun an lang apwung seniir, ra kan kitipopota. Ra pisiri fan mwarir ren ar riaffou me song pokiten ewe angangen kata porausen ewe Muu a efisata. Iwe, ra puchor lupwen nour kkewe aramas ra su seniir. Pokiten a itelo masouen ar kkewe atake, repwe ufouf mangakuun letipechou lepwin, nge repwe riaffou ren an ese chuen wor liwinir. Ekiselo chok nge epwe pwal pout seniir ar angang! Pwungun pwe Kot a ereniir pwe repwe ngungures unusen ewe pwinin pun a arapoto sopwoloon manauer.
13. Unusen Christendom meinisin epwe ita luku fan pwapwa an Jiowa ourour?
13 Me ren Sowel 1:14, repwe tongeni kuna manau ren chok ar aier me ar kokko “ngeni Jiowa ren alillis.” Sipwe ita ekieki pwe meinisin nouwisen Christendom repwe kulliti Jiowa? Aapwi! Eli ekkoch leir repwe aier pokiten an Jiowa ourour. Nge epwe sopwosopwolo ewe lengita lon pekin ngun ngeni ekkena nouwisen lamalam me nour kkewe aramas. Iei ewe oesini seni ewe soufos Amos: “‘Nengeni! Epwe war ekkewe ran,’ iei alon ewe Epinkepiisom Jiowa, ‘iwe, upwe tinawu lengita lon ewe fonu, nge epwe eu lengita, esap ren pilawa, me eu kaka, esap ren konik, pwe ren an aramas rongorong kapasen Jiowa.” (Amos 8:11) Iwe nge, a ifa watteen ach pwapwa ren ewe kametip mi lapalap lon pekin ngun Kot a kan akkawora fan tong ren “ewe chon angang mi tuppwol me tipatchem”!—Mattu 24:45-47.
14. Ewe riaffou seni ekkewe nifichifich mas a anneta pwe met epwele fis?
14 Ewe riaffou seni ekkewe nifichifich mas a affata waren eu mettoch. Ifa ena mettoch? Sowel a affata weween: “Riaffoun ewe ran; pun ranin Jiowa a arapoto, me epwe war ussun eu fansoun kitetter seni ewe Emon mi Unusen Tekia!” (Sowel 1:15) Feilfetalin an Kot we mwichen nifichifich mas won unusen fonufan ikenai a affataochu pwe a arapoto ranin Jiowa we mi lapalap me aniuokkus. A enlet pwe meinisin mi wenechar letiper ra aneanei an epwe war ena ran mi sokkolo aucheaan lupwen an lang apwung epwe pwonuta ngeni ekkewe mi ngau me Jiowa epwe pworacho pokiten i ewe Epinkepiisom.
15. Pokiten lapalapangauen ewe fonu, ra kan fet ir kkewe mi luku ekkewe ourour seni lang?
15 Ussun Sowel 1:16-20 a affata, a ros mongo lon Juta lom. A pwal molo chengel. A kataalo ekkewe imwen iseis, me a kataatiu ekkewe leenien man. Pokiten ekkewe nifichifich mas ra eitalo fetil meinisin lon ewe fonu, ekkewe kowu ra orukorukfeil me ekkewe pwin siip ra malo. A fet watteen ena riaffou! Met a fis ngeni Sowel lon ena atun? Iei alon me ren wokisin 19: “Upwe kokko ngonuk, O Jiowa.” Pwal ikenai, chommong ra kan akkauseling ngeni ekkewe ourour seni lang me ra kokko ngeni Jiowa fan ar luku.
“Ranin Jiowa Epwele War”
16. Pwata “chon ewe fonu” repwe ita aurek?
16 Auseling ngeni ei alluk seni Kot: “Ttiki rappwa lon Saion, ami kkana mwan, me puchor fan iten maun lon chuuki we mi fel. Meinisin chon ewe fonu repwe aurek.” (Sowel 2:1) Pwata repwe aurek? Ewe oesini a polueni: “Pun ranin Jiowa epwele war, pwe a arapoto. Ina eu ranin rochopwak me letipechou, eu ranin kuchu me rochokkich, ussun saramen unumweiran lupwen a tittinfeil won chuuk.” (Sowel 2:1, 2) Mi pacheri ewe ranin Jiowa ewe memmeef pwe a mwoch ewe lusun fansoun.
