A Nom Ren Noun Jiowa Kewe Chon Angang Apilukuluk Mi Enlet
“Lusun mwirimwirin Jekop kewe repwe ussun amurenipwin seni Jiowa lein chommong aramas, . . . nge ese kan eani apilukuluk won aramas.”—MAIKA 5:7, NW.
1. Ifa ussun ewe Israel lon pekin ngun eu minen apochokkula aramas?
JIOWA ewe Chon For mi lapalap, Chon Foratiu ut me amurenipwin. Mi lamot mwaal ach sipwe eani apilukuluk won aramas ren amurenipwin are ut. Iei makkeien ewe soufos Maika: “Lusun mwirimwirin Jekop kewe repwe ussun amurenipwin seni Jiowa lein chommong aramas, me ussun chommong ut won ira me fetil, nge ese kan eani apilukuluk won aramas are witiwit ren noun aramasen fonufan.” (Maika 5:7) Lon ei fansoun, io “lusun mwirimwirin Jekop kewe”? Ir chon Israel lon pekin ngun are ekkewe lusun me lein “ewe Israelin Kot.” (Kalesia 6:16) Me ren “chommong aramas” won ei fonufan, ra ussun chok “amurenipwin seni Jiowa” me “chommong ut won ira me fetil.” Ewer, lon ei fansoun, chon Kraist mi kepit eu feioch seni Kot ngeni aramas. Lon wiiser we me ren Jiowa, wiisen chon esilefeili porausen ewe Muu, ra ukkuwei ngeni aramas an poraus ussun apilukuluk mi enlet.
2 Sisap mairu pwe esor apilukuluk mi enlet ren chon fonufan. Sia kan ekiekin kuna ekkeei mettoch, awewe chok ren nukunukungauen ekkan muu, moroloon foffor mi limoch me wenechar, ipweri alluk, watte osupwangen moni, fofforun chon furio, me maun lon ei otot mi nom fan nemenien Setan ewe Tefil. (1 Jon 5:19) Chommong ra niuokkus lupwen ra ekieki met epwe tongeni fis lon mwach kkan. Iwe nge, pokiten kich chon fel ngeni Jiowa, sise kan niu, pun a nom rech eu apilukuluk mi nukuchar ren mwach kkan. Ina eu apilukuluk mi enlet pun a longolong won an Kot we Kapas. Sia luku Jiowa me an we Kapas pun minne a apasa a kan pwonuta fansoun meinisin.
3 An Maika we oesini mi fel a apochokkulakich pwe sipwe feffetal fan ewe it Jiowa me a awora ngenikich eu popun ach sipwe eani apilukuluk mi enlet. Lon ewe awaluen senturi B.C.E., lupwen Maika a wiisen soufos, noun Kot kewe aramas mi filita pokiten eu atipeeu ra imufesen lon ruu muu—weween, muun Israel me muun Juta—iwe, ir me ruu ra tunalo an Kot we atipeeu. Ina minne, a morolo foffor mi limoch me wenechar, me aramas ra rikilo, iwe, rikiiti lamalam chofona, me ra chei wouun fonufan. Ina popun, Jiowa a ourourer pwe epwe apwunguur. An Kot kewe kapasen ourour a weneiti pilon Maika kewe. Iwe nge, pokiten minne a fiffis lon ei fansoun a fokkun ussun chok minne a fiffis lon fansoun Maika we, iwe, an kewe kapas a pwal weneiti ach ei fansoun. Epwe ffatolo ena lupwen sipwe nengeni ekkoch menlapen poraus seni ekkewe fisu sopwun lon ewe puken Maika.
Minne a Pwalo Seni Masouan
4 Sipwe ekis nengeni masouen ewe puken Maika. Lon sopwun 1, Jiowa a pwarawu rikiloon Israel me Juta. Pokiten ar tokolo, Israel epwe talo me apwungun Juta epwe tori asamelapen Jerusalem. Sopwun 2 a pwarata pwe ekkewe mi pisekisek me pochokkul ra eriaffou chokewe mi apwangapwang me osupwang. Iwe nge, a pwal wor eu pwon mi fel. Noun Kot kewe aramas repwe ionfengen fan tipeeu. Sopwun 3 a awewei an Jiowa kewe apwung ngeni ekkewe sou emmwen me ekkewe soufos mi rikilo. Ekkena sou emmwen ra fori minne ese pwung, me ekkena soufos ra kapas chofona. Inaamwo ika a fiffis ekkena mettoch, nge ewe ngun mi fel a apochokkula Maika pwe epwe esilefeili warotoon an Jiowa apwung.
