Om Luku A Ussun Chok An Eperiam?
“Lupwen ewe Noun aramas epwe war, epwe wesewesen kuna ewe luku won fonufan?”—LUK. 18:8.
1. Pwata a weires an epwe nom rech fansoun meinisin luku mi pochokkul ikenai?
ESAP mecheres ikenai an epwe nom rech fansoun meinisin luku mi pochokkul. A mmen watte an fonufan chouni chon Kraist fan iten an epwe orukalo ar ekiek seni mettoch lon pekin ngun. (Luk 21:34; 1 Jon 2:15, 16) Chommong ra kan weiresin likiitu fan maun, mettoch mi efeiengau, samau, are echik. (Luk 21:10, 11) Lon chommong fonu, a fokkun watte an aramas aucheani mettochun fonufan, me ra meefi pwe mi och sokkun are mi sokkongau ir mi apwonueta minne ra luku lon manauer. Pwal och, chommong chon Kraist ra kuna riaffou pokiten minne ra luku. (Mattu 24:9) An Jises kapas eis, ewe mi piita arapakan 2,000 ier lom, a wenewenen fichiiti ei fansoun: “Lupwen ewe Noun aramas epwe war, epwe wesewesen kuna ewe luku won fonufan?”—Luk 18:8.
2. (a) Pwata luku mi pochokkul a mmen lamot ngeni chon Kraist? (b) Epwe och ach sipwe kaeo ussun lukuen io?
2 Iwe nge, a enlet pwe mi fokkun lamot ach sipwe eani luku mi pochokkul ika sia mochen kuna pwapwa lon manauach iei me angei ewe manau esemuch mi pwonetiu fan iten mwach kkan. Ewe aposel Paul a makkei alon Jiowa ngeni Apakuk: “‘Nei we mi pwung epwe manau ren luku,’ me, ‘ika epwe nimeremersefal, nguni esap pwapwaiti i.’ . . . Ika esor luku, esap pwak ach sipwe apwapwaiochu [Kot].” (Ipru 10:38-11:6; Apakuk 2:4) Iei alon Paul ngeni Timoti: “Fiti ewe maun mi murinno, maunen luku, kamwochunnuk won ewe manau esemuch ka kokko ren.” (1 Timoti 6:12) Iwe, ifa ussun sipwe tufichin eani luku mi likiitu fan mettoch meinisin? Ren poluen ena kapas eis, epwe murinno ach sipwe pi porausen emon mwan mi manau 4,000 ier lom, nge a chuen itefoulo pokiten an luku me ren ulungat lamalam mmen watte, weween, Islam, Judaism, me Christianity. Ena mwan, Eperiam. Pwata an luku a sokkolo aucheaan? Sipwe tongeni appiru i ikenai?
Alleasochis ngeni An Kot Emmwen
3, 4. Pwata Tira a uwei an famili seni Ur ngeni Haran?
3 Porausen Eperiam (le poputaan a iteni Epram) a mak lon ewe aewin puken Paipel. Sia alleani ei mettoch lon Keneses 11:26: “Tira . . . a nouni Epram, Nahor me Haran.” Tira me an famili ra nonnom lon Ur lon ewe fonu Kaltia, nge ina eu telinimw mi pisekisek me a nom le ooren Mesopotamia. Iwe nge, rese nonnomotiu ikewe ie. “Tira a angei noun we, Epram, me Lot, noun Haran, weween, noun noun we, me puluwen noun we Epram, Sarai [Sera], iwe, ra eti i le lo seni Ur lon Kaltia pwe repwe feilo ngeni fonuen Kenaan. Iwe, lo, lo, ra wareiti Haran, iwe, ra nonnom ikewe ie.” (Keneses 11:31) Pwiin Eperiam we itan Nahor a pwal uwei an famili ngeni Haran. (Keneses 24:10, 15; 28:1, 2; 29:4) Iwe nge, pwata Tira a mwokut seni Ur, eu telinimw mi pisekisek, iwe, a lo ngeni ewe leeni towau itan Haran?
