ESTUDIO 27
¿Chucoch yom mi lac bʌcʼñan Jehová?
«Jini muʼ bʌ i bʌcʼñañob lac Yum mi caj i yajñel yicʼot» (SAL. 25:14).
CʼAY 8 Jehová miʼ cʌntañonla
MUʼ BɅ CAJ I QʼUEJLELa
1, 2. Cheʼ bajcheʼ miʼ yʌl Salmo 25:14, ¿chuqui yom mi lac mel chaʼan mi lac sujtel ti wem bʌ i yamigo Jehová?
¿BAJCHEʼ yilal juntiquil wem bʌ amigo? Tajol mi lac ñaʼtan chaʼan yom yujil cʼuxbiya yicʼot coltaya. Pero ¿muʼ ba caj i tilel ti lac jol chaʼan yom miʼ bʌcʼñʌntel? Maʼañic. Pero tiʼ tojlel Jehová jiñʌch yom bʌ mi lac mel, chaʼan mi lac mejlel ti sujtel tiʼ yamigo yomʌch mi lac bʌcʼñan (pejcan Salmo 25:14).
2 Ti lac pejtelel yom mi lac bej bʌcʼñan Jehová, mach yʌlʌyic jaypʼejlix jab cajel lac melben i yeʼtel (troñel). Pero ¿chuqui yom i yʌl i bʌcʼñʌntel Dios? ¿Chuqui mi caj i coltañonla chaʼan mi lac bʌcʼñan Dios cheʼ bajcheʼ miʼ mulan? ¿I chuqui mi laj cʌn tiʼ tojlel Abdías, jiñi ñuc bʌ sacerdote Jehoiadá yicʼot jiñi rey Jehoás chaʼan i bʌcʼñʌntel Dios?
¿CHUQUI YOM I YɅL CHEʼ MI LAC BɅCʼÑAN DIOS?
3. ¿Bajcheʼ miʼ coltañonla jiñi lac bʌqʼuen?
3 Mach lecojic cheʼ mi lac chaʼlen bʌqʼuen come muʼto i coltañonla chaʼan tsajalonla (xʼucʼulonla). Jumpʼejl ejemplo, mi woliyonla (choncolonla) ti xʌmbal mi lac wen qʼuel lac bijlel chaʼan maʼañic mi lac yajlel. Mi tsaʼ laj qʼuele chaʼan an chuqui miʼ mejlel ti ujtel yaʼ baqui añonla mi lac tʌtsʼ lac bʌ chaʼan maʼañic mi lac taj wocol. I chaʼan maʼañic mi lac low la camigojob mi laj cʌntan chuqui mi la cʌl o chuqui mi lac mel.
4. ¿Chuqui yom i yʌqʼueñonla lac ñaʼtan Satanás tiʼ tojlel Jehová?
4 Jehová yomʌch chaʼan mi lac bʌcʼñan, pero Satanás yambʌ bajcheʼ yom chaʼan mi lac bʌcʼñan, jin cheʼ bʌ miʼ yʌqʼueñonla lac ñop chaʼan jontol (simaron), wen yujil michʼ i chaʼan mach tijicñayic miʼ qʼuelonla. Cheʼʌch tsiʼ ñopo i mel tiʼ tojlel Job (Job 4:18, 19). Yujil chaʼan iliyi miʼ mejlel i yʌqʼueñonla laj cʌy lac melben i yeʼtel Jehová. Jin chaʼan yom mi laj cʌn lac bʌcʼñan Jehová cheʼ bajcheʼ miʼ mulan.
5. ¿Chuqui yom i yʌl cheʼ mi lac bʌcʼñan Dios?
