Yilwekelo ya Malongeso a Mukanda Wakuzachisa ha Kukunguluka cha Mwono Wetu ni Mulimo Wetu
7-13 MAIO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | MARKU 7-8
‘Zundulenu Mutondo Wenu wa Lamba, Nungukaule’ (nwt)
(Marku 8:34) Yasanyika mbunga hamwe ni tumbaji twenyi, yamba kuli ayo ngwenyi, Nyi kachi umwe mazanga kungukaula, alitune liakulu iye mwene, azundule kulusu yenyi, akangukaule.
nwtsty chikuma chakulilongesa ha Mar 8:34
alitune liakulu iye mwene: Hanji “eche yuma yenyi yeswe.” Chino chinasolola mutu yoze wakulihana mwene ni mbunge yeswe hanji kwecha kulinga upale wenyi hanga alinge upale wa Zambi. Liji lino lia Ngregu mulihasa kulumbunuka nawa ngwo, “mutu katamba kulituna iye mwene,” ni kwamba ngwenyi, kwahwa usolo wami, hanji yuma yize anazange ku mwono ni yuma yikwo. (2Ko 5:14, 15) Liji lino lia Ngregu, lie Marku azachishile muze asonekene hakutwala ku chize Petulu alitunyine Yesu.—Mar 14:30, 31, 72.
w92 1/8 17 ¶14
Shina Unalikolweza ha Kuzomboka che Hanga Ukazuke Mwono?
14 Yesu kalwezele tumbaji jenyi ni atu akwo ngwenyi, ‘nyi kachi umwe mazanga kungukaula, alitune liakulu iye mwene (hanji ngwe chize Charles B. Williams asonekene, “katamba kwamba kuli iye mwene ngwenyi, “ka,”) ni kuzundula mutondo wenyi walamba hanga angukaule.’ (Marku 8:34) Nyi mututayiza Yesu, twatamba kulilulieka hanga ‘tununge’ ni kumukaula, hi ha mukunda wa yize mutuhuka ko, alioze kulinga chino muchisolola ngwo tuli ni mana, nawa nyi twachilingile mutuhasa kutokesa yuma yeswe yize hitunalinga ni kusa mwono wetu mu ponde. Kukola ku ufulielo chakumbata mashimbu, alioze muchihasa kupwa chashi kutokesa ufulielo wacho!
(Marku 8:35-37) Mumu mweswawo mazanga kulamwina mwono wenyi kumakautokesa; mweswawo matokesa mwono wenyi mumu hali yami ni sango lipema, kumakaulamwina. Mumu kuchi mutu mafumbuka, nyi kachi malipichisa hashi heswe, alioze matokesa mwono wenyi? Hanji chika mutu mahana cha kusumbakenya nacho mwono wenyi?
w08 15/10 25-26 ¶3-4
Tachi Jika Unase Hanga Ukazuke Mwono wa Mutolo?
3 Ha mashimbu waze ene, Yesu yahula yihula yino yaali: “Mumu kuchi mutu mafumbuka, nyi kachi malipichisa hashi heswe, alioze matokesa mwono wenyi? Hanji chika mutu mahana cha kusumbakenya nacho mwono wenyi?” (Marku 8:36, 37) Kumbululo lia chihula chitangu te mulihasa kupwa liashi kulita ni manyonga ja atu. Mumu kuchishi ni ulemu wa mutu kuzuka chifuchi cheswe, alioze matokesa mwono wenyi, hanji alma. Mutu ndo apwe ni mwono mba ahase kuzachisa yikumba yenyi. Chihula chamuchaali cha Yesu: “Chika mutu mahana cha kusumbakenya nacho mwono wenyi?” Kota te kanewulula atu yize Satana ambile ha mashimbu ja Yombi, ngwenyi: “Mutu mecha yeswe ali nayo ha kulamwina mwono wenyi.” (Yombi 2:4) Atu waze keshi kuwayila Yehova, maliji wano a Satana mahasa kupwa ngwe kali amwenemwene. Atu anji mahasa kulinga cheswacho chuma, chipwe kwehuka shimbi jeswajo hanga apwe ni mwono. Alioze, akwa-Kristu keshi kulinga chocho.
4 Tunanyingika ngwetu, Yesu kakejile hano hashi hanga atwehe mwono upema, upite ni mwono wa miaka yeswe. Alioze, iye kejile hanga azulule jila yakupwa ni mwono wa mutolo mu paraisu, mwono wacho we tunashimbwila. (Yoano 3:16) Akwa-Kristu mahasa kunyingika ngwo, chihula chitangu cha Yesu chinalumbunuka chino: “Ulemu uka uli ha kuzuka hashi heswe, alioze mutu matokesa kutalatala chenyi chakupwa ni mwono wa mutolo?” Kumbululo lili ngwo, kukushi ulemu niumwe. (1 Yoano 2:15-17) Mba tukumbulule chihula chamuchaali cha Yesu, twatamba kulihula ngwetu: Tachi jika ngunase hanga ngukolese kutalatala chami cha kutwama hashi haha? Yitanga yetu ye muyihasa kukumbulula chihula chino, ni kusolola ngwetu twakulemesa chinji kutalatala chetu.—Tala Yoano 12:25.
(Marku 8:38) Mumu mweswawo manguvwila sonyi, hanji maliji jami hakachi ka chisemuko chino cha utanji kanda cha shili, mwe Mwana Mutu nawa kumakamuvwila sonyi muze meza mu uhenya wa Tato hamwe ni angelo asandu.”
Mwana Mutu Iya?