4 Ina epwe 2,000 ier mwirin fansoun Eperiam, ewe mwan mi tuppwol Stifen, lupwen a afalafal ngeni ewe mwichen sou kapwung lon pekin Jus itan Sanhedrin, a awewei ewe popun an Tira famili a mwokut seni leenian. Atewe a apasa pwe “Ewe Kot mi ling a pwa ngeni semelapach we Eperiam lupwen a nonnom lon Mesopotamia, mwen an mwokut pwe epwe nonnom lon Haran, me a apasa ngeni i, ‘Ke le lo seni fonuom me pwal seni mararum kkewe, iwe, kopwe tolong lon ewe fonu upwe aiti ngonuk.’ Iwe, a towu seni fonuen chon Kaltia me a nonnom lon Haran.” (Fofor 7:2-4) Tira a tipemecheres ngeni letipen Jiowa fan iten Eperiam lupwen a uwei ngeni Haran chon le imwan kkewe.
5. Eperiam a feilo ia mwirin maloon seman we? Met popun?
5 An Tira we famili a nonnomotiu mwo lon ewe minefoon telinimw. Fite ier mwirin, lupwen Eperiam a nounou ewe kapas “fonuei,” a wewe ngeni nemenen Haran, nge esap Ur. (Keneses 24:4) Iwe nge, Eperiam ese nomofocholo lon Haran. Me ren Stifen, “mwirin maloon seman we, Kot a amwokutu pwe epwe nonnom lon ei fonu ami oua nonnom lon iei.” (Fofor 7:4) Pokiten an alleasochisi an Jiowa emmwen, Eperiam a feilo pekiloon ewe Iufretis, iwe, a tolong lon fonuen Kenaan, nge Lot a fiti.a
6. Met Jiowa a pwonei ngeni Eperiam?
6 Pwata Jiowa a ereni Eperiam pwe epwe mwokut ngeni Kenaan? Ewe popun a weneiti an Kot kkewe kokkot ngeni ena mwan mi tuppwol. Iei alon Jiowa ngeni Eperiam: “Ke le feilo seni fonuom me pwal seni mararum kkewe me pwal seni imwen semom we ngeni ewe fonu upwe aiti ngonuk; iwe, upwe fforata eu muu mi fokkun lapalap sonuk me upwe efeiochuk me aitochuk; me upwe fforuketa eu minen efeioch. Iwe, upwe efeiochu ir mi efeiochuk, me emonnewe mi anumamauok, ngang upwe anumamaua, me ekkewe einangen fonufan meinisin repwe wesewesen pwisin efeiochur pokitom.” (Keneses 12:1-3) Eperiam epwe semelapen eu muu mi lapalap, nge ena muu epwe nom fan an Jiowa tumun me epwe fonueni ewe fonu Kenaan. Ina eu pwon mi amwarar! Nge epwe wesewesen watte ekkewe siwil lon manauen Eperiam ren an epwe tufichin fonueni ena fonu.
7. Met sokkun siwil Eperiam epwe ekiekin ffori ren an epwe kuna pwonutaan an Jiowa pwon?
7 Lupwen Eperiam a lo seni Ur, a lo seni eu telinimw mi pisekisek me pwal seni mararin seman we, nge ekkena mettoch mi lamot fan iten lukulukochun famili lon ena fansoun lupwen ekkewe famili ra nom fan nemenien ekkewe semelap. Lupwen a lo seni Haran, a pwisin imulo seni aramasen Seman we, pachelong familien pwiin we Nahor, iwe, a mwokut ngeni eu minefoon fonu. Lon Kenaan, ese kutta eu leeni mi lukulukoch ren an ita tolong lon tittin eu telinimw. Met popun? Ekiselo mwirin an Eperiam tolong lon ewe fonu, iei alon Jiowa ngeni: “Kopwe feilfetal lon ewe fonu me pi ttaman me cholapan, pun upwe ngonuk ena fonu.” (Keneses 13:17) Eperiam me puluwan we Sera ra alleasochisi ena emmwen, nge atewe a 75 ierin me neminnewe a 65 ierin. “Ren luku a nonnom ussun emon chon ekis lon ewe fonuen pwon ussun ita lon eu fonuen ekis, me a imweimw tento.”—Ipru 11:9; Keneses 12:4.
