Eu Jerusalem Mi Fich Ngeni Itan
“Nge oupwe chok pwapwa o mwanek fochofoch ren mine upwe fori. Pun, upwe fori Jerusalem pwe epwe eu leni mi apwapwa.”—AISEA 65:18.
1. Met meefien Esra ussun ewe telinimw Kot a filata?
USSUN EMON sou kaeoon ewe Kapasen Kot mi tinikken, ewe samol fel Chon Jus itan Esra a aucheani ewe riri a piin nom ren Jerusalem me ewe fel mi enlet ngeni Jiowa. (Tuteronomi 12:5; Esra 7:27) An tongei ei telinimwen Kot a pwalo lon ewe kinikinin Paipel atewe a makkei fan nemenemen ngun mi fel—Aewin me Oruuen Kronika me Esra. Lon ekkeei puken Paipel mi awewe won uruwo, mei mak ewe it Jerusalem arapakan eu na aruaanuun ewe 800 fansoun mi mak ena it lon unusen ewe Paipel.
2. Met weween ewe it Jerusalem lon pekin oesini?
2 Me ren ewe sokkun Kapasen Ipru ra aea lon Paipel, ewe it “Jerusalem” a mak lon eu lapalapen Fosun Ipru itan akkaruu. Ra aea ei lapalapen Fosun Ipru ren pean mettoch, ussun mas, seling, pau, me peche. Pokiten a mak lon lapalapen akkaruu, sipwe tongeni eani ekiek pwe ewe it Jerusalem a ussun eu oesini mi weneiti ewe kinamwe aramas repwe meefi lon ruu sokkun lapalap—lon pekin ngun me lon pekin aion. Ese pwalo lon Paipel ika Esra a weweiti ena poraus. Nge, ussun emon samol fel, a fokkun angang ngeni kalisataan an Chon Jus pwapwaiti ar kinamwe me Kot. A pwal angang weires pwe Jerusalem epwe fich ngeni weween itan, “A Nom Ren [are, Longolongun] Ruu Sokkun Kinamwe.”—Esra 7:6.
3. Fitu ier a lo mwen sia rong sefal porausen Esra, me met a foffori?
3 Ese mak lon ewe Paipel ia Esra a nonnom ie atun ekkewe 12 ier lefilen an feilo Jersualem me waren Nehemaia. An ewe muu apwangapwang lon pekin ngun epwe ammeef ngenikich pwe ese nom lon Jerusalem. Nge, sia kunasefalli an Esra angang ussun emon samol fel mi tinikken lon Jerusalem mwirin chok ttitin ewe telinimw ra kausefal.
Eu Ranin Mwichelap Mi Amwarar
4. Ifa lamoten ewe aewin ranin an Israel afisuen maram?
4 Ttitin Jerusalem a keran wes mwen chok ewe maramen fetelap mi lamot itan Tishri, ewe afisuen maram lon an Chon Israel pwinin maram mi weneiti lamalam. A fis lon ewe aewin ranin Tishri eu fetelap lon ranin ewe maram mi fo, itan Fetelapen Ttikin Rappwa. Lon ena ran, ekkewe samol fel ra attiki rappwa atun a fiffis asor ngeni Jiowa. (Numperis 10:10; 29:1) Ei ran epwe ammonlata Chon Israel ngeni ewe Ranin Achasefal a fis fan eu iteiten ier ren ewe 10un ranin Tishri me ewe Fetelapen Ioifengen seni ewe 15en tori ewe 21in ranin ewe maram.
5. (a) Ifa ussun Esra me Nehemaia ra alamota ewe “aewin ranin ewe afisuen maram”? (b) Pwata ekkewe Chon Israel ra kechiu?
