A4
Non Bondye dan Lekritir Ebre
Non Bondye ki’n ganny ekrir avek bann ansyen let Ebre ki ti ganny servi avan legzil Babilonn
Non Bondye ki’n ganny ekrir avek bann let Ebre ki ti ganny servi apre legzil Babilonn
Non Bondye ki ganny ekrir avek sa kat konsonn, יהוה, dan alfabet Ebre, i ganny trouve apepre 7,000 fwa dan bann liv Labib ki ti ganny ekrir an Ebre. Labib—Tradiksyon nouvo lemonn i tradwir sa kat let (Tetragram), konman “Zeova” an Kreol Seselwa. Sa non “Zeova” i ganny mansyonnen en kantite fwa, plis ki tou lezot non dan Labib. Menm si sa bann dimoun ki’n ganny enspire pour ekri Labib in servi plizyer tit parey “Tou Pwisan,” “Sa Enn Tre O” ek “Senyer” pour dekrir Bondye, zot in servi sa kat let (Tetragram) pour idantifye Bondye par son non personnel.
Zeova li menm ti fer bann ekriven Labib servi son non. Par egzanp, i ti enspir profet Zoel pour ekri: “Tou sa ki kriy non Zeova pou ganny sove.” (Zoel 2:32) I ti osi fer en psalmis ekri: “Dimoun i devret konnen ki ou apel Zeova e ki zis ou tousel ki Tre O lo later antye.” (Psonm 83:18) Anfet, zis dan bann psonm tousel, non Bondye i aparet apepre 700 fwa. Bann psonm ti ganny ekrir dan en fason poetik pour ki zot ganny sante e resite par pep Bondye. Alor, akoz non Bondye pa ganny servi dan plizyer tradiksyon Labib? Akoz sa tradiksyon i servi sa non “Zeova”? Ki non Bondye, Zeova, i vedir?
Bann ekstre tire dan Psonm dan en roulo ki ti ganny dekouver o bor Lanmer Mor date sa premye lanmwatye premye syek. Sa teks in ganny ekrir avek bann let Ebre ki ti ganny servi apre legzil Babilonn, me i evidan ki sa kat let non Bondye in ganny ekrir plizyer fwa avek bann let Ebre ki pli ansyen
Akoz non Bondye pa ganny servi dan plizyer tradiksyon Labib? I annan diferan rezon. Serten i panse ki Bondye Tou Pwisan pa bezwen en non personnel pour idantifye son lekor. I paret ki lezot dimoun in ganny enfliyanse par en tradisyon Zwif kot zot pa ti servi sa non petet akoz zot ti per pangar zot mank respe pour sa non. Lezot ankor pa servi sa non akoz personn pa asire ki mannyer sa non ti ganny prononse egzakteman, alor zot vwar li pli bon pour servi bann tit, tel parey “Senyer” oubyen “Bondye.” Me sa pa bann bon rezon akoz:
Bann ki dir ki Bondye Tou Pwisan pa bezwen annan en non personnel pa pe pran kont ki non personnel Bondye i dan bann ansyen kopi son Parol e sa i enkli bann kopi ki ti’n ganny prezerve depi avan letan Zezi. Parey nou’n dir dan premye paragraf, Bondye ti fer bann ekriven met son non dan son Parol, apepre 7,000 fwa. Alor, i evidan ki i anvi nou konn e servi son non.
Bann tradikter ki retir non Bondye akoz zot pe respekte sa tradisyon Zwif pe oubliy en pwen enportan. Menm si bann Zwif ti refize pronons sa non, zot pa ti tir li dan zot kopi Labib. Non Bondye i ganny trouve dan plizyer landrwa dan bann ansyen roulo ki’n ganny dekouver Koumrann o bor Lanmer Mor. Anfet, pour montre kote non Bondye i ete dan teks orizinal Labib, serten tradikter in ranplas sa non par sa tit “SENYER” an let maziskil. Me, akoz sa bann tradikter in ranplas oubyen retir non Bondye dan Labib e an menm tan admet ki sa non i aparet plizyer milye fwa dan teks orizinal? Lekel ki’n donn zot lotorite pour fer sa sanzman? Zis zot ki kapab reponn.
Bann ki dir ki non Bondye pa devret ganny servi akoz personn pa konnen ki mannyer pour pronons li, zot libreman servi non Zezi. Pourtan, lafason ki bann disip Zezi dan premye syek ti pronons son non i diferan avek lafason ki bann Kretyen i pronons sa non ozordi. Probableman, bann Kretyen Zwif ti pronons non Zezi konman Ye shuʹa e sa tit “Kris” Ma shiʹach oubyen “Mesi.” Bann Kretyen Grek ti apel li I·e·sousʹ Khri·stosʹ e bann Kretyen ki ti koz Laten ti apel li Ieʹsus Chriʹstus. Vi ki bann ekriven ti ganny enspire pour tradwi non Zezi dan langaz Grek e sa in ganny rikorde dan Labib, sa i montre ki sa bann Kretyen ti pronons non Zezi dan sa fason ki laplipar dimoun ti servi sa non dan zot langaz dan sa lepok. Pareyman, Komite tradiksyon Labib nouvo lemonn in vwar li rezonnab pour servi sa non “Zeova,” menm si i pa egzakteman koumsa ki i ti ganny prononse dan langaz Ebre lontan.
Akoz Labib—Tradiksyon nouvo lemonn i servi “Zeova”? An Angle, Tetragram, sa kat let non Bondye (יהוה) i vin YHWH. Parey i ti leka pour tou bann mo Ebre, Tetragram ti napa okenn vwayel. Lontan ler bann Ebre ti lir, zot ti konnen ki vwayel apropriye pour servi.
