ESTUDIO 23
Tatʌlob, coltan laʼ walobilob chaʼan miʼ cʼuxbiñob Jehová
«‹Cʼuxbin a Dios Jehová tiʼ pejtelel a pusicʼal, tiʼ pejtelel a cuxtʌlel yicʼot tiʼ pejtelel a ñaʼtʌbal›» (MAT. 22:37).
CʼAY 134 La calobilob: Lac majtañob ti Dios
MUʼ BɅ CAJ I QʼUEJLELa
1, 2. ¿Chucoch an i tajol an principio tac muqʼuix bʌ lac tech lac ñumen qʼuel ti ñuc?
I YORAJLELIX jiñi ñujpuñel. Jiñi novio yicʼot jiñi novia wen utsʼatax tsiʼ chʼʌlʌyob i bʌ i miʼ wen ñʌchʼtañob jiñi ticʼojel tac woli (choncol) bʌ i yʌcʼ jiñi woli (yʌquel) bʌ i ñusan jiñi discurso. Wen i cʌñʌyobix jiñi ticʼojel tac. Pero ti ili ora muqʼuix caj i ñumen qʼuelob ti ñuc come mi caj i tech i jacʼob tiʼ ñujpuñel.
2 Lʌcʼʌ cheʼʌch miʼ yujtel jaʼel tiʼ cosʌntel jiñi alʌlob. Tajol jumpʼejl xñujpuñel añix i wen ubiyob jiñi discurso tac chaʼan bajcheʼ yom miʼ cosʌntel jiñi alʌlob. Pero cheʼ bʌ miʼ tilel i yalobilob, muqʼuix i luʼ qʼuextʌyel. Muqʼuix i ñumen qʼuelob ti ñuc jiñi principio tac muʼ bʌ i taj ti tʼan jiñi. ¡Jumpʼejlʌch wen ñuc bʌ eʼtel (troñel) añoʼ bʌ tiʼ wenta jiñi tatʌlob! Tiʼ sujm, cheʼ bʌ an chuqui miʼ qʼuextʌyel, qʼuexelix bajcheʼ mi laj qʼuel jiñi principio tac wen laj cʌñʌ bʌ. Jin chaʼan, jiñi i wiñiconbʌla Jehová mi lac pejcan jiñi Biblia ti jujumpʼejl qʼuin yicʼot mi lac wen ñaʼtan muʼ bʌ i yʌl, cheʼ bajcheʼ tsiʼ meleyob (chaʼleyob) jiñi reyob ti Israel ti wajali (Dt. 17:19).
3. ¿Chuqui mi caj laj qʼuel ti ili estudio?
3 Tatʌlob, jatetla an laʼ chaʼan jumpʼejl wen ñuc bʌ eʼtel: Jiñʌch cheʼ mi laʼ coltan laʼ walobilob chaʼan miʼ cʌñob Jehová. Pero mach jasʌlic cheʼ mi laʼ suben chuqui tac laʼ wujil chaʼan bʌ Dios, yom mi laʼ coltañob chaʼan miʼ cʼuxbiñob Jehová tiʼ pejtelelob i pusicʼal. ¿Bajcheʼ miʼ mejlel laʼ mel? Ti ili estudio mi caj i qʼuejlel chʌmpʼejl principio muʼ bʌ caj i coltañetla (2 Tim. 3:16). Cheʼ jaʼel, mi caj laj qʼuel bajcheʼ an i colta jiñi tatʌlob xñoptʼañoʼ bʌ cheʼ bʌ mucʼʌch i jacʼob jiñi ticʼojel tac am bʌ ti Biblia.
CHɅMPʼEJL PRINCIPIO MUʼ BɅ I COLTAN JIÑI TATɅLOB
¿Chuqui mi caj i tajob jiñi tatʌlob mi mucʼʌch i chʌn sʌclʌbeñob i coltaya Jehová yicʼot miʼ yʌqʼueñob wem bʌ ejemplo i yalobilob? (Qʼuele jiñi párrafo 4 yicʼot 8).
4. ¿Chuqui ti principio miʼ mejlel i coltañob jiñi tatʌlob chaʼan miʼ coltañob i yalobil chaʼan miʼ cʼuxbiñob Jehová? (Santiago 1:5).
