“Sú Seni Lisowumwáál”

1, 2. Ifa usun Palam a rawangawei néún Jiowa kewe aramas?

EMÉN chón attau a ló attau wóón féún we. A ekieki eú sókkun iik epwe attaua. A fili met epwe paani me a noutaaló an we ó. Ekiseló chék, ewe iik a okupaló ewe paa me a mmei ewe ó, iwe, a efietá liapan we. A emelimel pwe a silei pwe a filiéch paan mi ngir.

² Órun 3,500 ier ra ló, emén mwán itan Palam a ekiekiéchú eú sókkun paa epwe paapa. A mochen epwe elliapa néún Kot kewe aramas mi nóm lón ewe Masiesin Moap, kiánin ewe Fénúen Pwon. Palam a tipin erá pwe i néún Jiowa soufós, nge ren enletin i emén mi tipemmóng, me emén a mééni an epwe anúmamaúwa chón Israel. Iwe nge, Palam a efeiéchú chón Israel ren án Jiowa eppeti an esap anúmamaúwer. Palam a fókkun mochen an epwe angei ewe moni, ina popun a ekieki pwe neman a tongeni féri pwe Kot epwe pwisin anúmamaúwa néún kewe aramas ika ra tup le féri tipis watte. Ren án Palam na ekiek a áeá eú paa, weween ekkewe fépwúlún Moap mi fókkun liéch.​—Numperis 22:1-7; 31:15, 16; Pwärätä 2:14.

3. Ifa úkúkún sópwéchún án Palam rawangaw?

³ Itá a sópwéch án Palam rawangaw? Ewer, nge mi chék aúkúk. Fitu ngeréú re Israel ra ttup lón ena ssár ren ar “lisowu ngeni ekewe fin Moap.” Ra pwal mwo nge fel ngeni ekkewe koten Moap kapachelong ewe kot mi ánioput itan Paal seni Peor. Ra fel ngeni ren ar féri féfférún lisowu. Mwirilóón, 24,000 chón Israel ra ninniiló mwen chék repwe tolong lón ewe Fénúen Pwon. A ifa me watteen efeiengawan!​—Numperis 25:1-9.

4. Pwata fitu ngeréú chón Israel ra ttup lón ewe ssárin lisowumwáál?

⁴ Met a eselipato ena feiengaw? Chómmóng me lein ekkewe aramas ra ámááraatá letip mi ngaw ren ar tokoló seni Jiowa, ewe Kot mi fen selániir seni Isip, amwéngééniir lón ewe fénúpéén me emmweniéchúúr lón kiánin ewe fénú mi pwonetiw. (Ipru 3:12) Ewe aposel Paulus a ekieki ena mettóch, iwe a makkeei: “Sisap fokun föri föförün lisowu mi fokun ngau usun ekoch me leir ra föri, iwe, lon eu chök rän rüe me ülüngatngeröü ra mäla.”a​—1 Korint 10:8.

5, 6. Pwata pwóróusen án chón Israel tipis me lón ewe Masiesin Moap a lamot ngenikich lón ei fansoun?

⁵ A chómmóng lesen lón ewe Puken Numperis mi lamot fán iten néún Kot kewe aramas lón ach ei fansoun mi nóm lón kiánin ewe fénúen pwon mi lap. (1 Korint 10:11) Áwewe chék, án chón fénúfan umwesiwesiti lisowu a pwal léllé ngeni umwesimwesin ekkewe chón Moap me lóóm, nge a kon chéúló lón ei fansoun. Pwal och, iteiten ier fite ngeréú Chón Kraist ra ttup lón ewe ssárin lisowumwáál, pwal ina chék ewe paa mi elliapa ekkewe chón Israel. (2 Korint 2:11) Nge ekkóch mi chiechi ngeni néún Kot kewe aramas lón ei fansoun me pwal mwo nge ekkóch Chón Kraist mi fen papatais, ra wiliti chón etipetip mi ngaw lón ewe mwichefelin Chón Kraist. Ra áppirú Simri, ewe mi pwora le emmwenaato emén fin Mitian lón imwan we mwen mesen ekkewe aramasen Israel.​—Numperis 25:6, 14; Jutas 4.