5 Sopwun 4 a oesini pwe lon ekkewe ranin le sopwoloon, chon ekkewe muu meinisin repwe chuto ren ewe chuuk mi tekia, chuukun imwen Jiowa we pwe repwe kait seni. Mwen an epwe fis ena, Juta epwe choisa lon Papilon, nge Jiowa epwap angasalo neminna. Sopwun 5 a pwarata pwe ewe Messaia epwe uputiu lon Petlehemin Juta. Emonna epwe emmweni noun kewe aramas me angaserelo seni ekkewe muu mi eriaffour.
6 Lon Maika sopwun 6 a mak an Jiowa kewe kapasen etipisi noun kewe aramas, nge a ussun nikinikin eu kapwung. Met a fen ita fori pwe noun kewe aramas repwe u ngeni i? Esor. A enlet pwe an kewe alluk ra mmen pwung. A mochen pwe chon fel ngeni i repwe foffori minne mi pwung, repwe kirokiroch, me repwe tipetekison lupwen repwe mwimwmwin me i. Nge Israel me Juta rese fori ena mettoch pun ra rikilo seni, iwe, repwe kuna pwunungauen ar na foffor.
7 Lon ewe saingoon sopwun lon an we oesini, Maika a apwungu fofforingauen pilon kewe. Iwe nge, i ese letipechoulo, pun a uppos fan iten an epwe “witiwit fan mosonottam” ren Jiowa. (Maika 7:7) A mak le sopwoloon ena puk och kapasen lukuluk pwe Jiowa epwe pwarata umoumoch ngeni noun kewe aramas. Uruwo a anneta pwe a pwonuta ena apilukuluk. Lon 537 B.C.E., lupwen a wes an Jiowa apwungu noun kewe aramas, fan umoumoch a enniwili ngeni pukun fonuer och lusun noun aramas.
8 A fet ochchun ekkewe poraus Jiowa a pwaralo ren Maika! Ena puk mi fel a awora kapasen ourour ren minne Kot a fori ngeni chokewe mi ussun ita angang ngeni i nge rese tuppwol. A oesini ussun met a fiffis lon ei fansoun. Iwe, a pwal affata an Kot fon ussun met sokkun foffor epwe fichiitikich lon ekkeei fansoun weires ren ach sipwe tufichin anukunukatiu ach apilukuluk.
Jiowa, ewe Epinkepiisom, A Kapas
9 Iei sipwe nengenifichi masouen ewe puken Maika. Iei alon Maika 1:2, NW: “Ami kana aramas oupwe auseling, ami meinisin; oupwe rong, fonufan me masouan meinisin, iwe, Jiowa, ewe Epinkepiisom, epwe wiisen chon pwarata ngenikemi, Jiowa epwe fosowu seni an we imwen fel.” Ika ka manau lon fansoun Maika we, ese mwaal kosap tongeni tunalo ena kapas. Enlet, kopwe afanni pun Jiowa a fos seni an we imwen fel, iwe, sanne a fos ngeni Israel me Juta chok, nge pwal aramas ekis meinisin. Lon fansoun Maika, a fen kon ttam an aramas tunalo ewe Epinkepiisom, Jiowa. Nge ekiselo chok esap chuen ina ussun. A pposolo letipen Jiowa pwe epwe wesewesen apwonueta an ekiek.
10 Ekkena mettoch ra pwal fiffis lon ach ei fansoun. Pwarata 14:18-20 a affata pwe Jiowa a pwal foffos seni an we imwen fel. Epwele wesewesen apwonueta an ekiek, iwe, pwal eu, mettoch mi amwarar epwe achechcha chon fonufan. Iei ewe fansoun ewe ira mi ngau, ewe “ira krep won fonufan,” epwe koturulong lon ewe leenien pupuun uwaan krep, leenien an Jiowa song, iwe, epwe unusen talo an Setan we otot mi ngau.