5 Cheʼ mi lac bʌcʼñan Dios o mi lac wen qʼuel ti ñuc yom i yʌl chaʼan mi laj cʼuxbin i mach la comic lac mel muʼ bʌ i ñajtʼesañonla tiʼ tojlel. Jumpʼejl ejemplo, jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan Jesús «miʼ bʌcʼñan Dios», pero ili mach yomic i yʌl chaʼan tsiʼ bʌcʼña chaʼan an chuqui mi caj i tumbentel (Heb. 5:7; Is. 11:2, 3). Jesús miʼ wen cʼuxbin i Tat i jin chaʼan tsiʼ jacʼbe i tʼan (Juan 14:21, 31). Joñonla jaʼel mi lac melben i yeʼtel come juntiquilʌch Dios yujil bʌ cʼuxbiya, wen am bʌ i ñaʼtʌbal, toj bʌ chuqui miʼ mel yicʼot am bʌ i pʼʌtʌlel. Cheʼ jaʼel, mucʼʌch i wen cʼuxbiñonla i la cujil chaʼan jiñi muʼ bʌ lac mel miʼ mejlel i yʌqʼuen i chʼijyemlel o i tijicñʌyel (Sal. 78:41; Pr. 27:11).
¿CHUQUI MI CAJ I COLTAÑONLA CHAʼAN MI LAC BɅCʼÑAN DIOS?
6. ¿Chuqui jiñi muʼ bʌ caj i coltañonla chaʼan mi lac bʌcʼñan Dios? (Salmo 34:11).
6 Cheʼ bʌ mi la quilan pañimil (lac chʼocʼan) mach toj la cujilix i bʌcʼñʌntel Dios, yomto mi laj cʌn lac mel (pejcan Salmo 34:11). Junchajp muʼ bʌ i coltañonla jin cheʼ mi lac wen qʼuel yicʼot mi lac ñaʼtan jiñi melbil (pʌtbil) tac bʌ i chaʼan Jehová, come yaʼʌch baqui mi laj qʼuelben i ñaʼtʌbal, i pʼʌtʌlel yicʼot i cʼuxbiya. Cheʼ bʌ mi lac wen ñaʼtan iliyi mi lac ñumen qʼuel ti ñuc yicʼot mi lac ñumen cʼuxbin Jehová (Rom. 1:20). Juntiquil hermana i cʼabaʼ Adrienne tsiʼ yʌlʌ: «Cheʼ bʌ mij qʼuel jiñi melbil tac bʌ i chaʼan Jehová i mij qʼuel chaʼan cabʌl i ñaʼtʌbal miʼ coltañon chaʼan mic ñumen qʼuel ti ñuc yicʼot chaʼan mic ñop chaʼan Jehová yujil chuqui jiñi ñumen wem bʌ chaʼañon». I miʼ bej al: «Jin chaʼan, maʼañic ba ora com c mel muʼ bʌ i ñajtʼesañon ti Jehová». Ixcu jatet, ¿mejl baʼ wʌqʼuen i yorajlel ti ili semana chaʼan maʼ ñaʼtan jiñi melbil tac bʌ i chaʼan Jehová? Ili mi caj i coltañet chaʼan maʼ qʼuel ti ñuc Jehová yicʼot maʼ ñumen cʼuxbin (Sal. 111:2, 3).
7. ¿Bajcheʼ miʼ coltañonla jiñi oración chaʼan mi lac bʌcʼñan Jehová?
7 Yambʌ muʼ bʌ caj i coltañonla lac bʌcʼñan Jehová jiñʌch cheʼ mi lac chʌn chaʼlen oración. Cheʼ bʌ mi lac mel ñumen lʌcʼʌl mi la cubin lac bʌ tiʼ tojlel come jajayajl mi laj cʼajtiben lac pʼʌtʌlel chaʼan mi laj cuch jumpʼejl wocol, mi laj cʼajtesan chaʼan cabʌlʌch i pʼʌtʌlel. Cheʼ bʌ mi la cʌqʼuen wocolix i yʌlʌ chaʼan tsiʼ choco tilel i Yalobil, mi laj cʼajtesan bajcheʼ cʼamel miʼ cʼuxbiñonla. I cheʼ bʌ mi laj cʼajtiben i coltaya ti jumpʼejl wocol, mi laj cʼajtesan chaʼan cabʌlʌch i ñaʼtʌbal. Pejtelel iliyi miʼ coltañonla lac ñumen qʼuel ti ñuc yicʼot mi laj cʌntan lac bʌ chaʼan maʼañic mi lac mel muʼ bʌ i ñajtʼesañonla tiʼ tojlel.