⁶ En mi esilla pwe nónnómum iei a usun met a fis lón ewe Masiesin Moap? Ka tongeni kúna liffangom we, ewe fénúfan mi fé ka kan wikkitiwiti pwe kopwele angei? Ika ewer, iwe kopwe éttúres úkúkún óm tufich le onómuk lón án Kot tong me álleasochisi ei kapasen emmwen: “Sú seni lisowumwáál.”​—1 Korint 6:18, NW.

MET WEWEEN LISOWUMWÁÁL?

7. Met weween “lisowumwáál”?

⁷ Chón Chuuk rese kan kon kakkapas usun ewe mettóch lisowu, nge sipwe pwóróus usun lisowumwáál, pwe mi lamot ach sipwe tichiki weween pwe sipwe tongeni ttii senikich minne Kot a oput. Iwe, met weween ewe kapas “lisowumwáál” me ren Paipel? Atun ewe Paipel a ákkáeúin mak, a néúnéú ewe kapasen Krik por·neiʹa mi wewe ngeni lisowu lúkún eú sókkun pwúpwúlú mi pwúng me ren Paipel. A kapachelong lisowu lúkún pwúpwúlú, lisowu lefilen ekkewe mi lipich, lisowu lefilen mwán me mwán, fefin me fefin, amémé inisiir, áeáán aw le urumwotei fán mesen emén, pwúlúweni leenien pinchéér, me án emén urumwotei fán mesen emén esap pwúlúwan. A pwal kapachelong lisowu ngeni man are urumwotei fán mesen man ren och popun mi annou.b

8. Ifa usun chókkewe mi féri féfférún lisowumwáál ra kini minne ra fótukatiw?

⁸ Ewe Paipel a fókkun affata pwe chókkewe mi féri féfférún lisowumwáál rese tongeni nónnóm lón ewe mwichefelin Chón Kraist me eáni manaw esemuch. (1 Korint 6:9; Pwärätä 22:15) Pwal mwo nge iei, ra pwisin atoto wóór riáfféú watte ren an péút seniir án aramas lúkúlúk wóór, asúfélúúr, tipefesen lón ar pwúpwúlú, mengiringirin mwelien letiper, ar pwopwomwáál, semmwen me pwal mwo nge máló. (Kalatia 6:7, 8) Pwata kopwe poputááni eú manaw mi uren chómmóng riáfféú? A mmen solap pwe chómmóng rese lóóm ekiekiéchú sópwongawen ewe áeúin mettóch mi ngaw ra poputááni, lap ngeni ren ar katol sasingin me kachitoon kapasingaw.

SASINGIN ME KACHITOON KAPASINGAW, A EMMWEN NGENI LISOWUMWÁÁL

9. Mi pwúng án ekkóch apasa pwe ese wor ngawen sasingin me kachitoon kapasingaw? Áweweei mwo.

⁹ Lón chómmóng fénú a chéúfetál sasingin me kachitoon kapasingaw mi amocheniatáái emén, áwewe chék lón sasing, pwóróus lón puk are pwóróus mi fen record wóón phone me án rúúemén fósfengen wóón phone. Sasingin me kachitoon kapasingaw a tongeni wewe ngeni sasingin emén nge napanapan a amocheniatáái ewe chón katol tori féfférún lisowufengen mi kon ssenúk lefilen rúúemén are lap seni rúúemén. Ekkena mettóch ra nóm lón ekkewe leenien amémé puk, lón kél, wóón TV me a wesewesen chéúfetál wóón Internet. Mi pwúng án ekkóch apasa pwe ese wor ngawan? Aapw, ese fókkun pwúng! Chókkewe mi kakkatol ra tongeni eérenaaló le urumwotei pisekin fán meser me ámááraatá “sokun mocheniangau mi fokun asäw” mi tongeni efisi kikin lisowu, mochenian futuk mi fókkun ngaw, osukosuk watte lón pwúpwúlú, me pwal mwo nge mufesen.c (Rom 1:24-27; Efisos 4:19) Emén soukáé pwóróus a alélléi kikin lisowu ngeni ewe semmwen kanser. A erá pwe “a chék lallapóló, esap tongeni pwisin móróló me a pwal fókkun weires án emén epwe wes seni are úkú seni.”