17. Met a fis ngeni ewe fonu me chon Juta pokiten ewe riaffou seni ekkewe nifichifich mas?
17 Ekieki mwo amairuun kunaen ewe soufos lupwen ekkewe nifichifich mas ra awilalo eu leeni mi ussun ewe tannipiin Ichen ngeni eu fonupoon. Iei lapalapen ewe mwichen nifichifich mas: “Lapalapan a ussun nikinikin oris kkana, me ra sassa ussun oris. Ussun ren ungungun wokenin maun won tolen chuuk ra mwetfetal, ussun ungungun watteen ekkei mi kenalo fetil mi pwas. A ussun eu watteen mwichen aramas mi tettelilo fan iten maun. Pokiten ena mettoch, aramas repwe fokkun meefi cheuch watte. Nge ren wonmeser meinisin epwe wesewesen paralo ren ar kitipoppota.” (Sowel 2:4-6) Atun an ekkewe nifichifich mas eriaffou aramas lon fansoun Sowel, a lapalo aurekin chon fel ngeni Paal, me ar lolilen a pwalo me wonmeser.
18, 19. Ifa ussun angangen noun Kot kkewe aramas ikenai a ussun ewe riaffou chommong nifichifich mas repwe efisata?
18 Esor och mettoch mi pinei ekkewe nifichifich mas mi tetteloch me tinikken. Ra ssa “ussun mwan mi pochokkul” me ra pwal tota won ekkewe ttit. Ika ‘ekkoch leir ra ttur lein ekkewe asefich, ekkewe lusun rese rikilo.’ (Sowel 2:7, 8) A fet ffatochun ena oesini ussun an Kot we mwichen nifichifich mas mi ussun sounfiu ikenai! Pwal ikenai an Jiowa we mwichen nifichifich mas a chewenewenelo. Esor eu “ttit,” weween, chon u ngeniir, epwe tongeni eppetiir. Rese rikilo seni ar tuppwol ngeni Kot, nge rese niueiti ar repwe malo, ussun fite ngerou Chon Pwarata mi ‘ttur lein ekkewe asefich’ pokiten ar rese mochen peni Hitler atun nemenien ewe muun Nazi lon Tois.
19 An Kot we mwichen nifichifich mas ikenai a fen afalafal lon unusen “ewe telinimw,” weween, Christendom. (Sowel 2:9) Ra pwal ina ussun won unusen fonufan. Ir mi chuen tota won ekkewe minen eppet meinisin, me ra tolong lon fite million imw, ra chuuri aramas won aal, ra kapas ngeniir won tengwa, me ra fos ngeniir lon sokkun lapalap meinisin lupwen ra ekkesilefeili an Jiowa poraus. Enlet, ra fen ainetfetalei fite billion puk me repwe ainetfetalei pwal chommong lon ar angangen afalafal ren ar chuuri aramas lon leeni ese lifilifil me pwal lon imwer.—Fofor 20:20, 21.
20. Ion a kan akkapochokkula ekkewe nifichifich mas ikenai, me met a kan fiffis seni?
20 Sowel 2:10 a pwarata pwe eu watteen mwichen nifichifich mas a ussun eu kuchu mi tongeni pinei ach kuna ewe akkar, maram, me ekkewe fuu. (Alollo ngeni Aisea 60:8.) A ita wor tipemwaramwar ren ion a awarato ena mwichen sounfiu? Lap seni ungungun ekkewe mantoto, sia rong alon Sowel 2:11: “Jiowa epwe wesewesen tinawu leuwan mwen an we mwichen sounfiu, pwe a mmen watte an mwich. Pun emonnewe mi apwonueta an kapas a pochokkul; pwe ranin Jiowa we a lapalap me a mmen aniuokkus, iwe, ita ion epwe tongeni likiitu fan?” Ewer, iei Jiowa Kot a tittinawu an we mwichen sounfiun nifichifich mas mwen an epwe war ranin we mi lapalap.
“Jiowa Ese kan Mmang”
21. Met epwe fis lupwen ‘ranin Jiowa we epwe war ussun emon chon sola’?
21 Ussun Sowel, ewe aposel Piter a kapas ussun ranin Jiowa we mi lapalap. Iei makkeian: “Ranin Jiowa epwe war ussun emon chon sola, iwe, ekkewe lang repwe morolo ren ungungun otuotun konik mi puropur, nge pokiten epwe wesewesen pwichikar mettoch kkewe, iwe, repwe telilo, nge fonufan me masouan kkewe repwe pwapwaalo.” (2 Piter 3:10) Fan nemenien Setan ewe Tefil, ewe muu mi ngau lon “lang” a kan nemeni ewe “fonufan,” weween, chon fonufan mi towau seni Kot. (Efisus 6:12; 1 Jon 5:19) Ekkena lang me fonufan lon kapas awewe repwe morolo fan pwichikaren an lang song lon ranin Jiowa we mi lapalap. Nge ren siwilir, epwe wor “lang sefo me eu fonufan sefo sia witiwiti me ren an pwon, iwe, pwung epwe nonnom lon ir.”—2 Piter 3:13.