Apepre mil an apre ki Lekritir Ebre ti’n fini ganny ekrir, bann spesyalis Labib Zwif ti devlop en sistenm ki servi bann pwen oubyen siny pour fer bann lekter konn bann vwayel ki zot devret servi ant bann konsonn. Me sa letan, bokou Zwif ti’n fini ganny enfliyanse par en siperstisyon ki ti dir i mal pour pronons aotvwa non personnel Bondye, alor zot ti servi lezot lekspresyon pour ranplas non Bondye. I paret ki ler zot ti kopi sa kat let non Bondye, zot ti pran vwayel sa bann lezot lekspresyon e azout li avek sa kat let non Bondye. Alor, bann maniskri (bann vye kopi Labib) ki’n servi sa bann vwayel pa ed nou pour konnen ki mannyer non Bondye ti ganny prononse o konmansman dan langaz Ebre. Serten i santi ki sa non ti ganny prononse “Yahweh,” tandis ki lezot in donn lezot sizesyon. Dan en roulo ki ti ganny dekouver o bor Lanmer Mor, i ti annan en bout liv Levitik ki ti’n ganny ekrir dan langaz Grek. Ladan, non Bondye ti’n ganny tradwir Iao. Apard ki Iao, bann ekriven Grek in osi donn lezot sizesyon lo konman pour pronons non Bondye, tel parey Iae, I·a·beʹ ek I·a·ou·eʹ. Toudmenm, nou pa kapab konpletman asire. Nou zis pa konnen ki mannyer bann serviter Bondye dan lepase ti pronons non Bondye dan langaz Ebre. (Zenez 13:4; Egzod 3:15) Sa ki nou konnen se ki Bondye ti servi son non ler i ti kominik avek son pep, ki son pep ti apel li par son non e zot ti servi sa non ler zot ti koz avek lezot.—Egzod 6:2; 1 Lerwa 8:23; Psonm 99:9.
Akoz alor sa tradiksyon i servi sa non “Zeova” oubyen “Jehovah” an Angle? Parski an Angle, sa non “Jehovah” ti’n konmans ganny servi depi byen lontan.
Non Bondye dan Zenez 15:2 dan tradiksyon sa senk premye liv Labib par William Tyndale an 1530
Premye fwa ki non Bondye ti aparet dan en Labib Angle ti an 1530 dan en tradiksyon sa senk premye liv Labib (Pentatek) par William Tyndale. I ti servi “Iehouah” pour non Bondye. Avek letan, vi ki langaz Angle ti sanze, non Bondye ti ganny prononse dan en fason pli modern. Par egzanp, an 1612, Henry Ainsworth ti servi “Iehovah” partou dan son tradiksyon liv Psonm. Apre, ler sa liv Psonm ti ganny retradwir e enprimen ansanm avek sa senk premye liv Labib an 1639, i sa form “Jehovah” ki ti ganny servi. An 1901, bann tradikter ki ti fer sa tradiksyon ki apel American Standard Version ti osi servi “Jehovah” partou kot sa non ti devret ete dan Lekritir Ebre.
Pour eksplike akoz i ti servi “Jehovah” dan plas servi “Yahweh” dan son liv Studies in the Psalms an 1911, Joseph Bryant Rotherham ti dir ki i ti servi “Jehovah” akoz i ti anvi servi en “non ki akseptab e ki an menm tan bann lekter Labib i pli abitye avek.” An 1930, A. F. Kirkpatrick ti osi donn en leksplikasyon ki ti parey sa ki ti pour Rotherham konsernan sa non “Jehovah.” I ti dir: “Bann eksper langaz i dir ki non Bondye i devret ganny prononse Yahveh oubyen Yahaveh, me i paret ki JEHOVAH in ganny servi an Angle depi en bon pe letan e sa ki pli enportan se pa en prononsyasyon egzakt me ki sa non i en Non Personnel e non pa en tit parey ‘Senyer.’”
Tetragram, YHWH: “I fer arive”
Sa verb HWH: “pour vini” oubyen “arive”
Ki non Zeova i vedir? Dan langaz Ebre, sa non Zeova i sorti dan en verb ki vedir “pour vini” oubyen “devenir” e serten eksper Labib i dir ki sa verb i osi vedir “fer arive.” Alor Komite tradiksyon Labib nouvo lemonn i konpran ki non Bondye i vedir “I fer arive.” Bann eksper Labib i annan diferan pwennvi lo sinifikasyon non Bondye, alor Komite tradiksyon Labib nouvo lemonn pa konpletman asire lo sinifikasyon non Bondye. Par kont, sa definisyon ki sa komite in aksepte i al byen avek Zeova dan son rol konman Kreater tou keksoz e konman sa Enn ki toultan akonpli son plan. I’n fer arive tou bann keksoz ki annan pour fer avek kreasyon, liniver, bann imen ek bann lanz, me osi nenport kwa ki arive i kontinyen fer son lavolonte ek son plan vin en realite.
Alor, sinifikasyon non Zeova pa zis sinifikasyon sa verb ki’n ganny servi dan Egzod 3:14 ki dir: “Mon pou vin sa ki mon swazir pour vini” oubyen “Mon pou vin nenport kwa ki mon oule vini.” Sa bann parol pa donn en sinifikasyon konplet non Bondye. Plito, zot revel en laspe dan personnalite Bondye, ki montre ki dan nenport sirkonstans i pou kapab vin nenport kwa ki neseser pour akonpli son plan. Menm si sinifikasyon non Zeova i enkli sa nide, i pa vedir ki sinifikasyon son non i zis vedir ki Zeova i swazir pour vin sa ki i oule. I osi vedir ki i fer arive sa ki neseser an rapor avek son kreasyon ek lakonplisman son plan.