Twehukenu Manyonga a Hano Hashi
“Kanyamenu kuchina umwe manuhupula ni mana jenyi a kwonga . . . cha hano hashi.”—A-KOLOSU 2:8.
1. Yika postolo Paulu asonekenene akwa-Kristu mu Kolosu? (Tala chizulie ha uputukilo.)
POSTOLO Paulu kasonekenene akwa-Kristu mu Kolosu shimbu te ali mu kamenga mu Roma ha miaka 60-61. Yaalumbunwina mumu liaka ayo te anafupiwa kupwa ni “yinyingi yeswe ya uspiritu,” chekwamba, kupwa ni uhashi wa kumona yuma ngwe chize Yehova akuyimona. (A-Kolosu 1:9) Paulu yamba ngwenyi: “Ngunambe chino, hanga niumwe kanda anwonga ni maliji a kulembejeka. Kanyamenu kuchina umwe manuhupula ni mana jenyi a kwonga ni kulembejeka chamokomoko, nikulita ni ndongo ja atu, nikulita ni shimbi ja hano hashi, hi ja Kristu ko.” (A-Kolosu 2:4, 8) Hachino, mba Paulu yalumbununa mumu liaka manyonga amwe waze atu anyingika chinji kali api ni mumu liaka atu anji anaazange. Chakutalilaho, manyonga amwe te kakutwala atu kulivwa ngwe kakwete mana hanji apema kuhiana akwo. Kashika Paulu asonekene mukanda uno hanga akwase mandumbu ehuke manyonga a hano hashi ha kwecha yitanga yipi.—A-Kolosu 2:16, 17, 23.
2. Mumu liaka mutulilongesa yilweza ya kunyonga cha hano hashi?
2 Atu waze akwete manyonga a hano hashi kakulengulula shimbi ja Yehova, kashika nyi kutwakanyamine, hakehe-hakehe manyonga jo mahasa kutepulula ufulielo wetu ku mana ja Zambi. Yetweswe twakumona manyonga a hano hashi ha TV, internet, ku mulimo hanji ku shikola. Yika mutuhasa kulinga mba twehuke yitanga yino yipi? Mu mutwe uno, mutulilongesamo yilweza yitano yize muyisolola manyonga a hano hashi nawa mutumona chize mutwehuka manyonga jacho.
SHINA TWATAMBA KUFULIELA LUME MULI ZAMBI?
3. Nyonga lika atu anji akwete? Mumu liaka?
3 “Munguhasa kupwa mutu mupema chakuhona kufuliela muli Zambi.” Manyonga wano kanasoloka mu yifuchi yinji musono. Atu akwamba chocho hanji kanda anyonga hanga anyingike ngwo Zambi kwali, alioze mahasa wika kuwahilila ni uhashi akwete wakusakula yize mazanga kulinga. (Tanga Samu 10:4.) Akwo kakunyonga ngwo kali akwa-mana ha kwamba ngwo, “Ami munguhasa kupwa ni mwono upema chakuhona kufuliela muli Zambi.”
4. Yika mutuhasa kwamba hanga tukwase mutu yoze wakwamba ngwo Zambi katwamineko?
4 Shina chili mana kufuliela ngwo Zambi kwali? Amwe atu kakuyambashana muze akuya ni kufupa kumbulululo ha ciencia. Alioze umwenemwene wapwa washi. Shina zuwo mulihasa kulitunga liene? Ka, kulichi kuhasa! Mumu ndo kupwe mutu yoze malitunga. Alioze, yuma yize yikwete mwono yakukomwesa kuhiana chinji zuwo lieswalio. Chipwe selula jize jikwete mwono mujihasa kuliokesa-jene, chuma chize zuwo kulichi keza kalinga. Chino chinalumbunuka ngwo selula mujihasa nawa kutulika sango ni kujipalikisa ku maselula aha hanga ni jiyo jihase kuliokesa-jene. Iya kevwe watangile selula ni uhashi wakulinga yuma yamutapu au? Mbimbiliya yinakumbulula ngwo: “Zuwo lieswe lili ni yoze walitungile; alioze yoze watungile yuma yeswe iye Zambi.”—A-Hepreu 3:4.
