Kuchi Yisemi Mahasa Kupwa Masepa ja Ana jo?

“TATA, kuchi nunanyingikika yuma yipwa-haha?” Shina mwane hanakuhula kama chihula chino? Hanji yena unakawahilila muze mwane asemukine. Alioze muze mwane akolele ni kumona yiwape ya kukaula yiyulo ye ni kuyuka nayo, kota unakawahilila chinji.a—Yishima 23:15, 24.

Ha kupalika cha miaka, shina mwane kananungu ni kukomoka ha mana je? Shina ha mutapu uze mwane akukomoka ha mana je unatepuluka muze anayi ni kukola? Kuchi muhasa kukundama kuli mwane muze anayi ni kukola? Chitangu, tutalenu ha kapinda yoze yisemi akupalika muze ana jo anayi ni kukola.

Tupinda atatu

1. KUHONA MASHIMBU: Mu yifuchi yinji, chisemi wa lunga mwe uli ni chiteli cha kulisa usoko wenyi. Kanji-kanji iye kakupwa ku mulimo wenyi tangwa liamuwundu. Mu yihela yikwo, chisemi wa lunga kakupalikisa mashimbu akehe ni ana jenyi. Chakutalilaho, kuhengwola chimwe mu chifuchi cha França chasolola ngwo, chisemi wa lunga kakuchiza minutu 12 hanga ahanjike ni ana jenyi.

ACHINYONGA HA CHINO: Mashimbu angahi yena wakupalikisa ni mwane? Ha kupalika cha poso yimuwika hanji jaali? Shina wakusoneka mashimbu waze yena wakupalikisa ni mwane? Mukomoka ni yize muwana.

2. KUHONA CHILWEZA CHIPEMA: Atu amwe kakapwile ni usepa upema ni yisemi jo. Jean-Marie wa ku chifuchi cha França kambile ngwenyi: “Chapwile chikalu kuli yami kupalikisa mashimbu ni tata.” Kuchi chino chamupinjishile? Iye yamba nawa ngwenyi: “Chino changunehene kapinda yoze te chanyongene. Chakutalilaho, chakupwa chikalu kuli yami kupalikisa mashimbu ni mwanami hanga tuhanjike.” Chikwo nawa, kuli malunga waze ananyingika kanawa yisemi jo, alioze keshi ni usepa upema ni ayo. Philippe wa miaka 43 kambile ngwenyi: “Chapwile chikalu kuli tata kutwama ni kusehejela ni yami. Kashika yami ngunafupiwa kusa tachi jinji hanga ngutwame ni kusehejela ni mwanami.”

ACHINYONGA HA CHINO: Shina usepa we ni chisemi che, unakwata ha chize wakufunga ana je? Shina unalikwachilila ha chize yisemi je apwile ni kulinga yuma yipi hanji yipema? Yuma yika?

3. KAPINDA MUMU LIA CHAKO CHA MU CHIFUCHI: Chako chimwe kuchishi kukwasa yisemi kulela ana jo. Luca yoze wakolele ku chihela cha Europa Ocidental kambile ngwenyi: “Atu anji kanyongene ngwo kulela ana chapwile chiteli cha pwo.” Mu yihela yimwe, atata kakwakolweza kupwa atu akalu waze akuhana wika fumbo. Chakutalilaho, George kamulelele mu chifuchi chimwe cha africano. Iye kambile ngwenyi: “Mu chako chetu, atata keshi kuheha hamuwika ni ana jo, mumu ayo kakumona ngwo maalelesa. Kashika yami nakupinda kupalikisa mashimbu ni mwanami.”

ACHINYONGA HA CHINO: Kuze watwama yena, yika atu akushimbwila atata kulinga? Shina kakwalongesa ngwo kulela ana chili chiteli cha mapwo? Shina kakwakolweza hanga asolole zango ni kutwama kanawa ni ana jo?

Nyi ngwe uli tata yoze unapalika mu kapinda yono, kuchi muhasa kukumba? Tala yiyulo yize mututongola mushi.

Putuka Muze Mwane Uchili Kanuke

Twanuke kakusemuka ni zango lia kwimbulula atato. Kashika muze mwane uchili kanuke, zachisa kanawa uhashi wacho hanga ukundame kuli iye. Kuchi muhasa kuchilinga? Chikwo nawa, kuchi muhasa kuwana mashimbu akupalikisa ni mwane?

