A3
Ki mannyer Labib in ariv ziska nou letan
Loter Labib i osi sa Enn ki’n prezerv Labib. Li menm li sa Enn ki’n fer sa parol ganny ekrir:
“Parol nou Bondye i reste pour touzour.”—Izai 40:8.
Sa parol i vre, menm si bann kopi orizinal Labib dan Lekritir Ebre e Arameena oubyen Lekritir Grek Kretyen i nepli egziste ozordi. Alor, ki mannyer nou kapab asire ki sa ki dan Labib ozordi i parey sa ki ti dan sa bann kopi orizinal ki’n ganny enspire?
BANN KI TI KOPYE LABIB IN PREZERV PAROL BONDYE
Ki mannyer Labib in ariv ziska dan nou letan? Konsernan Lekritir Ebre, Bondye ti dir ki sa bann liv ki dan Labib i devret ganny kopye.b Par egzanp, Zeova ti demann bann lerwa Izrael pour fer zot prop kopi Lalwa. (Deterononm 17:18) Deplis, Bondye ti fer bann Levit responsab pour prezerv e ansenny Lalwa avek lepep. (Deterononm 31:26; Neemya 8:7) Apre ki bann Zwif ti’n retournen sorti legzil Babilonn, i ti annan en group dimoun ki ti kopye parol Bondye oubyen ki ti bann sekreter (Sopherim). (Ezra 7:6, bann not.) Avek letan, sa bann sekreter ti fer en kantite kopi sa 39 liv dan Lekritir Ebre.
Pandan plizyer syek, bann sekreter ti fer byen atansyon ler zot ti kopye sa bann liv. Pandan Mwayennaz, en group Zwif ki ti apel Masoret (Masoretes) ti kontinyen fer sa bon travay. Sa pli vye kopi konplet ki bann Masoret ti fer i Leningrad Codex. I date lannen 1008/1009 apre Kris. Par kont, dan milye ventyenm syek, apepre 220 maniskri Labib oubyen bann bout maniskri in ganny dekouver parmi bann Roulo Lanmer Mor. Sa bann maniskri ti mil an pli vye ki Leningrad Codex. Ler bann serser ti konpar bann Roulo Lanmer Mor avek Leningrad Codex, sa ti montre en pwen enportan: Menm si i annan serten mo ki diferan dan bann Roulo Lanmer Mor, sa mesaz pa’n sanze.
Ki nou pou dir lo sa 27 liv dan Lekritir Grek Kretyen? Sa bann liv ti premyerman ganny ekrir par bann zapot Zezi Kri e par lezot disip ki ti viv dan premye syek. Bann Kretyen dan premye syek ti osi fer bann kopi, parey bann sekreter Zwif ti fer. (Kolosyen 4:16) Menm si Lanperer Romen Diocletian ek lezot dimoun ti esey detrir tou bann liv ki bann Kretyen dan premye syek ti annan, i annan plizyer milye kopi Labib ki ankor egziste ziska ozordi.
Bann Lekritir Kretyen in osi ganny tradwir dan plizyer lezot langaz. Sa i enkli Labib dan langaz Armenian, Coptic, Ethiopic, Georgian, Latin ek Syriac.
LAFASON KI LABIB AN EBRE E GREK TI GANNY PREPARE POUR TRADIKSYON
Pa tou bann vye maniskri Labib ki egzakteman parey. Alor ki mannyer nou pou konnen ki i ti annan dan sa teks orizinal?
Sa sityasyon i kapab ganny konpare avek en ansenyan ki demann 100 etidyan pour kopye en sapit dan en liv. Menm si sa liv orizinal i perdi pli tar, ler ou pran sa 100 kopi e konpar zot, zot pou annan sa menm mesaz. Menm si sak etidyan i fer serten fot, zot pa pou fer menm fot. Pareyman, ler bann spesyalis Labib i konpar sa plizyer milye bout ek vye kopi Labib ki zot annan, zot kapab vwar kote ki i annan en fot e zot pou konnen ki sa teks orizinal ti dir.
“Nou kapab dir ki napa en lot vye liv ki’n ganny kopye dan en fason sitan egzakt”
Ki mannyer nou kapab vreman asire ki sa mesaz ki ti dan Labib depi o konmansman i ankor sa menm mesaz ki nou’n gannyen? William H. Green, en spesyalis Labib ti dir sa konsernan Lekritir Ebre: “Nou kapab dir ki napa en lot vye liv ki’n ganny kopye dan en fason sitan egzakt.” Konsernan Lekritir Grek Kretyen oubyen Nouvo Testaman, en spesyalis Labib F. F. Bruce ti ekri: “I telman annan en kantite levidans pour nou Nouvo Testaman konpare avek lezot vye liv ki personn pa kapab ni menm reve pour dir ki i pa egzakt.” I ti osi dir: “Si Nouvo Testaman ti en koleksyon liv ki lezot dimoun ti’n ekri, an zeneral personn pa ti pou annan okenn dout ki sa bann liv i dir laverite.”