5 “Lon ewe aewin ranin ewe afisuen maram” ir meinisin ra mwichefengen, ese mwaal pokiten an Esra me Nehemaia peseer. Mwan, fefin, me “meinisin mi tongeni weweiti” ra kapachelong. Iwe, kukkun semirit mi nonnom me ra auselingoch atun Esra a uta won eu leeni mi ekis tekia ren an epwe alleani ewe Alluk “seni lesosorusich tori leoloas.” (Nehemia 8:1-4) Iteiten fitu minich, ekkewe Chon Lifai repwe alisi ekkewe aramas le weweiti met ra rongorong. Ei allea me awewe a efisi an Chon Israel kechiueiti ar me an ar kewe lewo nafangauen alleasochis ngeni an Kot we Alluk.—Nehemia 8:5-9.
6, 7. Met Chon Kraist repwe kaeo seni minne Nehemaia a fori ren an epwe awesalo an Chon Jus kekkechiu?
6 Nge ei fansoun esap eu fansoun nikekkechiu lon riaffou. Iei ranin fetelap, a keran wes an ekkewe aramas angang won ekkewe ttitin Jerusalem. Ina popun Nehemaia a alisata ar ekiekoch ren an apasa: “Oupwe liwiniti en me lenian, oupwe eni mongo mi ano o unumi wain mi arar. Oupwe pwal tinala och seni enemi me unumemi ngeni chokewe resap tongeni amolata och. Pun ei ran a pin fan iten ewe Samol. Ousap letipeta, pun ewe pwapwa seni ewe Samol mi Lapalap epwe apochokulakemi.” Ra alleasochisoch. “Ekewe aramas meinisin ra liwiniti en me lenian, ra mongo o un fan watten pwapwa, ra pwal tinala och ngeni chokewe esap wor ener, pun ra weweiti ekewe kapas ra rongorong.”—Nehemia 8:10-12.
7 Noun Kot kewe aramas lon ei fansoun mi tongeni kaeo mettoch mi auchea seni ei poraus. Ekkewe aramas mi wiisen ammonlata ekkewe afalafal fan iten ekkewe mwich me mwichelap repwe chechchemeni ena porausen Nehemaia. Epwe kawor fon mi apwungukich. Nge, ekkewe mwich me mwichelap repwe menlapei ekkewe feioch a pop seni ach foffori met Kot a kutta senikich. Kapas mi mwareiti ewe angang murinno a fen fis me kapasen pesepes mi alisata ach likiitu epwe kawor. Noun Kot kewe aramas repwe ita meefi chengel wachemuk lon letiper pokiten ewe asukul mi apochokkuleereta ra fen rong seni an Kot we Kapas.—Ipru 10:24, 25.
Pwal Eu Mwich Mi Chengel
8, 9. Menni mwich a fisita lon ewe oruuen ranin ewe afisuen maram, me met mwiriloon ngeni noun Kot kewe aramas?
8 Lon ewe oruuen ranin ena maram mi sokkolo aucheaan, “ekewe mwanirelan an semer kewe cho seni ekewe aramas meinisin [“mastan ekkewe eterenges” Ewe Kapasen Kot], pwal ekewe souasor me ekewe mwan seni ewe ainangen Lefi ra feitopok ren Esra ewe sousile alluk, pwe repwe kaeo kapasen ewe alluk.” (Nehemia 8:13) Mi fich pwe Esra epwe emmweni ewe mwich, pun a fen “lechuni o achocho le kaio an ewe Samol mi Lapalap kewe alluk pwe epwe apwonuereta, epwe pwal aiti ngeni chon Israel ekewe alluk me pwuung.” (Esra 7:10) Ese mwaal pwe ei mwich a menlapei ekkewe mettoch noun Kot kewe aramas repwe angang won pwe epwe ochulo ewe tipeeu lefilen lapalapen manauer me an Kot Alluk. Eu mettoch repwe muttir ekieki, ina wiiser le ammonlata lon och lapalap mi pwung fan iten ewe Fetelapen Imwen Paanen Ira.
