‘Ralring Tein Um’
“Zeizong vialte donghnak caan hi a nai ko cang. Cucaah cun thla nan cam khawh nakhnga, . . . ralring tein a ummi nan si lai.”—1 Pit. 4:7.
1. Jesuh biapi bik cawnpiakmi cu zeidah a si?
Jesuh Khrih vawleicung a um lioah biapi bik in a cawnpiakmi hna cu Pathian Pennak kong a si. Jehovah nih mah Pennak in universe a nawlngaihnak kongkau a fianter lai i a minthiang a thianter lai. Cucaah Jesuh nih a zultu kha Pathian sin hitin thlacam ding a cawnpiak hna: “Na Pennak cu rung tlung ko seh, vancung khua ah na duhnak an tuah bangin vawlei cungah hin tuah si ve ko seh.” (Matt. 4:17; 6:9, 10) Pennak cozah nih a rauh hlan ah Satan vawlei cu a donghter lai, cun vawlei pumpi ah Pathian duhnak tuahnak kha a hruai lai. Daniel chimchung bia bang in Pathian Pennak nih “hi [atu chan] pennak vialte hi a hrawh dih hna lai i a donghter dih hna lai, sihmanhsehlaw cu pennak tu cu zungzal in a hmun lai.”—Dan. 2:44.
2. (a) Pennak ṭhawnnak in Jesuh a rat kha a zultu nih zeitindah an hngalh lai? (b) Hmelchunhnak nih zei zong dah a langhter?
2 Jesuh zultu pawl caah Pathian Pennak a rat lai kha a biapit tuk caah hitin an hal: “Na ratnak ding hmelchunhnak le atu chan donghnak ding hmelchunhnak ah zei thil dah a um hna lai?” (Matt. 24:3) Pennak ṭhawnnak in Khrih a rat cu vawlei mi nih mit in hmuh khawh a si lai lo caah hmuh khawhmi hmelchunhnak a um lai. Mah hmelchunhnak cu Cathiang nih a chimchungmi a phunphun aa fonhmi a si lai. Cucaah mah chan i a nungmi Jesuh zultu nih vancung ah uknak a thawk cang ti kha an hngalh khawh. Mah nih atu vawlei a ukmi ningcang ṭha lo i “ni hmanung bik” caan in Baibal in kan hngalhmi caan a thawknak zong a langhter lai.—2 Tim. 3:1-5, 13; Matt. 24:7-14.
Ni Hmanung Bik Hna ah Ralring In Um
3. Khrihfa hna cu ralring tein zeicah um a herh?
3 Lamkaltu Piter nih hitin a ṭial: “Zeizong vialte donghnak caan hi a nai ko cang. Cucaah cun thla nan cam khawh nakhnga, mah le mah aa uk khomi le ralring tein a ummi nan si lai.” (1 Pit. 4:7) Jesuh zultu cu ralring tein um awk le Pennak ṭhawnnak in a rat a langmi vawlei thil umtuning ralring tein zoh a herh. Hi vawlei ṭhalo donghnak a naih tluk in an i ralrinnak cu a hung biapi deuh. Jesuh nih a zultu pawl kha hitin a ti hna: “Inn ngeitu kha [Satan vawlei biaceih awkah] zeitik i a kir lai nan hngalh lo caah ṭha tein hngak ko u.”—Mar. 13:35, 36.
4. Satan vawlei minung le Jehovah salle an lungputning aa thleidannak chim. (Rinli kulh telh chih.)
4 Mi tampi cu Satan uknak tangah an um i vawlei ah thil a hung ummi a sullam kha ralring in an zoh lo. Pennak ṭhawnnak in Khrih a rat kha an hngal lo. Asinain Khrih zultu taktak cu ralring tein an um i a liamcia kum zabu chung thil a cangmi sullam taktak kha an thleidan thiam. Vawlei Ralpi I le mah hnu in a cangmi thil hna cu 1914 kum ah vancung Pennak ṭhawnnak in Khrih a rat aa thawk cang ti a fiangmi thil langhtertu a si tiah 1925 kum in khan Jehovah Hngaltu pawl nih an hngalh cang. Cucaah Satan kuttang um hi vawlei ṭhalo donghnak aa thawk cang. Thil zokzok tein a theithiammi mi tampi nih a sullam cu an hngal lo nain Vawlei Ralpi I hlan le a dih hnu fiang tuk in aa thleidannak kha an hngalh.—“Tuaiurnak Chan Aa Thawk Cang” rinli kulh zoh.