Nyi muchilita, pwako ni kulinga milimo yimwe ni mwane. Chakutalilaho, muze unalingi milimo ya ku zuwo, mwite hanga akukwase. Hana mwane lukombo hanji yimwe yakukalakala nayo. Chakuhona kuyambashana, iye mawahilila kukalakala hamwe ni chilweza chenyi chipema, tato! Muchihasa kumbata mashimbu anji hanga nuhwise kulinga yimwe milimo kuzuwo, alioze nyi wachilinga, mukolesa usepa we ni mwane, chikwo nawa yena mumulongesa kulinga kanawa milimo. Ku mashimbu a kunyima, Mbimbiliya te yakukolweza atata kupwa ni kulinga milimo hamuwika ni ana jo ni kuzachisa mashimbu jacho hanga apwe ni kuhanjika no ni kwalongesa. (Shimbi Yamuchiali 6:6-9) Chiyulo chino, muchihasa kukuyukisa ni musono.

Kanda ukalakala wika ni mwane, sako mashimbu a kuheha nenyi. Kuheha ni mwane chakuhana uhashi wa kuwahilila hamuwika nenyi. Kuhengwola chimwe chakusolola ngwo muze yisemi akuheha ni ana jo, chakukwasa ana jo kweseka majila akwo muze mahona kulinga yimwe ni ku hamuka.

Chili chilemu atata kuheha ni ana jo. Umwe mukwa-kuhengwola Michel Fize kambile ngwenyi: “Kupalikila mu kuheha ni tato, mwana kakuhasa kuhanjika kanawa yize anevu.” Muze atata akuheha ni ana jo, ayo mahasa kusolwela ana jo zango ha yize akuhanjika ni ha yitanga yo. Hakulinga chino, ayo kakulongesa ana jo chize no mahasa kusolola zango. André, umwe chisemi yoze watwama ku Alemanha yamba ngwenyi: “Muze mwanami apwile kanuke, twahehele chinji. Yami napwile ni kumukangayika, chocho iye yalilongesa kusolola zango.”

Ha mashimbu a kupomba, chisemi mahasa kusa mashimbu a kukolesa usepa ni mwanenyi. Tanga nenyi yishima mashimbu eswe, mupanjike kanawa muze masolola uwahililo uze te apwa nawo ha tangwa ni yuma yize yamupikalisa. Nyi wachilinga, muchipwa chashi kuli iye kununga ni kuhanjika ni yena muze makola.

Nunga ni Kufupa Yuma Yize Yenu Eswe Nwakuzanga

Akweze amwe, kakusolola ngwe keshi kuzanga kuhanjika ni atato. Nyi ngwe mwane kakusoloka ngwe kakuchina kuhanjika ni yena, kanda unyonga ngwe iye keshi kuzanga kuhanjika ni yena. Iye mahasa kuhanjika ni yena nyi ngwe walumuna mutapu uze wakuhanjika nenyi.

Jacques, umwe chisemi yoze watwama mu França, kanji-kanji te kakulivwa ngwe chili chikalu kuhanjika ni mwanenyi Jérôme. Shimbu ashinjile mwanenyi kuhanjika, iye kaalumwine mutapu uze akuhanjika ni mwanenyi—iye kaputukile kwasa konda nenyi. Jacques kambile ngwenyi: “Muze te hitwahwisa kwolola mujimba, twapwile ni kutwama ha yambu hanga tuhwime ndambu. Ha shimbu liacho, mwanami te kakungulweza yize yili ku mbunge yenyi. Kupwa hamuwika nenyi, changukwashile kupwa ni usepa upema ni iye.”

Yika mulinga nyi ngwe mwane keshi kuzanga kwasa konda? André kanewuluka muze te akutwama haze ni mwanenyi ha ma ola anji hanga atale tutongoshi. Iye yamba ngwenyi: “Twapwile ni kutwama haze muze te tunanu chá ha ufuku ni kuzala tuzaku hanga tutale mu malilu. Twahanjikile hakutwala kuli Zambi yoze watangile tutongonoshi, hakutwala kuli yetu ene ni ha yuma yinji.”—Izaia 40:25, 26.