8. ¿Chuqui yom mi lac mel chaʼan mi lac chʌn bʌcʼñan Jehová?
8 Chaʼan mi lac chʌn bʌcʼñan Jehová, yom mi lac wen pejcan jiñi Biblia chaʼan mi laj cʌn ti jiñi wen tac bʌ ejemplo yicʼot ti jiñi mach tac bʌ weñic. Mi caj lac ñaxan cʌn tiʼ tojlel chaʼtiquilob, Abdías yicʼot Jehoiadá, xucʼul bʌ tsaʼ ajñiyob ti Jehová. Ti wiʼil, mi caj laj cʌn tiʼ tojlel Jehoás, wem bʌ chuqui tsiʼ mele ti ñaxan pero ti wiʼil tsiʼ ñajtʼesa i bʌ ti Jehová.
YOM CHʼEJLONLA BAJCHEʼ ABDÍAS
9. ¿Bajcheʼ tsiʼ colta Abdías cheʼ tsiʼ bʌcʼña Jehová? (1 Reyes 18:3, 12).
9 Jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan Abdíasb tsiʼ «wen tsajca [o bʌcʼña] lac Yum» (pejcan 1 Reyes 18:3, 12). ¿Bajcheʼ tsiʼ colta cheʼ tsiʼ bʌcʼña Dios? Tsiʼ mele chuqui wen yicʼot maʼañic tsiʼ chaʼle lot, jin chaʼan jiñi rey tsiʼ yʌqʼue tiʼ wenta chaʼan miʼ qʼuelben i yotot (Neh. 7:2). Cheʼ jaʼel, tsiʼ colta chaʼan miʼ pʌs i chʼejlel, i wen i cʼʌjñibalʌch i chaʼan ti jiñi bʌ ora. ¿Chucoch? Come Abdías tsaʼ chumle cheʼ bʌ jiñi rey Acab woli (yʌquel) ti yumʌntel, ili rey «tsiʼ mele jontolil tiʼ wut lac Yum ñumen bajcheʼ pejtelel i reyob Israel» (1 R. 16:30). Cheʼ jaʼel, i yijñam Acab jiñʌch Jezabel, muʼ bʌ i chʼujutesan Baal yicʼot miʼ wen tsʼaʼlen Jehová. Tsaʼto i ñopo i jisan pejtelel jiñi xʼaltʼañob ti Israel (1 R. 18:4). ¡Wen wocolʌch i chʼujutesʌntel Jehová ti jimbʌ ora!
10. ¿Bajcheʼ tsiʼ wen pʌsʌ i chʼejlel Abdías?
10 Abdías tsiʼ wen pʌsʌ i chʼejlel, ¿bajcheʼ? Cheʼ bʌ Jezabel tsaʼ caji i sʌclan pejtelel jiñi xʼaltʼañob i chaʼan Jehová chaʼan miʼ tsʌnsañob, Abdías tsiʼ mucu 100 xʼaltʼañob ti chʼen i tsiʼ yʌqʼueyob chuqui miʼ japob yicʼot chuqui miʼ cʼuxob (1 R. 18:13, 14). Cheʼ tsaʼic i yubi Jezabel iliyi tiʼ tsʌnsa. Abdías maʼañic woliʼ sʌclan chaʼan miʼ tsʌnsʌntel, pero jiñi i cʼuxbiya tiʼ tojlel Jehová yicʼot tiʼ tojlel jiñi xʼaltʼañob jiñʌch tsaʼ bʌ i ñijca chaʼan miʼ coltañob, jin chaʼan maʼañic tsiʼ bʌcʼña chaʼan miʼ tsʌnsʌntel.
