Än Jiowa we Kapas a Manau
Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Jeremaia
MWA met ekkewe aramas ra fokkun rükö ren ekkewe pworausen kapwüng Jeremaia a esile ngeniir! Ewe imwen fel mi ling, ewe iolapen leenien fel mi enlet lon lap seni ülüpükü ier epwe unusen karelo. Ewe telinimwen Jerusalem me ewe fönü Juta repwe pöönülo, me ekkewe aramas repwe oolo. Ekkewe pworaus me ekkoch pworausen kapwüng ra mak lon ewe puken Jeremaia, ina ewe oruuan puk mi kon ttam lon Paipel. A pwal apworausa pworausen Jeremaia ussun emön soufos mi tuppwöl lon ükükün 67 ier. Ekkewe pworaus lon ewe puk ra tettelitiu esap lon tettelin ar fisitä nge me ren tettelin itelaper kewe.
Pwata a lamot ngenikich ewe puken Jeremaia? Popun, pun ekkewe oesini mi fen pwönuetä lon ei puk repwe apöchökküla ach lükü ussun Jiowa, pwe I Chon Apwönüetä an kewe pwon. (Aisea 55:10, 11) Än Jeremaia we angang ussun emön soufos me meefien ekkewe aramas ussun an kewe afalafal ra pwal ussun chök meefien aramas ussun än Jiowa we angang lon ach keei rän. (1 Korint 10:11) Pwal eü, pworausen än Jiowa föfför ngeni nöün kewe a menlapei lapalapan kewe me itä epwe achüngükich.—Ipru 4:12.
“NEI ARAMAS RA FÖRI RUU TIPIS”
(Jeremaia 1:1–20:18)
Jeremaia i emön soufos lon ewe engol me aülüngätin ierin mwuun Josaia, ewe kingen Juta, 40 ier mwen katalon Jerusalem lon 607 B.C.E. (Jeremaia 1:1, 2) Lape ngeni ekkewe pworaus Jeremaia a esilefeili atun ekkewe 18 lusun ierin mwuun Josaia, a pwälo ngaüen mwuun Juta me an Jiowa we kapwüng ngeni. Jiowa a apasa: “Üpwe föri pwe Jerusalem epwe eu ioien mettoch mi tala. Üpwe pwal ataela ekewe telinimwen Juta pwe resap chüen so.” (Jeremaia 9:11) Pwata? Alon Jiowa:“Pun nei aramas ra föri ruu tipis.”—Jeremaia 2:13.
A pwal wor pworausen ekkewe lusun chon Israel mi aier ar repwe liwinsefäliti fönüer. (Jeremaia 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21) Iwe nge, rese etiwa Jeremaia. Ewe “meilapen imwen ewe Samol mi Lapalap” a wichi Jeremaia me a anükü pechen lefilen irä unusen pwiin.—Jeremaia 20:1-3.
Pölüen Kapas Eis Seni Ekkeei Wokisin:
1:11, 12—Pwata än Jiowa tüttümünü an kapas a riri ngeni “efoch palen ewe irä almont”? Lon fansoun leres ewe irä almont a kan ukkuwa akkom. Jiowa a nelokai lon kapas awewe me a “tinalo [nöün kewe soufos]” pwe repwe öüröüra nöün kewe aramas ussun ewe kapwüng epwe toriir, iwe a chök “tumwünü” an kapas tori an epwe pwönuetä.—Jeremaia 7:25.
2:10, 11—Met sokkun föfför a asokkalo föfförun ekkewe chon Israel mi rikilo? Inaamwo ika ekkewe chon lükün seni lotouen Kittim me seni otiüen Kedar ra tongeni wato koten ekkoch mwu pwe repwe pwal fel ngeni, nge, ewe ekiek pwe repwe akasiwili ar kot ren koten chon ekis esaamwo fis fän eü. Iwe nge, ekkewe chon Israel ra likitalo Jiowa, ra akasiwili lingen ewe Kot mi manau fän iten pwal ekkoch kot mi lomotongaü.