11 Auseling mwo ngeni minne Jiowa epwe fori. Iei alon Maika 1:3, 4, NW: “Nengeni! Jiowa a towu seni leenian we, iwe, epwe wesewesen feitiu me puratiu ekkewe leeni mi tekia won fonufan. Iwe, ekkewe chuuk repwe telilo me fan, me ekkewe masies repwe mokfesen, ussun kiris pokiten ewe ekkei, ussun konik mi puputiu seni eu leeni mi tekia.” Jiowa epwe ita wesewesen towu seni leenian we lon lang me puratiu ekkewe chuuk me masies lon ewe Fonu mi Pwon? Aapw. Ese lamot ena. Epwe chok sapeiti fonufan ren an epwe pwonuta letipan. Pwal och, sap minne epwe fis ngeni wesewesen ewe fonu ekkena mettoch mi mak, pwe aramasen ena fonu. Lupwen Jiowa epwe mwokut, ekkewe rese tuppwol repwe fokkun sopwongau—epwe ussun ita ekkewe chuuk repwe telilo ussun kiris me ekkewe masies repwe mokfesen ren eu chechchechin fonu.
12 Eli ewe oesini lon Maika 1:3, 4 epwe achchema ngonuk ussun pwal eu oesini mi kapas ussun mettoch mi fokkun efeiengau epwe fis won fonufan. Iei makkeien ewe aposel Piter lon 2 Piter 3:10: “Ranin Jiowa we epwe war ussun emon chon sola, iwe, ekkewe lang repwe morolo ussun isisin asapwal, nge ekkewe minen fonufan repwe telilo pokiten watteen pwichikarer, iwe, fonufan me masouan kewe repwe pwapwaalo.” Ussun an Maika we oesini, minne Piter a makkei ese weneiti wesewesen lang me fonufan. Ra weneiti eu fansoun riaffou lapalap epwe wareiti ei otot mi ngau.
13 Inaamwo ika ena mettoch mi fokkun efeiengau epwe war, nge chon Kraist repwe tongeni eani apilukoch fan iten mwach kkan, ussun chok Maika. Ifa ussun? Ren ar akkapwonueta ewe fon mi mak me kukumwir lon noun Piter we taropwe. Iei alon ena aposel: “Met sokkun aramas oupwe sokkuni lon foffor mi fel me foffor mi fichiiti chon fitipacheiti Kot, atun oupwe witiwiti me ekilapei warotoon ewe ranin Jiowa!” (2 Piter 3:11, 12, NW) Ach apilukuluk ren mwach kkan esap tiuelo senikich ika sipwe amaarata ewe sokkun letip mi alleasochis me pippi pwe ach kewe foffor epwe fel me manauach epwe ur ren foffor mi fichiiti chon fitipacheiti Kot. Ren ach sipwe anukunukatiu ach apilukuluk, sipwe pwal chechchemeni pwe ranin Jiowa we epwe wesewesen war.
14 Jiowa a awewei ewe popun an a fichiiti noun kewe aramas lom lom ar repwe kuna apwung. Iei alon Maika 1:5, NW: “Pokiten rikiloon Jekop epwe fis ekkeei mettoch meinisin, pwal mwo nge pokiten tipisin imwen Israel. Ifa ussun Jekop a rikilo? Esap pokiten Sameria? Ikkefa ekkewe leeni mi tekia an Juta? Esap pwe ra nonnom lon Jerusalem?” Israel me Juta ra fisita pokiten Jiowa. Iwe nge, ra fen u ngeni i, me ar fofforun u ngeni a tori en me iolapan we, Sameria me Jerusalem.
A Fokkun Somolo Fofforingau
15 Maika 2:1, 2 a awewefichi fofforingauen pilon Maika kewe: “Feiengauen chokewe mi ekiekieta mine a ngau o pwungu rawangau me won kier. Lupwen a ranila, ra afisi mine ra ekieki, pun a nom rer ewe pochokul ar repwe fori. Lupwen ra mocheniaiti ekewe malamal, ra angeir fan pochokul. Lupwen ra mochen imweni eu imw, ra chok angei. Iei usun ra ariafouu eman aramas fanasengesin imwan me fanuan me won saman.”
16 Aramas mi tipemmong ra nennelo lepwin pwe repwe ekiekieta ifa ussun repwe angemwaalli atakeen me imwen chon orur kewe. Sorota, ra muttir fori minne ra ekiekieta. Resap fori ekkena mettoch mi ngau ika repwe chechchemeni ewe atipeeu Jiowa a foratiu. Lon ewe Allukun Moses, a wor alluk mi tumunu ekkewe mi woungau. Fan ena alluk, fonuen eu famili esap tiuefocholo seni. Iwe nge, esap ina ekiekin ekkena aramas mi tipemmong. Ra tunalo alon Lifitikos 19:18, NW, nge iei alon: “Kopwe tongei chon orum ussun om tongei pwisin en.”