Ti jumpʼejl país baqui jiñi hermanojob mach librejobic chaʼan miʼ melbeñob i yeʼtel Jehová, juntiquil hermano woliʼ chʼʌmben cʼotel publicación tac jumpʼejl xñujpuñel. (Qʼuele jiñi párrafo 11).d
11. ¿Bajcheʼ miʼ lajiñob i yejemplo Abdías cabʌl hermanojob ili ora? (Qʼuele jaʼel jiñi foto).
11 Cabʌl hermanojob ili ora chumulob baqui mach librejobic chaʼan miʼ melbeñob i yeʼtel Jehová. Anquese miʼ qʼuelob ti ñuc jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel, pero cheʼ bajcheʼ Abdías cojach miʼ chʼujutesañob Jehová (Mat. 22:21). Miʼ pʌsob chaʼan mucʼʌch i bʌcʼñañob Dios cheʼ bʌ miʼ jacʼbeñob i tʼan i mach jiñic i chaʼan jiñi wiñicob (Hech. 5:29). Jin chaʼan, miʼ chʌn chaʼleñob subtʼan yicʼot miʼ tempañob i bʌ (Mat. 10:16, 28). Cheʼ jaʼel, miʼ coltañob yambʌ hermanojob chaʼan miʼ tajob jiñi chʼujul bʌ bʌlñʌcʼʌl. Jiñi ejemplo chaʼan Henri, miʼ pʌsbeñonla chaʼan cheʼ mi lac bʌcʼñan Jehová miʼ coltañonla chaʼan mi lac taj lac chʼejlel. Henri chumul ti jumpʼejl país ti África baqui ti ñaxan jiñi hermanojob mach librejobic chaʼan miʼ melbeñob i yeʼtel Jehová. Jin chaʼan, tsiʼ mulaj i coltan jiñi hermanojob i tsiʼ chʼʌmbeyob majlel publicación tac, miʼ yʌl: «Tiʼ sujm, joñon cujil bʌqʼuen, jin chaʼan mic ñaʼtan chaʼan tsaʼ bʌ i coltayon c pʌs c chʼejlel jin cheʼ mic wen qʼuel ti ñuc Jehová».
YOM XUCʼULONLA BAJCHEʼ JEHOIADÁ
12. ¿Bajcheʼ tsiʼ pʌsʌyob Jehoiadá yicʼot i yijñam chaʼan xucʼulobʌch ti Jehová?
12 Cheʼ bʌ Atalía tsaʼ ochi bajcheʼ reina anquese mach jiñic yom bʌ miʼ yochel, jiñi ñuc bʌ sacerdote Jehoiadá tsiʼ pʌsʌ chaʼan miʼ bʌcʼñan Dios come xucʼul tsaʼ ajñi tiʼ tojlel yicʼot tsiʼ colta jiñi i sujm bʌ chʼujutesaya. Maʼañic tsiʼ bʌcʼña Atalía anquese wen jontol i tsaʼto i ñopo i tsʌnsan pejtelel i butsob, i yalobiloʼ bʌ jiñi rey (2 Cr. 22:10, 11). Jehoiadá yicʼot i yijñam, Jehosabeat, tsiʼ coltayob yicʼot tsiʼ cʌntayob Jehoás, juntiquil i yalobil jiñi rey. Cheʼ bajcheʼ jiñi, maʼañic tsaʼ jili i pʼolbal jiñi rey. Jehoiadá tsiʼ pʌsʌ i xucʼtilel ti Jehová i añʌch chuqui tsiʼ mele (Pr. 29:25).
13. ¿Bajcheʼ tsiʼ chaʼ pʌsʌ i xucʼtʌlel ti Jehová jiñi Jehoiadá?