3:11-22; 11:10-12, 17—Met popun Jeremaia a chüen apachalong ewe engol einang lon an kewe pworausen kapwüng, nge Samaria a fen turutiu lon 740 B.C.E.? Popun, pun lupwen a talo Jerusalem lon 607 B.C.E., ina än Jiowa we kapwüng fän iten unusen mwuun Israel nge sap chök fän iten Juta. (Isikiel 9:9, 10) Pwal eü, Jerusalem a tupuni mwuun ewe engol einang mwirin an türülo, me nöün Kot kewe soufos ra chüen angang ngeni chon Israel.
4:3, 4—Met weween ei allük? A lamot ngeni ekkewe chon Jus mi rikilo ar repwe ammolnatä, apwotetei me limiti letiper. A lamot ar repwe ‘apini’ letiper ren ar pöütalo ekiek me memmeef mi limengaü. (Jeremaia 9:25, 26; Fofor 7:51) Ena föfför a wewe ngeni eü siwil lon manauer, iwe, repwe likitalo föfför mi ngaü nge repwe föri met epwe apwapwai Kot.
4:10; 15:18—Ifa weweöchün ei wokisin mi apasa pwe Jiowa a otupu nöün kewe aramas mi lükümach? Lon ränin Jeremaia we, mei wor ekkewe soufos ra ‘kapas chofona le osuni.’(Jeremaia 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32) Jiowa ese pineir ar repwe esilefetälei ekkena pworaus mi otuputup.
16:16—Ifa weween än Jiowa “tinala chommong chon attau” me “chommong chon tapweri man”? Ekkeei kapas a weneiti ekkewe sounfiu Jiowa a tinirelo pwe repwe apwönüetä an kapwüng fän iten ekkewe chon Jus mi rikilo. Nge me ren ewe wokisin lon Jeremaia 16:15 a pwal wewe ngeni än Jiowa kükkütta ekkewe chon Israel mi aier.
20:7—Ifa ussun Jiowa a echimwa Jeremaia ren an äeä an pöchökkül me otupu i? Eli Jeremaia a meefi pwe ese ki ren an epwe sopwelo an angang pokiten an aramas tenechepwäk, oput, me eriäni lupwen a esilefeili än Jiowa kapwüng. Iwe nge, Jiowa a äeä an manaman le eppeti ena memmeef, iwe a apöchökküla Jeremaia an epwe likiitü. Ina minne, Jiowa a otupu Jeremaia ren an nöünöü i le apwönüetä eü angang ei soufos a ekieki pwe ese tongeni föri.
Ekkewe Lesen Fän Itach:
1:8. Fän ekkoch Jiowa epwe angasalo nöün kewe aramas seni riäfföü mwääl, neman ren an nöünöü ekkewe soukapwüng rese lifilifil aramas, are ren an siwili ekkewe nöüwis mi koput ngeni nöüwis mi mosonoson, are ren an ngeni nöün kewe aramas manaman pwe repwe likiitü.—1 Korint 10:13.
2:13, 18. Ekkewe chon Israel mi rikilo ra föri ruu tipis. Ra likitalo Jiowa, ewe popunlapen ar pwapwa, emmwen me tümün. Ra ttu pwisin ar ito ren ar kütta älillis seni Isip me Asiria. Lon ach ei fansoun, emön a pwal siwili ewe “popun ewe konikin manau” ngeni ewe “channutu mi mok” ren ar likitalo ewe Kot mi enlet me etiwa än aramas afalafal me fiti mwökütükütün mwuun fönüfan.
6:16. Jiowa a pesei nöün kewe aramas mi lükümach ar repwe ekis kaülo, ätittina pwisin ir, me liwinsefäliti ewe “alen” semelaper kewe mi tuppwöl. Sipwe pwal ätittina pwisin kich iteitan ika sia wesewesen feffetäl woon ewe alen Jiowa.
7:1-15. Än chon Jus eäni äpilükülük woon ewe imwen fel pwe eü minen ttit seni feiengaü, ese pwal seläniir. Sipwe fetäl ren lükü nge esap ren nennengeni.—2 Korint 5:7.
15:16, 17. Ussun chök Jeremaia sipwe ü ngeni letipengaü. Sipwe föri ena ren ach käkkäeö Paipel, ren ach ätekiatä iten Jiowa lon ewe angangen afalafal, me ren ach sü seni chiechi mi ngaü.