5. Ralring tein um rih awk zeicah a biapit?
5 Atu kum zabu pakhat dengmang a si cang, vawlei pumpi thil a cangmi ṭihnung nih ni hmanung bik hna ah kan nun a langhter. Jehovah nih Satan vawlei doh awkah a ṭhawngmi vancungmi bu kha lamhruai awkah Khrih nawl a pek lai caan cu tlawmpalte lawng a tang cang. (Biat. 19:11-21) A hmaanmi Khrihfa hna cu hngah peng awkah nawlpek an si. Cucaah hi vawlei donghnak caan kan i ruah chung nain hngah rih a biapi. (Matt. 24:42) Kan hngah peng lai, Khrih lamhruainak tangah cusette timi rian pakhat vawlei pumpi ah lim kan i zuam lai.
Vawlei Pumpi Rian
6, 7. Pennak kong chimnak rian cu ni hmanung bik caan ah zeitindah a karh?
6 Jehovah salle ṭuan laimi rian kha a phunphun aa telmi hmelchunhnak ah aa telmi in a chimchung i mah nih hi vawlei ṭhalo donghnak caan ah kan nun kha a langhter. Jesuh nih donghnak caan chungah a um hngami hmelchunhnak pakhat hnu pakhat a chim tikah hi vawlei pumpi rian kha a chim. A chimchungmi ah sullam a ngeimi hi kong aa tel: “Miphun vialte hna ca i tehte si awkah vancung pennak kong thawng ṭha hi khuazakip ah chim a si lai—cun cu hnu lawngah cun donghnak cu a si lai!”—Matt. 24:14.
7 Jesuh chimchung bia he a neknawi tiang in aa pehtlaimi thil cheukhat zoh hmanh. 1914 kum ah ni hmanung bik caan aa thawk tikah thawngṭha chimtu hna cu mi tlawmte lawng an si. Atu ah cun an hung tampi cang. Vawlei pumpi ah Jehovah Hngaltu hna 7,000,000 leng an si i Khrihfabu 100,000 leng a um. 2008 Khrih thih Philhlonak ah Jehovah Hngaltu hna he minung 10,000,000 an i pum. Cucu ni kum nakin aa pummi an tam deuh a langhtertu a si.
8. Phungchim hlawhtlinnak kha ralchanhnak nih zeicah a ngolter khawh lo?
8 Hi chan donghnak a phak hlan ah miphun kip sin Pathian Pennak kong chimnak cu a ngan ngaimi tehtekhannak a si! Satan cu [“hi vawlei pathian,” Nw] a si nain tehte kan khan khawh ko. (2 Kor. 4:4) Hi vawlei ramuknak, biaknak le chawlehnak dihlak lengah mah thawngthanhnak hna zong Satan uknak tang ah a um. Cu ti a si ah, tehtekhannak rian khuaruahhar in hlawh a tlinnak a ruang cu zeidah a si? Jehovah bawmhnak ruang ah a si. Cucaah Pennak kong chimnak rian ngol awkah Satan nih aa zum nain khuaruahhar awk tlak in kan ṭuan rih ko.
9. Thlaraulei hlawhtlinnak kha zeicah khuaruahhar a si tiah kan ti khawh?
9 Pennak kong chimnak rian hlawhtlinnak le Jehovah miphun an tam chinnak le Pathian hngalhnak lei an ṭhanchonak cu khuaruahhar a si tiah chim khawh a si. A miphun cungah Pathian bawmhnak lengah lamhruainak le huhphenhnak a um lo ahcun phungchimnak rian cu hlawh a tling lai lo. (Matthai 19:26 rel.) A rianṭuan a duhmi ralring tein a ummi lungthin ah Pathian thiang thlarau rian a ṭuannak thawng in hi phungchimnak rian cu hlawhtling tein a dih tiang ṭuan a si lai, “cun cu hnu lawngah cun donghnak cu a si lai” ti kha kan zumh khawh. Mah caan cu khulrang in a ra lio.