9 Mi pwung lapalapen an aramas pwapwaiti ei fetelap, ttaman eu wiik, ren ar nom lon kukkun imw mi for seni paanen me choon sokkopaten ira. Aramas ra aueta ekkeei imw won osun me leenien kukuwuun imwer, lon leenien kukuwuun ewe imwen fel, me lon ekkewe leenien aramas esor imw lon Jerusalem. (Nehemia 8:15, 16) A ifa me watteen ei tufichin amwichafengenni ekkewe aramas me allea ngeniir seni an Kot Alluk! (Alollo ngeni Tuteronomi 31:10-13.) A fiffis iteiten ran, “seni aeuin ranin ewe chulap tori lesopolan” ewe fetelap, me “a fis watten pwapwa” lon letipen noun Kot kewe aramas.—Nehemia 8:17, 18.
Sisap Tumunungaueei Imwen Ach Kot
10. Pwata ra akkota eu mwich mi sokkolo aucheaan lon ewe 24un ranin ewe afisuen maram?
10 Mei wor fansoun me leeni mi fich ngeni apwunguloon mwaallin noun Kot kewe aramas. Esra me Nehemaia ra meefi pwe iei eu me leir, iwe, ra akkota eu ranin echikipin lon ewe 24un ranin ewe maram Tishri. Pwal eu ra alleani Allukun Kot, me ekkewe aramas ra pwarata ar kewe tipis. Mwirin ekkewe Chon Lifai ra enniwili fofforun Kot kewe mi umoumoch ren noun kewe aramas mi lukumach, mwareiti Jiowa ren kapas mi lingamwarar, me a fis “eu pwon mi nukunuk” ekkewe samol, Chon Lifai, me ekkewe samol fel ra impwangeei.—Nehemia 9:1-38.
11. Ekkewe Chon Jus ra pwisin eririir ngeni menni “pwon mi nukunuk”?
11 Ekkewe aramas ra pwon fan akkapon pwe repwe fori alon ewe “pwon mi nukunuk.” Repwe ita “apwonueta an Kot kewe alluk.” Ra tipeeu pwe resap pupulufengen me “aramasen ewe fanu.” (Nehemia 10:28-30) Pwal och, ekkewe Chon Jus ra pwon pwe repwe chechchemeni ewe Ranin Asoso, fangelo moni iteiten ier fan iten fel mi enlet, awora amuch fan iten ewe roongen asor, fangelo mweinoun nour pwin kou me siip fan iten asor, me uwato mwen uwaan ffotar lon ewe leenien mongo an ewe imwen fel. A ffat pwe rese mochen ‘tumwunungau ngeni angangen imwen am we Kot.’—Nehemia 10:32-39.
12. Met a kapachelong lon ach sisap tumunungaua imwen ach Kot ikenai?
12 Ikenai, noun Jiowa kewe aramas repwe tumunu pwe resap tumunungau ngeni wiiser, wiisen ‘angang ngeni’ Kot lon ewe leeni kukuwu lon an Jiowa we imwen fel lon pekin ngun mi lapalap. (Pwarata 7:15) Epwe kapachelong ar iotek seni letiper ren kalisataan fel ngeni Jiowa. Ach atipeeufengenni manauach me ekkena iotek a wewe ngeni ach ammonlata me alisata mwichen Chon Kraist, fiffiti kokkotun afalafalen ewe kapas allim, me ach alisi aramas ren ach chuuriirsefal me, ika mei tufich, kakkaeo ngeniir lon Paipel. Chommong lein ekkewe mi mochen tumunuochu imwen Kot, repwe asor moni fan iten ewe angangen afalafal me tumunun ekkewe leenien mwichfengen. Eli sipwe tongeni alisata kautaan ekkewe minefoon leenien mwich are angang ngeni ar repwe limoch me kkotoch. Eu lapalap mi lamot mi pwaralo ach tongen imwen Kot we lon pekin ngun, ina ach alisata ewe kinamwe lon letipen chienach chon luku me ren ach alisi ir mi osupwangen alillis lon pekin ngun are aion.—Mattu 24:14; 28:19, 20; Ipru 13:15, 16.