17:1, 2. Ekkewe asor chon Juta ra eäni mi annou ngeni Jiowa pokiten ar tipis. Kot ese pwal etiwa ach kewe asorun mwareiti ika sia eäni ekkewe föfför mi limengaü.
17:5-8. Sia chök eäni lükülük woon aramas me ar kewe mwicheich lupwen ra mwöküt me ren letipen me allükün Kot. Nge sipwe tipatchem ika sia chök äpilükülük woon Jiowa ussun ach Chon amanau me ach minen kinamwe mi enlet me ach lükülük.—Kölfel 146:3.
20:8-11. Sisap mut ngeni tipekkopw, oput are riäfföü mwääl seni aramas ar repwe ekisalo ach tinikken fän iten ewe angangen afalafal ussun ewe Mwu.—Jemes 5:10, 11.
“ÄMWÄRALONG ÜEMI FÄN EWE WAAS ÄN EWE KINGEN PAPILON”
(Jeremaia 21:1–51:64)
Jeremaia a esilesil pworausen kapwüng fän iten ekkewe saingoon fömön kingen Juta pwal ngeni ekkewe soufos chofona, ekkewe chon mas mi ngaü, me ekkewe söü asor mi pwor. Ekkewe lusun mi tuppwöl ra ussun chök föün fik mi mürinnö. Jiowa a apasa ussur: “Üpwe mamaseer me ümöümöch ngeniir.” (Jeremaia 24:5, 6) Ekkewe ülüngat oesini lon sopwun 25 ra pilukfengenni ekkewe kapasen apwüng mi awewetiu lon ekkewe saingoon sopwun lon ei puk.
Ekkewe sou asor me ekkewe soufos ra rawangaw ngeni Jeremaia pwe repwe nielo. Jeremaia a afalafaler pwe repwe angang ngeni ewe kingen Papilon. Iwe, a ereni King Setekaia: “Oupwe ämwäralong üemi fän ewe waas än ewe kingen Papilon.” (Jeremaia 27:12) Iwe nge, ewe Emön mi “atoropasa chon Israel epwe pwal achufengeniir.” (Jeremaia 31:10) Ren eü popun mi mürinnö, a wor eü pwon ngeni ekkewe chon Rekap. Jeremaia a “lokkolong lon ewe lenien chon mas.” (Jeremaia 37:21) Jerusalem a talo, lape ngeni chon ena telinimw ra eolo. Jeremaia me Paruk, nöün we seker, rese eolo nge ra nomwotiu. Inaamwo ika Jeremaia a öüröürer pwe resap feilo Isip, nge pokiten ar niuokkus ra chök feilo. Sopwun 46-51 a masou ren ekkewe pworaus mi weneiti mwu.
Poluen Kapas Eis Ussun Ekkeei Wokisin:
22:30—Ei allük a amoielo än Jises Kraist pwüng an epwe siwili Tafit le nemenem? (Mattu 1:1, 11) Aapwi. Ena allük a weneiti chök Jehoiachin pwe esap wor mwirimwirin an epwe king o “siwili Tafit le nemenem lon Juta.” Jises epwe nemenem me läng, esap seni ewe leenien motun king lon Juta.
23:33—Meta “ewe weires ewe Samol mi Lapalap” a kapas ussun? Lon ränin Jeremaia we, ewe pworaus ussun kataloon Jerusalem a chöü fän iten aramasan kewe. Pwal eü, lükümachen ekkewe aramas a weires fän iten Jiowa, ina popun epwe pöütirelo. Pwal ina chök ussun, a chöü ekkewe pworausen kapwüng epwe tori Kirisentom, iwe, a pwal weires meefien Kot ren chokkewe mi pwal lükümach ngeni ekkena afalafal.
31:33—Ifa ussun an Kot allük a maketiu lon leluker? A makketiu än Kot allük lon letipen emön lupwen emönna a wenewenen tongei an Kot allük me a fen mochen föri letipen Jiowa.