Luku mi Ussun Chok An Eperiam Ikenai
8. Pokiten a wor ewe leenien appiru Eperiam me pwal fitemon chon pwarata lom lom ra isetiu, met sipwe ita amaarata?
8 Eperiam me an famili ra kapachelong lon ewe watteen “kuchuun chon pwarata [mi manau mwen waren Kraist]” Ipru sopwun 11 a kapas ussun. Pokiten a wor lukuen ekkena chon angangen Kot mi manau lom, lom, Paul a pesei chon Kraist pwe repwe “pwilitatiu mettoch meinisin mi chounir me ewe tipis [nafangauen luku] sia mecheresin ffif ren.” (Ipru 12:1) Ewer, nafangauen luku eu mettoch sia ‘mecheresin ffif ren.’ Nge lon fansoun Paul we me ach ei fansoun, chon Kraist mi enlet ra fen tufichin amaarata luku mi pochokkul, ewe mi ussun an Eperiam me an pwal fitemon mi manau lom, lom. Iei alon Paul lupwen a kapas ussun pwisin i me chienan kkewe chon Kraist: “Esap kich ewe sokkun mi nimeremersefal ngeni kiteter, nge ewe sokkun mi eani ewe luku mi tufichin selani manauach.”—Ipru 10:39.
9, 10. Met a anneta pwe ikenai a wor chommong ra eani ewe sokkun luku mi nom ren Eperiam?
9 A enlet pwe ewe fonufan a fen siwil seni fansoun Eperiam we. Iwe nge, sia chuen akkangang ngeni ewe “Koten Eperiam,” me i ese kan siwil. (Fofor 3:13; Malakai 3:6) Mi fichiiti Jiowa an aramas fel ngeni i ussun chok lon fansoun Eperiam we. (Pwarata 4:11) Chommong ra fangolo unusen manauer ngeni Jiowa, iwe, ussun Eperiam, ra kan siwili manauer ren ar repwe ffori letipen Kot. Lon ewe ier a lo, 316,092 ra pwarata ngeni aramas pwe ra fen fangolo manauer ngeni Kot ren ar papataiselo lon konik “fan iten ewe Sam me ewe Nau me ewe ngun mi fel.”—Mattu 28:19.
10 A lap me lein ekkena minefoon chon Kraist rese sai ngeni eu fonuen ekis ren ar repwe apwonueta weween ar fangolo manauer ngeni Kot. Iwe nge, lon kapas awewe, chommong ra sai towau. Ren chok awewe, lon Mauritius, Elsie emon sou rong me lom. Meinisin ra niueiti neminnewe. Emon special pioneer a akkota an epwe kaeo Paipel ngeni noun Elsie we nengngin, me a suuk ewe aal fan iten an Elsie ‘kul seni rochopwak ngeni saram’ ren. (Fofor 26:18) Pokiten noun we nengngin a mochen kaeo, Elsie a pwal era pwe epwe kaeo ewe puk Nei Puken Porausen Paipel. A kaeo fan ulungat iteiten wiik pun a lamot ngeni i kapasen apochokkul fansoun meinisin. An kkewe ffofforun rong ese atoto ngeni pwapwa, me a wor chommong fitikoko lon manauan. Iwe, lo, lo, a tufichin awesalo ewe sai mi ttam seni angangen rong ngeni fel mi enlet. Lupwen aramas ra etto kutta alillis seni, neminnewe a kan awewei ngenir pwe Jiowa chok epwe tongeni tumunur seni mettoch mi ngau. Iei Elsie emon Chon Pwarata mi papatais, me 14 me lein chon an famili me chienan kkewe ra fen etiwa ewe enlet.