Eu Efiinuun Mi Chengel
13. Ifa ewe mettoch mi lamot repwe ekieki mwen efiinuunen ttitin Jersualem, me ifa ewe leenien appiru mi murinno chommong ra isetiu?
13 Ewe “pwon mi nukunuk” mi impwang lon ranin Nehemaia a ammonlata noun Kot kewe aramas loom fan iten ranin efiinuunen ttitin Jerusalem. Nge, mei pwal wor pwal eu mettoch mi lamot repwe ekieki. Ttitin Jerusalem a watte me a wor 12 asamelap, nge ese naf ewe choochoon aramas. Inaamwo ika ekkoch Chon Israel ra nonnom lon Jerusalem nge, “ewe telinimw a chomong o watte, nge aramasen lon ra chokukun.” (Nehemia 7:4) Ren ar repwe pwakini ei osukosuk, ekkewe aramas ra “uttut won eu famili me lein engol famili pwe epwe feito o nonom lon Jerusalem.” An aramas tipemecheresin tipeeu ngeni ei kokkot a amwokutu aramas le “afeiochu chokewe meinisin mi filata seni mochenin letiper pwe repwe nonom lon Jersualem.” (Nehemia 11:1, 2) A ifa me watteen ewe leenien appiru fan iten chon fel mi enlet ikenai, chokkewe mi tufichin feilo nonnom ia mei wor osupwangen Chon Kraist mi asimau ie!
14. Met a fis lon ranin efiinuunen ttitin Jerusalem?
14 A muttir poputa ar ammonlata ngeni ewe ran mi lap an epwe fis efiinuunen ttitin Jerusalem. Sou attik me sou kol seni ekkewe ekkoch telinimw lon Juta ra ioifengen. Ra nom lon ruu mwichen sou kol mi watte, me eu mwichen aramas a tapwelo mwirir. (Nehemia 12:27-31, 36, 38) Ekkewe mwichen sou kol me ekkewe mi tapwelo mwirir ra poputa won ewe ttit lon ewe leeni mi towau seni ewe imwen fel, neman seni ewe Asamalapen Leemool, me ra karisfesen tori repwe chufengensefal unukkun imwen Kot we. “Lon ena ran ra eani asor chomong monun asor, ra pwal meseik, pun Kot a fori pwe repwe meseik fan pwapwa mi watte. Pwal ekewe fefin me semirit ra meseik. Iwe, aramas ra rongorong me toau an chon Jersualem pwapwa.”—Nehemia 12:43.
15. Pwata efinunen ttitin Jerusalem esap wewe ngeni eu popun chengel mi nomofoch?
15 Ese mak lon Paipel ranin ei fansoun mi chengel. Ese mwaal, ina ewe fansoun apwapwa seni meinisin atun Jerusalem a forsefal. Pwungun pwe, epwe chuen watte ewe angangen aueta imw lon ewe telinimw. Mwirin och fansoun, a pout seni Chon Jerusalem ar pochokkul lon pekin ngun. Ren chok awewe, lupwen Nehemaia a chuurisefalli ewe telinimw, a kuna pwe ra likitalosefal imwen Kot we me Chon Israel ra kukkutta puluwer lein fin lukun. (Nehemia 13:6-11, 15, 23) Ewe soufos Malakai a pwal mak ussun ekkeei lapalap mi ngau. (Malakai 1:6-8; 2:11; 3:8) Iwe, efiinuunen ttitin Jerusalem esap efisi eu chengel mi nomofoch.