5. Yika mutwamba ha nyonga lia kwamba ngwo mutuhasa kunyingika yuma yipema chakuhona kufuliela muli Zambi?
5 Mba yika mutwamba ha nyonga lia kwamba ngwo mutuhasa kunyingika yuma yipema chakuhona kufuliela muli Zambi? Chili umwenemwene ngwetu Mbimbiliya yakwamba ngwo chipwe waze kafulielele muli Zambi mahasa kupwa ni ndako jipema. (A-Roma 2:14, 15) Chakutalilaho, mutu mahasa kuvumbika ni kuzanga yisemi jenyi. Alioze nyi kakawile shimbi ja Yehova, iye mahasa kukwata yiyulo yipi ku mwono wenyi. (Izaia 33:22) Akwa-mana anji musono kakutayiza ngwo, tunafupiwa ukwaso wa Zambi mba tuhwise milonga hano hashi. (Tanga Jeremia 10:23.) Kashika kanda tunyonga ngwetu, mutuhasa kunyingika yuma yipeme chakuhona kufuliela muli Zambi ni kukaula shimbi jenyi.—Samu 146:3.
SHINA TUNAFUPIWA KUPWA MU UMWE UWAYILO?
6. Yika atu anji akunyonga hakutwala ku uwayilo?
6 “Muhasa kupwa ni uwahililo chakuhona kuwayila Zambi.” Atu anji kakunyonga ngwo uwayilo ukwete usuyi nawa kuushi ulemu ku mwono wo. Nawa, maengeleja anji kakulongesa ngwo, atu makawema mu chitende cha kahia, maengeleja jacho kakwitata atu mbongo, hanji kukwasa yuma ya mafwefwe. Kashika kutushi kukomwoka ha kumona atu anji mamba ngwo kakuwahilila chakuhona kupwa mu uwayilo niumwe! Ayo mahasa kwamba chino, “Ami nakuzanga Zambi alioze kuchazangile kupwa mu uwayilo niumwe.”
7. Kuchi uwayilo wamwenemwene muuhasa kukunehena uwahililo?
7 Shina mutuwahilila chakuhona kupwa mu uwayilo niumwe? Kwamba pundu, mutu kechi kuwahilila nyi kali mu uwayilo wa mahuza. Alioze kukushi niumwe yoze mapwa ni uwahililo wamwenemwene chakuhona kupwa sepa lia Yehova, ‘Zambi ya uwahililo.’ (1 Timoteu 1:11) Hita chuma chize Yehova akulinga chakutukwasa. Amu tuli tuvumbi twenyi, twakuwahilila mumu ni yetu twakufupa mutapu wakukwashilamo akwetu. (Yilinga 20:35) Chakutalilaho, achinyonga chize uwayilo wamwenemwene muuhasa kukwasa usoko kupwa ni uwahililo. Tunalilongesa kuvumbika ni kushishika kuli yoze twalimbata nenyi, mwakulelela ana, ni kuzanga asoko jetu ni mbunge yeswe. Uwayilo wamwenemwene wakukwasa atu ja Yehova azachile hamuwika ni sambukila mu chikungulwila ni kusolola zango kuli mandumbu.—Tanga Izaia 65:13, 14.