11. Ren chokkewe mi fangolo manauer ngeni Jiowa, met sokkun siwil ra tipemecheresin ffori?
11 Lon ewe ier a lo, a lap me lein chokkewe mi fangolo manauer ngeni Kot rese ffori ena sokkun siwil watte lon manauer. Nge meinisin ra wiliilo seni aramas mi malo lon pekin ngun ngeni aramas mi manau lon pekin ngun. (Efisus 2:1) Inaamwo ika ra chuen nonnom won fonufan, nge rese chuen pacheri. (Jon 17:15, 16) Ussun chon Kraist mi kepit, nge ar “leenien wilippos lang,” ra ussun “chon ekis me chon siamu.” (Filipai 3:20; 1 Piter 2:11) Ra atipeeufengenni manauer me an Kot kkewe alluk pokiten ar tongei Kot me chon orur. (Mattu 22:37-39) Rese kan chechchei pwisin mochenir are pisekin fonufan are meefi pwe mi lamot ar repwe apwonueta och mettoch ra pwisin akkota lon manauer. Nge ra akkannefota minne a pwonetiu, weween, ewe ‘lang sefo me fonufan sefo, ikewe pwung epwe nonnom ie.’—2 Piter 3:13; 2 Korint 4:18.
12. Met sokkun angang mi pwonuta lon ewe ier a lo a anneta pwe Jises a fen kuna “ewe luku won fonufan” atun an nonnom le monomon?
12 Lupwen Eperiam a mwokut ngeni Kenaan, i me an famili ra nonnom ikewe ie, me Jiowa chok a alisir me tumunur. Iwe nge, sap minne ekkewe 316,092 chon Kraist mi keran papatais ra alaemon chok. A enlet pwe Jiowa a kan alisir me tumunur ren an ngun mi fel, ussun Eperiam. (Mwiitun 18:10) Iwe nge, a pwal alisir ren eu “muu” mi tinikken, nge mi nom ekis meinisin won fonufan, iwe, chon ei muu ra chommong seni ekkoch muu won fonufan ikenai. (Aisea 66:8) Lon ewe ier a lo, 5,888,650 chon ena muu ra pwarata pwe ra eani luku mi manau ren ar kapas ngeni chon orur ussun an Kot kkewe pwon. (Mark 13:10) Ra nounou ukuukun 1,186,666,708 awa lon ena angang fan iten ar kutta chon efich porausen Paipel. Ina minne, ra eani 4,302,852 Bible study ngeni aramas mi mochen alapalo ar luku. Ren pwal eu pisekin pwarata ussun ar tinikken, 698,781 chon ena “muu” ra fiti ewe angangen pioneer, nge ra fiti ena angang full-time are ren eu maram are lap seni. (Tichchikin porausen angangen Chon Pwarata Jiowa lon ewe ier a lo a mak lon pekin taropwe 12 tori 15.) Ekkena poraus mi amwarar a wisen polueni an Jises kapas eis, “Lupwen ewe Noun aramas epwe war, epwe wesewesen kuna ewe luku won fonufan?”
Tuppwol fan Sossot
13, 14. Awewei mwo ekkoch ekkewe fitikoko Eperiam me an famili ra kuna lon Kenaan.
13 Fan chommong a weires nonnomun Eperiam me chon le imwan kkewe lon Kenaan. Fan eu, a fis eu lengita watte, ina minne, Eperiam a mwokut seni Kenaan ngeni Isip. Pwal och, ewe meilap lon Isip me Kerar ra sotun angei puluwen Eperiam we, Sera, fan iten pwisin ir. (Keneses 12:10-20; 20:1-18) A pwal wor fitikoko lefilen ekkewe chon ffol man mi angang ngeni Eperiam me Lot, iwe, a aimufeseni ekkewe ruu famili. Fan kichioch, Eperiam a mut ngeni Lot an epwe akkom filata leenian lon ewe fonu, me Lot a filata nemenen ewe Jortan, pwe a ussun Ichen ren maarochun ira me lingan.—Keneses 13:5-13.