Tumbaji a Yesu katamba kupwa ni hamu nawa ni kulikolweza, mba apwe ni utayizo Yesu. Iye kambile ngwenyi: “Mumu mweswawo manguvwila sonyi, hanji maliji jami hakachi ka chisemuko chino cha utanji kanda cha shili, mwe Mwana Mutu nawa kumakamuvwila sonyi muze meza mu uhenya wa Tato hamwe ni angelo asandu.” (Marku 8:38) Kashika, muze Yesu meza, “kumakahana kuli mweswe ni kulita ni yilinga yenyi.”—Mateu 16:27.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Marku 7:5-8) Mba A-Fwariseu ni alongeshi a Shimbi yamuhula ngwo, Kuchi te tumbaji twe keshi kwenda ni kulita ni ndongo ja makulwana, alioze kakutambula kulia cho ni moko a majilo. 6 Iye yamba kuli ayo ngwenyi, Izaia waprofetezele kanawa ha kutwala kuli yenu yilembese, ngwe chinasonewa ngwo, Wano atu kakungulemesa ni mivumbo yo, alioze mbunge jo kusuku ni yami jili. 7 Alioze hamokomoko kakunguwayila, nikulongesa yambo ya atu yikapwe shimbi jo. 8 Mumu nwakuhichika shimbi ya Zambi, nukakaminye ku ndongo ja atu, kukosa cha milondo ni misenge. Ni yuma yikwo yinji ya kulifwa ni yino nwakulinga.
Yihula Ya Waze Akutanga Mikanda Yetu
Mumu liaka kohona kusana ku moko chapwile mulonga kuli akwa-kole ja Yesu?
▪ Akwa-kole ja Yesu te kakuhanjika yuma yinji yipi hakutwala kuli tumbaji twenyi. Shimbi ya Mose te yakusolola yuma yize muyihasa kukisa mutu, chakutalilaho, musongo wa kuhita ku mujimba, yikola ya mbumba, kukwata mufu hanji kashitu yoze hafwa kulu. Shimbi te yakwamba nawa yuma yize mutu mahasa kulinga hanga apwe nawa wakulinanga. Chino te muchihasa kulingiwa nyi mutu mahana chitapo, masana ku moko hanji kusana mu mujimba.—Ulevi, kapitulu 11-15; Kwalula, kapitulu 19.
Alongeshi A-Yunda waze te avuluka nawa ngwo alongeshi a shimbi, kasele nawa jimwe shimbi jinji helu lia shimbi ja Zambi. Umwe mukanda unambe ngwo, ayo yawezelako yuma yinji hakutwala ku yuma yize te muyikisa mutu ni chize mutu wacho te mapalikisa luchisa wacho kuli atu akwo ni yize te mutu mahasa kulinga hanga afunyine kulinanga. Ayo nawa kasele shimbi hakutwala ku yikwata ni yuma yize muyihasa kupwisa mutu waluchisa ni ndako jize te atu atamba kukaula hanga apwe nawa alinanga.
Akwa-kole ja Yesu kamuhulile ngwo: “Kuchi te tumbaji twe keshi kwenda ni kulita ni ndongo ja makulwana, alioze kakutambula kulia cho ni moko a majilo?” (Marku 7:5) A-Fariseu jacho te kasolo kuhanjika pundu hakutwala ku kulinanga chakusana ku moko muze mutu anambe kulia. Te kanahanjika ha ndako jize ayo asele ja chize mutu atamba kusana ku moko nyi kanambe kulia. Mukanda uze twatongola helu, unambe nawa ngwo alongeshi A-Yunda “kapwile ni kuhanjeka-hanjeka hakutwala ku yikumba yize te atu mazachisa hanga asanyine nacho meya ku moko nawa ni haze te meya atamba kuheta ku moko.”
Mba yika Yesu ambile hakutwala ku shimbi jeswaji alongeshi A-Yunda asele? Iye yaamba ngwenyi, “Izaia waprofetezele kanawa hakutwala kuli yenu yilembese, ngwe chinasonewa ngwo, Wano atu kakungulemesa ni mivumbo yo, alioze mbunge jo kusuku ni yami jili [Yehova]. Alioze hamokomoko kakunguwayila, nikulongesa yambo ya atu yikapwe shimbi jo. Mumu nwakuhichika shimbi ya Zambi, nukakaminye ku ndongo ja atu.”—Marku 7:6-8
(Marku 7:32-35) Atu yaneha kuli Yesu, umwe kafwa-matwi, kanda mukwa chilimi cha kuhanjika, yaliumba kuli iye, hanga asayike kwoko lienyi hali iye. 33 Yesu yamutwala ku tenga lia mbunga ukawenyi, yasa minwe ku matwi jenyi, yafwila mate, yasa munwe ku limi lienyi. 34 Mba nikuhetula meso jenyi kwilu, yatwa mikuma, yamba kuli iye ngwenyi, Efwata, chinalumbunuka ngwo, Jikuka. 35 Hazehene matwi jenyi yajikuka, ni uta wa limi lienyi yiutusuka, wahanjikile pundu.
w00 15/2 17-18 ¶9-11
Shina Yena Uli ni Manyonga Ngwe a “Kristu”?
9 Umwe lunga te kajika matwi nawa kamama. Yesu kota kamwene ngwenyi, lunga wacho te kanalipikala chinji. Ha chino, iye yalinga chuma chize te kuchishi kulingiwa chinji. Yesu yatwala lunga wacho ku tenga, ukawenyi. Mba yamulinga yimwe yuma yize yakwashile lunga wacho kunyingika yize te muyilingiwa. Yesu “yasa minwe ku matwi jenyi, yafwila mate, yasa munwe ku limi lienyi.” (Marku 7:33) Kusulaho, Yesu yatala mwilu nawa yalemba. Yuma yino yakwashile lunga wacho kunyingika ngwenyi: ‘Yize Yesu te malinga yinakatuka ha ndundo ja Zambi.’ Ha chino Yesu yamba ngwenyi: “Jikuka.” (Marcos 7:34) Mba lunga wacho yajikuka matwi nawa yaputuka kuhanjika.
10 Yino yinasolola ngwo, Yesu te kakulemesa akwo! Iye te kakwivwila akwo keke, chino te chakumukwasa kusolola zango ha lamba lize akwo te akumona. Kashika, ni yetu akwa-Kristu twatamba kulikolweza hanga twimbulule Kristu ha chikuma chino. Mbimbiliya yinatutoweza ngwo: “Pwenu eswe ni kunyonga chimuwika, nikulivwila vumbi umwe ni mukwo ni mukwo, akwa kulizanga ngwe mandumbu, akwa mbunge ja vumbi, akwa mbunge ja kulikehesa.” (1 Petulu 3:8) Mba tukaule maliji wano, twatamba kuhanjika ni kulinga yuma yize muyisolola ngwo, twakulemesa chize akwetu akwivwa.