4 Ñaxam bʌ: Sʌclʌbenla i coltaya Jehová. Yomʌch an laʼ ñaʼtʌbal chaʼan mi laʼ coltan laʼ walobilob chaʼan miʼ cʼuxbiñob Jehová. Jin chaʼan cʼajtibenla (pejcan Santiago 1:5). Jehová jiñʌch jiñi ñumen wem bʌ xticʼojel. ¿Chucoch? Cabʌl i sujmlel chucoch. Junchajp come jiñʌch jiñi tatʌl ñumen am bʌ i ñaʼtʌbal ti panchan yicʼot ti Pañimil (Sal. 36:9). Yambʌ come tiʼ pejtelel ora miʼ coltañonla jiñi wem bʌ i ticʼojel tac (Is. 48:17).
5. a) ¿Chuqui ti coltaya miʼ yʌcʼ jiñi i yorganización Jehová tiʼ tojlel jiñi tatʌlob? b) ¿Chuqui tsaʼ cʌñʌ chaʼan i cosʌntel la calobilob ti jiñi video chaʼan bʌ jiñi hermanojob Amorim?
5 Jehová miʼ cʼʌn jiñi i Tʼan yicʼot i yorganización chaʼan miʼ yʌcʼ cabʌl chʼujul bʌ bʌlñʌcʼʌl chaʼan maʼ mejlel a coltan a walobilob chaʼan miʼ cʼuxbiñob Jehová (Mat. 24:45). Jumpʼejl ejemplo, mi caj a taj wem bʌ ticʼojel tac ti jiñi sección «Ayuda para las familias», tsaʼ bʌ ñaxan loqʼui ti jiñi revista ¡Despertad! i wʌle bʌ añix ti jw.org. Ti ili página chaʼan internet mi caj a taj jaʼel video tac yicʼot bʌ entrevista yicʼot escenificación tac muʼ bʌ caj i coltañet chaʼan maʼ jacʼ jiñi ticʼojel tac muʼ bʌ i yʌcʼ Jehová chaʼan bajcheʼ yom maʼ cosan a walobilob (Pr. 2:4-6).b
6. ¿Chuqui miʼ yʌl juntiquil tatʌl chaʼan bajcheʼ woliʼ coltʌntel yicʼot i yijñam tiʼ yorganización Jehová?
6 Cabʌl tatʌlob muʼ bʌ i qʼuelob ti ñuc cheʼ Jehová woliʼ cʼʌn jiñi i yorganización chaʼan miʼ coltañob. Juntiquil tatʌl i cʼabaʼ Joseph miʼ yʌl: «Wocolʌch ti cosʌntel uxtiquil la calobil. Joñon quicʼot quijñam mij cʼajtiben lojon i coltaya Jehová. An lon j qʼuele chaʼan miʼ loqʼuel tema tac o video tac cheʼ bʌ i cʼʌjñibal lon c chaʼan. Cheʼ mic sʌclʌben lojon i coltaya Jehová jiñʌch am bʌ i coltayon lon». Joseph yicʼot i yijñam an qʼueleyob chaʼan jiñi tema tac yicʼot video tac wolʌch i coltan jiñi i yalobilob chaʼan miʼ sujtelob tiʼ yamigo Jehová.
7. ¿Chucoch yom miʼ chaʼleñob wersa jiñi tatʌlob chaʼan miʼ yʌcʼob wem bʌ ejemplo? (Romanos 2:21).
7 I chaʼpʼejlel: Acʼʌla wem bʌ ejemplo. Jiñi alobob miʼ wen qʼuelob chuqui miʼ melob i tat i ñaʼ, i miʼ melob jaʼel. I sujmʌch, maʼañic mi juntiquilic tatʌl toj bʌ (Rom. 3:23). Pero jiñi tatʌlob añoʼ bʌ i ñaʼtʌbal miʼ chaʼleñob wersa chaʼan miʼ yʌcʼob wem bʌ ejemplo (pejcan Romanos 2:21). Juntiquil tatʌl tsiʼ yʌlʌ tiʼ tojlel jiñi alobob: «Lajalob bajcheʼ esponja, cheʼ bajcheʼ jiñi esponja miʼ luʼ chʼʌchʼ chuqui an, jiñi alobob miʼ luʼ cʌñob jaʼel». I tsiʼ bej alʌ: «Cheʼ bʌ miʼ qʼuelob chaʼan jiñi muʼ bʌ lac mel mach lajalic yicʼot jiñi muʼ bʌ la cʌl, mi caj i subeñoñobla». Jin chaʼan, mi la com chaʼan jiñi la calobilob miʼ cʼuxbiñob Jehová, yomʌch pʼʌtʌl laj cʼuxbiya tiʼ tojlel jaʼel yicʼot yom cʼajpan tsiquil.