10. Ifa usun sipwe tongeni apwénúetá ewe kapasen emmwen mi mak lón James 1:14, 15? (Ppii pwal ewe pwóór “Ai Angei Péchékkúl le Eliméchú Manawei.”)

¹⁰ Ekieki mwo ekkeei kapas mi mak lón James 1:14, 15 mi erá: “Eman me eman aramas a tori sosotun ren püsin an mochenia mi atekini o pani letipan. Iwe, are än eman mochenia a liapeni letipan, a fis an tipis, nge are an tipis a unusela, a fis an mäla.” Ina popun ika eú mocheniaingaw a ppiitá lón ekiekum, kopwe mwittir aúkatiw! Áwewe chék, ika ka seretá wóón sasingin are kachitoon kapasingaw, iwe kopwe mwittir neseni are offei ewe computer are siwili ewe channel wóón ewe TV. Kopwe féri úkúkún óm tufich pwe kosap ttur lón mocheniangaw mwen an epwe nemenuk me akkufuk!​—Mateus 5:29, 30, TF.

11. Ifa usun sipwe tongeni pwáraatá pwe sia lúkúlúk wóón Jiowa atun sia ú ngeni mocheniaingaw?

¹¹ Ewe Emén mi silekich lap seni pwisin kich, a éúréúrakich ren eú popun mi múrinné, a erá: “Iei mine oupwe amäloi ekewe mochenian fanüfan mi nom remi: sokopaten föförün lisowu, lüangau, mocheisou, mocheniangau me tipemong. (Pun tipemong och sokun angang ngeni anümwäl.)” (Kolose 3:5) Mi pwúng, neman epwe weires ach sipwe féri ena. Nge chechchemeni pwe a wor Semach we mi nóm lón láng i emén mi tong me mosonottam, sia tongeni sié ngeni. (Kölfel 68:19) Ina popun, kopwe mwittir kul ngeni atun a ppiitá ekiek mi ngaw lón ekiekum. Iótek fán iten ewe “tufich mi somwola” me echchimwa ekiekum le nefotofot wóón pwal ekkóch mettóch.—2 Korint 4:7; 1 Korint 9:27; ppii ewe pwóór “Ifa Usun Upwe Úkú Seni Féfférúi mi Ngaw?”

12. Met weween ‘lelukach,’ me pwata a lamot ach sipwe túmúnú?

¹² Ewe mwán mi tipachem Salomon a makkeei: “Kopwe fokun tümwünü lelukom lap seni om tümwünü och pisek aüchea, pun manau a pop seni lon lelukom.” (Än Salomon Fos 4:23) ‘Lelukach’ ina wesewesen napanapach me lón, are kich met sókkun aramas mwen mesen Kot. Ina minne, ekiekin Kot usun ‘lelukach’ ina lóngólóngun ach kúna manaw esemuch are sisap, nge ese lóngólóng wóón ekiekin aramas usuch. Ena pwóróus a fataffatéch me mi pwal lamot. Ewe mwán mi tuppwél Hiop a féri eú pwon ngeni mesan pwe esap nengeni emén fefin fán mochenia. (Hiop 31:1) A ifa me múrinnéén an leenien áppirú fán itach! Ewe soumakken kél a pwal eáni ena esin ekiek ren an iótek: “Kopwe akulu mesei seni mettoch mi lomotongau.”​—Kölfel 119:37.

ÁN TINA KEFILINGAW

13. Ié ewe Tina? Pwata a ngaw an kefil usun chiechian?

¹³ Lón Sópwun 3 sia káé pwe a tongeni péchékkúl etipetipaen are peseien chiechiach kewe ngenikich. (Än Salomon Fos 13:20; 1 Korint 15:33) Ekieki mwo pwóróusen ewe fépwúl Tina, néún ewe semelap Jakop. (Keneses 34:1) Inaamwo ika Tina a mááritá lón eú famili mi múrinné nge a kefilingaw le chiechi ngeni ekkewe fépwúlún Kanaan. Chón Kanaan ra fókkun féfféringaw. (Lifitikos 18:6-25) Ekkewe chón Kanaan, kapachelong Sikem “ewe mi lap” lón án seman we famili, ra ekieki pwe Tina epwe usun chék ekkewe fépwúlún Kanaan le sani án ekkewe mwán sike ngeniir.​—Keneses 34:18, 19.