11 Mu chikungulwila, mutuhasa kulemesa chize akwetu akwiva, ha kwasolwela vumbi, ni zango ngwe chize tunazange hanga atusolwelelio. (Mateu 7:12) Kashika twatamba kunyonga ha yize mutwamba ni chize mutuyamba. (A-Kolosu 4:6) Iwuluka ngwe, ‘kuhanjika kalusulusu chapwa ngwe kutuwa cha katana.’ (Yishima 12:18) Mba yika mutwamba hakutwala mu usoko? Lunga ni pwo waze alizanga kakulemesa chize mukwo akwivwa. (A-Efwesu 5:33) Ayo kakulikolweza hanga ehuke maliji akalu, ni yuma yize muyilemeka mukwo ku mbunge. Twanuke ni no kali ni mbunge, kashika yisemi katamba kunyingika chikuma chino. Muze munwaafumba nwatamba kuchilinga mujila yize muyisolola ngwo, nwakwasolwela vumbi ni kwaalemesa nawa ngwo kunusolo kwaakolesa sonyi. (A-Kolosu 3:21) Nyi twalemesa akwetu mutusolola ngwetu, tuli ni manyonga a Kristu.
Kutanga Mbimbiliya
(Marku 7:1-15) Mba yakungulukila kuli iye A-Fwariseu, ni amwe a kuli alongeshi a Shimbi, yakatuka ku Yerusaleme. 2 O muze hamona amwe a kuli tumbaji twenyi kanatambula kulia ni moko a majilo, te aze keshi kusana; aambile. 3 (Mumu A-Fwariseu ni A-Yunda eswe keshi kulia ndo masana ku moko kanji-kanji, se akakaminyinyine ku ndongo ja makulwana. 4 Muze mahiluka ku yitanda keshi kulia shina masana; ni yuma yinji yikwo kuyili, yize hanatambula mukuyikakaminya, kukosa cha misenge ni milondo, ni kengelia ni miu. 5 Mba A-Fwariseu ni alongeshi a Shimbi yamuhula ngwo, Kuchi te tumbaji twe keshi kwenda ni kulita ni ndongo ja makulwana, alioze kakutambula kulia cho ni moko a majilo. 6 Iye yamba kuli ayo ngwenyi, Izaia waprofetezele kanawa ha kutwala kuli yenu yilembese, ngwe chinasonewa ngwo, Wano atu kakungulemesa ni mivumbo yo, alioze mbunge jo kusuku ni yami jili. 7 Alioze hamokomoko kakunguwayila, nikulongesa yambo ya atu yikapwe shimbi jo. 8 Mumu nwakuhichika shimbi ya Zambi, nukakaminye ku ndongo ja atu, kukosa cha milondo ni misenge. Ni yuma yikwo yinji ya kulifwa ni yino nwakulinga. 9 Iye yamba kuli ayo ngwenyi, Pundu nwakulituna Shimbi ya Zambi, hanga nukafunge ndongo ja yenwene. 10 Mumu Mose wambile ngwenyi, Lemesa tatenu ni noko; chikwo ngwenyi, Yoze mahanjika yipi hali tato hanji naye, akafwe lume: 11 alioze enu nwakwamba ngwenu, Kachi mutu mamba kuli tato hanji kuli naye ngwenyi, Chize te muhasa kutambula kuli yami, hichapwa Korpane, chinalumbunuka, Nachilambula chawana kuli Zambi. 12 Kunushi kumutayiza nawa kulinga chuma chimwe hali tato hanji hali naye; 13 nwakulelesa liji lia Zambi ni ndongo jenu jize nwakuhinga kuli atu. Yuma yikwo yinji ya kulifwa ni yino nwakulinga. 14 Yasanyika mbunga cheka nawa, yamba kuli ayo ngwenyi, Ngwivwenu eswe, chikanulumbunuke. 15 Chuma cha haze muze mutu machilia kuchichi kuhasa kumuchisa nichimwe. Alioze yuma yize muyituhuka mu kanwa lia mutu yenayo yakuchisa mutu.
14-20 MAIO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | MARKU 9-10
“Usolwelo Uze Wakukolesa Ufulielo”
(Marku 9:1) Yesu yamba kuli ayo ngwenyi, Pundu ngunambe kuli yenu ngwami, Kwali amwe anamana kuno, kechi kufwa nichimwe ndo mamona wanangana wa Zambi hiweza ni tachi.
w05 15/1 12 ¶9-10
Kristu—iye Shindakenyo ya Uprofeto
9 Te hikwapalika mwaka umuwika chize muze Yesu asolwele ngwenyi kali Mesaya. Nawa Chizomba cha 32 M.J te hichapalika. Nawa atu waze te akumufuliela te hecha kumukaula, kota hamukunda wa yihungumiona, yipikalo, ni upite. Amwe kota te kanayambashana hanji kunenganyana mumu Yesu kalitunyine muze mbunga azangile hanga iye te apwe mwanangana. Nawa muze amwesekele kuli mangana a mangeleja A-Yunda, iye kalitunyine kusolola chilayi cha mu malilu, hanga te ahone kulinangamisa mwene. (Mateu 12:38, 39) Amwe kota kakomokene muze Yesu alitunyine kuchilinga. Chikwo nawa, Yesu yalweza tumbaji jenyi ngwenyi, iye te “chamutamba kuya ku Yerusaleme, akevwe lamba linji kuli makulwana ni asasendote akwa lutwe ni longeshi a shimbi, akamushihe,” alioze yuma yino te kuyishi kwaalumbunuka kanawa.—Mateu 16:21-23.