8, 9. ¿Chuqui maʼ cʌn ti tsaʼ bʌ i yʌlʌ Andrew yicʼot Emma?
8 Jiñi tatʌlob cabʌl chuqui miʼ mejlel i melob chaʼan miʼ cʌntesañob i cʼuxbin Jehová jiñi i yalobilob. Laʼ laj qʼuel tsaʼ bʌ i yʌlʌ Andrew, juntiquil chʼiton chʼʌmʌlix bʌ i chaʼan jaʼ am bʌ 17 i jabilel: «Jiñi c tatob an i chʌn pʌsbeyoñob chaʼan ñuc i cʼʌjñibal cheʼ mi lac mel oración. Jiñi c papá ti jujumpʼejl acʼʌlel miʼ mel oración yicʼoton anquese tsaʼix c bajñel mele. Jiñi c papá yicʼot c mamá tsiʼ chʌn subeyon lojon: ‹Miʼ mejlel laʼ melben oración Jehová jiñʌch jayajl laʼ wom›. Jin chaʼan, jiñi oración wen ñuc i cʼʌjñibal tsaʼ sujti chaʼañon. Wʌle mic mulan c melben oración Jehová i mij qʼuel bajcheʼ juntiquil tatʌl muʼ bʌ i cʼuxbiñon». Tatʌlob, cʼajtesanla chaʼan jiñi laʼ cʼuxbiya tiʼ tojlel Jehová miʼ mejlel i wen coltan jiñi laʼ walobilob.
9 Wʌle laʼ laj qʼuel chuqui miʼ yʌl Emma. Cheʼ bʌ jiñi i papá tsiʼ cʌyʌyob, wen cabʌl i bet tsaʼ cʌyle jiñi i mamá. Emma miʼ yʌl: «An i tajol maʼañic miʼ jastiyel i taqʼuin jiñi c mamá. Pero tiʼ pejtelel ora miʼ subeñon lojon chaʼan Jehová miʼ cʌntan i wiñicob i miʼ yʌqʼueñob chuqui i cʼʌjñibal i chaʼan. I tsaʼ j qʼuele chaʼan mucʼʌch i ñop jiñi come cheʼʌch tsiʼ pʌsʌ ti chuqui tac miʼ mel. Jiñi c mamá tsiʼ yʌcʼʌ wem bʌ ejemplo». ¿Chuqui mi laj cʌn? Chaʼan jiñi tatʌlob miʼ mejlel i yʌcʼob wem bʌ ejemplo anquese añob i wocol (Gál. 6:9).
10. ¿Baqui tac ora miʼ mejlelob ti tʼan yicʼotob i yalobil jiñi tatʌlob israelitajoʼ bʌ? (Deuteronomio 6:6, 7).
10 I yuxpʼejlel: Ñʌmtesan laʼ bʌ ti tʼan laʼ wicʼot laʼ walobilob. Jehová tiʼ sube jiñi tatʌlob israelitajoʼ bʌ chaʼan ti jujumpʼejl qʼuin yom miʼ subeñob chaʼan bʌ Jehová jiñi i yalobilob (pejcan Deuteronomio 6:6, 7). Ti jujumpʼejl qʼuin miʼ wen mejlelob ti tʼan yicʼotob jiñi i yalobil yicʼot i coltañob chaʼan miʼ cʼuxbiñob Jehová. Jumpʼejl ejemplo, jiñi alobob miʼ ñusañob cabʌl hora yicʼotob i papá cheʼ bʌ miʼ coltañob ti pacʼ o chaʼan miʼ lotob jiñi i pʌcʼʌb. Jiñi xchʼocob miʼ wen ñusañob qʼuin yicʼotob i mamá cheʼ bʌ miʼ coltañob ti eʼtel yaʼ ti otot, cheʼ bajcheʼ tsʼisoñel o jochʼ pisil. Cabʌl chuqui ñuc tac bʌ i cʼʌjñibal miʼ mejlel i yʌlob cheʼ bʌ an chuqui miʼ comol melob. Jumpʼejl ejemplo, miʼ mejlel i wen ñaʼtañob bajcheʼ miʼ pʌs i yutslel Jehová yicʼot bajcheʼ an i cʌnta jiñi familia.
11. ¿Baqui miʼ mejlelob ti tʼan yicʼotob i yalobil jiñi tatʌlob xñoptʼañoʼ bʌ?