Eu Popun Chengel Mi Nomofoch
16. Ikkefa ekkewe foffor mi lamot noun Kot kewe aramas ra ekieki?
16 Ikenai, noun Jiowa kewe aramas ra mochen kuna ewe fansoun Kot epwe akkufu ekkewe chon oput i meinisin. Ena fansoun epwe poputa ren taloon “Papilon mi Lapalap”—ewe telinimw lon kapas awewe mi weneiti lamalam chofona meinisin. (Pwarata 18:2, 8) Taloon lamalam chofona a wewe ngeni ewe aewin kinikinin ewe riaffou mi lapalap mi feffeito. (Mattu 24:21, 22) Pwal eu mettoch mi lingamwarar epwe fis lon mwach kkan—ewe apupulu epwe fis lon lang an ewe Samol Jises Kraist me noun we fin apupulu ewe 144,000 wiliposun “Jerusalem mi Fo.” (Pwarata 19:7; 21:2) Sise tongeni titchikin apasa ineet epwe fis ei apupulu lon lang nge, epwe fokkun wewe ngeni eu foffor mi chengel.—Nengeni The Watchtower, August 15, 1990, pekin taropwe 30-1.
17. Met sia silei ussun wesiloon kautaan Jerusalem mi Fo?
17 Sia silei pwe wesiloon Jerusalem mi Fo mi chok kanoto. (Mattu 24:3, 7-14; Pwarata 12:12) Ena telinimw esap ussun ewe telinimwen Jerusalem won fonufan pokiten esap efisata ach letipengau. Epwe ina ussun pokiten wiliposun meinisin ra fen kepit ren ngun mi fel, sossot, me limelimochulo atun ar tapwelo mwirin Jises Kraist. Ren ar malo lon luku, emon me emon leir epwe fen anneta ukuukun ar tuppwol ngeni ewe Kingen Mettoch Meinisin, Jiowa Kot. Ena poraus a wor weween ngeni lusun chon fonufan—ekkewe mi manau me ekkewe mi fen malo!
18. Met popun sipwe ita ‘chengel tori feilfeilo chok’?
18 Ekieki mwo ussun met epwe fis lupwen Jerusalem mi Fo epwe sape ngeni ekkewe chon fonufan mi eani ar luku lon an Jises moon kepichilo. Alon ewe aposel Jon: “Nengeni, ewe imwen Kot a nom ren aramas, Pwisin i epwe nonnom rer, o ir repwe noun aramas, o Kot epwe pwisin nonnom rer. I epwe tolu seni meser chonun meser meinisin, o esap chuen wor malo, esap pwal chuen wor kechiu, are akurang, are metek, pun ekkewe mettochun lom ra fen morelo.” (Pwarata 21:2-4) Pwal och, Kot epwe aea ei kokkot mi ussun eu telinimw ren an epwe alisata an aramas unusochulo. (Pwarata 22:1, 2) A ifa me amwararen ekkewe popun sipwe ‘pwapwa o mwanek fochofoch ren mine Kot a foffori’!—Aisea 65:18.
19. Ifa ewe paratis lon pekin ngun ekkewe Chon Kraist ra ioifengen lon?
19 Iwe nge, aramas mi fen aier resap witiwit tori ena fansoun mwen repwe tongeni angei alillis seni Kot. Lon ewe ier 1919, Jiowa a poputa an ionfengenni ekkewe lusun ewe 144,000 ngeni eu paratais lon pekin ngun, ia ekkewe uwaan an Kot ngun mi fel—ussun tong, pwapwa, kinamwe—ra choufetal ie. (Kalesia 5:22, 23) Eu lapalapen ei paratis lon pekin ngun mi amwarar, ewe luku a nom ren ekkewe aramas mi kepit mi nonnom lon, chokkewe mi uwaoch lon ar angangen emmweni afalafalen ewe kapas allim ussun an Kot we Muu won unusen fonufan. (Mattu 21:43; 24:14) Mwiriloon ena angang, a fen mut ngeni arapakan wonu milion “ekkewe ekkoch siip,” chokkewe mi eani eu apilukulukun manau won fonufan, ar repwe tolong lon ewe paratis lon pekin ngun me pwapwaiti ar angang ie. (Jon 10:16) Ra fich ngeni ei angang pokiten ar fangelo manauer ngeni Jiowa Kot won ewe longolongun an noun we, Jises Kraist, moon kepichilo. Ar chiechi ngeni ekkewe aramas mi tongeni wiliiti wiliposun Jerusalem mi Fo lon mwach kkan, a fen wewe ngeni eu feioch ngeniir. Iwe, ren an kewe foffor me ekkewe Chon Kraist mi kepit, Jiowa a fen isetiu eu longolong mi nukuchar fan iten “eu fonufan sefo”—eu mwichen aramas mi niueiti Kot, ir repwe alemwiri ewe fonufan ewe Muun lang epwe nemeni.—Aisea 65:17; 2 Piter 3:13.