14 Iwe mwirin, Lot a kapachelong lon eu maun lefilen kingen ewe leeni towau itan Ilam me chon pelian kkewe me kingen limu telinimw seni ewe Masiesin Sittim. Ekkewe kingen ekis ra akkufu ekkewe kingen wiliorun me ra liapeni chommong mettoch, pachelong Lot me pisekin kkewe. Lupwen Eperiam a rong minne a fis, a pwora le chei ekkewe kingen ekis, iwe, a tongeni selani Lot me chon le imwan kkewe, pachelong pisekin ekkewe kingen wiliorun. (Keneses 14:1-16) Iwe nge, esap ina ewe nampa eu riaffou Lot a kuna lon Kenaan. Ese ffat ika met popun a filata an epwe nonnom lon Sotom, inaamwo ika ena telinimw a itengau pokiten ekkewe ffoffor mi sikepwach lon.b (2 Piter 2:6-8) Lupwen ruuemon chonlang ra ouroura Lot pwe ewe telinimw epwe katalo, atewe a su fiti puluwan we me noun kkewe fopwul. Iwe nge, puluwen Lot we a tunalo minne ekkewe chonlang ra erenir, iwe, ina popun, a wiliiti efoch uren soon. Mwirin, Lot me noun kkewe fopwul ra nonnom lon eu pwangen achau lon Soar ren och fansoun. (Keneses 19:1-30) Ese mwaal Eperiam a mmen osukosuk ren ekkena mettoch, akkaewin, pun Lot a eti Eperiam le tolong lon Kenaan pokiten i emon chon le imwan.
15. Inaamwo ika Eperiam a kuna fitikoko atun an imweimw tento lon eu fonuen ekis, nge neman ese eani met sokkun ekiek ese murinno?
15 Eperiam a ita ekieki fan eu pwe epwe fen murinno ika ir me Lot ra fen nonnom lon lukulukochun Ur fitifengen me mararin seman we are lon Haran ren pwiin we Nahor? A fen ita aneanei fan eu an tufichin nonnom fan lukulukoch lon eu telinimw mi watte tittin, nge esap imweimw tento? A ita meefi pwe eli a mwaal ekiekin lupwen a likitalo chommong mettoch ren an epwe saifetal lon eu fonuen ekis? Iei makkeien ewe aposel Paul ussun Eperiam me an famili: “Ika ra fen wesewesen chechchemeni ewe leeni ra towu seni, epwe fen wor ar tufichin liwiniiti.” (Ipru 11:15) Iwe nge, rese liwin. Rese fangeta lupwen ra a torir fansoun weires, nge ra nonnom ikewe chok Jiowa a mochen ar repwe nonnom ie.
Likiitu Ikenai
16, 17. (a) Met sokkun fitikoko chommong chon Kraist ra kan kukkuna ikenai? (b) Met sokkun ekiek mi murinno chon Kraist ra kan eani? Met popun?
16 Sia kuna ena sokkun likiitu lon chon Kraist ikenai. Inaamwo ika ra kuna watte chengel seni ar angang ngeni Kot, nge ese kan mecheres nonnomun chon Kraist lon ekkeei ranin le sopwoloon. Inaamwo ika ra nonnom lon eu paratis lon pekin ngun, nge ra pwal kuna weiresin ar akkangang fan iten tufichin manauer ussun chok chon orur kkewe. (Aisea 11:6-9) Chommong ra fen feiengau lon maun lefilen ekkewe muu, me ekkoch ra fokkun mwelele, nge esap pokiten pwisin ffofforur. Pwal eu, ra likiitu fan ekkewe osukosuk mi torir pokiten ir chon eu lamalam mi itengau me kukkun. Lon chommong fonu ra kan afalafala ewe poraus allim ngeni aramas mi wesewesen tinikop le auseling. Lon pwal fitu fonu ra kuna riaffou seni tipachchem solaan ir mi ‘efisata fitikoko ren ar fforata alluk’ me “ra meefata pwe mi ngau chchaan ewe emon esor tipisin.” (Kol Fel 94:20, 21) Lon pwal mwo nge ekkewe fonu chon Kraist rese kan kukkuna riaffou ie me ekkoch ra fen mwareitir pokiten ar apwonueta ekkewe alluk mi tekia, ra silei pwe ir mi sokko seni chiener kkewe chon sukul me chon angang, weween, ra ussun Eperiam pwe i a imweimw tento nge a lap me lein aramas ra nonnom lon telinimw. Ewer, esap mecheres ach sipwe nonnom won fonufan, iwe nge, sisap “pacheri.”—Jon 17:14.