10 Nawa te ha kupalika cha tukweji livwa hanji kumi, te muyiheta ola hanga Yesu akatuke “hashi aye kuli mwe Tata.” (Yoano 13:1) Yesu te kanalipikala ni tumbaji jenyi ashishika, kashika yalakenya kwaasolwela chuma chize alitunyine kusolola kuli A-Yunda waze te keshi ufulielo: chilayi cha mu malilu. Yesu ngwenyi, “Pundu ngunambe kuli yenu ngwami, Kwali amwe a kuli waze anamana kuno, kechi kamona kufwa nichimwe ndo mamona mwe Mwana Mutu kaneza mu wanangana wenyi.” (Mateu 16:28) Maliji wano a Yesu, te kaso kusolola ngwo amwe a kuli tumbaji jenyi te manunga ni mwono ndo muze Wanangana wa Mesaya muuputuka kuyula ha mwaka 1914. Alioze Yesu te masolwela tumbaji jenyi atatu waze te azanga chinji umwe usolwelo wa chikomokeso hakutwala ku uhenya wenyi ni ndundo ja Wanangana. Usolwelo uno kakuwuvula ngwo, kwalumuka.
(Marku 9:2-6) Mba kulutwe lia matangwa asambano, Yesu yatwala hamwe nenyi Petulu, ni Tiangu, ni Yoano, yaakadwisa mulundu usuku, ukawo: iye walumukine kumeso jo; 3 mahina jenyi alumukine a kupeyima, atoma ahiana ngwe neve, niumwe mukwa kutomesa mahina hano hashi kechi kuhasa kuatomesa chocho. 4 Kwasolokele kuli ayo Eliya hamwe ni Mose: o ahanjikile ni Yesu. 5 Petulu yakumbulula kuli Yesu ngwenyi, Longeshi, chinatuwahila kupwa kuno: tutungenu yisakila yitatu; chimwe hali yenu, chikwo hali Mose, chikwo hali Eliya. 6 Mumu kanyingikine chize mamba, mumu wevwile woma wunji.
w05 15/1 12 ¶11
Kristu—Iye Shindakenyo ya Uprofeto
11 Muze te hikwapalika matangwa asambano, Yesu yatwala Petulu, Tiangu ni Yoano ku umwe mulundu, Mulundu wacho kota te Hermone. Kuzekwene, Yesu “walumukine kumeso jo; mahina jenyi alumukine a kupeyima, atoma ahiana ngwe neve.” Nawa yikusoloka Mose ni Eliya, yaputuka kuhanjika ni Yesu. Chikomokeso chino kota chalingiwile ufuku, hanga achimone kanawa. Yuma yacho yapwile ngwe yamwenemwene, kashika Petulu etele hanga atunge yisakila yitatu: chimuwika cha Yesu, chikwo cha Mose nawa ni cha Eliya. Shimbu Petulu te machihanjika, lelwa lia kutemuka yiliazulamina, mba liji yilituhuka mu lelwa ngwo: “Yono mwe Mwanami, ngunamuzange chikolo, muli iye ngunawahilila; mwivwenu Iye.”—Mateu 17:1-6
(Marku 9:7) Lelwa liejile nikuazulamina chizulie; mba liji yilituhuka mu lelwa ngwo, Yono mwe Mwanami ngunamuzange chikolo; mwivwenu iye.
nwtsty chikuma chakulilongesa ha Mar 9:7
liji: Chino chili chisuho chamuchaali cha yisuho yitatu mu Evanjelu anasolola chize Yehova anahanjika ni atu kukatuka mu malilu.—Tala yikuma yakulilongesa ha Mar 1:11; Yo 12:28.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Marku 10:6-9) Alioze chize ku uputukilo wa kutanga cha Zambi, Zambi watangile lunga ni pwo. 7 Mumu ha mukunda uno mutu akahichike tato ni naye, akalinunge ni mukwo-pwo; 8 ni e aali kumakapwa musunya umuwika: chocho hi aali nawa ko, alioze musunya umuwika. 10 Kashika chize Zambi hananungu, niumwe mutu kanda akachihandununa.
w08 15/2 30 ¶8
Sango Jilemu ja Mukanda wa Marku
10:6-9. Upale wa Zambi uli ngwo, waze alimbata atwame miaka yeswe. Kashika, waze alimbata shimbu alipupule kulilakula, lunga ni pwo katamba kusa tachi akaule shimbi ja mu Mbimbiliya hanga ahase kukumba yipikalo yeswe yize muyisoloka mu ulo wo.—Mat 19:4-6.
(Marku 10:17, 18) Shimbu machituhuka mukuya mu jila, umwe wazombokele kuli iye nikuliondela ku meso jenyi, yamuhula ngwenyi, Longeshi mupema, kuchi mungulinga, hanga ngukahinge mwono wa mutolo? 18 Alioze Yesu yamba kuli iye ngwenyi, Kuchi te unanguvuluka ngwe, Mupema? Mupema wakuhi niumwe shina umuwika, iye Zambi.
nwtsty yikuma yakulilongesa ha Mar 10:17, 18
Longeshi Mupema: Lunga yono kavulukile liji “Longeshi Mupema” ngwe chimwe chisanyiko hanga te alemese ni kuhalisa Yesu, uhaliso wacho we te akuhana kuli mangana ma mangeleja. Alioze Yesu te keshi ni chuma chize te chakumusolola ngwe “Longeshi” nawa “Mwene” (Yo 13:13), iye yatondekeza uhenya weswe kuli Tato.
Mupema wakuhi niumwe shina umuwika, iye Zambi: Yesu hano te kananyingika ngwenyi, Yehova mwe uli ni ulite wa shimbi ja yize yipema, Mwe wika uli ni wata wa kusa shimbi ya yipema ni yipi. Muze Alama ni Eva avulumwine ha kulia ku mutondo wa chinyingi cha chipema ni chipi, ayo yeya ulite wacho. Alioze Yesu kakalingile chocho, iye te kanayingika ngwo, ulite wacho uli wambala wa Tato. Zambi kakusolola ni kusa shimbi ya yipema ha yize akwamba mu Liji lienyi.—Mar 10:19.