13 Cheʼ bʌ Jehoás 7 i jabilel, Jehoiadá tsiʼ chaʼ pʌsʌ i xucʼtʌlel ti Jehová. Tsiʼ chajpa chaʼan Jehoás miʼ waʼchocontel ti rey, mi weñʌch miʼ loqʼuel mi caj i yochel ti yumʌl juntiquil tilem bʌ tiʼ pʼolbal David, pero mi maʼañiqui Jehoiadá miʼ mejlel ti tsʌnsʌntel. Tiʼ coltaya Jehová weñʌch tsaʼ loqʼui. Tiʼ coltaya jiñi xñoxob añoʼ bʌ i yeʼtel yaʼ ti Israel yicʼot jiñi levitajob, Jehoás tsaʼ waʼchoconti bajcheʼ rey i tsaʼ tsʌnsʌnti Atalía (2 Cr. 23:1-5, 11, 12, 15; 24:1). Ti wiʼil, Jehoiadá «tsiʼ mele trato tiʼ tojlel lac Yum. Tsiʼ yʌcʼʌ i tʼan jini rey chaʼan mi caj i jacʼben lac Yum». Cheʼ jaʼel, pejtelel wiñicob tsiʼ yʌlʌyob chaʼan «mi caj i jacʼbeñob lac Yum» (2 R. 11:17). Yicʼot jaʼel tsiʼ waʼchoco xcʌntayajob yaʼ tiʼ yotot lac Yum chaʼan maʼañic miʼ yochel juntiquil ticʼbil bʌ, o mach bʌ sʌquic (2 Cr. 23:19).
14. ¿Chuqui tsiʼ mele Jehová tiʼ tojlel Jehoiadá?
14 Jehová wʌn albilix i chaʼan: «Mi caj j qʼuel ti ñuc jini muʼ bʌ i qʼuelon ti ñuc», i cheʼʌch tsaʼ ujti tiʼ tojlel Jehoiadá (1 S. 2:30). Jehová tsiʼ yʌcʼʌ chaʼan miʼ tsʼijbuntel jiñi wen tac bʌ tsaʼ bʌ i mele Jehoiadá chaʼan mi laj cʌn tiʼ tojlel (Rom. 15:4). I cheʼ bʌ tsaʼ chʌmi, «tsiʼ mucuyob baʼ mucbilob jini reyob yaʼ tiʼ tejclum David, come wen utsʼat tsiʼ ñusa qʼuin tiʼ tojlel pejtelel israelob yicʼot tiʼ tojlel Dios» (2 Cr. 24:15, 16).
Mi mucʼʌch lac bʌcʼñan Jehová cheʼ bajcheʼ jiñi ñuc bʌ sacerdote Jehoiadá, mi caj laj coltan la quermañujob. (Qʼuele jiñi párrafo 15).e
15. ¿Chuqui mi laj cʌn tiʼ tojlel Jehoiadá? (Qʼuele jaʼel jiñi foto tac).
15 Jiñi tsaʼ bʌ ujti tiʼ tojlel Jehoiadá miʼ coltañonla chaʼan mi lac ñumen bʌcʼñan Jehová. Jiñi ancianojob miʼ mejlel i lajiñob i yejemplo cheʼ bʌ miʼ chaʼleñob wersa i chʌn cʌntañob jiñi hermanojob yaʼ ti congregación (Hech. 20:28). Tiʼ tojlel jiñi ñoxobix bʌ miʼ pʌsbeñob chaʼan Jehová miʼ chʼʌmob ti ñuc i miʼ mejlel i cʼʌñob chaʼan miʼ mel chuqui yom, cojach mi mucʼʌch i bʌcʼñañob yicʼot xucʼulob tiʼ tojlel. Jiñi xcolelob miʼ cʌñob jaʼel chaʼan yom miʼ qʼuelob ti ñuc jiñi ñoxobix bʌ, ñumento jiñi añix bʌ ora cajel i melbeñob i yeʼtel Jehová, jiñʌch muʼ bʌ i cʌñob cheʼ bʌ miʼ qʼuelob bajcheʼ Jehová tsiʼ mele tiʼ tojlel Jehoiadá (Pr. 16:31). I ti lac pejtelel mi laj cʌn chaʼan yom mi laj qʼuelob ti ñuc yicʼot mi lac jacʼbeñob i tʼan jiñi waʼchocobiloʼ bʌ, jiñʌch muʼ bʌ laj cʌn tiʼ tojlel jiñi xñoxob añoʼ bʌ i yeʼtel yaʼ ti Israel yicʼot tiʼ tojlel jiñi levitajob (Heb. 13:17).