17 Ena poraus a affata minne epwe tongeni fis lupwen aramas mi apasa pwe ir chon angang ngeni Kot ra tunalo mettochun ngun, iwe, ra akkom chei wouun fonufan. A iei ussun an Paul ouroura chon Kraist: “Nge ir mi mochen pisekisekilo repwe turutiu lon sosot, lon ser, lon chommong sokkun mochenia mi umwes o afeiengau, ekkewe sokkun mochenia mi akokatiu aramas lon feiengau o kiteter.” (1 Timoti 6:9) Ika emon epwe akkomwa ioien moni, a enletin fel ngeni emon kot chofona, weween, Mammon are Wouun Fonufan. Ena kot chofona esap awora eu apilukuluk mi enlet ren mwach kkan.—Mattu 6:24.
18 Chommong lon fansoun Maika ra miritiiti pwe mi lamot mwaal ar eani apilukuluk won wouun fonufan lupwen ra kuna pwunungauen ar foffor. Me ren Maika 2:4, NW, iei alon Jiowa: “Lon ena fansoun emon epwe forata eu mwiitun ussun ami kana aramas me wesewesen eani eu kolun kechiu, pwal mwo nge eu kolun letipechou. Emon epwe apasa: ‘Sia fen wesewesen kitetterilo! Emonnewe a siwili alemwirien nei kewe aramas. A fet sokkoloon an angei seniei! A aineti ngeni ewe emon ese tuppwol ach kewe atake.’ ” Ewer, epwe pout seni ekkena chon solani imw me atake alemwirier kewe. Repwe choisa lon eu fonuen ekis, me “ewe emon ese tuppwol,” are chon ekkewe muun lukun repwe pisekini pisekir kewe. Epwe katalo ar apilukulukun kuna feioch watte lon fansoun mwer.
19 Iwe nge, esap lamot mwaal apilukulukun ekkewe mi luku Jiowa. Jiowa a tuppwol lon an kewe atipeeu ngeni Apraham me Tafit, me a kan umoumoch ngeni ekkewe mi ussun Maika, weween, ekkewe mi tongei i me ra letipechou ren chon fonuer pokiten ar towauolo seni Kot. Fan iten ekkewe mi wenechar, epwe wor eu fansoun ar repwe tufichin liwiniiti fonuer, nge ena fansoun filien Kot.
20 Ena mettoch a fis lon 537 B.C.E., mwirin turutiuen Papilon me lupwen och lusun chon Jus ra liwiniiti fonuer. Ina ewe aewin fansoun alon Maika 2:12 a pwonuta. Iei alon Jiowa: “Upwe wesewesen rusifengenni Jekop, ami kana meinisin; upwe wenewenen ionfengenni lusun chon Israel. Upwe iseniiretiu fan tipeeu, ussun eu pwin siip lon ewe ttit, ussun epwi pwin siip lukalapen eu masies; repwe akurang pokiten tepetepen mwan kana.” A fet watteen an Jiowa tong! Mwirin an apwungu noun kewe aramas, a mut ngeni och lusun me leir ar repwe liwin me angang ngeni lon ewe fonu a liffang ngeni semelaper kewe.
A Mmen Amwarar An A Lollofengen Minne a Fis me Lom me Pwal lon Ei Fansoun
21 Lupwen sia kaeo sopwun 1 me 2 lon Maika, kese meefi pwe ikkena ekkewe chok pwal lapalap sia kukkuna lon ei fansoun? Chommong lon fansoun Maika we ra apasa pwe ra angang ngeni Kot, iwe, a pwal ina ussun chommong lon ei fansoun. Iwe nge, ussun Juta me Israel, chokana ra kinikinfesen me ra fen pwal mwo nge maunfengen lefiler. Chommong me lein ekkewe mi pisekisek lon Christendom ra eriaffou ekkewe mi woungau. A lapalapalo an ekkewe nouwiisiin lamalam mutata ekkewe sokkun foffor mi ngau me ren Paipel. Esap ina ewe popun Christendom epwele talo fitifengen me lusun “Papilon mi Lapalap,” nge ina ewe mwicheichen lamalam mi chofona meinisin won unusen fonufan! (Pwarata 18:1-5) Nge, seni minne a pwalo lon fansoun Maika we, epwe chuen wor noun Jiowa kewe chon angang mi tuppwol won fonufan.
