Mwelele Met Epwe Tufichin Unusen Amoielo Ena Mettoch?
INAAMWO ika a wor ekkan poraus ese lien murinno seni unusen fonufan ussun chommongoloon chon mwelele, nge a wor aramas mi chuen luku pwe epwe tongeni kawor alillis ngeniir. Ren chok awewe, me ren eu poraus lon ewe Manila Bulletin, ewe Asian Development Bank a repotei pwe “Asia epwe tufichin amoielo ewe mettoch mwelele lon 25 ier.” Ena bank a apasa pwe lapeloon angangen sopai epwe tongeni alisi aramas pwe resap chuen mwelele.
Pwal fitu mwicheich me muu ra fen uwawu chommong ekiek me kokkot pwe repwe sotun pwakini ena osukosuk. Ikkeei ekkoch me leir: kokkotun kaworen monien alillis, murinnoloon kaeo lon sukul, omusatiuen liwinimmangen ekkan muu mi kisikis tufichir ngeni ekkan muu mi watte nour moni, kataloon ekkan minen eppetin katolongen pisek seni fonuen ekis pwe ekkan muu mi wor chommong aramas mi mwelele loor repwe mecheresin amomolo ar kewe pisek, me kaworen imw mi mokukkun fan iten aramas mi woungau.
Lon ewe ier 2000, ewe United Nations General Assembly a foratiu eu kokkot fan iten met sokkun angang epwe wiisen apwonueta, nge esap mmang seni 2015. A kapachelong an ekiekin amoielo ewe mettoch mwelele me osupwangen mongo me pwal watte sokkofesenin liwinin chon angang. Inaamwo ika a mmen murinno ekkena sokkun ekiek, nge chommong ra meefi pwe esap tufichin pwonuta lon ei fonufan mi kinikinfesen.
Kapasen Emmwen mi Pwung Fan Iten Alillisin Chon Mwelele
Pokiten an ese lien wor apilukulukoch ren wesewesen kaworen alillis won unusen fonufan, aramas repwe tufichin kuna me ia ena alillis? Ussun a fen mak me mwan, a wor eu minen awora ewe sokkun mirit mi enlet, iwe, a tongeni alisi aramas iei chok. Ifa ena mettoch? Ina an Kot we Kapas, ewe Paipel.
Ifa ussun ewe Paipel a sokko seni meinisin ekkewe lusun minen awora emmwen? A popu seni ewe emon mi tekia seni meinisin, ewe Chon Forikich. A fen apachalong lon ena puk kapas mi mirit—weween, kapasen alongolongun alluk mi weneiti aramas meinisin lon fonu meinisin, me pwal lon sokkun fansoun meinisin. Ika aramas mi mwelele repwe akkapwonueta ekkena kapasen alongolongun alluk, epwe wor alillis ngeniir pwe repwe tufichin pwapwaesini ewe sokkun manau mi murinno pwal mwo nge iei chok. Sipwe mwo nengeni ekkoch ekkena kapas mi mirit.
Eani ekiek mi pwung ussun moni. Iei alon Paipel: “Mirit eu minen tumun ussun chok moni eu minen tumun; nge a lap ochchun silelap pun mirit a amanaua io kkan mi eani.” (Eklesiastis 7:12, NW) Ifa weween ena wokisin? Sap minne moni a auchea mwen mettoch meinisin. Mi enlet pwe a awora ekis nukunukoch. A atufichikich ach sipwe mooni ekkoch mettoch sia osupwang rer, nge mi kauk an tufichin alisikich. A wor mettoch mi fokkun auchea moni esap tufichin atoto rech. Ach weweiti ena mettoch epwe alisikich le eani ekiek mi pwung ussun mettochun aion, ina minne, epwe tumunukich seni ewe sokkun letipengau mi tottori ekkan aramas mi akkomwa ewe mettoch ioien moni lon manauer. Moni esap tufichin kamo manau, nge ach eani foffor mi mirit epwe tongeni tumunu manauen aramas iei me a pwal tongeni suuki ewe apilukulukun ach sipwe kuna manau esemuch.
Minne sipwe kamo esap lu seni ewe ukuukun moni mi tottolong. Sap minne mochenich kewe a wewefengen me minne sia wesewesen osupwang ren. Sipwe akkomwa osupwangach kewe. A mecheres ach sipwe ekieki pwe sia osupwang ren och mettoch, nge ren enletin, ina eu mochenich, nge esap wesewesen och osupwangach. Emon mi mirit epwe akkom aea peiofun fan iten minne chok wesewesen osupwangan—awewe chok ren mongo, uf, liwinin imwan, me met kana. Iwe mwirin, mwen an epwe mooni och mettoch lukun ekkena, epwe pi ika lusun noun moni epwe nafoch ren pwal fitu mettoch. Lon eu me lein an kewe kapas awewe, Jises a apasa pwe emon epwe “akkom mottiu me ekieki liwinin, ika a naf.”—Luk 14:28.