8. Kuchi mukanda wa Mateu 5:3 muuhasa kutukwasa hanga tunyingike kanawa yize yakuhana atu uwahililo?
8 Kutala mutu mahasa lume kupwa ni uwahililo chakuhona kuwayila Zambi? Mba yika yakunehena atu uwahililo? Atu amwe kakuwahilila ni lufuma wa hano hashi, yiheho, hanji kulinga wika yuma yize akuzanga ku mwono wo. Akwo kakwivwa kuwaha muze akufunga asoko ni masepa jo. Chipwe ngwe yino yuma yakuneha chiseke, alioze kuli yuma yinji ku mwono kuhiana yino. Yetu twalisa ni tushitu, kashika muhasa kunyingika Tangi yetu ni kumuwayila. Chechize iye atutangile ngwo, mba tuwahilile ku mwono twatamba kumuwayila. (Tanga Mateu 5:3) Chakutalilaho, twakwivwa kuwaha ni utakamiso muze twakukunguluka ni mandumbu hanga tuwayile Yehova. (Samu 133:1) Nawa twakuwahilila hakupwa mukachi ka mandumbu a hashi heswe, waze alinanga nawa akwete kutalatala chingunu cha kulutwe lia matangwa.
SHINA TUNAFUPIWA KUPWA NI YITANGA YIPEMA?
9. (a) Yika atu anji akwamba hakutwala ku kulisumbakenya? (b) Mumu liaka Mbimbiliya yakukanjisa kulisumbakenya kuli waze kalimbachile?
9 Shina atu waze kalimbachile nyi malisumbakenya chili chipi? Atu mahasa kukuhula ngwo: “Mumu liaka unalimwesa tuhu lamba? Mashimbu kanapalika livwise kuwaha ku mwono.” Alioze Mbimbiliya kuyinakanjisa ha utanji.a (Tala maliji mushi lia lifwo.) (Tanga 1 A-Tesalonika 4:3-8.) Yehova kali ni ulite wakutusela shimbi mumu iye mwe watutangile. Iye ngwenyi, atu waze alimbata e atamba wika kulisumbakenya. Yehova kakutwaha shimbi jino mumu kakutuzanga chinji. Kananyingika ngwenyi nyi mutujikaula, mwono wetu muupwa upema. Asoko waze akukaula shimbi ja Zambi kakulivumbika, kulizanga ni kulifunga. Alioze Zambi makanongesa waze eswe ananyingika shimbi yino chakuhona kuyikaula.—A-Hepreu 13:4.
10. Kuchi mukwa-Kristu mahasa kwehuka utanji?
10 Mbimbiliya yakutulongesa chize mutwehuka utanji. Kashika twatamba kuhengwola kanawa yize mututala. Yesu ngwenyi: “Mweswawo matala pwo mukumuvwila usolo, halinga nenyi utanji kulu mu mbunge yenyi. Alioze kachi liso lie lia chindume mulikutalingisa, litombongonemo.” (Mateu 5:28, 29) Hachino, twatamba kwehuka yinema ya sonyi hamwe ni miaso ya upangala. Paulu yasoneka ngwo: ‘Shihenu yihanda yenu yize yili hano hashi; hakutwala ku utanji.’ (A-Kolosu 3:5) Nawa twatamba kuhengwola kanawa yize mutunyonga ni yize mutuhanjika.—A-Efwesu 5:3-5.
SHINA TWATAMBA KULIHULIKILA HA MILIMO NI LUFUMA WA HANO HASHI?
11. Yika muyihasa kutulingisa tunyonge ngwetu, lufuma, ndundo ni upite ye yakuneha uwayililo?
11 “Upite mulimo upema hanji lufuma yakuneha uwahililo.” Atu mahasa kutulweza ngwo tuzachisenu mashimbu ni ngolo jetu hanga tufupe yuma ya hano hashi, chipi-chipi yize muyitunehena lufuma, ndundo, hanji upite. Amu atu anji kakunyonga ngwo kupwa ni yuma yino ye yakuneha uwahililo, kashika ni yetu mutuhasa kuputuka kunyonga ngwe ayo.