32:10-15—Met popun a lamot an epwe för ruuachö taropween atipeeüin kamö? Ewe echö taropwe mi suuk a för fän iten ekkewe aramas mi mochen nengeni. Ewe aruuachon taropwe mi appach o impwang a pwal för fän iten eü minen pwäratä ussun pwüngün ewe echö taropwe mi suuk ika a lamot epwe wor annet. Iwe, Jeremaia a isetiu ngenikich eü leenien äppirü lupwen epwe fis eü atipeeü ese lifilifil ika lefilen märarich are chienach chon lükü pwe sipwe chök älleäsochisi kokkotun allükün mwu.
33:23, 24—Ikkefa ekkewe “ruu mwü” [famili, NW] a kapas ussun ikei? Eü famili ewe familien king a feito seni tettelin King Tafit, me ewe aruuen famili, ewe familen souasor seni tettelin mwirimwirin Aaron. Lupwen a talo Jerusalem me an Jiowa we imwen fel, a ffatolo pwe Jiowa a fen tünalo ekkeei ruu famili, iwe ese chüen wor mwuun we woon fönüfan me ese chüen fissefäl ewe föfförun fel ngeni Kot ikewe ie.
46:22—Met popun Isip epwe isiis ussun isiisin emön serepenit mi sü? A ina ussun pokiten ena mwu epwe tekisonetiu seni an küna feiengaü. Ei kapas a pwäratä pwe esor lamoten an ekkewe kingen Isip mwäreni liosun ewe serepenit woon mokurer, inaamwo ika ra lükü pwe ewe koten serepenit itan Uatchit epwe tümünür.
Ekkewe Lesen Fan Itach:
21:8, 9; 38:19. Inaamwo ika Jerusalem epwele katalo me a fich ngeni ekkewe aramas ar repwe ninnilo, nge Jiowa a chök pwal ngeniir eü kefil. Ewer, “an ümöümöch a lapalap.”—2 Samuel 24:14; Kölfel 119:156.
31:34. A aururukich ach sipwe silei pwe Jiowa esap chüen chechchemeni tipisin emön a fen omusalo, weween, pwe esap pwal apwüngü ena emön lon fansoun mwach me ren ewe tipis a fen musulo seni.
38:7-13; 39:15-18. Jiowa ese pwal monukalo ach angang ngeni fän tuppwöl, pachelong ach “angang ngeni ekkewe aramas mi fel.”—Ipru 6:10.
45:4, 5. Lon “ekkewe ran le sopolon” sia nonnom ie, ussun chök lon ekkewe ränin le sopolon mwuun Juta, sisap küttä ekkewe “mettoch mi watte fän itach”, ussun chowean wöü, itetekia, are ach lükülüköch lon pekin aion.—2 Timoti 3:1; 1 Jon 2:17.
“RA PWANGENALONG TITTIN EWE TELINIMW”
(Jeremaia 52:1-34)
Ewe ier 607 B.C.E. A engol me äeüin ierin mwuun Setekia. King Nepukatnesar ewe kingen Papilon a pwelifeili Jerusalem fän pisekin maun lon ükükün 18 maram. Iwe, lon afisuen ränin ewe alimuen maram, iei ewe engol me atiuen ierin mwuun King Nepukatnesar, Napusaratan, ewe meilapen sounfiu mi wisen tümünü ewe king, a wareiti Jerusalem. (2 King 25:8) Eli seni imwan tento lükün tittin ewe telinimw, Napusaratan a atola me ekieki ifa ussun an epwe ataielo. Ülüngat rän mwirin, lon ewe aengolun maram, a “tolong” lon Jerusalem. Iwe, “ra pwangenalong tittin ewe telinimw.”—Jeremaia 52:7, 12.
Jeremaia a ngenikich pworaus mi titchik ussun katatiuen Jerusalem. Ekkena pworaus ra ännetatä pwüngün ekkewe kölün kechiu ra makketiu lon ewe puken Paipel itan Kölün Kechü.
[Lios lon pekin taropwe 18]
A kapachelong lon än Jeremaia kewe kapasen oesini än Jiowa kapwüng fän iten Jerusalem
[Lios lon pekin taropwe 19]
Ifa ussun Jiowa a echimwa Jeremaia ‘ren an pöchökül’?
[Lios lon pekin taropwe 20]
Ua meefi pwe ekkewe chon oola seni Juta ra “usun ekewe föün fik mi mürina.”—Jeremaia 24:5