14. Ifa usun án Tina kefil usun chiechian a efisi riáfféú?

¹⁴ Atun Tina a kúna Sikem, neman ese ekieki an epwe lisowu ngeni. Nge Sikem a féri met lape ngeni ekkewe chón Kanaan ra kan féfféri atun a ppiitá ar mochen lisowu. Inaamwo ika Tina a pwári an ese mochen féri ena, nge a sser lupwan pwe Sikem “a achomanauei o kon ren.” Mwirin, usun itá Sikem “a fokun tongei” Tina nge ese tongeni eliwini met a fen féri ngeni. (Keneses 34:1-4) Esap chék Tina a kúna riáfféú ren mwirilóón an kefil. An kefil usun chiechi, a efisi ekkewe mettóch mi ásááwa me eitengawa unusen an we famili.​—Keneses 34:7, 25-31; Kalatia 6:7, 8.

15, 16. Ifa usun sipwe angei ewe tipachem seni Kot? (Ppii pwal ewe pwóór “Sipwe Ekilonei Ekkeei Wokisin.”)

¹⁵ Tina a káé eú lesen mi lamot mwirin an a fen kúna watteen riáfféú. Ese pwal lamot ngeni chókkewe mi tongei me álleasochisi Jiowa ar repwe lóóm kúna watteen riáfféú me mwen ar repwe káé lesen lón manawer. Pokiten ra aúseling ngeni Kot, ra filatá ar repwe “chiechi ngeni aramas mi tipachem.” (Än Salomon Fos 13:20) Iwe ra weweiti ‘mine repwe föri’ me ra ttii seniir riáfféú me osukosuk mi lamotongaw.​—Än Salomon Fos 2:6-9; Kölfel 1:1-3.

¹⁶ Tipachem seni Kot a kawor ngeni meinisin chókkewe mi mochen me anganga ar na mochen le angei ena tipachem ren ar ikkiótek me kákkáé ewe Kapasen Kot me ekkewe minen álillis mi kawor me ren ewe chón angang mi alúkúlúk. (Mateus 24:45; James 1:5) A pwal lamot tipetekison, ewe mi pwári tipemecheres le álleasochisi án Paipel kapasen fén. (2 King 22:18, 19) Áwewe chék, neman emén Chón Kraist epwe etiwa ewe kapasen emmwen pwe letipan a tongeni otuputup me unusen ingaw. (Jeremaia 17:9) Nge ika a tori ewe atun a kefilingaw, iwe itá epwe tipetekison le etiwa ewe álillis me kapasen fén mi tichik fán tong?

17. Áweweei eú pwóróus neman epwe tongeni fis lón eú famili, me ifa usun emén sam epwe tongeni áweweei ngeni néún we nengngin.

¹⁷ Ekieki mwo ei pwóróus. Emén sam ese mut ngeni néún we nengngin me emén Chón Kraist alúwél ar repwe ló ekis nge ese wor emén a fitiir. Iwe ewe nengngin a erá: “Nge Papa, kese lúkúlúk rei? Ausap féri mettóch mi mwáál!” Neman ena nengngin a tongei Jiowa me a fókkun ekieki minne mi múrinné. Nge met, a eáni ewe “tipachem” seni Kot? Itá a “sú seni lisowumwáál”? Are a tiparoch le lúkúlúk wóón pwisin letipan? (Än Salomon Fos 28:26) Neman ka tongeni ekieki pwal ekkóch kapasen emmwen repwe álisi ena sókkun sam me néún nengngin le ekiekiéchú ena mettóch.​—Ppii Än Salomon Fos 22:3; Mateus 6:13; 26:41.