MACH CHEʼIC YOMONLA BAJCHEʼ JEHOÁS
16. ¿Bajcheʼ tsiʼ pʌsʌ Jehoás chaʼan mach wen pʼʌtʌlic an tiʼ tojlel Jehová?
16 Cheʼ bʌ xcolelto, Jehoás tsiʼ mele chuqui miʼ mulan Jehová come Jehoiadá tsiʼ colta (2 R. 12:2). Pero cheʼ bʌ tsaʼ chʌmi Jehoiadá, Jehoás jiñix tsaʼ caji i ñʌchʼtan jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel bajcheʼ príncipe ti Judá, maʼañic bʌ miʼ chʼujutesañob Jehová. Jin chaʼan, Jehoás yicʼot jiñi tejclum tsaʼ caji i chʼujutesañob mach tac bʌ i sujmic dios (2 Cr. 24:4, 17, 18). Jehová wen cʼuxʌch tsiʼ yubi, pero tsaʼʌch i chʌn ñopo i coltañob come tsiʼ choco majlel xʼaltʼañob i chaʼan chaʼan miʼ chaʼ ñaʼtañob i bʌ. Pero maʼañic tsiʼ jacʼʌyob, mi jiñicto tsiʼ ñʌchʼtayob Zacaríasc, lon i primo bʌ Jehoás. ¿Chuqui tsiʼ mele? Tsiʼ yʌcʼʌ ti tsʌnsʌntel, maʼañic tsiʼ cʼajtesa chaʼan jiñʌch i papá Zacarías tsaʼ bʌ i colta cheʼ bʌ alʌto (2 Cr. 22:11; 24:19-22).
17. ¿Chuqui tsiʼ chaʼle Jehoás?
17 Jehoás tsiʼ cʌyʌ i bʌcʼñan Jehová, jin chaʼan taʼ tsʌnsʌnti. Cheʼʌch tsaʼ ujti bajcheʼ miʼ yʌl jiñi Biblia: «Mi caj c peqʼuesan [o tsʼaʼlen] jini muʼ bʌ i tsʼaʼleñon» (1 S. 2:30). Cheʼ bʌ Jehoás tsaʼ majli i contrajin jiñi siriojob, tiʼ sʌtʌyob jiñi guerra anquese ñumen oñob bajcheʼ jiñi siriojob, i Jehoás lojwen tsaʼ loqʼui. Ti wiʼil, Jehoás tsaʼ tsʌnsʌnti tiʼ wiñicob come tsiʼ tsʌnsa Zacarías. I come wen jontol mi yaʼicto tsaʼ mujqui «baʼ muculob jini reyob» (2 Cr. 24:23-25).