17 Iwe met, sia ita lichipung pokiten ach fangolo manauach ngeni Kot? Sia ita aneanei pwe epwe fen och ika sia fen pacheri fonufan, weween, sipwe ussun chok aramas meinisin? Sia ita letipechou pokiten ekkewe mettoch sia fen likitalo fan iten ach sipwe angang ngeni Jiowa? Aapwi! Sap minne sia nesefal pokiten ach positi ekkewe mettochun lom, nge sia miritiiti pwe ekkewe mettoch sia likitalo ese wesewesen auchea ika sipwe apopofengennir me ekkewe feioch sia kukkuna iei me ekkewe sipwe kuna lon mwach kkan. (Luk 9:62; Filipai 3:8) Pwal och, chon fonufan ra kan pwapwa? A enlet pwe chommong leir ra kukkutta poluen ekkewe kapas eis kich mi fen weweiti. Ra kan osukosuk pokiten ar rese appiru ewe emmwen seni Kot sia kan akkapiru, nge mi mak lon Paipel. (Kol Fel 119:105) Iwe, chommong leir ra tipeni ewe sokkun chiechifengen me pwipwifengen lefilen chon Kraist kich sia kan pwapwaesini lupwen sia nom ren chienach kkewe chon luku.—Kol Fel 133:1; Kolose 3:14.
18. Met a kan fis le sopwoloon lupwen chon Kraist ra eani ewe sokkun pwora mi nom ren Eperiam?
18 Pwungun pwe fan ekkoch a lamot sipwe pwora ussun Eperiam lupwen a chei chokkewe mi su fan Lot. Nge ika sipwe ina ussun, Jiowa epwe efeiochu ach ffoffor. Ren chok awewe, lon Northern Ireland, a mmen watte ewe oput lefilen aramas pokiten ekkewe ffofforun nninni lefilen chon ekkewe lamalam, me aramas repwe pwora ren ar resap peni ekkena pekin. Iwe nge, chon Kraist mi tuppwol ra fen appiru alon Jiowa ngeni Josua: “Oupwe pwora me pochokkul. Ousap ruko are niuokkus, pun Jiowa ami Kot a nonnom remi ikewe chok oupwe feilo ie.” (Josua 1:9; Kol Fel 27:14) Lon ekkewe ier ra lo ar pwora le imulo seni ffofforun fonufan a efisata an aramas sufoliitir, iwe ikenai, ra tongeni afalafal lon sopw meinisin lon ena fonu.
19. Chon Kraist ra kan pwapwa ren met sokkun mettoch, me fan lukuluk mi watte, met ra ekiekin kuna lupwen repwe akkappiru an Jiowa emmwen?
19 Ese lifilifil met sokkun sossot epwe torikich, esor popun ach sipwe tipemwaramwar pwe ika sipwe appiru an Jiowa emmwen, minne epwe fis le sopwoloon epwe alinga i me epwe efeiochukich tori feilfeilo chok. Inaamwo ika sipwe kuna fansoun weires me pennuku manauach, nge esor pwal eu angang sia kon aucheani lap seni ach angang ngeni Jiowa fitifengen me ach pwapwaesini ach chiechi ngeni pwiich kkewe chon Kraist me ach nennelo fan luku mi pochokkul ngeni ewe manau esemuch Kot a fen pwonei.
[Footnote]
a Neman Eperiam a muti Lot lupwen semen Lot we, weween, pwiin Eperiam, a malo.—Keneses 11:27, 28; 12:5.
b Ekkoch ra fen apasa pwe eli Lot a filata an epwe nonnom lon eu telinimw ren an epwe lukulukochulo nonnomun pokiten an eolo le poun ekkewe fomon king.
En mi Chechchemeni?
◻ Pwata a mmen lamot luku mi pochokkul?
◻ Ifa ussun Eperiam a pwarata pwe a eani luku mi pochokkul?
◻ Ifa ussun a kan wor siwil lon manauen emon mi fangolo manauan ngeni Kot?
◻ Pwata sia kan pwapwa le angang ngeni Kot, inaamwo ika epwe tongeni atoto fitikoko lon manauach?
[Ekkewe sasing lón pekin taropwe 7]
Eperiam a tipemecheresin ffori siwil mi watte lon manauan ren an epwe kuna pwonutaan ewe pwon
[Ekkewe sasing lón pekin taropwe 9]
Ekkewe pisekin annet ra pwarata pwe Jises a fen kuna “ewe luku won fonufan” atun an nonnom le monomon