JOSEF A SÚ SENI LISOWUMWÁÁL

18, 19. Ifa ewe sóssót a fis lón manawen Josef? Ifa usun a ataweei?

¹⁸ Ewe alúwél mi múrinné itan Josef, mongeien Tina we me wóón seman, a tongei Kot me sú seni lisowumwáál. (Keneses 30:20-24) Le kúkkúnún Josef, a pwisin kúna sópwongawen án fefinan we féffér mi tiparoch. Ese mwáál seni met Josef a chechchemeni me pwal an mochen onómu lón án Kot tong, a túmúnú i mwirin fitu ier lón Isip atun pwúlúwen néún we masta a etipetipa i “rän me rän” le lisowu ngeni. Saminne Josef epwe tongeni sú seni ena imw pún i emén slave! A lamot an epwe ataweei ena osukosuk fán tipachem me pwora. A féri ena ren an ekkereni pwúlúwen Potifar we pwe aapw, me mwirin Josef a sú seni.​—Keneses 39:7-12.

¹⁹ Ekieki mwo ei mettóch. Itá Josef epwe tongeni akkamwéchú an tuppwél ika a kan akkanchangei ena fefin are ewe mettóch lisowu? Ese mwáál aapw. Alon Josef ei ngeni pwúlúwen Potifar we, a pwári pwe a aúcheani an riri ngeni Jiowa lap seni an ekkekieki minne mi ngaw. A erá: “Ai samol esap amwöchü seniei och mettoch chilon chök en, pun en pwülüan. Ifa usun, üpwe föri och föför mi fokun ngau o tipis ngeni Kot?”​—Keneses 39:8, 9.

20. Ifa usun Jiowa a akkóta eú kókkót fán iten Josef?

²⁰ Anchangei mwo pwapwaan Jiowa le kúna án ewe alúwél Josef akkamwéchú an tuppwél iteiten rán inaamwo ika a towau seni an famili. (Än Salomon Fos 27:11) Mwirin, Jiowa a akkóta eú kókkót pwe Josef esap chék musowu seni kalapus nge epwe pwal emén néúwisin Isip me wisen túmúnú ekkewe mwéngé! (Keneses 41:39-49) A ifa me pwúngún ewe pwóróus lón Kölfel 97:10 pwe chókkewe mi tongei Jiowa repwe “oput mine a ngau.” Me epwe “tümwünü manauen nöün kewe chon pin o angaseer seni ekewe aramasangau”!

21. Ifa usun emén alúwél Chón Kraist lón Africa a pwáraatá pwe a pwora le féri minne mi pwúng?

²¹ A pwal ina usun lón ei fansoun. Chómmóng néún Kot kewe chón angang ra pwáraatá pwe ra “oput mine a ngau o efich mine a pwüng.” (Amos 5:15) Emén alúwél Chón Kraist lón Africa, a chemeni án emén chienan chón sukul nengngin mesemaw le ereni pwe epwe lisowu ngeni ika epwe álisi lón an we tesin Math. Iei alon ena alúwél: “Ua mwittir le ereni pwe aapw. Ren ai akkamwéchú ai tuppwél, a chúen nóm rei ekkewe mettóch mi aúchea lap seni kolt me silifer, weween aúcheai me asúfélúi.” Pwúngún, tipis a tongeni apwapwakich lón “ekis chök fansoun,” nge fán chómmóng ekkena sókkun pwapwa mi lamotongaw ra atoto riáfféú. (Ipru 11:25) Pwal och, ese akkarap aúchear ika sia aléllé ngeni ewe pwapwa fóchófóch mi pop seni ach álleasochisi Jiowa.​—Än Salomon Fos 10:22.

ETIWA ÁLILLIS SENI EWE KOT MI ÚMÉÚMÉCH

22, 23. (a) Pwata a wor án emén Chón Kraist ápilúkúlúk inaamwo ika a féri eú tipis watte? (b) Ifa ewe álillis mi kawor fán iten emén mi féri tipis?