11 Ili ora, wen qʼuextʌyemix bajcheʼ añonla. Ti cabʌl país, jiñi tatʌlob maʼañix miʼ wen ñusañob qʼuin yicʼotob i yalobil come jiñi tatʌlob añob tiʼ yeʼtel o jiñi i yalobilob añob ti escuela. Jin chaʼan, jiñi tatʌlob yom miʼ sʌclʌbeñob i yorajlel chaʼan miʼ yajñelob yicʼotob i yalobil i miʼ chaʼleñob tʼan yicʼotob (Efes. 5:15, 16; Filip. 1:10). Jiñi chʼujutesaya ti familia miʼ mejlel i coltañob chaʼan miʼ melob jiñi. Juntiquil chʼiton i cʼabaʼ Alexander miʼ yʌl: «Jiñi c papá miʼ luʼ chajpan chuqui mi caj i mel chaʼan miʼ mejlel jiñi chʼujutesaya ti familia i maʼañic chuqui miʼ mʌctañon lon chaʼan mi lon c mel jiñi. Cheʼ bʌ miʼ yujtel jiñi estudio, muʼto c bej chaʼlen lojon tʼan».
12. ¿Chuqui yom cʼajal i chaʼan juntiquil i jol familia ti jiñi i chʼujutesaya ti familia?
12 ¿Chuqui miʼ mejlel i mel jiñi i jol familia chaʼan jiñi i yalobilob miʼ mulañob jiñi chʼujutesaya ti familia? Junchajp miʼ mejlel laʼ comol qʼuel jiñi tsijib libro Ubin a tijicñʌyel. Mi mucʼʌch laʼ comol qʼuel ili libro, tajol miʼ mejlel i coltañetla chaʼan mi laʼ chaʼlen wem bʌ tʼan. I mach laʼ cʼʌn jiñi chʼujutesaya ti familia chaʼan mi laʼ wʌʼleñob o chaʼan mi laʼ subeñob jiñi laʼ walobilob chuqui tac mach bʌ weñic miʼ melob, come laʼ wom chaʼan miʼ subeñetla bajcheʼ yubil miʼ yubiñob o chuqui miʼ pensariñob. I mi an chuqui miʼ yʌlob mach bʌ cheʼic bajcheʼ miʼ pʌs jiñi Biblia, mach yomic mi laʼ michʼan. Aqʼueñobla wocolix i yʌlʌ cheʼ woliʼ yʌlob chuqui an tiʼ pusicʼalob i subenla chaʼan cheʼʌch yom miʼ bej melob. Mi jiñi laʼ walobilob mucʼʌch i subeñetla bajcheʼ yubil miʼ yubiñob, mach wen wocolic mi caj laʼ wubin chaʼan mi laʼ coltañob.
¿Bajcheʼ miʼ mejlel i cʼʌñob jiñi melbil tac bʌ jiñi tatʌlob chaʼan miʼ yʌlob yicʼotob i yalobil jiñi utsʼatax bʌ melbalʌl tac am bʌ i chaʼan Jehová? (Qʼuele jiñi párrafo 13).
13. ¿Bajcheʼ yambʌ miʼ mejlel i coltañob i yalobil jiñi tatʌlob chaʼan miʼ lʌcʼtesañob i bʌ ti Jehová?
13 Tatʌlob, sʌclʌbenla i yorajlel ti jujumpʼejl qʼuin chaʼan mi laʼ coltan i lʌcʼtesañob i bʌ ti Jehová jiñi laʼ walobilob. Mach wersajic yom mi laʼ buchtʌl laʼ qʼuel jiñi Biblia laʼ wicʼotob chaʼan mi laʼ wʌl chaʼan bʌ Jehová. Juntiquil ñaʼʌl i cʼabaʼ Lisa miʼ yʌl: «Mi cʌleʼ lojon jiñi melbil (pʌtbil) tac bʌ chaʼan mij coltan lon calobilob chaʼan miʼ ñumen cʌñob Jehová. Jumpʼejl ejemplo, cheʼ bʌ miʼ tseʼtañob chuqui tac mi mel jiñi lon c tsʼiʼ, mij cʼajtesʌben lojon chaʼan Jehová tijicña jaʼel yicʼot miʼ qʼuel ti ñuc jiñi cuxtʌlel cheʼ bajcheʼ mi lac mel joñonla».
Tatʌlob, ¿laʼ cʌñʌ ba majqui i yamigojob jiñi laʼ walobilob? (Qʼuele jiñi párrafo 14).d
14. ¿Chucoch ñuc i cʼʌjñibal cheʼ jiñi tatʌlob miʼ coltañob i yalobil chaʼan miʼ tajob wem bʌ i yamigojob? (Proverbios 13:20).