18. Cheʼ bajcheʼ miʼ yʌl Jeremías 17:7, 8, ¿chuqui yom mi lac mel chaʼan mach cheʼoñicla bajcheʼ Jehoás?
18 ¿Chuqui mi laj cʌn tiʼ tojlel Jehoás? Chaʼan mach mejlic lac bʌcʼñan Jehová chaʼan jach cheʼ woliʼ melob lac familia o yambʌ hermanojob, o chaʼan jach an laj coltʌntel. Jiñʌch tsaʼ bʌ ujti tiʼ tojlel Jehoás, cojach tsiʼ bʌcʼña Jehová cheʼ bʌ cuxulto Jehoiadá. Lajal bajcheʼ juntejc teʼ mach bʌ tamic i wiʼ am bʌ i xojñiʼteʼlel chaʼan maʼañic miʼ yajlel. Chaʼan pʼʌtʌlonla yom mi lac pejcan lac Biblia, mi la cʌqʼuen i yorajlel chaʼan mi lac wen ñaʼtan muʼ bʌ lac pejcan yicʼot mi lac chʌn chaʼlen oración, cheʼ bajcheʼ jiñi mi caj lac ñumen cʼuxbin Jehová yicʼot mi caj lac ñumen qʼuel ti ñuc (pejcan Jeremías 17:7, 8; Col. 2:6, 7).
19. ¿Chuqui miʼ pijtan Jehová ti lac tojlel?
19 Jehová maʼañic miʼ cʼajtibeñonla mach bʌ mejlic lac mel. Yom bʌ ti lac tojlel jiñʌch muʼ bʌ i yʌl Eclesiastés 12:13: «Bʌcʼñan Dios, jacʼben i mandar, come jiñʌch muʼ bʌ i wersa cʼajtibeñet». Mi mucʼʌch lac bʌcʼñan Jehová mi caj i mejlel lac ñusan baqui jach bʌ wocol i xucʼul mi caj la cajñel cheʼ bajcheʼ Abdías yicʼot Jehoiadá. Maʼañic chuqui mi caj i ñajtʼesañonla ti Jehová.
CʼAY 3 Dios miʼ yʌcʼ pʼʌtʌlel, chʼujbiya yicʼot pijtaya
a Jiñi tʼan bʌqʼuen yaʼ ti Biblia mach junchajpic jach chuqui yom i yʌl, miʼ mejlel i yʌcʼ ti ñaʼtʌntel cheʼ an majqui mi lac wen bʌcʼñan o mi lac wen qʼuel ti ñuc. Ili estudio mi caj i coltañonla chaʼan mi lac melben i yeʼtel Jehová yicʼot lac chʼejlel i ti lac xucʼtʌlel cheʼ mi laj cʌn bajcheʼ yilal yom mi lac bʌcʼñan Dios.
b Ili Abdías mach jiñic jiñi xʼaltʼan Abdías tsaʼ bʌ i tsʼijbu jiñi libro am bʌ ti Biblia wiʼilto bʌ tsaʼ chumle.
c Mateo 23:35 miʼ yʌl chaʼan Zacarías jiñʌch i yalobil Baraquías, an muʼ bʌ i yʌlob chaʼan tajol Jehoiadá chaʼpʼejl i cʼabaʼ cheʼ bajcheʼ miʼ yujtel yicʼot yambʌ muʼ bʌ i yʌjlelob yaʼ ti Biblia (qʼuele muʼ bʌ i yʌl Mat. 9:9 yicʼot Mar. 2:14), o tajol Baraquías jiñʌch i tatuch Zacarías o juntiquil i ñojteʼel.
d MUʼ BɅ I PɅS JIÑI FOTO TAC: Ti jumpʼejl país baqui jiñi hermanojob mach librejobic chaʼan miʼ melbeñob i yeʼtel Jehová, juntiquil hermano woliʼ chʼʌmben cʼotel publicación tac jumpʼejl xñujpuñel.
e MUʼ BɅ I PɅS JIÑI FOTO TAC: Juntiquil xchʼoc miʼ cʌn subtʼan ti teléfono cheʼ bʌ miʼ qʼuel bajcheʼ miʼ mel jiñi hermana añix bʌ i jabilel. Juntiquil hermano ñoxix bʌ miʼ pʌs i chʼejlel cheʼ bʌ miʼ chaʼlen subtʼan ti carrito. Juntiquil hermano ñoxix bʌ miʼ pʌsben yambʌ hermanojob jiñi eʼtel yom bʌ miʼ mejlel chaʼan miʼ cʌntʌntel i Yotlel tempa bʌ.