Sapit 40 dan liv Izai dan bann Roulo Lanmer Mor (date depi lannen 125 ziska lannen 100 avan Kris)
Ler i ti ganny konpare avek bann maniskri Ebre ki apepre mil an pli tar, i ti annan zis bann pti diferans, sirtou lo kote eple
Sapit 40 dan liv Izai dan Aleppo Codex, en maniskri Ebre enportan ki ti ganny kopye par bann Masoret, date apepre lannen 930 apre Kris
Teks Ebre: Lekritir Ebre dan Tradiksyon nouvo lemonn an Angle, New World Translation of the Hebrew Scriptures (1953-1960), ti baze lo Biblia Hebraica, par Rudolf Kittel. Depi sa letan, lezot edisyon teks Ebre in sorti, par egzanp Biblia Hebraica Stuttgartensia ek Biblia Hebraica Quinta, ki pran an konsiderasyon bann resers ki baze lo Roulo Lanmer Mor ek lezot ansyen maniskri. Sa bann edisyon in reprodwir teks orizinal ki sorti dan Leningrad Codex avek bann not ki sorti dan lezot sours ki enkli Samaritan Pentateuch, Roulo Lanmer Mor, Septant Grek (Septuagint), Aramaic Targums, Latin Vulgate ek Syriac Peshitta. Tou le de Biblia Hebraica Stuttgartensia ek Biblia Hebraica Quinta ti ganny servi ler Tradiksyon nouvo lemonn an Angle ti ganny revize. Sa tradiksyon an Kreol Seselwa i baze lo sa tradiksyon Angle.
Teks Grek: Ver lafen diznevyenm syek, spesyalis Labib B. F. Westcott ek F.J.A. Hort ti konpar bann maniskri ek lezot bout dan vye kopi Labib ki ti deza egziste ler zot ti pe prepar sa teks Grek ki ti ganny servi konman en referans, ki zot ti krwar i pli pros avek sa teks orizinal. Ver milye ventyenm syek, Komite tradiksyon Labib nouvo lemonn ti servi sa teks Grek ler zot ti pe tradwir Labib an Angle. Deplis, sa komite ti osi servi bann papiris ki aparaman ti la depi dezyenm ek trwazyenm syek apre Kris. Depi sa, plis kopi oubyen papiris in vin disponib. An plis ki sa, lezot teks ki ganny servi konman referans, parey teks Nestle ek Aland e osi United Bible Societies i montre rezilta bann dernyen resers ki bann spesyalis Labib in fer. Serten rezilta sa bann resers in ganny servi dan sa revizyon Tradiksyon nouvo lemonn an Angle.
Ler nou egzamin teks Grek ki’n ganny servi konman en referans, i kler ki serten verse dan Lekritir Grek Kretyen ki dan serten vye tradiksyon Labib parey King James version, ti ganny azoute pli tar par bann dimoun ki ti rekopye Labib. Me sa bann verse pa ti zanmen form parti Lekritir ki’n ganny enspire par Bondye. Par kont, vi ki depi sezyenm syek, lafason ki bann sapit ek verse Labib i separe ti’n fini ganny etablir, ler sa bann verse in ganny tire, sa in kit en lespas vid ant bann verse dan laplipar Labib. Sa bann verse i Matye 17:21; 18:11; 23:14; Mark 7:16; 9:44, 46; 11:26; 15:28; Lik 17:36; 23:17; Zan 5:4; Akt 8:37; 15:34; 24:7; 28:29 ek Romen 16:24. Dan sa versyon Tradiksyon nouvo lemonn, i annan en not ki endike kote sa bann verse in ganny tire.
Konsernan sa gran konklizyon pour Mark 16 (verse 9-20), sa konklizyon kourt pour Mark 16 e bann parol dan Zan 7:53–8:11, i kler ki tou sa bann verse pa ti dan bann maniskri orizinal. Alor tou sa bann verse pa’n ganny enkli dan sa revizyon.c
Dan sa edisyon revize an Angle, i annan serten lezot sanzman ki’n ganny fer pour ki sa Labib i an armoni avek sa ki bann spesyalis Labib i dir i ti dan teks orizinal. Par egzanp, dapre serten maniskri, Matye 7:13 i dir: “Pas par pti baro, parski sa semen ki anmenn ver destriksyon i fasil, sa baro i gran.” Dan bann ansyen edisyon Tradiksyon nouvo lemonn, “sa baro” pa ti dan sa teks. Par kont, ler plis resers lo bann maniskri ti ganny fer, sa ti montre ki sa lekspresyon “sa baro” ti dan sa teks orizinal. Alor, sa in ganny azoute dan sa edisyon ki’n ganny revize an Angle. I annan serten lezot sanzman koumsa ki’n ganny fer. Par kont, sa i bann pti sanzman e zot pa sanz sa mesaz ki dan Parol Bondye.
En maniskri lo papiris lo 2 Korentyen 4:13–5:4 date apepre lannen 200 apre Kris
a Apre sa i pou ganny refer konman Lekritir Ebre.
b En rezon akoz bann vye kopi ti bezwen ganny kopye i ti akoz sa teks orizinal ti ganny ekrir lo bann materyo ki pouri vitman.
c Plis lenformasyon lo akoz sa bann verse i ganny konsidere konman pa egzakt, i ganny trouve dan bann not New World Translation of the Holy Scriptures—With References, pibliye an 1984.