Lon ewe Philippines, a mmen weires nonnomun Eufrosina, emon fefin mi wor ulumon noun, nge esor puluwan, pun a kan wiisen angang fan iten tufichin manauer me a tumunufichi katowuun noun moni pun puluwan we a su seni ekkoch ier loom. Atun an foffori ena, a kan emiriti noun kewe pwe repwe silei met nour moni epwe akkom katowu ren. Ren chok awewe, eli noun kewe repwe kuna och mettoch ra mochen mooni. Sanne neminna epwe chok apasa aapw, nge epwe sotun emiritiir ren an apasa: “Iwe, ami oupwe tongeni mooni ena mettoch ika oua mochen, nge oupwe fili met oupwe fori. A naf nouch moni fan iten eu chok mettoch. Sipwe tongeni mooni ena mettoch oua efich, are sipwe tongeni mooni ekis futuk are iasai pwe ssenien anach rais lon ei wiik. Iwe, menni leir oua efich? Ami oupwe wiisen fili.” Noun kana semirit ra kan muttir weweiti minne epwe akkom, iwe, ra tipeeu pwe ra mochen ar repwe mooni ewe mongo, nge esap pwal och mettoch.
Sipwe menemenoch. Pwal eu kapasen alongolongun alluk lon Paipel a apasa: “Are mi wor anach o pwal ufach, sipwe chok kinamwe ren ekkeei mettoch.” (1 Timoti 6:8) Moni ese kan atoto pwapwa. Chommong aramas mi pisekisek rese pwapwa, nge chommong aramas mi mwelele ra mmen pwapwa. Chokana mi mwelele ra fen miritiiti aucheaan ar repwe menei ekkewe mettoch mi wesewesen lamot ngeni manauen aramas. Jises a kapas ussun ewe sokkun foun mas mi ‘newenewen,’ iwe, a annefota ekkewe mettoch mi akkaewin lamot. (Mattu 6:22, NW) Ena mettoch epwe alisi aramas pwe repwe menemenoch. Chommong aramas mi mwelele ra meefi kinamwe pun ra fen forata ar ririochfengen me Kot me ar famili a pwapwa—nge moni esap tufichin kamo ekkena mettoch.
Ikkena ekkoch chok me lein ekkewe kapasen emmwen mi pwungoch lon Paipel, nge ir mi tongeni alisi aramas mi mwelele pwe repwe akukkunalo ar osukosuk. Mei wor pwal chommong mi kapachelong. Ren chok awewe, sipwe tumunukich seni ekkan mettoch mi lamotongau, awewe chok ren suupwa me pet won moni pwe ra kan asolapa nouch senis; iwe, sipwe esissinnata met a wesewesen lamot ngeni manauach, akkaewin, ekkewe mettochun ngun; iwe, lon pekin angang, sipwe sotun fori ewe sokkun angang mi wenewenen lamot ngeni aramas. (An Salomon Fos 22:29; 23:21; Filipai 1:9-11) Ewe Paipel a apasa pwe sipwe aea ena sokkun “mirit mi pwung me tufichin ekiekoch” pun repwe “amanaua ngunum.”—An Solomon Fos 3:21, 22, NW.
Inaamwo ika ekkewe kapasen emmwen seni Paipel epwe tongeni awora alillis ngeni chokewe mi angang weires le pwakini ar osupwang, nge mi chuen wor ekkan kapas eis ussun fansoun mwach kkan. Ekkewe mi mwelele repwe chok fofo ngeni ar na riaffou tori feilfeilo chok? Epwe ita wor eu fansoun lupwen epwe molo sokkofesennin lefilen ekkan aramas mi kon pisekisek me aramas mi kon mwelele? Sipwe pi eu mettoch chommong rese silei ussun, nge epwe tufichin pwakini ena osukosuk.
Ewe Paipel a Awora Eu Popun Sipwe Apilukoch
Tepetep aramas ra apasa pwe ewe Paipel eu puk mi murinno. Iwe nge, fan chommong rese silei pwe a awora poraus mi tichchik ussun an epwe wesewesen watte siwilin nonnomun aramas ekiselo chok.
Kot a ekiekin amoielo riaffoun aramas, pachelong ewe mettoch mwelele. Pokiten an aramas kewe nemenem rese mochen are rese tufichin fori ena mettoch, ekiekin Kot pwe epwe siwiliir. Ifa ussun? Iei alon Paipel mi ffatoch lon Taniel 2:44: “Ewe Koten lang epwe aueta eu mwu esap tongeni tala, esap pwal wor eu mwu epwe tongeni akufu. Iwe, ei mwu epwe ataela o arosala ekewe lusun mwu, nge epwe pusin nom tori feilfeilachok.”