Kutanga Mbimbiliya
(Marku 9:1-13) Yesu yamba kuli ayo ngwenyi, Pundu ngunambe kuli yenu ngwami, Kwali amwe anamana kuno, kechi kufwa nichimwe ndo mamona wanangana wa Zambi hiweza ni tachi. 2 Mba kulutwe lia matangwa asambano, Yesu yatwala hamwe nenyi Petulu, ni Tiangu, ni Yoano, yaakandwisa mulundu usuku, ukawo: iye walumukine kumeso jo; 3 mahina jenyi alumukine a kupeyima, atoma ahiana ngwe neve, niumwe mukwa kutomesa mahina hano hashi kechi kuhasa kuatomesa chocho. 4 Kwasolokele kuli ayo Eliya hamwe ni Mose: o ahanjikile ni Yesu. 5 Petulu yakumbulula kuli Yesu ngwenyi, Longeshi, chinatuwahila kupwa kuno: tutungenu yisakila yitatu; chimwe hali yenu, chikwo hali Mose, chikwo hali Eliya. 6 Mumu kanyingikine chize mamba, mumu wevwile woma wunji. 7 Lelwa liejile nikuazulamina chizulie; mba liji yilituhuka mu lelwa ngwo, Yono mwe Mwanami ngunamuzange chikolo; mwivwenu iye. 8 Susumuku, ha kukengesa, kamwene nawa niumwe, shina Yesu wika hamwe no. 9 Shimbu machipalumuka ku mulundu, yaakanjisa ngwenyi, Kanda nukambulwila niumwe chize nwamona ndo mwe Mwana Mutu hahinduka mukachi ka afu. 10 O afungile liji lino, nikulihula hakachi ko chize kuhinduka mu kachi ka afu muchilumbunuka. 11 O yamuhula ngwo, Kuchi te alongeshi a Shimbi akwamba ngwo, Chatamba Eliya kulianga kwiza? 12 Iye yaakumbulula ngwenyi, Eliya chamwenemwene malianga kwiza, akalulike yuma yeswe; alioze ngwe kuchi chinasonewa hali mwe Mwana Mutu ngwo, Makamona lamba linji, makamupwisa wamokomoko? 13 Alioze ngunambe kuli yenu ngwami, Eliya haneza, alioze o hanalingi kuli iye cheswacho azangile, ngwe chinasonewa hali iye.
21-27 MAIO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI
“Yono hambilamo kuhiana waze eswe”
(Marku 12:41, 42) Yesu watwamine hatalanganyi ni chikasa cha milambu, nikumona ngwe mbunga ambililemo mbongo jo. Pichi anji ambililemo mbongo jinji. 42 Umwe twamishi wa pwo chiswale yeza, yambilamo tumbongo tukepe twaali twenatwo hamuwika twapwa ngwe sentavo yimuwika.
nwtsty yikuma yakulilongesa ha Mar 12:41, 42
chikasa cha milambu: Mikanda ya A-Yunda yakusolola ngwo, yikasa ya milambu, hanji mishete, te yapwa ngwe chinu, hanji chitavwi, kota te yikwete chituwa chikehe helu. Mwe te atu akusa milambu. Liji lia Ngregu anazachisa hano, linasoloka nawa ha Yoano 8:20, haze analivuluka ngwo, “zuwo lia milambu.” Liji liacho kota linalumbunuka chihela chize chakupwa mu Chota cha Amama. (Tala chikuma chakulilongesa ha Mateu 27:6 ni ha Apendice B11.) Kulita ni mikanda ya alongeshi A-Yunda, mu zuwo liacho mwapwile 13 ya yikasa ya milambu ku mambango. Yino yinasolola ngwo, mu Tembele nawa mwapwile zuwo lia kutulikila milambu yize te akuchiza mu yikasa yeswe ya milambu.
tumbongo tukepe twaali: Tumbongo twacho tunalumbunuka, “lépton jaali,” mu Ngregu liji le·ptonʹ, linalumbunuka koma kakehe nawa kanyu-nyunyu. Lépton te kalumbongo kakehe nawa te kalita ni 1/128 wa kalumbongo, lumbongo wacho kota kapwile wa unengu yoze A-Izalele te akuzachisa chinji.—Tala Glossário, “Lépton,” ni Apendice, B14.
sentavo yimuwika: Yinalumbunuka, “lumbongo wa quandrante.” Liji lia Ngregu ko·dranʹtes (mu liji lia Latin linalumbunuka quandrante) linatale ha unengu wa A-Roma hanji lumbongo wa ndando 1/64 ya denário. Hano Marku kanazachisa lumbongo wa A-Roma hanga alumbunune ulemu wa mbongo jize te A-Yunda akuzachisa.—Tala Apendice B14.
(Marku 12:43) Yesu yasanyika tumbaji twenyi, yamba kuli ayo ngwenyi, Pundu ngunambe kuli yenu ngwami, yono twamishi chiswale hambilamo kuhiana waze eswe anambila mu chikasa cha milambu.
w97 15/10 16-17 ¶16-17
Yehova Kakuwahilila Muze Twakumulingila ni Mbunge Yeswe
16 Muze te hikwapalika matangwa aali, ha tangwa 11 lia Nisane, Yesu te hapalika tangwa liamuwundu mu tembele, chiyulo chenyi te hachihangulula nawa te hakumbulula chihula hakutwala ku lijimu, uhindukilo, ni yikuma yikwo. Iye te hahisa alongeshi a shimbi ni A-Fwariseu, ha mukunda wa ndako yo ya ‘kuumbula mazuwo ja twamishi a mapwo.’ (Marku 12:40) Mba Yesu yatwama, kota te kanatwama mu Chota cha Amama, kulita ni ndako ya A-Yunda mwapwile yikasa ya milambu 13. Katwaminemo ha ola jinji, ni kutala atu waze te anase milambu mu mishete. Nawa yikwiza pichi anji, amwe te kanasoloka ngwe asandu, nawa ni mazalo alufuma. (Tesa ni Mateu 6:2.) Alioze Yesu yatondekeza meso jenyi hali umwe pwo. Ku manyonga ja atu pwo wacho te keshi nichimwe chuma chilemu chize te atu matala chipwe ha mulambu wenyi. Alioze Yesu, amu te ananyingika mbunge ja atu, yanyingika ngwenyi, pwo yono kali “tuliwa nawa chiswale.” Nawa Yesu te kananyingika kanawa unji wa mbongo jize alambwile—“tumbongo tukepe twaali twenatwo hamuwika twapwa ngwe sentavo yimuwika.”—Marku 12:41, 42.