14 I chʌmpʼejlel: Coltanla jiñi laʼ walobilob chaʼan miʼ tajob wem bʌ i yamigojob. Jiñi i Tʼan Dios jamʌ tsiquil miʼ yʌl chaʼan jiñi la camigojob miʼ mejlel i coltañonla o i ticʼlañonla (pejcan Proverbios 13:20). Tatʌlob, ¿laʼ wujilix ba majquiyob jiñi i yamigojob laʼ walobilob? ¿Laʼ cʌñʌyobix ba yicʼot tsaʼix ba laʼ ñusa qʼuin laʼ wicʼotob? ¿Chuqui miʼ mejlel laʼ mel chaʼan mi laʼ coltan laʼ walobilob chaʼan miʼ sujtelob tiʼ yamigo jiñi muʼ bʌ i cʼuxbiñob Jehová? (1 Cor. 15:33). Cheʼ bʌ an chuqui mi laʼ mel laʼ wicʼot laʼ familia, pʌyʌla jaʼel jiñi wem bʌ i yamigojoʼ bʌ Jehová (Sal. 119:63).
15. ¿Chuqui miʼ mejlel i melob jiñi tatʌlob chaʼan miʼ coltañob i yalobilob chaʼan miʼ tajob wem bʌ i yamigojob?
15 Laʼ laj qʼuel jumpʼejl ejemplo. Juntiquil tatʌl i cʼabaʼ Tony miʼ yʌl chuqui an i mele yicʼot i yijñam chaʼan jiñi i yalobilob miʼ tajob wem bʌ i yamigojob: «Joñon quicʼot quijñam cabʌlix jab cajel c pʌy lojon ti cotot jiñi hermanojob yicʼot hermanajob mach bʌ junlajalobic i jabilel yicʼot i cultura. Mij cʼuxeʼ lojon c waj yicʼot mij comol meleʼ lojon jiñi chʼujutesa ti familia. An lon j qʼuele chaʼan jiñʌch bajcheʼ ñumen wen miʼ mejlel laj cʌn jiñi muʼ bʌ i cʼuxbiñob Jehová yicʼot tijicña bʌ miʼ melbeñob i yeʼtel. Cheʼ jaʼel, an lon cʌqʼue hospedaje jiñi superintendentejob, misionerojob yicʼot yambʌ hermanojob. An lon j qʼuele chaʼan jiñi experiencia tac, jiñi i tijicñʌyelob yicʼot pejtelel chuqui an i meleyob ili hermanojob, an i colta jiñi lon calobilob yicʼot an i ñumen lʌcʼtesayob ti Jehová». Tatʌlob, chaʼlenla wersa laʼ coltan laʼ walobilob chaʼan miʼ tajob wem bʌ i yamigojob.
¡MACH LAʼ SɅT LAʼ PIJTAYA!
16. ¿Chuqui yom cʼajal i chaʼan jiñi tatʌlob cheʼ bʌ an juntiquil i yalobil muʼ bʌ i cʌy Jehová?
16 ¿Ixcu mi an juntiquil a walobil muʼ bʌ i yʌl chaʼan mach yomix i melben i yeʼtel Jehová anquese tsaʼ chaʼle wersa a coltan? Mach laʼ ñaʼtan chaʼan mach weñic bʌ tatʌletla. Jehová librejonla tsiʼ meleyonla, i cheʼʌch jaʼel jiñi a walobilob, miʼ mejlel lac yajcan mi mucʼʌch caj lac melben i yeʼtel o maʼañic. Mi jiñi a walobil miʼ cʌy Jehová, mach a sʌt jiñi a pijtaya chaʼan ti jumpʼejl bʌ qʼuin mi caj i chaʼ sujtel. Cʼajtesan jiñi parábola chaʼan jiñi wiñic tsaʼ bʌ i cʌyʌ i yotot (Luc. 15:11-19, 22-24). Jiñi wiñic tsiʼ cʌyʌ jiñi wem bʌ bij, pero ti wiʼil tsaʼʌch chaʼ sujti. Pero tajol maʼ ñaʼtan: «Jumpʼejl jach historia jiñi. Maʼañic miʼ ñoj ujtel». Jiñi i yejemplo juntiquil chʼiton i cʼabaʼ Elie miʼ pʌs chaʼan mucʼʌch i yujtel.