‘Harnak Nganpi’
10. A ra laimi harnak nganpi kha Jesuh nih zeitindah a chim?
10 Hi vawlei ṭhalo donghnak cu ‘harnak nganpi’ in aa thawk lai. (Biat. 7:14) Zeicandah a rauh lai kha Baibal nih a chim lo nain Jesuh nih hitin a chim: “Vawlei hramthawk in nihin ni tiangah a ummi harnak a zeihmanh nakin cu caan i a ummi harnak cu a let tampi in a fak lai. Cu bantuk harnak cu a um zong a um bal ti lai lo.” (Matt. 24:21) Minung nuai 50 in 60 tluk an thihnak Vawlei Ralpi II ti bantuk hi vawlei nih a tonmi harnak kan zoh tikah a ra laimi harnak nganpi cu a fak tuk hringhran lai. Cucu Armageddon ah a sannak bik a phan lai. Jehovah nih Satan vawlei he aa pehtlaimi a pelte zong hrawh dih awkah vancung ralkapbu ṭhawng a thlah hna lai caan a si lai.—Biat. 16:14, 16.
11, 12. Zeithil sining nih dah harnak nganpi aa thawk kha a langhter?
11 Baibal nih harnak nganpi a pakhatnak zeitikah aa thawk lai kha chimchung bia ah a chim lo, asinain mah aa thawk lai a hleikhunmi hmelchunhnak thil cu a kan chimh. Mah cu vawlei uktu cozah hna nih a hmaanlomi biaknak dihlak an hrawhnak kha a si. Biathlam angan 17 le 18 ah kan hmuhmi Baibal chimchung bia ah a hmaanlomi biaknak kha vawlei cozah he sualnak a tuahmi hlawhhlangnu he a tahchunh. Hi cozah hna nih a rauh hlan ah “hlawhhlangnu kha an huat lai i a ngeihmi vialte kha an chuh dih lai i taklawng in an chiah lai; a sa kha an ei lai i amah cu mei in an khangh lai” tiah Biathlam 17:16 nih a ti.
12 Mah thil sining a phanh tikah Pathian nih a hmaanlomi biaknak dihlak kha hrawh awkah “aa tinhmi tuah duhnak kha an [vawlei uktu cozah pawl] lungthin chungah a chiah” lai. (Biat. 17:17) Cucaah hi hrawhnak cu Pathian sinin a ra tiah chim khawh a si. Mah nih Pathian a biami aa lawhtermi biaknak kha bia a ceih lai, zeicahtiah Pathian duhnak he aa ralchanmi zumhnak kha hlanpi in an cawnpiak hna ca le a salle an hrem hna caah a si. Vawlei mi tampi nih a ra laimi a hmaan lomi biaknak rawhralnak cu an i ruahchan lo. Asinain zumhfekmi Jehovah salle nih an i ruahchan. Cu hlei ah hi ni hmanung bik caan chung ah mah kong kha mi an chimh hna.
13. A hmaanlomi biaknak donghnak cu khulrang tuk in a si lai kha zeinihdah a langhter?
13 A hmaanlomi biaknak hrawh a si tikah mi cu an lau tuk lai. “Vawlei cung siangpahrang” cheukhat nih mah rawhralnak kha hitin an ṭah lai tiah Baibal nih a chimchung: “Ṭih a hei nung hringhran dah! Mi tuksa a hei pur hringhran dah. . . . Suimilam pakhat chungah na rawk dih ko!” (Biat. 18:9, 10, 16, 19) “Suimilam pakhat” timi bia Baibal hmanmi cu mah thil sining cu khulrang tuk in a si lai ti a langhter.
14. Jehovah a ral pawl nih a salle a donghnak ah an doh hna tikah Pathian nih zeitindah a leh hna lai?
14 A hmaanlomi biaknak a rawh hnu, a rauhhlan ah Jehovah biaceihnak thawng a thanhtu a salle doh an si lai kha kan hngalh. (Ezek. 38:14-16) Mah dohnak aa thawk tikah Jehovah he hmaiton in an i tong lai, a salle zumhfekmi hna kha huhphenh nan si lai tiah bia a kamh hna. Jehovah nih hitin a thanh: “Ka thinhunnak a linh in a linmi in chiat ka ser . . . annih nih [Jehovah] ka si kha an ka hngalh lai.” (Ezekiel 38:18-23 rel.) Pathian nih a Bia ah “Nanmah [zumhawktlakmi a salle] an tawngtu hna cu ka mit falai a tawngmi an si” tiah a ti. (Zekh. 2:8, Nw) Cucaah Jehovah a ral pawl nih vawlei pumpi a salle an doh hna tikah a leh hna lai. Harnak nganpi a dongh lainak ah—a sang bik a simi Armageddon lei ah a hruai hna lai. Khrih nawlpeknak tangah a ṭhawngmi vancungmi bu nih Satan vawlei Jehovah biaceihnak cu tlam an tlinter lai.