17 Yesu yasanyika tumbaji jenyi, te kanazange hanga amone kanawa longeso lize iye te anazange kwalongesa. Yesu yamba ngwenyi: Iye “hambilamo kuhiana waze eswe anambila mu chikasa cha milambu.” Kulita ni Yesu, pwo yono kalambwilemo yinji kuhiana akwo eswe. Iye kahanyine “cheswe ali nacho”—kalumbungo kamuwika kaze apwile nako. Ha kulinga chino, iye te kanafuliela muli Yehova ngwenyi mamufunga. Mutu yono anasolola ngwe chilweza kahanyine mulambu uze wasolokele ngwe kuushi ulemu. Alioze ku meso ja Zambi te uli ni ulemu unji!—Marku 12:43, 44; Tiangu 1:27.
(Marku 12:44) Mumu o eswe kanambilamo cha ku kulumbama cho; alioze iye cha ku kuhona chenyi hambilamo cheswe ali nacho, te yikumba yenyi yeswe.
w97 15/10 17 ¶17
Yehova Kakuwahilila Muze Twakumulingila ni Mbunge Yeswe
17 Yesu yasanyika tumbaji jenyi, te kanazange hanga amone kanawa longeso lize iye te anazange kwalongesa. Yesu yamba ngwenyi: Iye “hambilamo kuhiana waze eswe anambila mu chikasa cha milambu.” Kulita ni Yesu, pwo yono kalambwilemo yinji kuhiana akwo eswe. Iye kahanyine “cheswe ali nacho”—kalumbungo kamuwika kaze apwile nako. Ha kulinga chino, iye te kanafuliela muli Yehova ngwenyi mamufunga. Mutu yono anasolola ngwe chilweza kahanyine mulambu uze wasolokele ngwe kuushi ulemu. Alioze ku meso ja Zambi te uli ni ulemu unji!—Marku 12:43, 44; Tiangu 1:27.
w87 1/12 30 ¶1
Shina Yize Wakuhana Yili Ngwe Chitapo?
Kuli malongeso anji waze mutuhasa kulilongesa ha lusango yono. Tunanyingika ngwetu, yetu eswe mutuhasa kukwasa uwayilo walinanga ha kuhana yikumba yetu, alioze chuma chilemu ku meso ja Zambi, hi kuhanako chuma chize kuchishi ni ulemu kuli yetu, alioze chize chili ulemu unji ku mwono wetu. Kashika twatamba kulihula ngwetu, shina tunahana chuma chize kuchishi ulemu kuli yetu? Shina chitapo chetu chili chamwenemwene?
cl 185 ¶15
Mana a mu “Liji lia Zambi”
15 Hi kukomokako ha kunyingika ngwo, chipwe ngwe, atu anji ahanyine milambu mu tembele, alioze tuliwa mwe wika anatongola mu Mbimbiliya? Chilweza chino chinasolola ngwo, Yehova kali Zambi yoze wakusakwilila. Iye kakuwahilila ha yawana yize twakumwaha ni mbunge yeswe, chipwe ngwe yili yikehe kulita ni yize akwetu anahana. Yino yili jila yipema yize Yehova akutulongeselamo!
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Marku 11:17) Iye yaalongesa ngwenyi, Kuchinasonewa, nyi? Ngwo, Kumakavuluka zuwo liami ngwo, Zuwo lia kulembela kuli mavungu eswe? Alioze yenu hinunalipwisa chivwenge cha mihuza.
nwtsty chikuma chakulilongesa ha Mar 11:17
Zuwo lia kulembela kuli mavungu eswe: Akwa kusoneka Evanjelu atatu waze atongwele mukanda wa Iza 56:7, Marku mwe wika watongwele liji, “kuli mavungu [atu] eswe.” (Mat 21:13; Lu 19:46) Tembele ya mu Yerusaleme yapwile chihela chize A-Izalele ni yilambala te akuya hanga alembe ni kuwayila Yehova. (1Mi 8:41-43) Kashika Yesu, kapwile ni chitela cha kuhisa A-Yunda waze apwile ni kulinga mingoso mu tembele, ni kuyipwisa chivwenge cha mihuza. Yitanga yino yapwile ni kukwika atu aku mavungu eswe ku kundama kuli Yehova ni mu zuwo lienyi lia ulembelo, ni kulitwamina kulilongesa hakutwala kuli iye.
(Marku 11:27, 28) Yaheta cheka nawa ku Yerusaleme. Shimbu machenda mu Tembele, asasendote akwa lutwe ni alongeshi a Shimbi ni makulwana yeza kuli iye. 28 Yamba kuli iye ngwo, Chiyulo cha kulinga yino yuma chilihicho? Iya wakuhele chiyulo cha kulinga yino yuma?
Yazachisa Mutondo wa Mukuyu Hanga Alongese Hakutwala ku Ufulielo
Kwakapalikile mashimbu anji, muze Yesu ni tumbaji jenyi ahetele mu Yerusaleme. Kulita ni ndako yenyi, Yesu yaya mu tembele yaputuka kulongesa. Asasendote ni makulwana akwo, kota te kananyongo ha yize Yesu alinganga zau kuli akwa-kulanjisa, hazehene ayo yamukumika ni kumuhula ngwo: “Chiyulo cha kulinga yino yuma chilihicho? Iya wakuhele chiyulo cha kulinga yino yuma?”—Marku 11:28.