17. ¿Bajcheʼ miʼ coltañet tsaʼ bʌ ujti tiʼ tojlel Elie?
17 Elie miʼ yʌl tiʼ tojlel jiñi i tatob: «Tsiʼ chaʼleyob wersa i coltañoñob chaʼan mij cʼuxbin Dios yicʼot jiñi Biblia. Pero cheʼ bʌ ñumen ñucoñix tsaʼ caji c mel mach bʌ weñic». Tiʼ sujm, Elie mucʼʌch i poj melben i yeʼtel Jehová, pero miʼ mel mach bʌ weñic jaʼel i maʼañic tsiʼ jacʼʌ jiñi coltʌntel tsaʼ bʌ i ñopo i yʌqʼuen jiñi i tatob chaʼan maʼañic miʼ cʌy jiñi i sujmlel. Tsiʼ cʌyʌ jiñi i yotot i tsaʼ caji i ñusan ti pʼis jiñi i mandar tac Jehová. Pero mucʼʌch i bixel al chaʼan bʌ Biblia yicʼot juntiquil i yamigo. Elie miʼ yʌl: «Cheʼ bʌ mic ñumen al quicʼot camigo chaʼan bʌ Jehová, mic ñumen ñaʼtan tiʼ tojlel. Cʼunteʼ cʼunteʼ tsaʼ caji ti colel jiñi i sujmlel am bʌ tic pusicʼal, jiñi i sujmlel tsaʼ bʌ i pʌsbeyoñob jiñi c tatob». Ti wiʼil, Elie tsaʼ chaʼ sujti ti jiñi i sujmlel.c Ñaʼtancula bajcheʼ cʼamel i tijicñʌyel tsiʼ yubiyob jiñi i tatob chaʼan tsaʼʌch i cʌntesayob cʼʌlʌl cheʼ bʌ alʌto chaʼan miʼ cʼuxbin Jehová (2 Tim. 3:14, 15).
18. ¿Chuqui maʼ ñaʼtan tiʼ tojlel jiñi tatʌlob woli bʌ i chaʼleñob wersa i cʌntesañob i yalobil chaʼan miʼ cʼuxbiñob Jehová?
18 Tatʌlob, Jehová tsiʼ yʌqʼueyetla jiñi ñuc bʌ eʼtel chaʼan mi laʼ cosan yambʌ i wiñicob (Sal. 78:4-6). Cujil lojon chaʼan wocolʌch jiñi, i jin chaʼan ti jumpʼejl lon c pusicʼal mi lon c subeñetla chaʼan weñʌch bajcheʼ woli laʼ mel laʼ weʼtel yicʼot bajcheʼ woli laʼ chaʼlen wersa. Bej chaʼlenla wersa chaʼan mi laʼ coltan laʼ walobilob chaʼan miʼ cʼuxbiñob Jehová yicʼot chaʼan mi laʼ cosañob cheʼ bajcheʼ miʼ yʌl jiñi i ticʼojel tac (Efes. 6:4). Mi mucʼʌch laʼ mel, miʼ mejlel laʼ ñop chaʼan jiñi lac Tat wen yujil bʌ cʼuxbiya tijicña mi caj i yubin yicʼotetla.
CʼAY 135 «Yom pʼipʼ a pusicʼal calobil»
a Jiñi tatʌlob xñoptʼañoʼ bʌ miʼ wen cʼuxbiñob i yalobilob. Miʼ chaʼleñob wersa chaʼan miʼ yʌqʼueñob chuqui i cʼʌjñibal i chaʼañob yicʼot chaʼan tijicñayob. Pero muʼto i ñumen chaʼleñob wersa i coltañob chaʼan miʼ wen cʼuxbiñob Jehová. Ti ili estudio mi caj laj qʼuel chʌmpʼejl principio muʼ bʌ i mejlel i coltan jiñi tatʌlob chaʼan miʼ melob jiñi.
b Qʼuele jiñi video am bʌ ti jw.org Jehová tiʼ pʌsbeyon lon bajcheʼ yom mij cʌntesan lon calobilob.
c Qʼuele jiñi tema «La Biblia les cambió la vida» am bʌ yaʼ ti La Atalaya 1 chaʼan abril, 2012.
d MUʼ BɅ I PɅS JIÑI FOTO: Juntiquil tatʌl woli ti alas básquetbol yicʼot i yalobil yicʼot juntiquil i yamigo jiñi i yalobil come yom i cʌn majqui jiñi i yamigojob.