22 Lon 1919, chon Kraist mi tuppwol, nge ir chon kepit, ra unusen imulo seni Christendom, iwe, ra poputa le esile ngeni meinisin muu poraus allimen ewe Muu. (Mattu 24:14) Akkom, ra kutta lusun chon ewe Israel lon pekin ngun. Iwe mwirin, a poputa ioien ekkewe “pwal fitemon siip,” iwe, ekkena ruu kumi ra chu lon “eu pwin siip, emon chon masen siip.” (Jon 10:16) Inaamwo ika ra angang ngeni Kot lon 234 fonu, nge meinisin chokana mi tuppwol le fel ngeni Jiowa ra enletin nomfengen “fan tipeeu.” Iei, ewe leenien siip a “akurang pokiten tepetepen mwan kana,” fitifengen me fefin me semirit. Ar apilukuluk ese longolong won ei otot minen lom, pwe won an Kot we Muu, nge ekiselo chok ena Muu epwele emmwen ngeniir eu paratis won fonufan.
23 Iei alon ewe amuchun wokisin lon Maika sopwun 2 ussun chokana mi tuppwol le fel ngeni Jiowa: “Ar we king epwe pwerelong leir pwe epwe akkom mwer, iwe, Jiowa epwe sou emmweniir meinisin.” En mi kunok lein ena mwichen chon pworacho, iwe, oua tattapwei ami na King, Jises Kraist, nge Jiowa a sou emmwenikemi meinisin? Ika ina, iwe, kopwe tongeni wesewesen luku pwe ena mwich epwe pworaiti mettoch meinisin me om apilukuluk a nukuchar. Ena mettoch epwe ffataffatolo lupwen sipwe kaeo pwal ekkoch menlapen poraus lon an Maika we oesini.
Ifa Poluan me Reom?
• Lon fansoun Maika we, pwata Jiowa a ekiekieta an epwe apwungu Juta me Israel?
• Met epwe tongeni fis lupwen ir kewe mi apasa pwe ra angang ngeni Kot repwe akkomwa wouun fonufan lon manauer?
• Mwirin ach kaeo Maika sopwun 1 me 2, pwata ka luku pwe om apilukuluk a nukuchar?
2. Pwata a nom rech apilukuluk mi enlet, inaamwo ika sia manau lon ei fonufan mi ur ren fitikoko?
3. (a) Pwata Jiowa epwe apwungu Israel me Juta? (b) Pwata alon Maika a weneiti ach ei fansoun?
4. Maika sopwun 1 tori 3 ra awora met sokkun poraus?
5. Met masouen Maika sopwun 4 me 5?
6, 7. An Maika we oesini a menlapei met sokkun poraus lon sopwun 6 me 7?
8. Ikkefa ekkewe chuulapen poraus lon ewe puken Maika?
9. Me ren Maika 1:2, met Jiowa epwe fori?
10. Pwata alon Maika 1:2 a lamot ngenikich?
11. Ifa weween Maika 1:3, 4?
12, 13. Me ren minne a mak lon 2 Piter 3:10-12, met a kan anukuchara ach apilukuluk?
14. Pwata a fichiiti Israel me Juta ar repwe kuna apwung?
15, 16. Pilon Maika kewe ra tipis pokiten ar fori met sokkun mettoch mi ngau?
17. Met epwe tongeni fis ika ir kewe mi apasa pwe ra angang ngeni Kot repwe akkomwa wouun fonufan lon manauer?
18. Met epwe fis ngeni ekkewe mi chei wouun fonufan lon fansoun Maika we?
19, 20. Met a fis ngeni chon Jus mi luku Jiowa?
21. Ifa ussun minne a fiffis lon ei fansoun a ussun chok minne a fis lon fansoun Maika we?
22. Ikkefa ekkewe ruu kumi mi anomu ar apilukuluk won an Kot we Muu?
23. Pwata ka luku pwe om apilukuluk a nukuchar?
[Picture on page 5]
An Maika we oesini epwe tongeni apochokkulakich lon pekin ngun
[Pictures on page 6]
Chon Israel lon pekin ngun me chiener kewe ra kan afeffeitai fel mi enlet, ussun chok ekkewe lusun chon Jus lon 537 B.C.E.