12. Shina mulimo upema hanji lufuma muyikunehena lume uwahililo?
12 Chamwenemwene mulimo uze mukwaha ndundo hanji lufuma muuhasa kukunehena uwahililo? Ka. Achinyonga hachino. Satana kazangile kupwa ni ndundo hamwe ni lufuma. Kwamba pundu kazukile yize afupile. Alioze kakwete wika ufwatulo, uwahililo keshi nawo. (Mateu 4:8,9; Usolwelo 12:12) Kulisa ni Satana, yetu twakuwahilila muze mutukwasa akwetu anyingike Zambi ni yiwape yize anatulakenya kulutwe. Kukushi mulimo ukwo hano hashi uze mukunehena uwahililo wamutapu au. Nawa, mba apwe ni mulimo upema atu kakulieseka ni akwo, kuvwila akwo kole hanji chipululu. Chipwe chocho, nihindu keshi kupwa ni chiseke. Mbimbiliya yakwamba ngwo, ayi yapwa “ngwe ya kuhanga fuji.”—Chilumbununyi 4:4.
13. (a) Mulimo wetu watamba kupwa ha chihela chika? (b) Yika yahanyine Paulu uwahililo wamwenemwene?
13 Chochene, tunafupiwa kupwa ni mwono upema, nawa hi chipi ko kufupa mulimo uze twakuzanga. Alioze mulimo wetu kuwatambile kupwa ha chihela chitangu ku mwono wetu. Yesu ngwenyi: “Niumwe mahasa kulingila miata aali: mumu hanji mavwila kole umwe, mazanga mukwo; hanji makakaminya kuli umwe, malelesa mukwo. Kunwahashile kulingila Zambi ni kulingila upite hamuwika.” (Mateu 6:24) Kuwayila Yehova ni kulongesa akwetu Mbimbiliya muchikatwaha uwahililo ungunu. Postolo Paulu kayimwene ku mwono wenyi. Muze te uchili mukweze, kasele tachi hanga apwe ni lufuma wa hano hashi. Kulutwe, yevwa kuwaha ha kumona chize Liji lia Zambi lialumwine mwono wa atu waze apwile ni kwambulwila sango lipema. (Tanga 1 A-Tesalonika 2:13, 19, 20.) Kukushi nichimwe hano hashi chize muchitunehena chiseke kuhiana kuwayila Yehova ni kulongesa akwetu hakutwala kuli iye!
Twakuwahilila chinji muze twakukwasa akwetu anyingike Zambi (Tala paragrafu 12, 13)
SHINA MUTUHASA KUHWISA MILONGA YA HANO HASHI?
14. Mumu liaka atu akuzanga nyonga lia kwamba ngwo atu mahasa kuhwisa milonga yo?
14 “Atu mahasa kuhwisa milonga yo.” Atu anji kakuzanga chinji manyonga wano. Mumu liaka? Nyi chamwenemwene, chino te muchisolola ngwo kutwafupiwile usongwelo wa Zambi nawa mutuhasa kulinga yeswe mutuzanga kulinga. Kota hi unevu atu mamba ngwo jita, ungulungulu, misongo ni uswale yinatepuluka. Umwe lusango yamba ngwenyi: “Hano hashi hanawehe, mumu atu kanazange kupwisa hashi chihela chipema.” Kutala chino chili chamwenemwene? Shina atu mahasa lume kuhwisa milonga hano hashi? Tutalenu yuma yize hiyinalingiwa.