²² Pokiten sise unuséch, a weires ngenikich meinisin ach sipwe nemeni mochenin futukach me féri minne mi pwúng me ren Kot. (Rom 7:21-25) Jiowa a silei usun ena mettóch, a “chemeni pwe kich pwül echök.” (Kölfel 103:14) Iwe nge fán ekkóch, eli emén Chón Kraist epwe féri eú tipis watte. Iwe itá ese chúen wor an ápilúkúlúk? Fókkun aapw! Inaamwo ika epwe kúna riáfféú lón manawan, nge Kot a mmólnetá fansoun meinisin le ‘amusala tipisin’ chókkewe mi aier me “pwärifengeni” ar kewe tipis.​—Kölfel 86:5; James 5:16; Än Salomon Fos 28:13.

²³ Pwal och, ren án Kot úméúméch a ‘lifang’ ngeni ewe mwichefelin Chón Kraist ekkewe mwán mi ásimaw pwe repwe chónmas. Ra lipwákéch me mwasangasang le awora álillis. (Efisos 4:8, 12; James 5:14, 15) Ra wisen álisi emén mi féri tipis an epwe ririéchsefál ngeni Jiowa me “angei tipachem” pwe esap férisefáli ewe tipis a fen féri.​—Än Salomon Fos 15:32.

“ANGEI TIPACHEM”

24, 25. (a) Ifa usun ewe alúwél lón Än Salomon Fos 7:6-23 a pwári pwe a “fokun tiparoch”? (b) Ifa usun sipwe “angei tipachem”?

²⁴ Ewe Paipel a kapas usun chókkewe mi “fokun tiparoch” me chókkewe mi “angei tipachem.” (Än Salomon Fos 7:7) Pokiten emén mi “fokun tiparoch” ese kon weweiti ekiekin Kot wóón mettóch me ese lipwákéch lón an angang ngeni Kot, iwe eli esap tongeni eáni mirit me weweéch. A pwal tongeni mwittir ttur lón tipis watte usun chék ewe alúwél mi mak pwóróusan lón Än Salomon Fos 7:6-23. Iwe nge emén mi “angei tipachem,” a etittina minne a nóm lón letipan ren an kákkáé Kapasen Kot fiti iótek. A etipeeúfengeni ekiekin, mochenin, meefian me met a achocho ngeni lón manawan, ngeni met Kot a pwapwa ren úkúkún an tufich inaamwo ika ese unuséch. Ina popun, a “echeni püsin i,” efeiéchú pwisin i, me “fefeitä.”​—Än Salomon Fos 19:8.

²⁵ Kopwe pwisin eisinuk: ‘Ua unusen lúkú pwe a pwúng án Kot kewe allúk? Ua fókkun lúkú pwe ai álleasochisiir epwe atoto rei watteen pwapwa?’ (Kölfel 19:7-10; Aisea 48:17, 18) Ika ka pwal mwo nge ekis tipemwaramwar, iwe kopwe angang wóón. Ekilonei met epwe fis ika emén a tunaló án Kot kewe allúk. Pwal och, kopwe “neni o nengeni pwe ewe Samol mi Lapalap a kirikiröch” ren óm manaw lón minne mi enlet me ouraló ekiekum ren minne mi múrinné, enlet, pwúng, liméch, tong me féfféréch. (Kölfel 34:8; Filipi 4:8, 9) Kopwe núkúnúk pwe lapólóón óm féri ekkena mettóch, pwal ina lapólóón mááritáán óm tongei Kot, tongei minne a tongei me oput minne a oput. Josef esap i emén mi unuséch nge a tongeni “sú seni lisowumwáál” pokiten a mut ngeni Jiowa an epwe anapanapaéchú i lón fite ier me ngeni eú letip mi mochen apwapwaai i. Amwo epwe pwal ina usum.​—Aisea 64:8.

26. Ifa ewe pwóróus mi lamot sipwe káé usun?

²⁶ Ewe Chón Férikich a féri pisekin fán mesen aramas pwe epwe atufichiir le néúnéú me pwapwaiti ririin pwúpwúlú, nge ese féri pwe aramas repwe chék eáni minen urumwot fán iten chék pwapwaar. (Än Salomon Fos 5:18) Sipwe káé usun án Kot ekiek usun pwúpwúlú lón ekkeei ruu sópwun mwirin ei.