Mwirin an arosalo ekkan “mwu,” are nemenem, ewe Sou Nemenem Kot a fen pwisin seikata epwe apwonueta wiisan. Ena Sou Nemenem esap emon aramas nge emon mi ussun Kot, weween, emon chonlang mi manaman, iwe, a tufichin forata ekkewe siwil mi lapalap fan iten an epwe amoielo ekkewe mettoch aramas ra sokkofesen won. Kot a fen filata Noun we pwe epwe wiisen fori ena mettoch. (Fofor 17:31) Kol Fel 72:12-14 a awewei met ena Sou Nemenem epwe fori, iwe, iei alon: “Pun a angasalo ekkewe aramas mi osupwang lupwen ra koko, ekkewe mi woungau, o pwal ekkewe esor ar chon alilis. A lolileniesini ekkewe aramas mi apwangapwang, o ekkewe mi osupwang, o a pwal selani manauen ekkewe aramas mi osupwang. A penmanauer o angaserelo seni riaffou o mwanesol; o chaar a auchea mwen mesan.” A fet murinnoon ena apilukuluk! Aramas repwe ngaselo seni riaffou! Ena Sou Nemenem mi seikita me ren Kot epwe apwonueta wiisan fan iten aramas mi mwelele me osupwang.
Ekkewe chommong sokkun osukosuk mi pacheri ewe mettoch mwelele repwe morolo lon ena fansoun. Iei alon wokisin 16 lon Kol Fel 72: “Sokkun mongo mi chommong epwe nonnom lon ewe fonu; epwe paepaefeil won ekkewe chukuchukuta.” Esap chuen wor nafangauen mongo pokiten lengita, osupwangen moni, are nemenem mi lipwakingau.
Epwe morolo pwal fitu sokkun osupwang. Ren chok awewe, lon ei fansoun chommong aramas esor imwer. Iwe nge, iei an Kot pwon: “Iwe, repwe aueta imwer o nonom lon, repwe pwal fotuki iran wain o ochei uan. Esap fis pwe repwe aueta imwer, nge eman lukur epwe nom lon. Esap pwal fis pwe repwe fotuki ira, nge eman lukur epwe mongo seni. Pun ierin manauen nei aramas epwe usun chok ierin manauen efoch ira, nge nei chon fil repwe pwapwaiti feiochun angangen pour fansoun langatam.” (Aisea 65:21, 22) Aramas meinisin repwe imweni en me pwisin imwan me pwapwaiti ar angang. Iwe, Kot a pwonei pwe aramas resap chuen mwelele tori feilfeilo chok. Esap chuen wor watte sokkofesennin lefilen aramas mi pisekisek me aramas mi woungau me esap chuen wor aramas mi wesewesen osupwang ren minne repwe manau seni.
Eli aramas repwe meefi pwe esap tongeni pwonuta ekkena pwon lon Paipel lupwen repwe keran aewin rong ussur. Iwe nge, ach nengenifichi ewe Paipel epwe affata pwe an Kot kewe pwon meinisin lon ekkewe fansoun loom loom ra fen pwonuta. (Aisea 55:11) Ina minne, esap kapas arere chok ekkena pwon. Nge, iei ewe kapas eis mi wesewesen lamot: Met kopwe fori ren om kopwe kuna feioch lon ewe fansoun epwe pwonuta ekkena pwon?
Kopwe Manau lon Ena Atun?
Pokiten ewe muu an Kot, sipwe sokkuni ewe sokkun aramas Kot epwe pwapwaiti ar repwe nonnom fan ena nemenem. Sap minne ese affata ngenikich met sipwe fori ren ach sipwe tufichin nonnom fan. A ffatoch an kewe kapasen emmwen lon ewe Paipel.
A pwung ewe Sou Nemenem mi seikita, Noun Kot we. (Aisea 11:3-5) Ina popun, ekkewe mi kefil fan iten ar repwe manau fan ena muu repwe pwal aramas mi pwung. Iei alon An Salomon Fos 2:21, 22: “Ekewe chon pwung repwe fanueni ewe fanu, pwal ekewe aramas mi wenechar repwe nonom lon. Nge ekewe aramasangau repwe karila seni ewe fanu, pwal chokewe resap allukuluk repwe uttuta seni pwul.”
Mei wor och mettoch sipwe tongeni fori ren ach sipwe silei ifa ussun sipwe tufichin apwonueta ekkena mettoch? Ewer, mei wor. Ren ach kakkaeo Paipel me ach akkapwonueta an emmwen, sipwe tongeni pwapwaesini ena apilukuluk mi amwarar fan iten mwach kkan. (Jon 17:3) Chon Pwarata Jiowa repwe pwapwa le alisuk ren ena esin kaeo. Sia etiwok pwe kopwe angei ena alillis mi suuk ngonuk fan iten om kopwe kapachelong lon eu pilukun aramas esap chuen kuna osupwang me pwungungau tori feilfeilo chok.
[Picture on page 5]
Eufrosina: “Am tumunufichi nounoun nooum senis a alisi ai famili pwe aupwe tufichin mooni minne a wesewesen lamot”
[Picture on page 6]
Moni esap tufichin kamo ach ririoch ngeni Kot me ach eani eu famili mi pwapwa