A Kan Ṭhathnem Khawh Ning
15. Hi vawlei donghnak a nai cang ti hngalhnak nih zeitindah a kan ṭhathnem awk a si?
15 Hi vawlei ṭhalo donghnak a nai tuk hringhran cang ti hngalhnak nih zeitindah a kan ṭhathnem awk a si? Lamkaltu Piter nih hitin a ṭial: “Van le vawlei cu hi bantuk in hrawh an si lai caah, zei bantuk mi dah kan si awk a si ti cu ruat tuah u. Nan nunning cu a thiangmi le Pathian sin i pekmi an si awk a si.” (2 Pit. 3:11) Mah bia nih kan ziaza cu Pathian halmi he aa khah awk a si i, Jehovah dawtnak langhter in kan nunnak cu Pathian sin pekmi rian ah aa tel kha ṭha tein kan zoh a herh a langhter khun. Cu bantuk tuahnak ah donghnak a rat hlan tiang Pennak kong thawngṭha chimnak ah kan si khawh chung tel aa tel. Piter nih hitin a ṭial ṭhan: “Zeizong vialte donghnak caan hi a nai ko cang. Cucaah cun thla nan cam khawh nakhnga, . . . ralring tein a ummi nan si lai.” (1 Pit. 4:7) Jehovah sinah thlacam zungzal in a thiang thlarau le vawlei pumpi a Khrihfabu in lamhruai awkah kan halnak thawng in kan naih i kan dawt kha kan langhter.
16. Pathian cawnpiaknak kha zeicah naih tein zulh a herh?
16 Ṭihnung a tammi hi kan chan ah Pathian Bia cawnpiaknak kha naih tein zulh a herh: “Zeitindah kan nuncan a si ti kha ṭha tein i zoh u. Mihrut bantuk in um hlah u, mifim bantuk in um u. Atu kan ni khua hi caan chia a si caah caan ṭha nan hmuhmi paohpaoh kha ṭha tein hman i zuam u.” (Efe. 5:15, 16) Atu ah ṭhatlonak cu hlan nakin a tam deuh. Satan nih mi kha Jehovah duhnak tuah lo awkah asiloah rawhral awkah thil tampi a ser. Pathian salle nih mah kha kan hngalh, cun Pathian cung kan zumhfehnak a dertermi zeithil paoh nawl kan pe lo. A rauh hlan ah zeithil dah a can lai zong kan hngalh, Jehovah le aa tinhmi kha kan zumh.—1 Johan 2:15-17 rel.
17. Thawhṭhannak a si tikah Armageddon in a luatmi hna cu zeitindah an um lai?
17 A thimi hna an thoṭhan lai timi Pathian biakam cu khuaruahhar in a tling lai, zeicahtiah “miṭha he miṭhalo he thihnak in kan tho ṭhan dih lai.” (Lam. 24:15) Mah biakam a langhter khunmi bia hi zoh hmanh: “thihnak in kan thoṭhan dih lai.” Jehovah bia a si caah zeihmanh zumh lo awk a um lo! Isaiah 26:19 nih hitin bia a kan kamh: “Kan mi hna a thimi kha an nung ṭhan lai! . . . An thlan i a itmi vialte kha an i hlau lai i lunglawm in hla an sa lai. . . . A thi ciami cu Bawipa nih a nunter ṭhan hna lai.” Mah bia cu hlanlio Pathian miphun an ram an kir ṭhan lioah a hmasa bik a rak tling, vawlei thar ah a biafang ning in a tlin lai kha a kan zumhter khawh. A thoṭhanmi hna cu an dawtmi hna he an i ton ṭhan tikah lunglawmhnak nganpi a si lai! Asi, Satan vawlei donghnak cu a nai cang, Pathian vawlei thar cu a nai tuk cang. Ralring tein um awk a biapi tuk!
Naa Cinken Maw?