22, 23. (a) Epwe fet meefiach ussun an Jiowa pwarata mosonottam fan umoumoch? (b) Met sipwe ita ffori pokiten arapotoon ranin Jiowa we?
22 Pokiten a wor chommong mettoch mi orukoruk me sossotun ach luku ikenai, sipwe tongeni monuki pwe mi sokkolo lamoten ei fansoun. Nge atun ekkewe nifichifich mas lon kapas awewe ra ssassalo, chommong aramas ra akkauseling ngeni porausen ewe Muu. Inaamwo ika Kot a fen mutata fansoun fan iten ena, nge sisap ekiek mwaal ren ach meefi pwe a mmang pokiten an pwarata mosonottam. “Jiowa ese mmang fan iten an pwon, ussun met ekkoch aramas ra ekieki ussun mmang, nge a mosonottam ngenikemi pun ese mochen pwe aramas repwe nninniilo, nge a mochen pwe meinisin repwe tori aier.”—2 Piter 3:9.
23 Atun sia witiwiti ranin Jiowa we mi lapalap, sipwe lefareni alon Piter lon 2 Piter 3:11, 12: “Pokiten ekkeei mettoch meinisin repwe telilo, epwe fet manauemi lon angang mi fel me ffofforun chon tuppwol, atun ami witiwiti me chechchemenifichi warotoon ewe ranin Jiowa, pwe ina ekkewe lang mi kek repwe morolo me mettoch kkewe mi wesewesen pwichikar repwe telilo!” Ekkena angang me ffoffor a pwal wewe ngeni ach mwimmwin me an Jiowa mwichen nifichifich mas ren ach fiffiti me akkapwonuetafichi ewe angangen afalafala ewe poraus allim ussun ewe Muu mwen warotoon ewe sopwoloon.—Mark 13:10.
24, 25. (a) Met meefiom ussun ewe wis mi auchea, wisen om kopwe tufichin fiffiti angangen an Jiowa we mwichen nifichifich mas? (b) Ifa ewe kapas eis mi lamot Sowel a eani?
24 An Kot mwichen nifichifich mas esap aukatiu an angang tori an epwe poputa ranin Jiowa we mi lapalap me aniuokkus. Pokiten a wor ena mwichen nifichifich mas mi angangolo chok, ina eu pisekin annet mi amairu pwe ranin Jiowa a arapoto. Kese kan pwapwa le angang lein noun Kot kkewe nifichifich mas mi kepit me chiener kkewe lon ewe saingoon fansoun angang mwen an epwe war ranin Jiowa we mi lapalap mi aniuokkus?
25 Epwe ifa watteen ranin Jiowa we! Iwe, a ffat ewe popun a wor ei kapas eis: “Ion epwe tongeni likiitu fan?” (Sowel 2:11) Ena kapas eis me pwal fitu me lukun repwap polu lon ekkewe ruu lesen mwirin ei.
Kopwe Tongeni Awewei?
◻ Pwata Jiowa a ouroura aramas pwe chommong mantoto repwe eriaffou Juta?
◻ Ren pwonutaan an Sowel oesini lon ei fansoun, noun Jiowa kkewe nifichifich mas ra wewe ngeni io?
◻ Mei fet ekkewe nouwisen Christendom pokiten ewe riaffou seni ekkewe nifichifich mas, me ifa ussun ekkoch leir repwe tufichin ngaselo seni pwunungauan?
◻ Ifa ukuukun watteen ewe riaffou seni ekkewe nifichifich mas lon ei aruween senturi, me epwe sopwosopwolo tori ineet?
[Sasing lón pekin taropwe 16]
Ewe riaffou seni ekkewe mantoto a anneta pwe pwal eu mettoch mi ngau seni epwe war
[Credit Line]
Barren tree: FAO photo/G. Singh
[Sasing lón pekin taropwe 17]
Jiowa Kot a wisen efisata ewe riaffou seni ekkewe nifichifich mas ikenai
[Credit Line]
Locust: FAO photo/G. Tortoli; locust swarm: FAO photo/Desert Locust Survey