Kutanga Mbimbiliya
(Marku 12:13-27) Yatuma kuli iye amwe a kuli A-Fwariseu ni a kuli A-Heronde, hanga akamutele ha kuhanjika chenyi. 14 O muze haheta, yamba kuli iye ngwo, Longeshi, tunanyingika yena uli wamwenemwene, kushi kuvwila woma niumwe; mumu kushi ni katonde kuli atu, alioze kuwakulongesa jila ya Zambi ni umwenemwene ngwetu, Muchilita ni Shimbi kuhana lijimu kuli Sesare, nyi ka? 15 Shina mutuhana, nyi? Shina kutuchi kuhana? Alioze iye se kananyingika ulembekese wo, yamba kuli ayo ngwenyi, Kuchi te nunangweseka? Ngunehenenu lumbongo, ngumutale. 16 O yamunehenaye. Mba yamba kuli ayo ngwenyi, Chizulie chino ni Chisoneko chino chaya? O ngwo, Cha Sesare. 17 Yesu yamba kuli ayo ngwenyi, Hanenu kuli Sesare yuma ya Sesare, ni kuli Zambi yuma ya Zambi. O amukomokene chikolo. 18 Ni A-Satuseu yeza kuli iye, waze akwamba ngwo, Uhindukilo wakuhi niumwe; yamuhula ngwo, 19 Longeshi, Mose wasonekene kuli yetu ngwenyi, Kachi lunga umwe mafwa nikuhichika mukwo-pwo; mwana wakuhi, mwanakwo akambate mukwo-pwo, akasangule ana kuli yayo. 20 Mba kwapwile asongo-ni-atu shimbiali: mutangu wambachile pwo, iye ha kufwa kahichikile mwana. 21 Ni wamuchiali wamumbachile, neye nawa wafwile, kahichikile mwana; ni wamuchitatu chizechene: 22 ni shimbiali eswe amumbachile, kahichikile mwana. Ha kusula mwe pwo neye wafwile. 23 Kashika ha uhindukilo, pwo waya makapwa hakachi ko? Mumu e shimbiali eswe apwile nenyi ngwe mukwo-pwo. 24 Yesu yamba kuli ayo ngwenyi, Kunwapiangukile ha chikuma chino, nyi? Mumu kunwanyingikine Yisoneko, chipwe tachi ja Zambi? 25 Mumu muze atu makahinduka hakachi ka afu, kechi kumbata, chipwe kuhangisa malo, alioze makapwa ngwe angelo mwilu. 26 Alioze ha kutwala kuli afu ha uhindukilo wo, kunwatangile mu mukanda wa Mose, nyi? Mu chihanda cha kutwala ku chiputa, ngwe chize Zambi ahanjikile kuli iye ngwenyi, Yami Zambi ya Apalahama, ni Zambi ya Izake, ni Zambi ya Yakomba? 27 Iye hi Zambi ya afu ko, alioze ya a mwono; kashika nunapianguka chikolo.
28 MAIO–3 JUNHO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | MARKU 13-14
“Ehuka Kwivwila Woma Atu”
(Marku 14:29) Alioze Petulu yamba kuli iye ngwenyi, Chipwe eswe matalinga, hindu ami ka.
(Marku 14:31) Alioze Petulu wahanjikile nikulihalula kuhiana chikolo ngwenyi, Chipwe muchingutamba kufwa hamwe ni yena, hindu chichi kalikala yena nichimwe. Chocho o eswe ambile.
(Marku 14:50) Tumbaji twenyi yamuhuchika, yachina.
(Marku 14:47) Alioze umwe wa kuli waze amanyineko, yatomona katana kenyi, yalamba ndungo ya sasendote mukwa lutwe, yamuteta twitwi lienyi.
(Marku 14:54) Petulu wamukawile kanonajila ndo muchima lia yiize ya sasendote mukwa lutwe; iye watwamine hamwe ni tupita, akote kahia.
(Marku 14:66-72) Shimbu Petulu apwile mushi mu yiize, umwe wa kuli ana-mapwo akwa milimo ya sasendote mukwa lutwe yeza; 67 Iye ha kumona Petulu kanoto kahia, wamutalile ngwenyi, Yena nawa wapwanga hamwe ni Yesu, Ka-Nazare. 68 Alioze yalikala ngwenyi, Chanyingikine, chipwe kuchangulumbunukine chize unambe. Iye yatuhuka mushi lia senge; mba ndemba watambikile. 69 Mwana-pwo wamumwene, waputukile kwamba cheka nawa kuli waze amanyineko ngwenyi, Yono umwe wa kuli ayo. 70 Iye cheka nawa walikalilecho. Kulutwe lia shimbu likepe cheka nawa waze amanyineko ambile kuli Petulu ngwo, chamwenemwene yena uli umwe wa kuli ayo; mumu uli Ka-Ngalileya. 71 Iye waputukile kulishinga ni kushinga ngwenyi, Chanyingikine yono mutu nunambe. 72 Chisuho chamuchali ndemba watambikile. Petulu yewuluka liji lize amwambile Yesu ngwenyi, Shimbu ndemba kanda achitambika kaali, kumukalikala yami katatu. Muze hachiwuluka, walilile.
ia 200 ¶14
Iye Kalilongesele ni Mwata Wenyi Kupwa Mukwa-Kukonekena
14 Petulu hakehe-hakehe yakaula Yesu, mba yaheta kuchikolo cha limwe zuwo linene lia mu Yerusaleme. Zuwo liacho lia umwe pichi munene nawa Sasendote wa lutwe wa ndundo, te avuluka ngwo Kayafwa. Kanji-kanji mazuwo jacho kapwile ni kwaatunga ni yipanga nawa ni chikolo ku lutwe. Kashika Petulu te kaso kumwecha hanga anjile. Alioze, Yoano yoze te unanyingika Sasendote yono nawa te uli mukachi, yeta kuli kafunga hanga eche Petulu anjile. Kota Petulu kakapwile hamuwika ni Yoano, nawa kakanjilile mu zuwo hanga apwe hamuwika ni Mwata wenyi. Iye yatwama mu chipanga muze mwapwile ndungo ni ngamba waze te anoto kahia, ni kutala yela asaki waze te ananjila ni kufwambuka mu chihela muze te anasopesela Yesu.—Marku 14:54-57; Yoano 18:15, 16, 18.