20. Ifa ussun Jerusalem mi Fo epwe fich ngeni weween itan?
20 Kanoto chok, ewe kinamwe noun Jiowa kewe aramas ra pwapwaiti lon ewe paratis lon pekin ngun epwe pwal toriir lon pekin aion won fonufan. Epwe fis ena lupwen Jerusalem mi Fo epwe feitiu seni lang ren an epwe efeiochu aramas. Lon ruu sokkun lapalap, noun Kot kewe aramas repwe pwapwaiti ewe kinamwe mi awewe won lon Aisea 65:21-25. Ussun chon fel ngeni Jiowa mi tipeeu lon eu paratis lon pekin ngun, ekkewe mi kepit resaamwo angei wiiser lon ewe Jerusalem mi Fo lon lang, me “ekkewe ekkoch siip,” ra meefi ewe kinamwe a pop seni Kot. Ena kinamwe epwe tori ewe Paratis won fonufan, lupwen ‘letipen Kot epwe pwonueta won fonufan, ussun chok lon lang.’ (Mattu 6:10) Ewer, an Kot telinimw mi amwarar lon lang epwe fich ngeni itan, Jerusalem, ussun ewe ‘Longolongun Ruu Sokkun Kinamwe.’ Tori feilfeilo chok, epwe alingalo an we Chon Forata mi Lapalap, Jiowa Kot, me ngeni ewe King mi ussun Chon Apupulu, Jises Kraist.
En Mi Chechchemeni?
◻ Met a fis lupwen Nehemaia a amwichafengenni ekkewe aramas lon Jerusalem?
◻ Met ekkewe Chon Jus loom ra wiisen fori pwe resap tumunugaua imwen Kot we, me ifa wiisach?
◻ Ifa ussun “Jerusalem” a kapachelong lon kaworen chengel mi kinamwe mi nomofoch?
[Map lón pekin taropwe 19]
(Ren unusen napanapan, ppii ewe puk)
ASAMALAPEN JERUSALEM
Ekkewe nampa ra weneiti tekien ewe fonu ikenai lon meter
ASAMALAPEN IIK
ASAMALAPEN EWE TELINIMW LOOM
ASAMALAPEN EFRAIM
ASAMALAPEN PWOKUUKU
Ttit mi Cholap
Leenien Aramas
ASAMALAPEN LEEMOOL
ORUUEN KINIKIN
Ttit Ennefen Minen Loom
TELINMWEN TAFIT
ASAMALAPEN FALANG
Leemoolun Hinnom
Imw Watte
ASAMALAPEN SIIP
ASAMALAPEN EWE CHON MAS
Leenien Imwen Fel
ASAMALAPEN CHOSA
ASAMALAPEN ORIS
OPHEL
Leenien Aramas
KONIK ASAMALAPEN
Popun Konik itan Gihon
PUACHEN KONIK ASAMALAP
An ewe King Tanipi
En-rogel
Tyropoeon (Lukalap) Leemool
Chanpupu Leemoolun Kidron
740
730
730
750
770
770
750
730
710
690
670
620
640
660
680
700
720
740
730
710
690
670
Eli a iei ussun lapalapen ttitin Jerusalem lupwen ewe telinimw a talo me lupwen Nehemaia a emmweni ewe angangen forisefalli ewe ttit