15. Mumu liaka mutuhasa kwamba ngwetu milonga ya hano hashi kuyinoke chinji?
15 Shina atu kahwishile milonga hakutwala ku jita? Ha Jita Yitangu ni Yamuchiali ya Hashi Heswe, hafwile atu tununu 60 a tununu. Ha mwaka, 2015, atu tununu 12.4 a tununu kahichikile mazuwo jo mumu lia jita ni yihungumiona. Chino chakumbanyishine 65 a tununu ni tununu ja atu. Mba yika mutwamba ha ungulungulu? Ku yihela yimwe, ungulungulu umwe unayi ni kuhwa. Alioze, ukwo ngwe, kwiya yuma ha internet, ungulungulu ku mazuwo, unoko chinji. Mba misongo yiyo? Chili umwenemwene ngwo atu kanawuka yimwe misongo. Alioze ha mwaka 2013, umwe lusango wamba ngwo, hita mwaka atu tununu livwa a tununu kanafwa-fwa ni misongo ya mbunge, ya mahesu-hesu, canser, mukaka ni diabete, chakuhona kukumbanyisa miaka 60. Mba yika mutwamba hakutwala ku uswale? Akwa-Zuwo liakutulikila mbongo hashi heswe kambile ngwo; mu Afrika wika unji wa atu waze akwete hunya hanji uswale, ha mwaka 1990 kapwile tununu 280 a tununu, ha mwaka 2012 yapwa tununu 330 a tununu.
16. (a) Mumu liaka Wanangana wa Zambi we wika muukahwisa milonga ya hashi? (b) Yika Izaia, ni mukwa-kwimba-samu ambile ha yize Wanangana wa Zambi mukalinga?
16 Kutushi kukomoka ni yuma yacho. Mumu musono, maululikiso a mbongo ni a mafwefwe kanaasongwela kuli atu a kuzo. Atu wano kechi kuhasa kuhwisa jita, ungulungulu, misongo ni uswale. Wanangana wa Zambi we wika muukahwisa yuma yacho. Achinyonga ha yize Yehova makalingila atu. Wanangana wenyi muukahwisa ni yuma yeswe yakuneha, jita, ungulungulu, upupilo, kalimbalimba, zango lia chifuchi, uwayilo wa mahuza ni Satana mwene. (Samu 46:8, 9) Wanangana wa Zambi muukahwisa ungulungulu. Chipwe musono, iye kanalongesa atu anji hanga alizange ni kulijikijila umwe ni mukwo. Kukushi nguvulu niumwe yoze mahasa kulinga chocho. (Izaia 11:9) Kwasala hakehe hanga Yehova ahwise misongo ni kupwisa atu eswe angunu. (Izaia 35:5, 6) Iye makahwisa uswale ni kukwasa atu eswe hanga apwe ni chiseke hamwe ni usepa upema ni iye. Chino chili chilemu chinji kuhiana mbongo jeswajo mutu mapwa najo.—Samu 72:12, 13.
“NUKANYINGIKE CHIZE CHANUTAMBA KUKUMBULULA”
17. Kuchi muhasa kwehuka manyonga a hano hashi?
17 Nyi mwivwa ngwe manyonga waze atu anji akutayiza kanapinjisa ufulielo we, lilongesa yize Mbimbiliya yinambe ha chikuma chacho. Hanjika chikuma chacho kuli umwe ndumbu wa lunga hanji wa pwo yoze wajama ku ufulilelo. Nyonga mumu liaka atu akuzanga nyonga liacho, mumu liaka kulialitele, nawa kuchi muhasa kuliehuka. Mutuhasa kulifunga hakutwala ku manyonga a hano hashi, ha kulinga yize Paulu ambile ngwenyi: “Endenu ni mana kumeso ja waze ali haze . . . Nukanyingike chize chanutamba kukumbululakuli mutu ni mutu.”—A-Kolosu 4:5, 6.
a Mbimbiliya jimwe jakuwezela versu mu mukanda wa Yoano 7:53–8:11, jino kujalingile chihanda ku yisoneko yikulu ya Mbimbiliya. Amwe kakutanga versu jino ni kupwa ni manyonga api ngwo mutu yoze keshi shili mwe mahasa kusopesa mutu yoze walinga utanji. Alioze shimbi ya Zambi yize ahanyine kuli A-Izalele yinambe ngwo: “Kachi mawana lunga te hanapombo ni pwo lia ulo, eswe ni aali afwe.”—Shimbi Yamuchiali 22:22.