it-3 210 ¶13
Petulu
Petulu kamukwashile kuli kambaji mukwo yoze kota wamukawile ndo kuzuwo lia Sasendote wa lutwe, Petulu yanjila mu chipanga. (Yoano 18:15, 16) Petulu kakatwamine kwawukawenyi, alioze yaya ni kota kahia. Kashika waze apwileho anyingikine ngwo ni iye te kakulikata ni Yesu, amu apwile nawa Ka-Ngalileya, yichipwa chashi kumunyingika. Muze Petulu amukumikine, iye yalituna katatu keswe ngwo te kanyingikine Yesu, nawa yalishinga ngwenyi, te kamunyingikine. Mba hi ndemba yatambika kamuchaali, hi Yesu yatala kuli Petulu. Petulu yafwambuka ni kunenganyana nawa yalila chinji. (Mateu 26:69-75; Marku 14:66-72; Luka 22:54-62; Yoano 18:17, 18; tala KWIMBA CHA NDEMBA ni KULISHINGA.) Alioze, Yesu yakonekena Petulu, nawa ufulielo wa Petulu wakakokolokele.—Luka 22:31, 32.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Marku 14:51, 52) Umwe mukweze te kanamukaula kanazala hina lia linyu wika ha mujimba wenyi: o yamukwata; 52 Alioze yahichika hina lia linyu, yachina uselesele.
w08 15/2 30 ¶6
Sango Jilemu ja mukanda wa Marku
14:51, 52—Mukweze yoze “wachinyine uselesele” iya? Marku mwe wika unakasoneka lusango yono, kashika mutuhasa kwamba ngwetu, iye kahanjikile hakutwala kuli iye mwene.
(Marku 14:60-62) Sasendote mukwa lutwe wakatukile mukachi ka eswe, wahulile Yesu ngwenyi, Kushi kukumbulula nichimwe, nyi? Wano eswe yika anakushindakenya? 61 Alioze waholele kulungunga, kakumbulwile nichimwe. Cheka nawa sasendote mukwa lutwe wamuhulile ngwenyi, Mwe Kristu yena, mwe Mwana wa Mukwa kufumana nyi? 62 Yesu yamba ngwenyi, Yami nguli: mba kumunukamona mwe Mwana Mutu kanatwama ku chindume cha tachi, kaneza ni malelwa a mwilu.
Yaatwala Yesu Kuli Anase Mba Kulutwe Kuli Kayafwa
Kayafwa te kananyingika ngwenyi, kuli A-Yunda mutu mweswawo mamba ngwenyi, kali mwana wa Zambi te mulonga unene. Chitangu, muze Yesu asanyikine Zambi ngwenyi Tata, A-Yunda kambile kumushiha mumu kuli ayo Yesu te ‘kanalitesa ni Zambi.’ (Yoano 5:17, 18; 10:31-39) Mutuhasa kunyingika chize A-Yunda te akunyonga ha mukunda wa yize Kayafwa ambile kuli Yesu ngwenyi: “Shingo ngunakwehe mu jina lia Zambi ya mwono, utwambulwile nyi yena uli mwe Kristu, mwe Mwana Zambi.” (Mateu 26:63) Ha mashimbu jacho Yesu te hamba kulu ngwo iye kali mwana wa Zambi. (Yoano 3:18; 5:25; 11:4) Kashika, nyi te kakakumbulwile chihula chacho, chino te muchihasa kusolola ngwe iye kanalituna ngwo hi Mwana wa Zambi ko nawa Kristu. Kashika Yesu yamba ngwenyi: “Yami nguli: mba kumunukamona mwe Mwana Mutu kanatwama ku chindume cha tachi, kaneza ni malelwa a mwilu.”—Marku 14:62.
Kutanga Mbimbiliya
(Marku 14:43-59) Hohene, shimbu machihanjika, Yundase yeza, umwe wa kuli e kumi ni aali, hamwe nenyi mbunga yinene ni tutana ni mitondo, a kuli asasendote akwa lutwe, ni a kuli alongeshi a Shimbi ni makulwana. 44 Yoze wamukunjikile, waahele kulu chilayi ngwenyi, Yoze yami mungumbeja mwe Iye; mukwatenu, numutwale kanawa. 45 Muze te heze, hazehene yakundama kuli iye, yamba ngwenyi, Longeshi; yamumbeja chikolo. 46 O amukwachile. 47 Alioze umwe wa kuli waze amanyineko, yatomona katana kenyi, yalamba ndungo ya sasendote mukwa lutwe, yamuteta twitwi lienyi. 48 Yesu yamba ngwenyi, Nuneza ni tutana ni mitondo ngwe nuneza ni kukwata muhuza nyi? 49 Napwile hamwe ni yenu mu Tembele nikulongesa tangwa ha tangwa, hindu kunwangukwachile: alioze chino hanga Yisoneko ya Zambi yikamanunuke. 50 Tumbaji twenyi yamuhichika, yachina. 51 Umwe mukweze te kanamukaula kanazala hina lia linyu wika ha mujimba wenyi: o yamukwata; 52 Alioze yahichika hina lia linyu, yachina uselesele. 53 O yatwala Yesu kuli sasendote mukwa lutwe. Yakungama kuli iye asasendote eswe akwa lutwe ni makulwana ni alongeshi a Shimbi. 54 Petulu wamukawile kanonajila ndo muchima lia yiize ya sasendote mukwa lutwe; iye watwamine hamwe ni tupita, akote kahia. 55 Asasendote akwa lutwe ni akwa kuyula eswe afupile uhenge hali Yesu akamushihe; alioze kauwanyine. 56 Mumu anji amushindakenyene ni mahuza, alioze shindakenyoho kuyalitele. 57 Mba kwakatukile amwe atu, waze amushindakenyene ni mahuza ngwo, 58 Twamuvwile ngwenyi, Mungukonwona Tembele yino ya kutunga ni moko, ni kulutwe lia matangwa atatu mungukatunga yikwo yize kuyishi kutungiwa ni moko. 58 Chipwe chocho shindakenyo yo kuyalitele.