Yika mulinga nyi ngwe kushi kuzanga kulinga yuma yize mwane akuzanga? Hanji mwecha kulinga yuma yize wakuzanga. (A-Fwilipu 2:4) Ian, umwe chisemi yoze watwama ku África do Sul kambile ngwenyi: “Yami nazangile chinji kwasa konda kuhiana mwanami Vaughan. Iye kazangile chinji ndeke ni computador. Kashika, yami yinguputuka kuzanga yize mwanami akuzanga. Naputukile kumutwala ku chihela kuze akulinga yiheho ya kupalika-palika ni ndeke ni kuheha ni ndeke ha computador. Namona ngwami, mumu lia kupalikisa mashimbu nenyi ni kuheha hamuwika, Vaughan kaputukile kuhanjika chinji ni yami.”

Kwasa Mwane Kulijikijila Mwene

“Tala Tata, tala!” Shina mwane hanakulweza maliji wano mu wanuke wenyi muze alilongesele kulinga yimwe? Nyi ngwe haliapwila iye kali mukweze, kota keshi kuchilinga nawa. Alioze kwamba umwenemwene iye mafupiwa kupwa ni manyonga wano hanga apwe mukulwana yoze uli ni nyonga lialita.

Talenu chilweza cha Yehova chize chinatale hali iye ni umwe wa kuli ana jenyi. Muze Yesu aputukile mulimo wenyi walipwila hano hashi, Zambi kambile maliji amwe ha mbunga hanga asolole ngwenyi kakumuzanga chinji. Iye kambile ngwenyi: “Yono mwe Mwanami, namuzanga chikolo, muli iye ngunawahilila.” (Mateu 3:17; 5:48) Chipwe ngwe uli ni chiteli chakuhana fumbo ni kulongesa mwane (A-Efwesu 6:4), shina wakuzachisa uhashi weswe wakupwa nawo hanga usolole kuli mwane ngwe wakuwahilila ni yuma yipema yize iye akwamba ni kulinga?

Chakupwa chikalu kuli malunga amwe kusolola utayizo ni zango. Hanji ayo kakolele mu usoko uze te yisemi jo apwile ni kulihulikila chinji ha tupalia two. Nyi chino chinakalingiwa kuli yena, watamba kusa tachi hanga ukwase mwane kulijikijila mwene. Kuchi muhasa kuchilinga? Luca yoze twatongola, kakuzanga kulinga milimo ni mwanenyi Manuel yoze uli ni miaka 15. Luca yamba ngwenyi: “Kanji-kanji, nakwita kuli Manuel hanga alinge mulimo umwe ukawenyi ni kumulweza ngwami nyi mafupa ukwaso, mahasa kungusanyika. Kanji-kanji, iye kakuhasa kulinga mulimo wacho ukawenyi. Kulinga chino chamukwashile kulivwa kanawa ni kulijikila mwene. Muze iye akuhasa kulinga mulimo umwe, nakumuchichimieka. Nyi ngwe iye kahashile kulinga chize anazange, nakumusakwilila ha tachi jize iye anase.”

Muhasa nawa kukwasa mwane kulijikijila ha kumukwasa kumanununa yize iye atesa ku mwono wenyi. Yika mulinga nyi ngwe mwane kalaluka kulinga yize atesa ku mwono wenyi? Hanji yika mulinga nyi ngwe yize mwane atesa kulinga ku mwono wenyi yinalise ni yize yena unazange hanga alinge? Nyi chenacho, yena kota watamba kwalumuna manyonga je hali mwane. Jacques yoze twatongola, yamba ngwenyi: “Nakweseka kukwasa mwanami kutesa ku mwono wenyi yuma yize mahasa kulinga. Alioze nakusa shindakenyo ngwami yili yuma yize iye anazange kulinga, hi ko yize yami ngunazange. Hanyima, nakufupa kunyonga ngwami iye katamba kumanununa yize atesele kulita ni uhashi wenyi.” Nyi mupanjika yize mwane anazange kwamba, kumuchichimieka ha tachi jize iye anase ni kumukolweza kukumba tupalia twenyi, mumukwasa kumanununa yize iye atesele ku mwono wenyi.

Kwamba umwenemwene, mupalika mu kapinda hanga ulinge usepa ni mwane. Alioze hakupalika cha mashimbu, iye mazanga kununga ni kukundama kuli yena. Mumu, iya yoze keshi kuzanga kupwa hamuwika ni mutu yoze wakumukwasa kufumbuka ku mwono?

[Maliji mushi lia lifwo]