• Jesuh biapi bik cawnpiakmi cu zeidah a si?
• Atu ah Pennak kong chimnak rian cu zeitluk in dah a karh?
• Ralring tein um awk zeicah a biapit?
• Lamkaltu 24:15 biakam ah thazang a pemi zeidah na hmuh?
[Cahmai 16, 17nak i rinli kulh]
Tuaiurnak Chan Aa Thawk Cang
Tuaiurnak Chan: Vawlei Thar pakhat chungah Ralṭhatnak timi cauk min cu Alan Greenspan ṭialmi 2007 cauk a biatlangpi a si. Amah cu kum 20 dengmang United State Hmunpi Zohkhenhtu Bu ah lutlai a si, mah bu nih an ram chung dihlak ramlai hmunpi bank a kalning kha a zoh. Greenspan nih 1914 kum hlan le kum hnu karlak vawlei thil umtuning aa thleidannak kha hitin a langhter khun:
“1914 kum hlan ah rak ṭialmi ca dihlak zoh tikah 1914 kum hlan ah mi tampi le ram tampi ah midang kha upatnak he pehtlaih dawh a lo, nunphung le sehlei fimthiamnak hna zong ṭhancho dawh a lo, minung bu i komhnak cu a ṭhangcho i a tling a ṭhami a lo. Kum zabu hleikua ah vanchiatnak chung a ummi sal zuarnak cu a dong. Dawtnak ngeilo zaang-ennak a hung tlawm deuhmi a lo. . . . Sehlei fimthiamnak cu kum zabu hleikua chungah a hung ṭhangcho ngaingai, tlanglawng kalnak lam, telephone, elektrik mei, baisakup, mawṭawka le innchung hmanmi thilri tete hna chim cawk loin tampi a um. Siilei fimnak, damnak le ṭhannak caah a herhmi rawl tampi le ti thiang tampi a karhcho i minung chan a sauter deuh . . . Mah ṭhanchonak cu a hung ṭhangcho chin lengmang lai tiah mi tampi nih an ruah.”
Asinain . . . “Vawlei Ralpi Ii
nak nih pumsalei tam deuh a hrawhmi nakin Vawlei Ralpi I nih ziaza le nunphung tam deuh a hrawh: hmasa ruahnak vialte cu a hrawh dih. Mi cu khulrang ngai le ri ngei lo in a ṭhangchomi an lawh lioah kei cu Vawlei Ralpi I hlan ruahnak hna kha ka philh kho lo. Tuchan kan hmuhning cu a luanciami kum zabu he cun aa thleidang tuk hringhran, asinain thil umtuning he aa tlakmi a lo. Vawlei Ralpi I nih mah hlan chan kha a thlen khawh bantukin ṭihphannak, vawlei lumnak asiloah mi tam ṭhatnak ca timi ruahnak nih atu chan minung nunning ṭhanchonak vawlei pumpi komh in ṭuan ṭinak kha a thleng rih lai maw? Ahohmanh nih fiang tein kan chim kho lo.”
Greenspan nih sianghleirun a kai lioah Economic Professor Benjamin M. Anderson (1886-1949) chimmi kha aa cinken: “Vawlei Ralpi I hlan ah vawlei zeitindah a um a hngalmi tar pawl nih mah lio vawlei kha an ruah ṭhan tikah an ngai tuk hringhran. Mah lio himnak kha vawlei ralpi pakhatnak aa thawk hnu cun a um ti lo.”—Economics and the Public Welfare.
2006 kum chuahmi G. J. Meyer ṭialmi cauk A World Undone, ah cu he aa lo in ṭialmi a um. Hitin kan rel: “Tuanbia thil a cangmi nih ‘zeizong vialte kha a thlen dih’ tiah an chim tawn. Cucu Ralpi [1914-1918] ah voikhat a tling. Raltuknak nih zeizong vialte a thlen dih, ramri, cozah le ram tampi an van lengah ral lioah mi cu vawlei le anmah le anmah an i hmuhning hmanh a thlen. Chan tiluan chah bantuk a si i raltuknak a dih hnu le raltuknak a um hlan chan cu zeitihmanh in pehtonh khawh lomi zungzal cahnak a si.”
[Cahmai 18nak i hmanthlak]
Armageddon ah Jehovah nih a ṭhawngmi a vancungmi bu kha a thlah hna lai